Unitat de Prematuritat Servei de Medicina Maternofetal Hospital Clínic Hospital Sant Joan de Déu Universitat de Barcelona.

Tamaño: px
Comenzar la demostración a partir de la página:

Download "Unitat de Prematuritat Servei de Medicina Maternofetal Hospital Clínic Hospital Sant Joan de Déu Universitat de Barcelona."

Transcripción

1 PROTOCOLO: ROTURA PREMATURA DE MEMBRANAS A TÉRMINO Y PRETÉRMINO Unitat de Prematuritat Servei de Medicina Maternofetal Hospital Clínic Hospital Sant Joan de Déu Universitat de Barcelona. 1. DEFINICION Se entiende por rotura prematura de membranas (RPM) la rotura de las membranas ovulares antes del inicio del parto, con la consiguiente salida de líquido amniótico y comunicación de la cavidad amniótica con el endocérvix y la vagina. La mayoría de las RPM son a término y el parto se desencadenará, incluso en condiciones cervicales desfavorables, de forma espontánea en las siguientes 24 horas (60%-95%). Más infrecuente es la RPM pretérmino (3-4% de las gestaciones únicas) [1]. En estos casos, la infección intraamniótica subclínica aparece, según datos del Hospital Clínic ( ) y de forma muy similar a lo reportado en la literatura [2] en un 45% de las mujeres (56/125). La identificación de esta etiología mediante una amniocentesis podría tener una importancia relevante para mejorar el pronóstico global de la gestación e individualizar el manejo de estas mujeres. A pesar de que aún no se ha demostrado el beneficio de esta estrategia, por su frecuencia en nuestro centro se propondrá realizar una amniocentesis como herramienta diagnóstica en las roturas prematura de membranas que debutan antes de las 32.0 semanas. 2. DIAGNÓSTICO El diagnóstico de RPM se basa en la constatación de la salida de líquido amniótico. En un 80-90% es evidenciable al colocar un espéculum, tras realizar maniobras de valsalva. En un 10-20% de los casos aparecen dudas en el diagnóstico ya sea porque: a. La pérdida de líquido es intermitente. b. No se evidencia hidrorrea en vagina durante la exploración física. c. Existe contaminación por secreciones cervicales, semen, sangre, orina. En caso de no objetivarse hidrorrea franca, se optará por realizar las siguientes pruebas diagnósticas: 1. Comprobación de ph vaginal (normal ph ): Es un test colorimétrico. El líquido amniótico es alcalino (ph > a 6.5). Presenta falsos positivos (semen, orina, sangre, vaginosis bacteriana) y falsos negativos (candidas). 2. Exploración ecogràfica: evidencia de oligoamnios no existente previamente. Presenta una escasa sensibilidad y especificidad. Ambas pruebas son poco específicas y no concluyentes por lo que en casos seleccionados en los que persiste la duda diagnóstica se recurrirá a: 3. Pruebas bioquímicas: (PROM test, Amnioquick, Amniosure o similar) PROM test, Amnioquick (IGFBP-1): Insulin-like growth factor binding protein-1. La IGFBP- 1 es una proteína sintetizada en el hígado fetal y en la decidua. Está presente en líquido amniótico a grandes concentraciones pero ausente en muestras biológicas como el semen, la orina y la sangre materna. Su sensibilidad varía del % y su especificidad del %[3, 4] Amnisure (PAMG-1): Placental alpha microglobulin-1. Es una proteína que se sintetiza en la decidua. La concentración en el líquido amniótico es de veces superior a la que se presenta en sangre materna. Está ausente en muestras biológicas como el semen u orina. Presenta una sensibilidad cercana al 99% y una especificidad que varia del %[3, 4] Son pruebas no invasivas con suficiente sensibilidad y especificidad para ser incluidas en los casos en los que persiste la duda clínica. 4. En casos muy seleccionados, el diagnóstico definitivo puede realizarse instilando fluoresceína o indigocarmin en la cavidad amniótica mediante amniocentesis. La detección de fluoresceína en vagina a los minutos confirma el diagnóstico de RPM, aunque pasado este tiempo pierde 1/9

2 especificidad. En dilataciones avanzadas con membranas expuestas tanto las pruebas bioquímicas como la amniocentesis con instilación de fluoresceína pueden presentar falsos positivos. 3. CONSIDERACIONES GENERALES CONDUCTA A SEGUIR en la recepción de la paciente 1. Ingreso. 2. Datar con exactitud la gestación. 3. Descartar la presencia de factores de riesgo mediante la anamnesis. 4. En gestaciones a término: Valorar condiciones obstétricas. 5. NST para valorar bienestar fetal y descartar la presencia de dinámica uterina. 6. En RPM pretérmino: Evitar en estas gestantes los tactos vaginales salvo dinámica uterina establecida que requiera de la valoración de las condiciones obstétricas. La valoración cervical se hará mediante: Espéculo Longitud cervical ecográfica. Ecografía fetal básica: Estática fetal, biometrías, líquido amniótico, PBF si NST no concluyente. En función de la edad gestacional (se detalla en cada capítulo de edad gestacional): Hemograma y realización de cultivos urogenitales, antibioterapia, tocolisis, corticoides, amniocentesis y finalización de la gestación. 7. Cuidados generales durante el ingreso en la RPM pretérmino Reposo relativo durante 48 horas permitiendo la movilización para higiene y comidas. Siempre que no presente dinámica uterina, a partir del tercer día se permitirá movilización relativa (por ejemplo, dos paseos al día). Dieta rica en residuos +/- fibra v.o. o laxantes emolientes u osmóticos si precisa: 2 sobres juntos con abundante líquido o máximo hasta 3 sobres (Emúliquen simple, Oponaf, Emportal ). Una vez reestablecido el ritmo intestinal, disminuir la dosis. HBPM en gestantes con riesgo trombótico cuando presenta además de la RPM+ingreso hospitalario, 2 criterios adicionales: >35 años. Gestación múltiple. Multiparidad (>3 gestaciones). Obesidad pregestacional: IMC>30. Enfermedades de base con riesgo trombótico (TEV previo, trombofilias, sd.varicoso importante, drepanocitosis, etc.). Tabaquismo. Trastornos médicos (sd.nefrótico, cardiopatías). Trastorno mieloproliferativo. 4 dias de reposo absoluto en cama. Se administrarán 2500 U/24 horas de HBPM sc si peso materno pregestacional es < 60 Kg y 5000 U/24 horas si peso materno pregestacional > 60 Kg. 4. GESTACIONES A TÉRMINO En gestantes con RPM a término, la conducta expectante y posterior finalización de la gestación en las siguientes 24 h de la amniorrexis no incrementa ni el riesgo de morbilidad materna infecciosa ni la tasa de cesáreas ni partos instrumentados[1]. Teniendo en cuenta que en el 60-95% de casos de RPM a término el parto se desencadenará de forma espontánea en las primeras 24 horas de la amniorrexis, nuestra recomendación será la de adoptar una actitud expectante. Si no ha iniciado el parto tras un período máximo de 24 h desde la amniorrexis se recomendará la finalización activa de la gestación en función de las condiciones cervicales (prostaglandinas, oxitocina, etc), con los medios descritos en el protocolo de inducción del parto. Es importante señalar que, así como en las RPM pretérmino hay consenso en utilizar antibióticos, no lo hay en la RPM a término[5, 6]. No obstante, nuestro protocolo asistencial recomendará la administración de 2/9

3 antibioterapia coincidiendo con la finalización de la gestación, excepto en portadoras de SGB en las que se les administrará desde el ingreso. GESTANTE CON RPM DE < 12 HORAS DE EVOLUCIÓN: 1. Pruebas complementarias: Al ingreso NO será necesario hemograma ni PCR ni cultivos. 2. Antibioterapia: a) Si SGB negativo: iniciar ATB coincidiendo con maduración/inducción (no al ingreso). Si ha iniciado parto espontáneo, NO se iniciará ATB aunque se superen las 24 h desde la RPM. b) Si SGB positivo: iniciar ATB al ingreso: b.1) Si está de parto: Penicilina 5M ev + penicilina 2,5M/4h ev o ampicilina 2g ev + 1g/4h ev. b.2) Si NO está de parto: Amoxi-Clavulánico 1g/6 horas ev (presenta una mayor cobertura frente a microorganismos que la penicilina). b.3) Alergias: Dada la elevada resistencia descrita con la eritromicina (25% de cepas resistentes), el antibiótico de elección como profilaxis del SGB es Clindamicina 900 mg/8h ev (sólo si el antibiograma es sensible). Si es resistente o antibiograma desconocido, Vancomicina 1g/12 h ev 3. Maduración/Inducción: Iniciar la finalización de la gestación según las condiciones cervicales a la mañana siguiente del ingreso, máximo tras 24 horas del inicio de la amniorrexis (protocolo inducción del parto). GESTANTE CON RPM DE 12 HORAS DE EVOLUCIÓN: 1. Pruebas complementarias: Al ingreso se solicitará hemograma y PCR. 2. Antibioterapia: Inicio al ingreso de Amoxi-Clavulánico 1g/6 horas ev, independientemente del estado portador de SGB. Alergias: el tratamiento de elección es clindamicina 900 mg/8 h ev (si antibiograma sensible) o Vancomicina 1g/12 h ev (si resistente a clindamicina o antibiograma desconocido). 3. Maduración/Inducción: Iniciar la finalización de la gestación según las condiciones cervicales a la mañana siguiente del ingreso, máximo tras 24 horas del inicio de la amniorrexis (protocolo inducción del parto). 5. GESTACIONES DE 34.0 <37.0 SEMANAS En la RPM 32.0 semanas NO estará indicada la realización de una amniocentesis diagnóstica para despistaje de la infección intraamniótica subclínica, dada su baja prevalencia a estas edades gestacionales. 1. Pruebas complementarias: Al ingreso se realizará Hemograma y PCR. 2. Antibióticos: Ampicilina 1g/6h ev + Gentamicina 80mg/8h ev +Azitromicina 1g vo dosis única desde el ingreso. Alergias: el tratamiento de elección es la combinación de clindamicina 900 mg/8 h ev y gentamicina 80 mg/8h ev+azitromicina 1g. vo. En el caso que la paciente ya haya iniciado tratamiento antibiótico en otro centro distinto al propuesto en nuestro protocolo, se mantendrá el mismo tratamiento (si la cobertura es equivalente). 3. Corticoterapia: Acorde con el protocolo de maduración pulmonar, se indicará la maduración pulmonar hasta las 34.6 semanas. 4. Tocolisis: NO indicada. 5. Maduración/Inducción: semanas: iniciar la finalización de la gestación a la mañana siguiente del ingreso, máximo tras 24 horas de la amniorrexis (protocolo inducción del parto) semanas: iniciar la finalización de la gestación el día siguiente de la última dosis de corticoides. 6. GESTACIONES DE SEMANAS 1. Pruebas complementarias al ingreso: Hemograma y PCR. En ausencia de cambios clínicos, las determinaciones analíticas se realizarán con la siguiente periodicidad: Los primeros 3 días, la analítica será diaria. Posteriormente, si no cambios clínicos, la analítica será semanal. Sedimento y urinocultivo. Cultivo endocervical. 3/9

