Coord. x: Coord. y:

Transcripción

1 1. CLAVE DE IDENTIFICACIÓN: GA Adscrición tipolóxica: Castro Adscrición Cultural: Idade de Ferro 2. LOCALIZACIÓN Nome: Topónimo: Provincia: Concello: Parroquia: Lugar: CASTRO DE CRISTIMIL Castro de Mato; O Coveliño. Pontevedra Lalín Cristimil (San Xurxo) Cristimil CARTOGRAFÍA Coordenadas (Datum ETRS89) UTM: Fuso 29 Coord. x: Coord. y: Latitude: 42 39' 55,398" N Lonxitude: 8 11' 15,818" O Nº MAPA Esc. 1/10.000: Esc. 1/5.000: 0122A-0108 (malla anterior: ) ACCESOS Saíndo de Lalín, tomámola N-525 en dirección Santiago. Pasamos o lugar de Prado, e en A Eirexe, pouco despois de pasar o P.K. 298, collemos á esquerda (ao sur) a estrada PO-6004, que vai ata Cristimil. Ao chegar ao lugar de Sanxurxo, ábrese unha pequena praza á dereita (ao oeste), na que está o Centro Social. A 100 m. deste punto, chegamos ao castro, xa que a PO-6004 continúa polo foxo leste do xacemento. 3. CARACTERÍSTICAS DO EMPRAZAMENTO Altitude: 482 m.s.n.m. Emprazamento topográfico: Ladeira que baixa en dirección noroeste. Utilización do entorno: Prados, cultivo e vivendas. 1

2 4. ESTADO ACTUAL E PROTECCIÓN Vexetación Na croa hai unha plantación de millo. Arborado (castiñeiro, carballo), e monte baixo. Descrición das alteracións: No sector norleste a construción dunha vivenda (coa súa conseguinte escavación), mutila parte do terraplén. Ao leste, hai un corte e un aterrazamento. A estrada PO-6004 afecta ao terraplén surleste e ao seu foxo. Cara ao oeste e suroeste, escavación no terraplén para ampliación de leiras. A base do terraplén na súa parte norte está moi afectada pola existencia dunha fonte e un lavadoiro. Grao de conservación Moi bo: Bo: Regular: X Malo : Moi malo: Desaparecido: Causas de alteración: Antrópicas (escavación, construcións, estrada e terras de cultivo) e naturais (erosión). Protección Legal BIC: Planeamento urbanístico: X Outros: Protección física: Intervención arqueolóxica: Réxime de propiedade: Pública: Privada: X 5. MATERIAIS Descrición: Ao longo das diferentes obras e afeccións apareceron diversos materiais: Muíño circular (Meijide e Rey, 1989), e anacos de cerámica, cacharros de barro cheos de borralla e muíños de man redondos (Buxán 1989: 20) e outros materiais cerámicos (Presas 2008:278-79). Procedencia Achado casual: Intervención arqueolóxica: Outra: X Lugar actual do depósito: - Museo ou colección pública: - Museo ou colección privada: - Particular, Nome(s) e dirección(s): 2

3 7. DESCRICIÓN DO XACEMENTO: Castro composto por un recinto de planta oval. Ten as seguintes dimensións, no eixo NW-SE mide 60 m. (interior) e uns 95 m. (exterior). O eixo N-S mide 75 m. (interior) e 90 m. (exterior); se incluímos o foxo neste eixo, chega aos 115 m. O terraplén rodea todo o recinto pero non se conserva na zona oeste, mentres que na leste apréciase nalgúns treitos. Ten un caída máxima duns 11 m. cara ao norte. Conserva parapeto nas zonas norleste, este, sur e arranque de surleste, acadando unha altura duns 9-10 m. ao respecto da superficie da croa. Un foxo rodea os sectores meridional e oriental do recinto, aínda que neste lado está moi modificado polo trazado da estrada PO Hai unha entrada recente -que corta o parapeto- polo suroeste que da acceso as leiras cultivadas no interior da croa. Na imaxe do voo Americano de non se aprecian moitas das alteracións actuáis do xacemento (estrada, etc.). Orotofografía do voo Americano de (esquerda) e detalle do plano 1:5000 (dereita) 3

