EUSKARAZKO KOMUNIKABIDEAK ETA KAZETARITZA: EGOERA, ARDATZAK ETA PISU ERLATIBOA

Transcripción

1 EUSKARAZKO KOMUNIKABIDEAK ETA KAZETARITZA: EGOERA, ARDATZAK ETA PISU ERLATIBOA Iñaki Zabaleta Urkiola Santi Urrutia Izagirre Arantza Gutierrez Paz Nicolas Xamardo Gonzalez Antxon Mendizabal Etxabe Oharra: txosten hau, Europako Batasuneko hizkuntza gutxituetako hedabideen inguruan aipatutako autoreak burutzen ari diren hainbat urtetako ikerketa-proiektuaren emaitza partzial bat da (Los medios de comunicación de las lenguas minorizadas en la Unión Europea: realidad, problemática y nuevas estrategias de desarrollo, Universidad del País Vasco-Euskal Herriko Unibertsitatea. Proiektuaren erreferentzia: 1/UPV/EHU HA-7716/2000). 1

2 1.- LABURPENA Txosten honetan hainbat gai jorratuko ditugu. Lehenik, betiko eskakizunari erantzun bat emateko asmoz, euskarazko kazetarien eta laguntzaileen kopurua zehazten saiatuko gara, zifra batera inguratzeko. Bigarren, euskal komunikabideen eta kazetaritzaren inguruan gogoeta egiteko garrantzitsuak diren azterketa-ardatzak aipatuko ditugu, multimediotasunaren gaurkotasuna azpimarratuz. Hirugarren, komunikazio-talde nagusienak, eta hiri eta euskaldun gutxiko eskualdeetan erabiltzen edo erabil daitezkeen medio-ereduak ikusiko ditugu. Laugarren, ohikoa den euskarazko hedabideen deskribapena egiten dugu, baina Interneteko ziber-medioen esparrua gehituz. Azkenik, aurreko katalogaziotik harantzago joan nahian, euskarazko komunikabideen pisu erlatiboak kalkulatu eta ebaluatu ditugu, hala Euskal Herriko herrialdeetako euskaldun portzentajeekin alderatuz, nola Europako Batasuneko beste hizkuntza gutxituetako medioekin alderatuz. Uste dugu azken ekarpen hau berria eta interesgarria dela. 2.- EUSKARAZKO KAZETARIEN KOPURUA Estimazio moduan, hedabide mota guztietan euskaraz ari diren kazetarien kopurua 700etik gorakoa izan daitekeela uste dugu. Ondoko zerrendan azaltzen diren zenbakien batuketak 589ko kopurua ematen du. Datu hauetako asko zehaztasun faltan daude: behin baino gehiagotan kazetariak, teknikoak eta gainerako langileak denak batera bilduta egon daitezke. Lan dedikazio mailak oso gradu desberdinekoak izan daitezke. Beste aldetik, taulan ez dira sartu era guztietako informazio bulego edo kabineteetan ari direnak. Beraz, datu hau gaiari egiten zaion lehen hurbilketa moduan hartu behar da. 1. Taula: Euskarazko komunikabideetako kazetari eta kolaboratzaileak Komunikabidea Kazetariak Kolaboratzaileak Aldaketa Antxeta Irratia

3 Aralar Irratia (Lekunberriko Udala) 1 - Argia Arreta Irratia (Ermua, librea) (4 lagunen artean egina) - Berria 80 - Bilbo Hiri Irratia Deia 5 (1) - Durango Telebista (elebiduna) 6 (eta 4 tekniko) - Euskadi Gaztea 5 11 Euskadi Irratia 63 (2) - Euskal Telebista 190 (3) - Euskalerria Irratia 11 (lantalde osoa) - Gara 6 (4) - Gure Irratia 12 (5) 82 Irulegi Irratia 10 (guztira) 80 Kaito TB (tekniko 2) - Karrape Irratia (Leitzako Udala) 2 - Lea Artibai eta Mutrikuko Hitza 8 - Mendaro Telebista 2 (eta 3 tekniko) - Oarso Telebista 5 (eta 7 tekniko) - Oarsoaldeko Hitza 10 - Oiartzun Irratia 2 (eta tekniko 1) - Telesko 2 (eta 3 tekniko) - Tolosaldeko Hitza 8 - Topagunean ez dauden herri aldizkariak 30 (6) - Topaguneko Komunikabideak 89 (7) - Urdaibai telebista 3 (eta 3 tekniko) - Urola Kostako Hitza 8-3