4 Cultivo vagino-rectal SGB si no se había realizado en las cinco semanas anteriores. Ecografía básica: Valorar estática fetal, peso fetal estimado, LA, PBF si procede. NST: Si el NST es correcto puede realizarse cada horas. Amniocentesis si < 32.0: En nuestro centro se realizará una amniocentesis para descartar la infección intraamniótica en RPM < 32.0 semanas. En nuestra serie ( ), por debajo de la semana 32.0 (n 83), la sensibilidad, especificidad, valores predictivos positivo y negativo para diagnosticar infeccion es del 80%, 45%, 54% y 74%, respectivamente. Los riesgos de la prueba son minimos (< 0.5%). Se realizara, previo consentimiento informado y evaluando el estado serologico materno (anexo 1), con aguja de 22G (o 20G). Se extraerán 20cc para determinar: - Glucosa - Tincion de Gram - Cultivo de liquido amniotico aerobios y anaerobios - Cultivo de micoplasmas - QF-PCR (valorar según edad gestacional) Ésta se realizará preferentemente antes de la administración de corticoides y de antibióticos para no enmascarar el resultado de los cultivos, pero se hará independientemente del lapso de tiempo desde la amniorrexis hasta el ingreso o del inicio de tratamiento antibiótico. En gestaciones únicas 32.0 semanas o gestaciones múltiples no se propondrá la amniocentesis de forma sistemática ya que la prevalencia de infeccion intraamniotica en estos casos es baja, aunque deberá ser valorada si existe sospecha de infección. 2. Antibioterapia: 2.1. El tratamiento antibiótico de elección será Ampicilina 1g/6 h ev + Gentamicina 80 mg/8h ev + azitromicina 1 g vo monodosis. En caso de alergia a β-lactámicos: Clindamicina 900 mg/8 horas ev + Gentamicina 80 mg/8 horas ev + azitromicina 1 g vo monodosis Duración tratamiento: a. En caso de cultivos negativos: Se suspenderán los antibióticos al obtener resultado de cultivos. b. Si algún cultivo positivo (urinocultivo, endocérvix, líquido amniótico) actuar en función del antibiograma y prolongar tratamiento 7-10 días. Se recomendará en aquellos casos de tratamiento prolongado con azitromicina endovenosa (500 mg/24 h) la realización de un ECG al inicio del tratamiento repitiendo éste a los 7-10 días, dado que se han descrito casos, en pacientes pluripatológicos, de aumento del QT tras su uso prolongado. En casos de cultivo urogenital positivo, no se considerará necesario repetir de rutina el cultivo immediatamente tras finalitzar el tratamiento antibiótico ya que se considerará correctamente tratado. Independiente que los cultivos sean positivos o negativos, se repetirán cada 5 semanas salvo algún cambio clínico que sugiera una eventual reactivación del proceso infeccioso. En caso de cultivo liquido amniótico positivo se consensuará con resto de equipo médico sobre la necesidad de repetir una nueva amniocentesis para valorar si negativización. c. En caso de no poderse realizar una amniocentesis (p.ej.: anhidramnios) la antibioterapia se mantendrá 5 días (azitromicina 1g. vo sólo la monodosis del ingreso). Si la paciente ya ha iniciado tratamiento antibiótico en otro centro distinto al propuesto en nuestro protocolo se mantendrá el mismo tratamiento (si la cobertura es equivalente) En caso de presentar un cuadro sugestivo de infección (por inicio de fiebre o aumento de PCR a pesar de cobertura antibiótica habitual) o si ya ha recibido previamente tratamiento antibiótico con ampicilina+gentamicina+ azitromicina (p.ej en un ingreso anterior), pensar en resistencias a la gentamicina y si no disponemos de antibiograma, sustituir gentamicina por cefoxitina 2g/8h ev (cubre Eschericia coli resistentes a gentamicina). 3. Corticoterapia: Betametasona 12 mg im y repetir a las 24 horas. Debido al discreto riesgo incrementado de corioamnionitis clínica si se administran dosis múltiples en el subgrupo de RPM[7], únicamente se repetirá la 4/9

5 dosis de corticoides si desestabilización del cuadro clínico que haga presumir un eventual parto pretérmino en los siguientes 7 días. 4. Tocolisis: 32.0 semanas: Sólo está justificado tocolisis para completar maduración pulmonar y si no existe sospecha de infección intraamniótica/corioamnionitis clínica. < 32.0 semanas: Si presenta DU, valorar situación clínica/resultados amniocentesis. 5. Estudio bienestar fetal: NST: si el NST es correcto puede realizarse cada horas. Ecografía 1 vez/ semana si estabilidad clínica. 6. Control ambulatorio: En casos seleccionados de RPM (espontáneas o yatrógenas) estables y en función de variables clínicas (hidrorrea intermitente sin dinámica uterina, cumplimiento por parte de la paciente), analíticas (PCR, leucocitos sin sospecha de infección) y ecográficas (columna máxima de líquido amniótico mantenida, longitud cervical estable) se podrá optar por un manejo ambulatorio. El control ambulatorio será semanal: Hemograma + PCR + Estudio de Bienestar Fetal (NST, PBF) en la Unidad de Prematuridad. 7. Finalización gestación (dependiendo del momento de la amniorrexis): Recordar: - En gestantes con SGB positivo/desconocido, la administración intraparto de antibioterapia con penicilina ev para reducir el riesgo de sepsis neonatal y - La neuroprofilaxis en gestaciones < 32.0 semanas. En ausencia de sospecha/corioamnionitis clínica o alteración del bienestar fetal que aconsejen finalizar el embarazo, la finalización de la gestación vendrá condicionada por la edad gestacional y los resultados bioquímicos y microbiológicos de la amniocentesis realizada al ingreso: 7.1. Si la RPM fue entre 32.0 < 34.0 semanas: Conducta expectante hasta las 34.0 semanas salvo si existe motivo de finalización o inicio espontáneo de parto. A las 33.5 semanas se comprobará la madurez pulmonar mediante la aplicación de QUANTUS-FLM Si bajo riesgo de morbilidad respiratoria neonatal, se planificará la finalización de la gestación sin necesidad de repetir dosis de corticoides. Si alto riesgo de morbilidad respiratoria neonatal, administrar dosis de recuerdo de corticoides y planificar la finalización a partir de las 34 semanas Si la RPM fue entre < 32.0 semanas: Sospecha o hallazgo de infección intraamniótica subclínica SIN criterios clínicos de corioamnionitis, la tocolisis NO estará indicada y: Si glucosa líquido amniótico < 5 mg/dl o presencia de gérmenes en la tinción de Gram, maduración y esperar cultivo. Si glucosa líquido amniótico < 5 mg/dl y presencia de gérmenes en la tinción de Gram, maduración y eventual finalización dependiendo de la edad gestacional. Si cultivo líquido amniótico positivo: La edad gestacional y el gérmen son variables de tremenda importancia. Puesto que este supuesto se plantea como hallazgo sin ningún criterio clínico de corioamnionitis, se valorará la finalización en función de la evolución clínica materna y en consenso con el resto del equipo médico. En el supuesto que la paciente esté asintomática con control analítico y clínico correcto puede adoptarse una conducta conservadora hasta la semana 32. En caso de optarse por una conducta expectante, puede considerarse la realización de una segunda amniocentesis para asegurar la respuesta al tratamiento Ausencia de infección intraamniótica: Todos los siguientes: Glucosa 5mg/dl, ausencia de gérmenes en tinción de Gram, cultivo líquido amniótico negativo, o si la amniocentesis no es posible (ej. anhidramnios), se adoptará una conducta expectante hasta las 33.5 semanas. A las 33.5 semanas, se comprobará la madurez pulmonar mediante la aplicación de QUANTUS-FLM. 5/9