4 8. CROQUIS DO XACEMENTO: 4

5 9. FOLKLORE - El 24 de junio salía una mujer en forma de culebra y otras veces guardaba una gallina con pollitos de oro. (Filgueira e García 1956: 125) - O día 24 de xuño saía unha muller en forma de culebra e outras veces gardaba unha galiña con poliños de ouro (Buxán 1989: 20, tomando referencia de Taboada 1965: 240). - Aquí viviron os mouros (Recollido por A. Presas en 1994, Presas 2008: 278). - Na fonte, que hai pola parte de abaixo do castro, teñen visto unha galiña con pitos pero, cando os querían coller, desaparecían todos (Recollido por A. Presas en 1994, Presas 2008: 278). - Hai unha viga de ouro e alquitrán debaixo do castro. Se alguén atopa a de ouro será moi rico, pero se toca a de alquitrán desaparecerá todo Cristimil (Recollido por A. Presas en 1994, Presas 2008: 278) Na noite meiga de S. Xoán unha xove moura, que habitaba no castro, transfórmase en cobra e baixa a bebera o río Dezao u Asneiro a 500 m do castro (Recollido por Mº E. Vázquez en 1994; tomado de Presas 2008: 278). - Unha viga de ouro e alquitrán vai desde este castro ata a ponte vella de Orneiros. (Recollido por A. Presas en 2006, Presas 2008:278). No castro vive unha galiña que pon ovos de ouro e, aínda que a teñen buscado, polo de agora non se atopou. (Recollido por A. Presas en 2006, Presas 2008:278). Unha xove moura transformase en cobra para tomar o sol e baixara o río, que tanto pode ser Deza como Asneiro. (A. Vázquez 1991, tomado de Presas 2008:278). 10. POTENCIAL DE REVALORACIÓN DO XACEMENTO Excelente: Axeitado: X Non axeitado: Estado de conservación actual: Ben conservada a zona do parapeto sur; ademais do terraplén do sector noroeste, cunha caída duns 9 m. Vulnerabilidade ás visitas: Agora hai que acceder ao castro subindo por un terraplén. Si se acondiciona a escavación recente no sector norleste, se accede sen problema á croa. Orixinalidade (deste castro respecto doutros): Entidade do parapeto e os terrapléns. Perceptibilidade das estructuras: Boa. O castro se percibe ben dende a estrada e dende o contorno inmediato. Accesibilidade e capacidade de recepción de público: Pódese deixar o coche ou o autobús a uns 100 mts. ao norte do xacemento. Se accede ben andando ata o pe do xacemento, pola beira da estrada. Polo interior do castro, a circulación é boa. 5

6 Potencial de ilustración (xacemento e contorna): Entidade do parapeto, sobre todo ó leste. Tamén podería ilustrar como unha obra pública neste caso unha estrada- pode afectar a un ben arqueolóxico. Necesidades mínimas para a revalorización: Limpeza e retirada dos cultivos na croa. Outros elementos de Patrimonio Cultural próximos: Igrexa. Fonte, lavadoiro e un caseta cun artiluxio de veterinario. 10. BIBLIOGRAFÍA E DOCUMENTACIÓN ÁLVAREZ LIMESES G. (1936): Geografía general del reino de Galicia. Provincia de Pontevedra. Barcelona: A. Martín. Páx BOUZA BREY, F. (1952 o 53?: Dólmenes con grabados serpentiformes y hacha y rompecabezas nórdicos de la Galicia Central. Archivo Español de Arqueología. XXVI: BUXÁN, C. (1989) Guía dos Castros de Lalín. Lalín: O trillón. Asociación Cultural O Naranxo. Páx CARBALLO ARCEO, L.X. (1989): A Cultura castrexa na bacia media do río Ulla. Tesis Doctoral lida na Facultade de Xeografía e Historia,universidade de Santiago de Compostela. (2001) A cultura castrexa na comarca do Deza. Col. Deza Básicos nº 4. Lalín: Patronato cultural de Lalín, Seminario de Estudios do Deza, Concello de Lalín. Páxs. 74,156,159,322, 323. EPYPSA: Ficha de Inventario 1-19 do PGOU de Lalín. FILGUEIRA VALVERDE J.; GARCÍA ALEN A. ( ) Materiales para la Carta Arqueológica de la Provincia de Pontevedra. El Museo de Pontevedra, TVIII. Páx GARCÍA PORRAL, X. C. 2010: Lendas castrexas: Antropoloxía da tradición oral no concello de Lalín. A Coruña: Lóstrego. Páx. 42. MEIJIDE CAMESELLE, G. e REY SEARA. E. (1989) Ficha de inventario de Xacementos Arqueolóxicos da Xunta de Galicia. Inédito. Depositada na Dirección Xeral de Patrimonio Cultural. Xunta De Galicia. PRESAS GARCÍA, A. (2008) Os castros de Lalín. Col. Deza Básicos. Lalín: Concello de Lalín VÁZQUEZ CRESPO, A. (1991): Lalín. La tierra de Deza. Guía Everest. Madrid: Everest VÁZQUEZ CRESPO, A. E GONZÁLEZ ALÉN (1997): A comarca do Deza. Pontevedra: Deputación Provincial de Pontevedra, 2ª ed. (ed. Orixinal 1989). Informante(s): Redactor(es): Javier Luaces Anca e Eduardo Rodríguez Saiz Lugar e data: Lalín, 22 de novembro de

7 GA CASTRO DE CRISTIMIL (Cristimil, San Xurxo de Cristimil). IMG_6084. Vista desde o O. IMG_6087. Vista do terraplén setentrional desde o Oeste.

8 IMG_6086. interior da croa. IMG_6091. Vista do parapeto desde o N.

9