4 Xaloa Telebista 7 (langile guztiak) - Iturriak: taula honetako datu gehienak Arantza Gutierrezek bildu ditu eta gainerako biltzaileak Patxi Azpillaga, Nikolas Xamardo, eta Santi Urrutia izan dira. (1) Estimazioa. (2) 46 plantillan eta 17 aldika urtean zehar. (3) Ondoko datuetatik abiatuta ateratako estimazioa: Guztira 463 langile finko 2004an. Lan jakin baterako kontratatzen direnak 111. Finkoen artean goi mailako tituludunak 171 (Eusko Jaurlaritza, 2004ko Aurrekontuak, Hemen falta dira ETBrentzat lan egiten duten kanpoko enpresetan ari diren kazetariak. (4) 9 denbora osoz. (5) Estimazioa da. 30 herri aldizkari dira, haietako 13 hilerokoak, eta beste 13 bi hilabete, hiru eta abarrekoak. Batez beste, astekarietan 4 langile biltzen dira, hamaboskarietan 2 eta hilerokoetan 1. (Topaguneak egindako kalkulua). (6) Hau Topaguneak erabiltzen duen datu biribildua da. 36 aldizkari daude sartuta (haietako 12 asterokoak) eta zenbait irrati ta lelebista. Estimazio honetan kazetari eta gainerako teknikariak eta administraziokoak ere sartzen dira.. Topagunean sartuta dauden elkarte batzuen datu zehatzagoak ondokoak dira: a) Goiena Komunikazio Zerbitzuak elkartean 47 langile daude guztira; b) Ttipi-Ttapan 9 langile guztira, 4 erredakziokoak; c) Durangaldeko Herri Komunikabideak: guztira 5 kazetari (Anboto Irratian -Elorrio- kazetari 1 eta teknikari 1); d) Guaixe 3,5 kazetari; Esan Erran, herrietako udal buletinak eta Pulunpe aldizkariaren artean 3; Maiope aldizkarian kazetari 1 eta laguntzaile 2. Taula honetako datu gehienak Arantza Gutierrez-ek bilduta daude. Gainerako biltzaileak hauek izan dira: Patxi Azpillaga, Nikolas Xamardo, eta Santi Urrutia. (1) 23 kazetari euskaldun daude, euskaraz zein gazteleraz ibil daitezkeenak. Hala ere, estimazio batez, Deian euskarazko artikuluek 5 kazetariren lana bete dezakete. (2) 46 plantillan eta 17 aldika urtean zehar. (3) Ondoko datuetatik abiatuta ateratako estimazioa: Guztira 463 langile finko 2004an. Lan jakin baterako kontratatzen direnak 111. Finkoen artean goi mailako tituludunak 171. (Eusko Jaurlaritza, 2004ko Aurrekontua, Hemen falta dira ETBrentzat lan egiten duten kanpoko enpresetan ari diren kazetariak. (4) 50 kazetari euskaldun dago, euskaraz, zein gazteleraz edo frantsesez egin dezaketenak lan. Hala ere, estimazio batez, egunkarian azaltzen diren euskarazko artikuluek 6 kazetariren lana bete dezakete. (5) 9 denbora osoz. (6) Estimazioa da. 30 herri aldizkari dira, haietako 13 hilerokoak, eta beste 13 bi hile, hiru eta abarrekoak. Batez beste, astekarietan lau langile biltzen dira, hamaboskarietan bi eta hilerokoetan bat. (Topaguneak egindako kalkulua). (7) Topagunean 3 telebista, 4 irrati eta 36 aldizkari daude federatuta 2004ko uztaila. Berauetan 168 lagunek (ez denek egun osoko lanaldiz) egiten du lan (hedabideontzat free lance modura beharrean dihardutenak aintzat hartu barik), euretarik 89k kazetari-lanetan dihardutela. Aldizkarien ale kopuru globala, bestalde, koa da. Sartuta dauden elkarte batzuen datuak ondokoak dira: 4