6 Si bajo riesgo de morbilidad respiratoria neonatal, se planificará la finalización de la gestación sin necesidad de repetir dosis de corticoides. Si alto riesgo de morbilidad respiratoria neonatal, administrar dosis de recuerdo de corticoides y planificar la finalización a partir de las 34 semanas. 7. GESTACIONES DE < 24.0 SEMANAS (ESPONTÁNEA Y POSTPROCEDIMIENTO) 1. Pruebas complementarias: Al ingreso se aplicará el mismo manejo clínico que en las RPM < 34 semanas. En casos de RPM postprocedimiento reciente, valorar no realizar amniocentesis (baja probabilidad de infección intraamniótica como causa de la RPM). En caso de cultivo positivo del líquido amniótico, y teniendo en cuenta que el resultado puede llegar en una edad gestacional viable (>24 semanas) actuar en función del estado clínico y analítico materno. Asimismo, puede considerarse la realización de una segunda amniocentesis para asegurar la respuesta al tratamiento en caso de conducta expectante. Considerar incluir estudio de QF- PCR. 2. Antibioterapia: Ampicilina 1g/6h ev + Gentamicina 80 mg/8h ev + Azitromicina 1g vo monodosis. Alergia a β- lactámicos: Clindamicina 900 mg/8h ev+gentamicina 80 mg/8h ev + azitromicina 1 g vo monodosis. Identicas consideraciones respecto a la duración del tratamiento que en las gestaciones de < 37.0 semanas. 3. Control ambulatorio: Mantener el ingreso hospitalario los primeros 5 ± 2 dias ya que en más de la mitad de los casos el parto se produce de forma espontánea la primera semana de amniorrexis [8]. Si la paciente se mantiene estable, se valorará la columna máxima de líquido amniótico (C.Max) a los 5± 2 dias: Los principales contribuyentes del mal resultado perinatal en el caso de las RPM previables dependen principalmente de la severidad y persistencia de oligoamnios (definido por columnas de líquido amniótico < 2 cm): a. La hipoplasia pulmonar (entre semanas varia de 1-27%[8]. En nuestra serie es del 11.8%[9]) b. Deformidades o malposiciones esqueléticas (2-28%)[8]. Son reductibles postnatalmente. c. Riesgo de corioamnionitis tardia por la rotura de membranas de larga evolución. d. Morbilidad neonatal relacionada con la prematuridad (edad gestacional-dependiente) Si C.Max <2 cm a la semana de ingreso se explicará el pronóstico fetal y materno: a. Dado el mal pronóstico fetal, (supervivencia baja, del 40%) y la morbilidad materno-fetal asociada (en relación al riesgo de corioamnionitis clínica y la prematuridad derivada), los padres pueden solicitar una ILE hasta la semana 22.6 que deberá aceptarse por el Comité de Medicina Fetal del Hospital Clínic. b. En aquellas parejas que opten por una conducta expectante, se valorará el alta médica tras finalizar tratamiento antibiótico parenteral y se optará por un manejo ambulatorio en la Unidad de Prematuridad. Dependiendo de los hallazgos, se individualizará el manejo y el eventual reingreso y finalización. 4. Repetir los cultivos: Se repetiran cada 5-6 semanas. Se individualizará la necesidad de reintroducir antibióticos si evidencia de algún cultivo positivo. 5. Corticoterapia: Considerar maduración pulmonar con betametasona a partir de las 24.0 semanas (Ver protocolo de maduración pulmonar). Debido al discreto riesgo incrementado de corioamnionitis clínica si se administran dosis múltiples en el subgrupo de RPM [7], únicamente se repetirá la dosis de corticoides si desestabilización del cuadro clínico que haga presumir un eventual parto pretérmino en los siguientes 7 días. 6. Finalización de la gestación: Seguir misma conducta de finalización que gestaciones < 32.0 semanas. 6/9

7 8. ANEXO 1. CONDICIONES PARA LA REALIZACIÓN DE LA AMNIOCENTESIS Previamente al procedimiento, debe conocerse el RhD y las serologías VIH, VHB (HbsAg), que se solicitaran de forma urgente en caso de ser desconocidas. El estudio serológico del VHC se solicitará solo en gestante de riesgo: Antecedentes de uso de drogas Antecedentes de transfusión o transplante Infección por VIH o VHB Pareja infectada por VHC Hipertransaminasemia crónica Portadora de tatuajes Piercings realizados con material no estéril o de un sólo uso. En general, es preferible evitar una punción transplacentaria siempre que haya un acceso no transplacentario factible. Se debe evitar en gestaciones con serologías positivas para VIH, VHB, VHC. En caso de infección materna por VIH, VHB o VHC, ser remite al protocolo específico para la realización de procedimiento invasivo, pero aquí se resumen las principales peculiaridades: Deberá valorarse el riesgo-beneficio de la amniocentesis diagnóstica para valoración de infección intraamniótica. Puede limitarse a casos con sospecha clínica de infección intraamniótica. Si se considera indicado realizarla, debe evitarse el paso transplacentario en caso de infección por VIH, VHB o VHC. VIH positivo: Realizar el procedimiento bajo HAART e, idealmente, con una CV indetectable. En caso de infección por VIH no tratada o carga viral detectable, intentar demorar el procedimiento y reevaluar junto con la Unidad de Infecciones Perinatales. En caso de no poder demorarla, iniciar protocolo de zidovudina ev y valorar inicio urgente de tratamiento antirretroviral combinado. VHB positivo: En caso de HBeAg, carga viral positiva (DNA VHB), en punción transplacentaria inevitable o amniocentesis de tercer trimestre, se administrará inmunoglobulina específica VHB post-procedimento (600UI i.m. dosis única antes de 24 horas). VHC positivo: El riesgo de transmisión vertical del VHC a través de una amniocentesis ha sido muy escasamente evaluado. Si es posible, disponer de RNA-VHC antes del procedimiento. 7/9

8 REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS 1. Dare, M.R., et al., Planned early birth versus expectant management (waiting) for prelabour rupture of membranes at term (37 weeks or more). Cochrane Database Syst Rev, 2006(1): p. CD Shim, S.S., et al., Clinical significance of intra-amniotic inflammation in patients with preterm premature rupture of membranes. Am J Obstet Gynecol, (4): p Chen, F.C. and J.W. Dudenhausen, Comparison of two rapid strip tests based on IGFBP-1 and PAMG-1 for the detection of amniotic fluid. Am J Perinatol, (4): p Di Renzo, G.C., et al., Guidelines for the management of spontaneous preterm labor: identification of spontaneous preterm labor, diagnosis of preterm premature rupture of membranes, and preventive tools for preterm birth. J Matern Fetal Neonatal Med, (5): p Flenady, V. and J. King, Antibiotics for prelabour rupture of membranes at or near term. Cochrane Database Syst Rev, 2002(3): p. CD NICE, g., Intrapartum care care of healthy women and their babies dur ing childbirth Crowther, C.A., et al., Repeat doses of prenatal corticosteroids for women at risk of preterm birth for improving neonatal health outcomes. Cochrane Database Syst Rev, 2011(6): p. CD Waters, T.P. and B.M. Mercer, The management of preterm premature rupture of the membranes near the limit of fetal viability. Am J Obstet Gynecol, (3): p Palacio, M., et al., Previable rupture of membranes: effect of amniotic fluid on pregnancy outcome. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol, (2): p /9

9 ALGORITMO MANEJO EN LA RPM PRETÉRMINO Antibioterapia: Ampicilina 1g/6 h ev + gentamicina 80 mg/8 h ev + azitromicina 1g vo monodosis Corticoterapia: semanas (12 mg betametasona/ 24 h x 2 dosis) Amniocentesis < 32.0 semanas No sospecha infección intraamniótica subclínica No amniocentesis (ej anhidramnios) 33.5 s Sospecha infección intraamniótica subclínica (glucosa < 5 o gérmenes en Gram o cultivo LA positivo) Bajo riesgo QUANTUS-FLM Alto riesgo Corticoides (1 o 2 dosis en función de última dosis) Consensuar con resto de equipo médico la conducta a seguir en función de la edad gestacional, la virulencia del gérmen y el estado clínico-analítico materno. Si inicio espontáneo del parto: Recordar neuroprofilaxis si < 32 semanas Recordar ATB intraparto si SGB positivo o desconocido Planificar la finalización gestación Responsables del protocolo: T.Cobo, S. Ferrero, M.Pérez, M. Palacio Fecha del protocolo y actualizaciones: 03/09/07, 13/11/07, 1/07/2012, 13/03/13, 29/04/14 Última actualización: 14/01/2015 Próxima actualización: 14/01/2018 9/9

GPC. Guía de Referencia Rápida. Diagnóstico y Manejo del Parto Pretérmino

GPC. Guía de Referencia Rápida. Diagnóstico y Manejo del Parto Pretérmino Guía de Referencia Rápida Diagnóstico y Manejo del Parto Pretérmino GPC Guía de Práctica Clínica Catalogo Maestro de Guías de Práctica Clínica IMSS-063-08 Guía de Referencia Rápida O60 Parto Prematuro

Más detalles

Infección neonatal por estreptococo agalactiae. Revisión del protocolo de actuación

Infección neonatal por estreptococo agalactiae. Revisión del protocolo de actuación Infección neonatal por estreptococo agalactiae. Revisión del protocolo de actuación A. Hidalgo Calero UGC. Pediatría. Hospital Clínico San Cecilio. Granada Protocolos RESUMEN La incidencia de infección

Más detalles

ROTURA PREMATURA DE MEMBRANAS A TÉRMINO Y PRETÉRMINO. Hospital Clínic Hospital Sant Joan de Déu Universitat de Barcelona.