5 Goiena Komunikazio Zerbitzuak elkartean 47 langile daude guztira. Ttipi-Ttapan 9 langile guztira, 4 erredakziokoak. Durangaldeko Herri Komunikabideak (DHK): guztira 5 kazetari (Anboto Irratian - Elorrio- kazetari bat eta tekniko bat). Guaixe 3,5 kazetari; Esan Erran, herrietako udal boletinak eta Pulunpe aldizkariaren artean 3; Maiope aldizkarian kazetari 1 eta laguntzaile euskalduneko 1 hizkuntza komunitatea dela gurea aintzat hartuz gero, hiztuneko ia 0,9 kazetari ateratzen zaigu indize moduan. Zenbaki honen benetako esanahiaz jabetzeko beste herrialdeetako datuekin alderatu beharko genuke, eta oraindik ez dugu izan hori egiteko aukerarik. Hala ere, iruditzen zaigu 1000/0,9 ratioa aintzat hartzeko moduko kopurua dela eta euskarazko komunikabideek lortu duten pisuaren adierazlea. Beste aldetik, datu asko bildu ez dugun arren, euskarazko kazetagintzaren ezaugarri bat kolaboratzaile ugari izatea da, kazetagintza honetan herritarren parte hartzea funtsezkotzat jotzen denaren seinale, eta baita ere herritar hauen laguntzeko borondatea adierazten duena. Hemendik abiatuta euskarazko kazetagintzaren ezaugarri nagusi batzuk aipatuko ditugu. 3.- KOMUNIKABIDE ETA KAZETARITZAREN AZTERKETA- ARDATZAK Orain arteko ibilbideari begiratuz, badirudi hiru ardatzen continuum-ean azter ditzakegula euskarazko komunikabideak eta kazetaritza. Lehena herri-ekimenaren eta instituzionalizazioaren ardatza da, enpresaren jabetzarekin eta kudeaketa motarekin zerikusia duena. Bigarrena, profesionaltasunaren ardatza, kazetaritzaren eta edukien kalitatearekin lotu behar dena. Hirugarrena, militantziaren ardatza dei genezake eta aurreko bien azpian eta inguruan kokatzen den jarrerari eta konpromisoari dagokio da zifra askotan aipatzen den euskal hiztunen kopuru borobila. Zentzu estuagoan, 2001eko Soziolinguistikako Inkestaren arabera Euskal Herri osoan inguru dira elebidunak beste hizkuntzarekin batera euskaraz ondo hitz egiteko gai direnak. Hauei euskaraz zertxobait egiten dutenak gaineratzen bazaizkie lagun nolabaiteko elebidun biltzen dira. Beste iturri batzuk: Eustat-en arabera 2001ean elebidun zegoen EAEn (euskaldunak), eta Nafarroako Estatistika Erakundearen arabera Nafarroan (ondo hitz egiten zutenak). Hauek Iparraldeko 2001eko Inkesta Soziolinguistikoaren datuekin bilduta ( euskaldun), eko kopurua ematen du. Bestalde, Berria egunkariak 1. urteurreneko publizitatean (2004ko ekaina) euskaldun aipatzen zuen. 5