ROTURA PREMATURA DE MEMBRANAS A TÉRMINO Y PRETÉRMINO. Hospital Clínic Hospital Sant Joan de Déu Universitat de Barcelona. 1/12 ROTURA PREMATURA DE MEMBRANAS A TÉRMINO Y PRETÉRMINO Hospital Clínic Hospital Sant Joan de Déu Universitat de Barcelona. 1. DEFINICIÓN Se entiende por rotura prematura de membranas (RPM) la rotura

Más detalles

PROTOCOLO DE ACTUACION ANTE LA DETECCION DE UN CASO DE TUBERCULOSIS EN LA COMUNIDAD

PROTOCOLO DE ACTUACION ANTE LA DETECCION DE UN CASO DE TUBERCULOSIS EN LA COMUNIDAD PROTOCOLO DE ACTUACION ANTE LA DETECCION DE UN CASO DE TUBERCULOSIS EN LA COMUNIDAD 1. Detección de la infección tuberculosa. Prueba de la tuberculina. El diagnóstico de la infección se basa en el viraje

Más detalles

ROTURA PREMATURA DE MEMBRANAS (RPM) A TÉRMINO Y PRETÉRMINO

ROTURA PREMATURA DE MEMBRANAS (RPM) A TÉRMINO Y PRETÉRMINO ROTURA PREMATURA DE MEMBRANAS (RPM) A TÉRMINO Y PRETÉRMINO 1. DEFINICIÓN: Se entiende por rotura prematura de membranas (RPM) la rotura de las membranas antes del inicio del trabajo de parto. Puede ocurrir

Más detalles

cronizante con perforación intestinal, que requirió intervención quirúrgica, presentando múltiples complicaciones sépticas, que condicionaron su

cronizante con perforación intestinal, que requirió intervención quirúrgica, presentando múltiples complicaciones sépticas, que condicionaron su CASO 30 P.B.A. Historia clínica: 43602. Quintigesta, primipara de 30 años de edad con antecedentes personales de hipertensión arterial crónica y antecedentes obstétricos de feto muerto anteparto a los

Más detalles

GPC. Guía de Referencia Rápida. Diagnóstico y Tratamiento de Embarazo Tubario

GPC. Guía de Referencia Rápida. Diagnóstico y Tratamiento de Embarazo Tubario Guía de Referencia Rápida Diagnóstico y Tratamiento de Embarazo Tubario GPC Guía de Práctica Clínica Catalogo Maestro de Guías de Práctica Clínica: IMSS-182-09 Guía de Referencia Rápida O001 Embarazo tubárico

Más detalles

POR QUÉ YA NO SE RECOMIENDA ESPERAR 3 MESES PARA HACERSE LA PRUEBA DEL VIH?

POR QUÉ YA NO SE RECOMIENDA ESPERAR 3 MESES PARA HACERSE LA PRUEBA DEL VIH? QUÉ ES LA PRUEBA DEL VIH? La prueba del VIH es la única forma fiable de saber si una persona está o no infectada por el VIH, el virus del sida. Las pruebas de diagnóstico del VIH que se emplean habitualmente

Más detalles

Tratamiento empírico de la bacteriemia primaria

Tratamiento empírico de la bacteriemia primaria Tratamiento empírico de la bacteriemia primaria Según el lugar de adquisición la bacteriemia se clasifica como comunitaria, bacteriemia asociada a cuidados sanitarios y bacteriemia nosocomial. Entre el

Más detalles

Epidemiología y prevención del VIH

Epidemiología y prevención del VIH Epidemiología y prevención del VIH Epidemiología Epidemiología en Europa VIH SIDA Epidemiología en España Medidas preventivas Prevención del VIH Prevención primaria: Horizontal Prevención secundaria Vertical

Más detalles

Superficie interna regular, sin papilas y sin áreas Superficie interna irregular, presencia de papilas numerosas, gruesas y/o confluentes.

Superficie interna regular, sin papilas y sin áreas Superficie interna irregular, presencia de papilas numerosas, gruesas y/o confluentes. 1 TUMORACIONES ANEXIALES Y GESTACIÓN 1. INTRODUCCIÓN Las tumoraciones anexiales afectan a un 0.5-8% de las gestaciones. La incidencia varía en función de los criterios diagnósticos utilizados y la edad

Más detalles

AMENAZA DE ABORTO. Prevención, diagnóstico, tratamiento y referencia de la. en el primer y segundo niveles de atención. Guía de Referencia Rápida

AMENAZA DE ABORTO. Prevención, diagnóstico, tratamiento y referencia de la. en el primer y segundo niveles de atención. Guía de Referencia Rápida GUÍA DE PRÁCTICA CLÍNICA GPC Actualización 2015 Prevención, diagnóstico, tratamiento y referencia de la AMENAZA DE AORTO en el primer y segundo niveles de atención Guía de Referencia Rápida Catálogo Maestro

Más detalles

PROTOCOLO: Cerclaje uterino

PROTOCOLO: Cerclaje uterino PROTOCOLO: Cerclaje uterino Unitat de Prematuritat Servei de Medicina Maternofetal Hospital Clínic Hospital Sant Joan de Déu Universitat de Barcelona. 1. INTRODUCCIÓN El cerclaje uterino tiene sus indicaciones

Más detalles

MANEJO DE LA ROTURA PREMATURA DE MEMBRANAS EN EMBARAZO DE PRETÉRMINO

MANEJO DE LA ROTURA PREMATURA DE MEMBRANAS EN EMBARAZO DE PRETÉRMINO MANEJO DE LA ROTURA PREMATURA DE MEMBRANAS EN EMBARAZO DE PRETÉRMINO Autores: Obstetricia: Dr. Bernardo Lowenstein, Dr. Leonardo Mezzabotta, Dr. Sebastián Alessandría. Infectología: Dra. Liliana Vázquez.

Más detalles

DIAGNOSTICO DE CORIOAMNIONITIS SUBCLINICA INTRODUCCIÓN

DIAGNOSTICO DE CORIOAMNIONITIS SUBCLINICA INTRODUCCIÓN DIAGNOSTICO DE CORIOAMNIONITIS SUBCLINICA INTRODUCCIÓN La ruptura prematura de membranas (RPM) es la perdida de la integridad de las membranas fetales antes del trabajo de parto. Generalmente se produce

Más detalles

PROTOCOLO DE SEGUIMIENTO DEL RIESGO DE INFECCIÓN POR EXPOSICIÓN LABORAL A PATOGENOS HEMATICOS EN PERSONAL DEL SERVICIO MURCIANO DE SALUD

PROTOCOLO DE SEGUIMIENTO DEL RIESGO DE INFECCIÓN POR EXPOSICIÓN LABORAL A PATOGENOS HEMATICOS EN PERSONAL DEL SERVICIO MURCIANO DE SALUD PROTOCOLO DE SEGUIMIENTO DEL RIESGO DE INFECCIÓN POR EXPOSICIÓN LABORAL A PATOGENOS HEMATICOS EN PERSONAL DEL SERVICIO MURCIANO DE SALUD 1. OBJETO El presente procedimiento tiene por objeto establecer

Más detalles

GPC. Guía de Referencia Rápida. Parto después de una Cesárea. Guía de Práctica Clínica. Parto después de una Cesárea

GPC. Guía de Referencia Rápida. Parto después de una Cesárea. Guía de Práctica Clínica. Parto después de una Cesárea Guía de Referencia Rápida Parto después de una Cesárea GPC Guía de Práctica Clínica Catálogo maestro de guías de práctica clínica: IMSS-605-13 1 CIE-10: O34.2 Atención materna por cicatriz de cesárea previa

Más detalles

Transmisión vertical-hiv. Diago Almela VJ, Maiques Montesinos V, Perales Marin A

Transmisión vertical-hiv. Diago Almela VJ, Maiques Montesinos V, Perales Marin A Transmisión vertical-hiv Diago Almela VJ, Maiques Montesinos V, Perales Marin A El principal objetivo que debemos perseguir en una mujer gestante infectada por el VIH es la prevención de la transmisión

Más detalles

Plan Personal Jerárquico para el registro de actividades del

Plan Personal Jerárquico para el registro de actividades del Subdirección de Gestión Clínica y de Calidad Plan Personal Jerárquico para el registro de actividades del Embarazo y Postparto Elaborado por Actualización 2014 Área de Calidad Servicio de Coordinación

Más detalles

LUPUS ERITEMATOSO Y EMBARAZO. Dra. Leticia Sánchez R2

LUPUS ERITEMATOSO Y EMBARAZO. Dra. Leticia Sánchez R2 LUPUS ERITEMATOSO Y EMBARAZO Dra. Leticia Sánchez R2 El lupus eritematoso sistémico (LES) es una enfermedad inflamatoria crónica, autoinmune y de causa desconocida. Curso clínico con periodos de actividad

Más detalles

TÍTULO: Gestante en semana 27 con polihidramnios leve-moderado sin otros hallazgos ecográficos.

TÍTULO: Gestante en semana 27 con polihidramnios leve-moderado sin otros hallazgos ecográficos. Fecha: 27/03/2014 y 03/04/2014 Nombre: Dra. Ana Gómez Alarcón R1 Tipo de Sesión: Caso clínico TÍTULO: Gestante en semana 27 con polihidramnios leve-moderado sin otros hallazgos ecográficos. MC: Molestias

Más detalles

Guía de aprendizaje. VIH, anticoncepción, concepción y embarazo. Women for Positive Action está patrocinado por un subsidio de Abbott International

Guía de aprendizaje. VIH, anticoncepción, concepción y embarazo. Women for Positive Action está patrocinado por un subsidio de Abbott International Guía de aprendizaje VIH, anticoncepción, concepción y embarazo Women for Positive Action está patrocinado por un subsidio de Abbott International 19/08/2009 Esta guía de aprendizaje se ha preparado en

Más detalles

relativamente inaccesible a la exploración física, y tan solo la

relativamente inaccesible a la exploración física, y tan solo la I. INTRODUCCIÓN Y OBJETIVOS: 1.1 Introducción : Antes de la aparición de la ecografía en tiempo real, el feto era relativamente inaccesible a la exploración física, y tan solo la valoración de la frecuencia

Más detalles

INFECCION POR HELICOBACTER PYLORI. PROTOCOLO TERAPÉUTICO.

INFECCION POR HELICOBACTER PYLORI. PROTOCOLO TERAPÉUTICO. INFECCION POR HELICOBACTER PYLORI. PROTOCOLO TERAPÉUTICO. 1. INTRODUCCION El H. pylori es un bacilo gram negativo espirilar cuyo reservorio es el humano, que produce o actúa como cofactor para producir

Más detalles

CONVENIO 036 de 2012

CONVENIO 036 de 2012 CONVENIO 036 de 2012 Guía de Práctica Clínica basada en la evidencia científica para la atención integral del VIH/Sida en niñas y niños. Guía de práctica clínica basada en la evidencia científica para

Más detalles

MANEJO EXPECTANTE DE LA PREECLAMPSIA SEVE- RA

MANEJO EXPECTANTE DE LA PREECLAMPSIA SEVE- RA MANEJO EXPECTANTE DE LA PREECLAMPSIA SEVE- RA L a incidencia de preeclampsia severa es de 0.9 %. El curso clínico de preeclampsia severa puede resultar en un progresivo deterioro del estado materno y fetal.

Más detalles

LOS SÍNTOMAS DE LA INFECCIÓN AGUDA POR VIH SERÍAN MÁS VARIADOS DE LO QUE SE PENSABA

LOS SÍNTOMAS DE LA INFECCIÓN AGUDA POR VIH SERÍAN MÁS VARIADOS DE LO QUE SE PENSABA LOS SÍNTOMAS DE LA INFECCIÓN AGUDA POR VIH SERÍAN MÁS VARIADOS DE LO QUE SE PENSABA Se identifican diversos síntomas atípicos de la primo infección, algunos de ellos graves, aunque poco frecuentes Nota:

Más detalles

VI. ANALISIS DE RESULTADOS

VI. ANALISIS DE RESULTADOS VI. ANALISIS DE RESULTADOS Aspectos generales de los Partos Pretérminos y del Neonato Características sociodemográficas: El rango de edad de las mujeres con parto pretérmino oscilo entre los 14 y 40 años;

Más detalles

Evaluación de la Condición Fetal durante el Trabajo de Parto

Evaluación de la Condición Fetal durante el Trabajo de Parto Evaluación de la Condición Fetal durante el Trabajo de Parto Dr. Jorge A. Carvajal Cabrera, Ph.D. Jefe Unidad de Medicina Materno Fetal Departamento de Obstetricia y Ginecología. Pontificia Universidad

Más detalles

El Estudio PARTNER. Le han propuesto incorporarse a este estudio porque es parte de una pareja como miembro VIH positivo.

El Estudio PARTNER. Le han propuesto incorporarse a este estudio porque es parte de una pareja como miembro VIH positivo. Información para los participantes y Consentimiento Informado para el miembro de la pareja VIH positivo El Estudio PARTNER El estudio PARTNER se realiza con parejas en las que: (i) uno de los miembros

Más detalles

proporción de diabetes = 1.500 = 0.06 6 % expresada en porcentaje 25.000.

proporción de diabetes = 1.500 = 0.06 6 % expresada en porcentaje 25.000. UNIDAD TEMATICA 3: Tasas Razones y proporciones Objetivo: Conocer los indicadores que miden los cambios en Salud, su construcción y utilización La información que se maneja en epidemiología frecuentemente

Más detalles

COLONIZACIÓN E INFECCIÓN POR ESCHERICHIA COLI, PRODUCTOR DE BETA-LACTAMASAS DE ESPECTRO EXTENDIDO EN PACIENTES NEUTROPÉNICOS CON CÁNCER

COLONIZACIÓN E INFECCIÓN POR ESCHERICHIA COLI, PRODUCTOR DE BETA-LACTAMASAS DE ESPECTRO EXTENDIDO EN PACIENTES NEUTROPÉNICOS CON CÁNCER COLONIZACIÓN E INFECCIÓN POR ESCHERICHIA COLI, PRODUCTOR DE BETA-LACTAMASAS DE ESPECTRO EXTENDIDO EN PACIENTES NEUTROPÉNICOS CON CÁNCER Investigador principal: Dr. Francesc Gudiol Munté Hospital Universitari

Más detalles

Síndrome de Down: Seminarios AETSA. programas de cribado poblacional o decisiones individuales? Jueves 6 de octubre. Román Villegas Portero

Síndrome de Down: Seminarios AETSA. programas de cribado poblacional o decisiones individuales? Jueves 6 de octubre. Román Villegas Portero Síndrome de Down: programas de cribado poblacional o decisiones individuales? Seminarios AETSA Jueves 6 de octubre Román Villegas Portero Para empezar La enfermedad es un problema sanitario importante.

Más detalles

Algoritmos diagnósticos para VIH

Algoritmos diagnósticos para VIH Algoritmos diagnósticos para VIH ALGORITMOS DIAGNÓSTICOS PARA VIH Los avances tecnológicos de los distintos ensayos para el tamizaje y diagnóstico de la infección por VIH, conjuntamente con la necesidad

Más detalles

Programa de Detección Prenatal de Anomalías Cromosómicas. Memoria 2014

Programa de Detección Prenatal de Anomalías Cromosómicas. Memoria 2014 MEMORIA 2014 1 1- CONTEXTO DEMOGRÁFICO Descenso mantenido del número de partos La situación demográfica de nuestra Comunidad pone de manifiesto un descenso mantenido de la natalidad, que se traduce en

Más detalles

MANUAL DE GUÍAS CLÍNICAS DE DIAGNÓSTICO, TRATAMIENTO Y PREVENCIÓN DE LA COLONIZACIÓN POR STAPHYLOCOCCUS AUREUS

MANUAL DE GUÍAS CLÍNICAS DE DIAGNÓSTICO, TRATAMIENTO Y PREVENCIÓN DE LA COLONIZACIÓN POR STAPHYLOCOCCUS AUREUS Fecha: JUN 15 Hoja: 1 de 5 MANUAL DE GUÍAS CLÍNICAS DE DIAGNÓSTICO, TRATAMIENTO Y PREVENCIÓN DE LA COLONIZACIÓN POR STAPHYLOCOCCUS AUREUS Elaboró: Revisó: Autorizó: Puesto Médico Infectólogo Director Quirúrgico

Más detalles

GARANTÍAS MÍNIMAS DE CALIDAD EN LA PRODUCCIÓN DE PLASMA RICO EN PLAQUETAS (PRP)

GARANTÍAS MÍNIMAS DE CALIDAD EN LA PRODUCCIÓN DE PLASMA RICO EN PLAQUETAS (PRP) GARANTÍAS MÍNIMAS DE CALIDAD EN LA PRODUCCIÓN DE PLASMA RICO EN PLAQUETAS (PRP) Existen diferentes modalidades de producción de PRP y es necesario establecer las garantías mínimas de calidad en la producción,

Más detalles

6 METAS INTERNACIONALES PARA UNA CLÍNICA SEGURA

6 METAS INTERNACIONALES PARA UNA CLÍNICA SEGURA 6 METAS INTERNACIONALES PARA UNA CLÍNICA SEGURA Ayúdenos a cumplir y hacer cumplir estas políticas para brindarle una atención más segura. Actualmente la Clínica Foianini está trabajando para alcanzar

Más detalles

Guía de Referencia Rápida Prevención, Diagnóstico y Tratamiento de la Ruptura Prematura de Membranas (RPM)

Guía de Referencia Rápida Prevención, Diagnóstico y Tratamiento de la Ruptura Prematura de Membranas (RPM) Guía de Referencia Rápida Prevención, Diagnóstico y Tratamiento de la Ruptura Prematura de Membranas (RPM) Octubre 2009 Guía de Referencia Rápida O42.9 Ruptura prematura de las membranas, sin otra especificación

Más detalles

ESTADO LIBRE ASOCIADO DE PUERTO RICO CÁMARA DE REPRESENTANTES. P. de la C. 2424 16 DE ABRIL DE 2015

ESTADO LIBRE ASOCIADO DE PUERTO RICO CÁMARA DE REPRESENTANTES. P. de la C. 2424 16 DE ABRIL DE 2015 7ma. Asamblea Legislativa ESTADO LIBRE ASOCIADO DE PUERTO RICO E-5-098 5ta. Sesión Ordinaria CÁMARA DE REPRESENTANTES P. de la C. 44 6 DE ABRIL DE 05 Presentado por los representantes Perelló Borrás, Rivera

Más detalles

Beethoven P R O J E C T E

Beethoven P R O J E C T E Beethoven P R O J E C T E PROTOCOLO RECOMENDADO DE LOS ANÁLISIS CLÍNICOS DURANTE EL EMBARAZO Octubre 2008 Assistència Sanitària ÍNDICE INTRODUCCIÓN... 2 RESUMEN... 3 PRIMER TRIMESTRE... 4 SEGUNDO TRIMESTRE...