6 Zoritxarrez, maiz, ardatz beraren bi ertz kontrakoetan jarri izan dira profesionaltasuna eta militantzia, nahiz eta bi kontzeptuak maila berean ez egon, eta horrek nahasketa eta kaltea baino ez dio ekarri euskarazko kazetagintzari (komunikabideak) eta kazetaritzari (jarduna). Azken urte hauetan, teknologia berriak, konbergentzia, integrazioa eta antzeko joerak nazioartean ugaritu egin direnean, euskal komunikabideen artean ere jokabide bertsuak burutzen saiatu dira eta, ondorioz, multimediotasunaren ereduaren adibideak ikus ditzakegu. Alabaina, uste dugu komertzialtasunak ez duela oraindik erro sendorik hartu HERRI-EKIMENAREN ETA INSTITUZIONALIZAZIOAREN ARDATZA Herri-ekimena dei diezaiokegu gizarte zibilaren borondate, erabaki eta finantzaketan nagusiki oinarrituz sortu eta jarduten duen medioari, nahiz eta laguntza publikoak jaso. Orain arte, euskarazko komunikabideak sortzeko indar nagusiena herriekimena izan da, instituzioen ekintzaren aurretik. Horren adibideak dira tokiko komunikabideak eta Egunkaria. Ardatz honetako continuum-aren beste ertzean komunikabideen instituzionalizazioa dugu; publikotasuna, alegia. Medio publikoak hasieratik erakundeek sortutakoak dira, eta izaera hori barneratua dute. Euskal Irrati Telebista da adibide nabariena. Beste hedabide askok erakundeekin egindako hitzarmenen bidez funtzionatzen dute eta, horren ondorioz, nahitaezkotzat jotzen da herritarren ekimenak erakundeen politikarekin lotura izatea, erakunde hauek inplikazioa izatea, eta berauekin akordioetara heltzea, maiz kazetaritza-independentziaren mesedegarri ez dena PROFESIONALTASUNAREN ARDATZA Urteetan zehar ikusi da arlo honetan, beste askotan bezala, lan txukuna eta kalitatekoa egiteko nahitaezkoa dela profesionaltasun maila egoki bat lortzea. Dena den, jakin badakigunez profesionaltasunaren kontzeptua konplexua da. eta gogoan izan behar dugu profesionalari dagozkion bi alderditara mugatzen dugula: a) hedabideetarako ikasketa espezifikoak izatea; eta b) lanaldi osoz hedabideetako jardunean aritzea. 6

7 Horrela definiturik, hedabide publikoetan profesionaltasuna aurretiazko baldintza da, baina ekimen herritarretatik sortutakoetan, toki-hedabideetan batez ere, hasieran borondatezko lana izaten da nagusi eta nahitaezko, baina, denbora igaro ahala, gero eta egoera profesionalagoetara heldu beharra egoten da. Horrela bakarrik bermatu ahal baita hedabideak irautea, eta kalitate gero eta handiagoa lortzeko aukera izatea. Herri-ekimenez sortutako Euskaldunon Egunkariak ere hedabide publikoek bezainbat edo gehiago, profesionaltasuna hartu zuen ardatz eta horrela egin du oinordeko Berriak ere MILITANTZIAREN ARDATZA Gaur egun ere oso garrantzitsua da militantziaren balioa euskarazko edozein komunikabidetan; bai herri-ekimenezkoetan, bai publikoetan, eta baita pribatu edo komertzialetan ere, azken hauetatik oso gutxi dagoen arren. Neurri handiagoan edo txikiagoan euskaraz diharduten hedabide gehienek beren idearioan sartuta daukate euskararen normalizazioaren aldeko inplikazio gradu bat adierazten duen puntua. Izaera hau informazioa euskaraz zabaltzeko, eta antzeko esaldietan azal liteke era xumean, edo gizarte euskalduna eraikitzen laguntzeko konpromisoa bezalako aipamen indartsuagoan 2. Horrek esan nahi du hedabide horietako kazetari, teknikari eta laguntzaileen jarduna, bakar-bakarrik lanbide moduan barik, euskararen aldeko nolabaiteko plusa eskatzen duen eginkizuntzat hartzen dela. Testuinguru horretan dauka erabateko zentzua, adibidez, kolaboratzaile edo laguntzaileen irudiak. Euskararen aldeko zeregin berean aritzeko prest egon daitezkeen kanpoko pertsonen laguntza eskatzen da, eta kolaboratzaile horien parte hartzeko motibazioa justu horixe da: euskararen egoera normalizatzeko ahaleginean laguntzea, euskaraz bizitzeko aukera gehiago egon dadin. Ikuspegi hau izanda, euskaraz ari diren komunikabideek zalantza asko izaten dute, edo areago, erabat uko egiten diete beste 2 Konpromisoa da, adibidez Iruñeko Euskalerria Irratiaren idearioan azpimarratutako hitza. BUJANDA, Mikel, Euskalerria Irratia, hemen: Tokiko Hedabideak Etorkizunera Begira, Topagunearen III. Jardunaldiak, 2003, or. 7