Más detalles

Exámen físico: -Especuloscopia con evidencia de salida de liquido con maniobras de valsalva o presencia de lagos en fondo de saco posterior NEGATIVO

Exámen físico: -Especuloscopia con evidencia de salida de liquido con maniobras de valsalva o presencia de lagos en fondo de saco posterior NEGATIVO Perdida de la continuidad de membranas corioamnióticas que sobreviene con salida de líquido amniótico de mas de una hora, previo al inicio del trabajo de parto Con cualquiera de estos hallazgos se hace

Más detalles

Hospital de Cruces. www.hospitalcruces.com

Hospital de Cruces. www.hospitalcruces.com www.hospitalcruces.com Qué es un parto de nalgas? Se denomina parto en presentación de nalgas cuando las nalgas y/o las extremidades inferiores del feto se encuentran situadas hacia abajo (en la pelvis

Más detalles

TEXTO APROBADO EN VOTACIÓN FINAL POR EL SENADO (17 DE JUNIO DE 2015) ESTADO LIBRE ASOCIADO DE PUERTO RICO SENADO DE PUERTO RICO. P. del S.

TEXTO APROBADO EN VOTACIÓN FINAL POR EL SENADO (17 DE JUNIO DE 2015) ESTADO LIBRE ASOCIADO DE PUERTO RICO SENADO DE PUERTO RICO. P. del S. TEXTO APROBADO EN VOTACIÓN FINAL POR EL SENADO (17 DE JUNIO DE 2015) E-15-0198 ESTADO LIBRE ASOCIADO DE PUERTO RICO 17ta Asamblea Legislativa 5 ta Sesión Ordinaria SENADO DE PUERTO RICO P. del S. 1359

Más detalles

centro de atención a infecciones de transmisión sexual. Palma. CAITS

centro de atención a infecciones de transmisión sexual. Palma. CAITS centro de atención a infecciones de transmisión sexual. Palma. CAITS Síndromes clínicos causados por las ITS. ITS bacteriana vs ITS víricas Bacterianas mas facilmente tratables, más barato, resistencias

Más detalles

GPC. Guía de Referencia Rápida. Diagnóstico y Tratamiento de la Restricción del Crecimiento Intrauterino. Guía de Práctica Clínica

GPC. Guía de Referencia Rápida. Diagnóstico y Tratamiento de la Restricción del Crecimiento Intrauterino. Guía de Práctica Clínica Guía de Referencia Rápida Diagnóstico y Tratamiento de la Restricción del Crecimiento Intrauterino GPC Guía de Práctica Clínica Catálogo maestro de guías de práctica clínica: IMSS-500-11 1 Guía de Referencia

Más detalles

La Ecografía de las 11-13+6 Semanas

La Ecografía de las 11-13+6 Semanas La Ecografía de las 11-13+6 Semanas La Ecografía de las 11-13+6 Semanas Uno de los principales avances de la última década es la inclusión de la ecografía entre las 11-13+6 semanas. A esta edad, el feto

Más detalles

AMENAZA DE PARTO PREMATURO

AMENAZA DE PARTO PREMATURO AMENAZA DE PARTO PREMATURO Autores: Dr. Bernardo Lowenstein, Dr. Leonardo Mezzabotta, Dr. Sebastián Alessandría. Avalado por el Comité de Docencia y Comité de Riesgo de Swiss Medical Group. Estas guías

Más detalles

INFECCION INTRAAMNIOTICA Diagnóstico. y tratamiento

INFECCION INTRAAMNIOTICA Diagnóstico. y tratamiento Cavidad amniótica Fosfolipasas Colagenasas Elastasas MPMs Lipopolisacárido INFECCION INTRAAMNIOTICA Diagnóstico y tratamiento Citokinas FAP Membrana Dr. Jorge Becker Departamento de Obstetricia y Ginecología

Más detalles

Resumen ejecutivo El compromiso con la supervivencia infantil: Una promesa renovada Informe sobre los progresos de 2014

Resumen ejecutivo El compromiso con la supervivencia infantil: Una promesa renovada Informe sobre los progresos de 2014 Resumen ejecutivo El compromiso con la supervivencia infantil: Una promesa renovada Informe sobre los progresos de 2014 Desde la puesta en marcha del movimiento denominado Una promesa Renovada, en junio

Más detalles

Producto alimenticio a base de extracto de arándano americano.

Producto alimenticio a base de extracto de arándano americano. Cysticlean: Producto alimenticio a base de extracto de arándano americano. El arándano americano es conocido por sus propiedades antibacterianas y beneficios sobre el mantenimiento de la salud de las vías

Más detalles

NEUMONIA ADQUIRIDA EN LA COMUNIDAD (NAC)

NEUMONIA ADQUIRIDA EN LA COMUNIDAD (NAC) NEUMONIA ADQUIRIDA EN LA COMUNIDAD (NAC) Ana Novo Rodríguez, Cristina Ulloa Seijas y Natalia Fernández Suárez. Las infecciones respiratorias son el principal motivo de consulta por patología infecciosa

Más detalles

GUIA CLINICA INFECCION DE VIAS URINARIAS

GUIA CLINICA INFECCION DE VIAS URINARIAS Fecha: 2009/02/18 [ ] Controlado Versión: 1.0 Página: 1/6 1 EPIDEMIOLOGIA Y GENERALIDADES Las infecciones de las vías urinarias se presentan en un 5-10 % de las mujeres embarazadas. Existen tres formas

Más detalles

PRUEBA RAPIDA EN EMBARAZADAS (n=62,214 2009-Junio 2010) NO REACTIVO n=218 REACTIVO INDETERMINADO. Tabla 9: Resultados Prueba rápida

PRUEBA RAPIDA EN EMBARAZADAS (n=62,214 2009-Junio 2010) NO REACTIVO n=218 REACTIVO INDETERMINADO. Tabla 9: Resultados Prueba rápida 11-RESULTADOS 11.1-Interpretación y análisis de resultados Un total de de 62,214 mujeres embarazadas se realizaron la prueba rápida de VIH durante años 2009 hasta junio 2010 (Tabla 9). De ellas, 61,808

Más detalles

PROTOCOLO DE CONTROL DE LA GESTACIÓN NORMAL. Plan integral del INSALUD, atención a la mujer. Atención primaria. Área 8 de Madrid.

PROTOCOLO DE CONTROL DE LA GESTACIÓN NORMAL. Plan integral del INSALUD, atención a la mujer. Atención primaria. Área 8 de Madrid. PROTOCOLO DE CONTROL DE LA GESTACIÓN NORMAL Plan integral del INSALUD, atención a la mujer. Atención primaria. Área 8 de Madrid. FHA NORMA TÉCNICA MÍNIMA Servicio 200: Captación y valoración de la mujer

Más detalles

QUÉ ES LA HEPATITIS C? CÓMO SE CONTAGIA?

QUÉ ES LA HEPATITIS C? CÓMO SE CONTAGIA? QUÉ ES LA HEPATITIS C? La hepatitis C es una inflamación del hígado producida por la infección del virus de la hepatitis C. La inflamación puede causar que el hígado no funcione adecuadamente. Se estima

Más detalles

INFORMACIÓN PARA LA PACIENTE CONIZACIÓN CERVICAL

INFORMACIÓN PARA LA PACIENTE CONIZACIÓN CERVICAL INFORMACIÓN PARA LA PACIENTE CONIZACIÓN CERVICAL 1 Vas a ser sometida a una CONIZACIÓN CERVICAL. Se trata de un procedimiento quirúrgico para extirpar una parte del cuello del útero. PROCEDIMIENTO El término

Más detalles

GUÍAS CLÍNICAS DE DIAGNÓSTICO Y TRATAMIENTO SERVICIO DE GINECO OBSTETRICIA 6.- RUPTURA PREMATURA DE MEMBRANAS

GUÍAS CLÍNICAS DE DIAGNÓSTICO Y TRATAMIENTO SERVICIO DE GINECO OBSTETRICIA 6.- RUPTURA PREMATURA DE MEMBRANAS 6.- RUPTURA PREMATURA DE MEMBRANAS DEFINICIÓN: Es la pérdida de continuidad de las membranas corio-amnióticas antes del inicio del parto, independientemente que se produzca antes del término, a término

Más detalles

CONCEPTOS Y CRITERIOS DE LOS INDICADORES DE CALIDAD

CONCEPTOS Y CRITERIOS DE LOS INDICADORES DE CALIDAD CONCEPTOS Y CRITERIOS DE LOS INDICADORES DE CALIDAD Las tablas con los indicadores de calidad recogen los siguientes campos: 1. Denominación de la actividad. Nombre que aparece en el Programa Estadístico

Más detalles

Mª Ángeles Suárez Rodríguez. Noviembre 2015

Mª Ángeles Suárez Rodríguez. Noviembre 2015 Mª Ángeles Suárez Rodríguez. Noviembre 2015 MOTIVO DE CONSULTA Paciente varón de 20 meses que acude a consulta por manchas en la piel. Comenta la familia que las manchas aparecieron hace 24 horas. No han

Más detalles

ROTURA PREMATURA DE MEMBRANAS

ROTURA PREMATURA DE MEMBRANAS ROTURA PREMATURA DE MEMBRANAS AUTORES Dr. G. Adánez Dra Escudero Gomis Dra Navarro López REVISORES Dr. Villaverde Dra. Escudero Gomis AUTORIZADO D. Médica: F. Cadenas Fecha: dic 2010 Página 1 de 7 ROTURA

Más detalles

Qué es el VIH SIDA? El o

Qué es el VIH SIDA? El o Qué es el VIH SIDA? El VIH o Virus de la Inmunodeficiencia Humana, es un virus que se transmite de una persona que lo tiene a otra, por vía sexual, sanguínea o perinatal. Se le llama SIDA a una etapa avanzada

Más detalles

ANEXO 9: PLAN DE GESTIÓN DE RIESGOS PARA LA PREVENCIÓN DEL EMBARAZO

ANEXO 9: PLAN DE GESTIÓN DE RIESGOS PARA LA PREVENCIÓN DEL EMBARAZO ANEXO 9: PLAN DE GESTIÓN DE RIESGOS PARA LA PREVENCIÓN DEL EMBARAZO 1.1. Plan de gestión de riesgos para la prevención del embarazo 1.1.1. Plan de gestión de riesgos para la prevención del embarazo con

Más detalles

12. MENINGITIS POR HAEMOPHILUS INFLUENZAE Protocolo de Vigilancia Epidemiológica para Meningitis por Haemophilus influenzae.

12. MENINGITIS POR HAEMOPHILUS INFLUENZAE Protocolo de Vigilancia Epidemiológica para Meningitis por Haemophilus influenzae. 12. MENINGITIS POR HAEMOPHILUS INFLUENZAE Protocolo de Vigilancia Epidemiológica para Meningitis por Haemophilus influenzae. 1. ENTRADA 1.1 Definición del evento a vigilar Descripción: enfermedad bacteriana,

Más detalles

Qué requisitos deben cumplir los albaranes o notas de entrega?

Qué requisitos deben cumplir los albaranes o notas de entrega? Qué requisitos deben cumplir los albaranes o notas de entrega? Los albaranes o notas de entrega, pese a su frecuente uso práctico, suelen ser documentos bastante desconocidos por parte de la mayoría de

Más detalles

Un mercado de trabajo sombrío

Un mercado de trabajo sombrío Un mercado de trabajo sombrío Hace pocos días se han publicado los datos del tercer trimestre de la Encuesta de Población Activa que elabora el NE (nstituto Nacional de Estadística) y de Paro registrado

Más detalles

Preguntas para responder

Preguntas para responder Preguntas para responder Prevención primaria y secundaria 1. La utilización continuada de paracetamol durante el embarazo, es un factor de riesgo para desarrollar asma en edad escolar? 2. La utilización

Más detalles

CONSENTIMIENTO INFORMADO PARA ANÁLISIS PRENATAL NO INVASIVO DE TRISOMÍAS FETALES

CONSENTIMIENTO INFORMADO PARA ANÁLISIS PRENATAL NO INVASIVO DE TRISOMÍAS FETALES Ejemplar para el Solicitante CONSENTIMIENTO INFORMADO PARA ANÁLISIS PRENATAL NO INVASIVO DE TRISOMÍAS FETALES Propósito El análisis prenatal no invasivo analiza ADN fetal libre, circulante en la sangre

Más detalles

MÓDULO 8. NUTRICIÓN ENTERAL

MÓDULO 8. NUTRICIÓN ENTERAL 1. La mala conexión de la bolsa de nutrición enteral a un acceso venoso: La respuesta correcta es la e). La Joint Commission identificó en 2006 la mala conexión de la bolsa de la nutrición enteral como

Más detalles

DÉFICIT SELECTIVO DE IgA INFORMACIÓN PARA PACIENTES Y FAMILIARES

DÉFICIT SELECTIVO DE IgA INFORMACIÓN PARA PACIENTES Y FAMILIARES DÉFICIT SELECTIVO DE IgA INFORMACIÓN PARA PACIENTES Y FAMILIARES UNA PEQUEÑA NOCIÓN DE INMUNOLOGÍA BÁSICA Existen cinco tipos (clases) de inmunoglobulinas o anticuerpos en la sangre: IgG, IgA, IgM, IgD

Más detalles

INFORMA. Revisión: ALZHEIMER e Incontinencia Urinaria. Dr. Francisco José Brenes Bermúdez

INFORMA. Revisión: ALZHEIMER e Incontinencia Urinaria. Dr. Francisco José Brenes Bermúdez Revisión: ALZHEIMER e Incontinencia Urinaria Dr. Francisco José Brenes Bermúdez Médico de familia CAP Llefi à, Badalona. Responsable del Grupo de Trabajo de Urología de SEMERGEN (Sociedad Española de Médicos

Más detalles

Seguridad de los Alimentos Influencia de diferentes enfermedades

Seguridad de los Alimentos Influencia de diferentes enfermedades L PROVINCIA DE SANTA FE Ministerio desalud Seguridad de los Alimentos Influencia de diferentes enfermedades Enfermedades Gastrointestinales Dentro de los cuadros diarreicos, las salmonelas no tifoideas,

Más detalles

PROTOCOLO DE ACTUACIÓN EN LA AMENAZA DE PARTO PREMATURO (Tocolisis).

PROTOCOLO DE ACTUACIÓN EN LA AMENAZA DE PARTO PREMATURO (Tocolisis). PROTOCOLO DE ACTUACIÓN EN LA AMENAZA DE PARTO PREMATURO (Tocolisis). AUTORES Dr. Adanez (Obstetricia) Supervisora de Partos REVISORES Dra. Ana Escudero AUTORIZADO D. Médica: F. Cadenas D. Enfermería: Sra.

Más detalles

Servicio de Farmacia Hospital Arquitecto Marcide

Servicio de Farmacia Hospital Arquitecto Marcide GÉRMENES MULTIRRESISTENTES EN CENTROS SOCIOSANITARIOS Granero López M, Albiñana Pérez MS, Meizoso López MD, Taboada López R, Freire Fojo A, García Iglesias A OBJETIVO: Evaluar la prevalencia de infecciones

Más detalles

INFECCIÓN DE SITIO QUIRÚRGICO (ISQ) CESAREAS (CSEC)

INFECCIÓN DE SITIO QUIRÚRGICO (ISQ) CESAREAS (CSEC) INFECCIÓN DE SITIO QUIRÚRGICO (ISQ) EN CESAREAS (CSEC) Febrero 2009 a Abril 2009 HOSPITAL UNIVERSITARIO CENTRAL DE ASTURIAS VIGILANCIA, PREVENCIÓN Y CONTROL DE LA INFECCIÓN NOSOCOMIAL SERVICIO DE MEDICINA

Más detalles

PROTOCOLO BASAL-BOLO-CORRECCION

PROTOCOLO BASAL-BOLO-CORRECCION 1 PROTOCOLO DE INSULINIZACIÓN en el PACIENTE HOSPITALIZADO INSULINIZACIÓN SUBCUTÁNEA PARA PACIENTES ESTABLES : PROTOCOLO BASAL-BOLO-CORRECCION ABORDAJE DEL TRATAMIENTO DE PACIENTES HOSPITALIZADOS CON HIPERGLUCEMIA:

Más detalles

7. PREGUNTAS MÁS FRECUENTES SOBRE TRANSMISIÓN Y PREVENCIÓN DEL VIH/ITS EN HSH

7. PREGUNTAS MÁS FRECUENTES SOBRE TRANSMISIÓN Y PREVENCIÓN DEL VIH/ITS EN HSH 7. PREGUNTAS MÁS FRECUENTES SOBRE TRANSMISIÓN Y PREVENCIÓN DEL VIH/ITS EN HSH Qué significa sexo más seguro? Significa una reducción muy considerable de la transmisión sexual de infecciones incluida la

Más detalles

ESTUDIO SOBRE LA DINÁMICA DE ERRADICACIÓN DE LA ENFERMEDAD DEL MAEDI-VISNA EN LA REPOSICIÓN DE EXPLOTACIONES DE ASSAF.E DE ALTA PREVALENCIA.

ESTUDIO SOBRE LA DINÁMICA DE ERRADICACIÓN DE LA ENFERMEDAD DEL MAEDI-VISNA EN LA REPOSICIÓN DE EXPLOTACIONES DE ASSAF.E DE ALTA PREVALENCIA. ESTUDIO SOBRE LA DINÁMICA DE ERRADICACIÓN DE LA ENFERMEDAD DEL MAEDI-VISNA EN LA REPOSICIÓN DE EXPLOTACIONES DE ASSAF.E DE ALTA PREVALENCIA. II CONGRESO NACIONAL DE ZOOTECNIA Facultad Veterinaria de Lugo

Más detalles

Transfusión de sangre

Transfusión de sangre Transfusión de sangre Blood Transfusion - Spanish Información para pacientes sobre los beneficios, riesgos y alternativas UHN Cuáles son los beneficios de una transfusión de sangre? Las transfusiones de

Más detalles

5. ACCIONES ANTE LA NOTIFICACIÓN DE CASOS DE LEGIONELOSIS

5. ACCIONES ANTE LA NOTIFICACIÓN DE CASOS DE LEGIONELOSIS 5. ACCIONES ANTE LA NOTIFICACIÓN DE CASOS DE LEGIONELOSIS 5.1. Consideraciones generales Para abordar las actuaciones a realizar en un edificio/instalación asociado con casos de legionelosis se deben tener