8 hizkuntzetan asko garatuta dauden bideei; komertzialak deitzen diren ereduei esaterako, hau da, erabat publizitatearen bidez finantzatzen diren produktu mediatikoei ARDATZ BERRIAK: MULTIMEDIOTASUNA ETA KOMERTZIALTASUNA Txosten honetan zehar ikusiko dugunez, badirudi beste bi eredu/ardatz berri ere kontuan hartzen hasi beharko dugula, nahiz eta oraindik ez dauden guztiz garatuta: multimediotasuna eta komertzialtasuna. a.- MULTIMEDIOTASUNAREN ARDATZA Komunikabideen multimediotasunari dagokionez, euskarazko medioen artean eredu desberdinak ari dira garatzen, nazioart an gertatzen denarekin bat etorriz. Lau komunikabide-eredu behintzat ikus ditzakegu euskarazko medioen esparruan: modomedioa, monomedio-katea, multimedioa eta multizerbitzua. Oroitarazi nahi dugu ez garela ari hedabideen jabetza-motari buruz, horien produktu-eskaintzari buruz baizik. Monomedio-eredua: azken bost urte hauetara arte egon den eredua izan da. Komunikazio-enpresa batek dela publikoa dela herri-ekimenezkoa komunikabide bat bakarrik argitaratu edo hedatzen du (aldizkari bakarra, irrati bakarra, etab.). Oraindik ere eredu honek jarraitzen du tokiko hedabide askotan. Monomedio-katearen eredua: aurreko ereduaren garapen edo aldaera modura, monomedio-katearen eredua sortzen ari da, zeinaren bidez mota bereko hainbat hedabide katean lotzen diren, bai audientzia ugaltzeko, bai programazioa handitzeko, eta, oro har, eraginkorragoak izateko. Tokiko hedabideak hasi dira eredu hau erabiltzen, eta jadanik bada mota honetako irrati-kateren bat. Multimedio-eredua: azken urte hauetan ezartzen ari den eredu berri bat da, Interneten garapenari esker neurri handi batean. Eredu honetan, komunikazio-enpresa batek bi komunikabide edo gehiago editatzen ditu, eta medioen euskarriak edozein izan daitezke (inprimatua, ikus-entzunezkoa edo/eta Internet). Honen adibidea dugu Goiena 3 Adibidez, Galesen, publizitate hutsez finantzaturiko produktu gehiago dago. Euskal Herrian, itxura baten, izaera hori euskararen aldeko militantzia ideiaren aurka doa. 8