Más detalles

Programa de Detección Prenatal de Anomalías Cromosómicas. Memoria 2013

Programa de Detección Prenatal de Anomalías Cromosómicas. Memoria 2013 MEMORIA 2013 1 1- CONTEXTO DEMOGRÁFICO Descenso mantenido del número de partos La situación demográfica de nuestra Comunidad pone de manifiesto un descenso mantenido de la natalidad, que se traduce en

Más detalles

DIAGNÓSTICO, TRATAMIENTO Y PREVENCIÓN DE LA NEUMONIA INTRAHOSPITALARIA ASOCIADA A VENTILADOR

DIAGNÓSTICO, TRATAMIENTO Y PREVENCIÓN DE LA NEUMONIA INTRAHOSPITALARIA ASOCIADA A VENTILADOR Fecha: JUN 15 Hoja: 1 de 5 DIAGNÓSTICO, TRATAMIENTO Y PREVENCIÓN DE LA NEUMONIA INTRAHOSPITALARIA ASOCIADA A VENTILADOR Elaboró: Revisó: Autorizó: Puesto Médico Infectologo Director Quirúrgico Director

Más detalles

Biblioteca Neonatal (BBNN). Dr. Marcelo Jodorkovsky R. Serv. Neonatología HBLT

Biblioteca Neonatal (BBNN). Dr. Marcelo Jodorkovsky R. Serv. Neonatología HBLT Biblioteca Neonatal (BBNN). Dr. Marcelo Jodorkovsky R. Serv. Neonatología HBLT Casos Clínicos 1.- RNT 39 Sem AEG, hijo de madre portadora de SGB que recibió 2 dosis de ampicilina. Parto vaginal, sin RPM

Más detalles

PROTOCOLO VACUNACIÓN PERSONAL SANITARIO

PROTOCOLO VACUNACIÓN PERSONAL SANITARIO ÍNDICE 1) Objeto. 2 2) Profesionales implicados. 2 3) Población diana. 2 4) Desarrollo. 2 5) Indicadores de evaluación. 7 6) Control de cambio de protocolo. 7 ELABORADO POR: REVISADO POR: APROBADO POR:

Más detalles

AREA DE BIOESTADISTICA

AREA DE BIOESTADISTICA AREA DE BIOESTADISTICA El Area de Bioestadística realiza la recepción, el control, la codificación, el ingreso y la elaboración de los datos, provenientes de los registros permanentes de Estadísticas Vitales,

Más detalles

DIABETES Y GESTACIÓN

DIABETES Y GESTACIÓN DIABETES Y GESTACIÓN Carmen Cañadas adas Castañeda BIR 2 Bioquímica Clínica DIABETES Y GESTACIÓN La diabetes es la condición patológica que con mayor frecuencia complica el embarazo Hasta el 0.5% de todas

Más detalles

PROGRAMA DE DETECCIÓN PRENATAL DE ANOMALÍAS CROMOSÓMICAS

PROGRAMA DE DETECCIÓN PRENATAL DE ANOMALÍAS CROMOSÓMICAS GUÍA PARA LAS EMBARAZADAS PROGRAMA DE DETECCIÓN PRENATAL DE ANOMALÍAS CROMOSÓMICAS La decisión de realizar las pruebas incluidas en este Programa es una decisión voluntaria y personal, que debe tomar tras

Más detalles

Agudización del asma Leovigildo Ginel Mendoza

Agudización del asma Leovigildo Ginel Mendoza Agudización del asma Leovigildo Ginel Mendoza Médico especialista en Medicina Familiar y Comunitaria. Centro de Salud Ciudad Jardín, Málaga. Miembro del Grupo de Trabajo de Respiratorio de SEMERGEN Procedimiento

Más detalles

1 de diciembre de 2014 DIA MUNDIAL DEL SIDA

1 de diciembre de 2014 DIA MUNDIAL DEL SIDA 1 de diciembre de 2014 DIA MUNDIAL DEL SIDA DIRIGIDA A POBLACIÓN GENERAL Material elaborado por la Subdirección de Promoción de la Salud y Prevención. Qué es el sida? El sida es una enfermedad producida

Más detalles

Situación de la epidemia por VIH-SIDA en Asturias 2003

Situación de la epidemia por VIH-SIDA en Asturias 2003 Situación de la epidemia por VIH-SIDA en Asturias 23 Programa de Prevención y Atención a las Personas Afectadas por el VIH-SIDA en Asturias PAVSA Sección de Vigilancia Epidemiológica Laboratorio de Salud

Más detalles

CAPITULO V DISCUSIÓN. en la práctica obstétrica y es un importante tema de estudio que puede ser causa de

CAPITULO V DISCUSIÓN. en la práctica obstétrica y es un importante tema de estudio que puede ser causa de CAPITULO V DISCUSIÓN La circular de cordón umbilical ha adquirido una gran importancia debido a su frecuencia en la práctica obstétrica y es un importante tema de estudio que puede ser causa de complicaciones

Más detalles

Amniocentesis. Un procedimiento que permite realizar pruebas de detección de determinados tipos de anomalías congénitas en el embarazo.

Amniocentesis. Un procedimiento que permite realizar pruebas de detección de determinados tipos de anomalías congénitas en el embarazo. Antecedentes familiares de tubo neural abierto Si un pariente cercano nació con una anomalía del tubo neural, como espina bífida o anencefalia, los demás embarazos que se produzcan en la familia corren

Más detalles

VIRUS DE INMUNODEFICIENCIA HUMANA:

VIRUS DE INMUNODEFICIENCIA HUMANA: VIRUS DE INMUNODEFICIENCIA HUMANA: MITOS Y REALIDADES MSc. Ana Bertha López Gómez Dra.C G. Ma. Antonia Torres Cueto MSc. Ma. Margarita Pérez Rodríguez MSc. Ana Bertha López Gómez Dra.C G. Ma. Antonia Torres

Más detalles

NUEVO PROGRAMA DE CRIBADO PRENATAL DEL SÍNDROME DE DOWN Y OTRAS ANOMALÍAS CROMOSÓMICAS PRESENTACIÓN DEL CONSEJERO DE SANIDAD

NUEVO PROGRAMA DE CRIBADO PRENATAL DEL SÍNDROME DE DOWN Y OTRAS ANOMALÍAS CROMOSÓMICAS PRESENTACIÓN DEL CONSEJERO DE SANIDAD OSASUN SAILA Osasun Sailburua DEPARTAMENTO DE SANIDAD Consejero de Sanidad NUEVO PROGRAMA DE CRIBADO PRENATAL DEL SÍNDROME DE DOWN Y OTRAS ANOMALÍAS CROMOSÓMICAS PRESENTACIÓN DEL CONSEJERO DE SANIDAD Bilbao,

Más detalles

Departamento de Farmacología y Terapéutica Facultad de Medicina UAM SEMINARIO-PRACTICO Nº 15 QUIMIOTERAPIA DE LAS INFECCIONES

Departamento de Farmacología y Terapéutica Facultad de Medicina UAM SEMINARIO-PRACTICO Nº 15 QUIMIOTERAPIA DE LAS INFECCIONES SEMINARIO-PRACTICO Nº 15 QUIMIOTERAPIA DE LAS INFECCIONES CASO Nº1: INFECCION DENTAL EN MUJER EMBARAZADA Mujer de 35 años en el quinto mes de embarazo, acude a la consulta del médico general aquejada de

Más detalles

embarazo y radiación GUÍA INFORMATIVA HOSPITAL DONOSTIA Unidad Básica de Prevención Salud Laboral

embarazo y radiación GUÍA INFORMATIVA HOSPITAL DONOSTIA Unidad Básica de Prevención Salud Laboral embarazo y radiación 17 GUÍA INFORMATIVA HOSPITAL DONOSTIA Unidad Básica de Prevención Salud Laboral DEFINICIONES Radiación ionizante Una radiación ionizante es una transferencia de energía capaz de producir

Más detalles

cap/3 Virus de Inmunodeficiencia Humana (VIH)

cap/3 Virus de Inmunodeficiencia Humana (VIH) cap/3 Virus de Inmunodeficiencia Humana (VIH) Qué es el VIH/SIDA? Cuáles son los síntomas? Cómo prevenir la infección? Cuándo hacerse el test de VIH? En qué consiste el análisis de detección de VIH? Qué

Más detalles

NEFROPATÍA POR MUTACIONES EN EL GEN HNF1B

NEFROPATÍA POR MUTACIONES EN EL GEN HNF1B 46 NEFROPATÍA POR MUTACIONES EN EL GEN HNF1B 10 Introducción: El gen HNF1b codifica información para la síntesis del factor hepatocitario nuclear 1b, que es un factor de transcripción involucrado en la

Más detalles

«INCENTIVOS Y DESINCENTIVOS A LA BÚSQUEDA DE EMPLEO»

«INCENTIVOS Y DESINCENTIVOS A LA BÚSQUEDA DE EMPLEO» «INCENTIVOS Y DESINCENTIVOS A LA BÚSQUEDA DE EMPLEO» ALBERTO VAQUERO GARCÍA CES, Colección Estudios Madrid, octubre 2002 (363 páginas) El libro que vamos a comentar es la tesis doctoral del autor, tesis

Más detalles

Pruebas rápidas r. Estrategias preventivas. Propuesta de nuevas estrategias preventivas

Pruebas rápidas r. Estrategias preventivas. Propuesta de nuevas estrategias preventivas XV ENCUENTRO ESTATAL PARA ONG s Madrid, 1-3 de Octubre 2009 Diagnóstico tardío o. Pruebas rápidas r Dra Carmen Rodríguez Centro Sanitario Sandoval Madrid Estrategias preventivas La prevención de nuevas

Más detalles