9 Komunikazio Zerbitzuak, zeinak aldizkariak, telebista, irratia eta zibermedioak dituen (prentsa idatzia, ikus-entzunezko hedabideak, eta sareko produkzioa). Hemen sar genezake, halaber, Euskarazko Komunikazio Taldea (EKT), Berria egunkari orokorra eta Hitza izeneko eskualde-egunkariak, batetik, eta ziber-egunkaria, bestetik, editatzen dituena. Multimedio-ereduarekin ere zerikusia daukate Nafarroan Ttipi-ttapa Fundazioak eta Bizkaian Durangaldeko Herri-Komunikabideak. Multizerbitzu-eredua: aurreko ereduaren aldaera bezala ere uler genezake, baina uste dugu nortasun berezia duela. Eredu honek esan nahi du komunikazio-enpresa batek ez dituela komunikabideak bakarrik ekoizten, baizik baita beste zerbitzu batzuk ere, komunikazioarekin zerikusi gutxi edo deus ez dutenak maiz (euskaltegia, euskaltaberna, euskal-kulturgunea edo bidaia-agentzia, etab.). Horren adibidea dugu Bilboko Zenbat Gara? elkarte/enpresa, zeinak Bilbo Hiria Irratia, Kafe Antzokia eta euskaltegia dituen, beste zerbitzu batzuen artean. Eredu hau baliagarria izan daiteke ingurune urbano eta gutxieuskaldunduetan. b.- KOMERTZIALTASUNAREN ARDATZA Komertzialtasunak esanahi anitz ditu, baina hemen adierazi nahi da euskarazko komunikabide bat publizitatez soilik finantzatzen dela, hizkuntza normalizatuetako hedabide pribatuetan gertatzen den modura. Oraindik ez dago horrelako mediorik euskaraz eta, beraz, hirugarren aldagai hau falta da herri-ekimenaren eta instituzionalizazioaren ardatzean. Guztiz komertziala den medioa sortzen denean eta, batez ere, irauten duenean, albiste garrantzitsua izango da euskal komunikabideen esparruan. 4.- EUSKARAZKO KOMUNIKAZIO-TALDEAK ETA ENPRESAK Aurreko lerroetan ardatz eta eredu teorikoak ezarrita, ikus dezagun orain errealitatean euskarazko komunikabideak enpresaren ikuspuntutik nola antolatuta dauden. Horrela jakingo baitugu noren eskutik, nolako ereduarekin (monomedioa, 9

10 monomedio-katea, multimedioa, multizerbitzua) eta nolako ingurutan garatu edo garatzen ari diren orain arteko euskarazko komunikabideak IKUS-ENTZUNEZKO MEDIOAK: PUBLIKOAK a.- EITB TALDE PUBLIKOA Euskal Irrati Telebista taldea 1982ko maiatzaren 20an sortu zen eta Iurretako albistegi-ekoizpenaren zentroan dago haren egoitza nagusia. Egun, lau telebista kanal eta lau irrati emisora ditu; batzuk euskaraz eta besteak gaztelaniaz. 1982an euskarazko ETB1 eta Euskadi Irratia eta erdarazko Radio Euskadi eta Radio Vitoria sortu zituen; 1986an, gaztelaniazko ETB2 telebista-kanalaren inaugurazioa izan zen; 1990ean euskarazko Euskadi Gaztea gazteentzako formula-irratia abiatu zuen. Beraz, lurreko transmisio-bidea erabiliz, telebista-kanal bat eta irrati-kanal bi ditu euskaraz. 1997an satelite bidezko emisioak hasi ziren, egun bi kanaletan banatuta daudenak: Canal Vasco, Ameriketan hartzen dena eta kablez ere banatua (albistegi berezia du, berremisio konbentzionalaz gainera), eta ETB sat, Astraren bitartez Espainia eta Europan hedatua. 2000n, EAEn, bi programa/kanal berri banatzen ditu Euskaltel kable-operadorearen bitartez: Canal Promo eta Superbat, haurrentzakoa. Alabaina, satelite eta kablezko kanal gehienak ez dira guztiz euskaraz. Azkenez, Interneti dagokionez, Eitb.com webgunea dago. EITBren Sorkuntza Legeak (1982) garaiko ereduetatik abiatuta erantzun nahi izan zien autonomia hasi berri bateko kultura, hizkuntzaren normalizazio eta komunikazio premiei. Egun, digitalizazioaren erronkei eta atzemaniko arazoei ganoraz erantzun ahal izateko, Administrazio Kontseiluak (non alderdien hamabost ordezkari eta gizarte-erakundeen lau ordezkari dauden) EITBren Plan Estrategikoa onartu zuen 2000n. Horren bidez arrazoitu nahi izan ziren, besteak beste, Eusko Legebiltzarrak instalazioen digitalizazio eta eguneratzeari begira onarturiko diru-sailak: 42 milioi lau 4 Epigrafe honetarako datuak hainbat iturritatik jaso dira: a) Zabaleta, Iñaki, Nicolás Xamardo, Santi Urrutia, Arantza Gutierrez eta Antxon Mendizabal (2003), Los medios de comunicación de las lenguas minorizadas en la Unión Europea: realidad, problemática y nuevas estrategias de desarrollo. UPV-EHUko ikerketa proiektu argitaratu gabea; b) Zallo, Ramón, Patxi Azpillaga, eta Juan Carlos de Miguel (2002): Komunikabideak hemen. Egitura mediatikoa Euskal Herrian. Alberdania, Irun, 47. or.; eta c) beste hainbat. 10

11 urteko planean. Eusko Jaurlaritzak kudeatzen du lau urteko plan hori Euskadi Informazioaren Gizartean garapen programaren bitartez PRENTSA IDATZI OROKORRA Eduki orokorreko prentsa idatziaren alorrean Berria egunkaria eta eskualdeetako Hitza egunkariak ditugu, EKT enpresak editatuak; eta astekarien artean Argia, Zabalik eta Aldaketa 16. a.- EUSKARAZKO KOMUNIKAZIO TALDEA (EKT) 2003ko otsailean Euskaldunon Egunkaria Espainiako epaileen aginduz itxia izan ondoren, eta herritarren erreakzio indartsua gertatuta sortu zen EKT enpresa proiektu zabalean gauzatzeko kapaz izan zen: Berria egunkaria ateratzea lortu zuen 2003ko ekainean eta, ondoren, eskualde-prentsaren eremuan ere indartsu sartu da, gaur egun lau eskualdetan Hitza egunerokoa ateratzen baitu. Eskualde horietako batzuetan herriprentsaren pisu guztia hartu du Hitzak, herri-komunikabideen arloan dauden ereduetako bat osatuz. b.- ARGIA Euskarazko aldizkarien artean ibilbiderik luzeena egin duena izanik, Argia astekaria ateratzen duen enpresak beste hainbat produktu ere eskaintzen ditu euskal kulturaren inguruan: Euskal Kulturaren Urtekaria, kulturaren inguruko kontsulta liburua; Egutegi-takoa, urteko egun bakoitzari buruzko informazioa dakarren almanaka; bere astekariak jorratzen dituen gaiekin lotutako liburuak; eta Sareko Argia, Internet bidezko hainbat zerbitzu eskaintzen dituen webgunea. c.- ZABALIK ETA ALDAKETA 16 ALDIZKARIAK Aldizkari biak gaztelerazko talde mediatiko handien eskutik sortutako produktuak dira. Zabalik Vocento taldearen produktua da, El Correo eta Diario Vasco 11

12 argitaratzen dituen taldearena. Bestalde, Grupo Zeta-n dagoen Cambio 16 gaztelerazko astekariaren eskutik euskarazko homologoa argitaratzen hasi zen 2003an, Aldaketa TOKIKO KOMUNIKABIDEAK Zabalkunde handia izan du era honetako kazetagintzak euskarazko komunikabideetan azken hamarkadan. Eskualdeetan, herrietan eta hirietan eredu berriak sortzen ari dira, batzuk dagoeneko garatuta eta martxa onean daudenak, eta beste batzuk, aldiz, hastapenetan egon daitezkeenak. Goratxoago Hitza-ren kasua aipatu dugu, eskualde batzuetan EKTk erabili duen formula, egunkari bat zabaltzeko erronkari aurre egin diona, aurretiaz ere bazeuden esperientzia batzuetan oinarriturik. Garatu diren beste formula batzuk, aldiz, oso desberdinak dira: multimediotaldeak sortu dira; beste batzuk zerikusi gehiago izan dezakete multizerbitzu-eredu deitu dugunarekin; eta lekuren batzuetan monomedio-kateak edo sareak ere sortu dira. A.- TOKIKO MULTIMEDIA-TALDEAK Hiru multimedio-talde nagusi daude Euskal Herrian: Goiena Komunikazio Zerbitzuak, Ttipi-ttapa Fundazioa eta Durangaldeko Herri Komunikabideak (DHK). A.1.- GOIENA Goiena Komunikazio Zerbitzuen enpresa-eredua Gipuzkoako Arrasate, Bergara, Aretxabaleta, Eskoriatza, Antzuola, Oñati, Elgeta eta Arabako Aramaio aldean garatu da. Bertan, euskara sustatzearen alde diharduten elkarteek (3.000 bazkidetik gora guztira) Goiena Komunikazio Zerbitzuak izeneko kooperatiba eratu zuten 2.000ko ekainean. Eskualdeko informazio beharrei begira, kooperatiba honek Goienkaria astekaria sortu du, 24 orrialdekoa eta dohainik banatzen dena. Eranskin gisa, eskualdeko udalerri bakoitzak bere orri-sorta berezia aurkezten du. Horrez gainera, GoiTb eskualdeko telebista kudeatzen du kooperatibak. Astean 30 orduko emisioa eskaintzen du eta pertsonakoa da haren balizko ikusle multzoaren kopuru gorena. Telebista-proiektu hau Euskal Herriko toki-telebista bizkorrenaren eskutik sortu zen (Arrasate Telebista), produkzio eta programazio egitura 12

13 sendoak izanik. Irratiaren munduan Arrasate Irratia daukate. Multimedioaren eredu horri jarraiki, komunikazio-zerbitzuen eskaintza Internetera ere zabaltzea erabaki dute inguruko aurrekontua izanda, Goiena Komunikazio Zerbitzuak udalen aldetik laguntza garrantzitsua jasotzen duen gizarte-ekimenaren adibide argia da. Gaur eguneko eskualde osoko enpresa hau martxan jartzeko, oso aipagarria da bertako herrietan 80ko hamarkadaren azkenetan eta 90ekoaren hasieretan sortu ziren euskaraelkarteen eginkizuna, aitzindaria AED (Arrasate Euskaldun Dezagun) izan zela. Euskara elkarte hauek izan dira herri bakoitzean bertako herri-prentsako proiektuak gauzatzen joan direnak, eta urteek aurrera egin ahala elkarrekin lan egiteko ahalmena erakutsi dutenak, era askotako oztopoak gainditu eta Debagoieneko eskualde ikuspegiaz lan egitera heltzeko gai izanik. 5 Enpresa honek erabilitako formula juridikoa bitariko kooperatiba da. Euskara elkarteek, langileek eta udalek daukate enpresaren kontrola, lehenengoek gehiengoa izanda. 47 laguneko lan-taldea dago Goienan, kazetari, teknikari, administrari eta gainerakoak kontuan hartuta. Goiena Komunikazio Zerbitzuak ondoko komunikabideak kudeatzen ditu: 2. Taula: Goiena barruan dauden komunikabideak Aldizkariak Telebista Irratiak Telematika Goienkaria Arrasate Press Berrigara Aretxagazeta Ze barri? Kontuola Goibekokale Txirritola Goiena telebista (GOITB) Arrasate Irratia (1) Sustatu.Com (webloga) Udal webguneak(2) Goiena.Net(3) (1) Arrasate Irratia ez da Goienaren titularitatekoa, baina Goienak kudeatzen du eta bere egituraren barruan funtzionatzen du; kazetari eta teknikariak Goienako nominan daude. (2) Udal webak: Goienak eskualdeko bost udal web kudeatzen ditu. 5 ARREGI, Inaxio, Goiena Komunikazio Zerbitzuak , hemen: Tokiko Hedabideak Etorkizunera Begira, o.c., or. 13

14 (3) Eskualdeko ataria izan nahi du. Udal webak bertan integratuko dira. A.2.- TTIPI-TTAPA FUNDAZIOA Nafarroan herri-komunikabideen arloan dinamismorik handiena erakutsi duen taldea dugu hau, multimedio-formula jorratuz. Hain zuzen, Ttipi-ttapa izan zen herri aldizkarien aintzindari, Arrasate Pressekin batera 1989an sortua. Ingurune honetan banatzen da Ttipi-ttapa: Bidasoa, Baztan, Malerreka, Leitzaldea eta Urdazurin. Geroago, sarean agertu zen lehendabiziko euskarazko herri-aldizkaria izan zen, 1996an webgunea atera baitzuten, eta beste urrats bat eginez, 1998an Ttipi-ttapa telebista sortu zuten. Nafarroako Gobernuak interes sozialeko izendatzea lortu ondoren, bere izaera juridikoa fundazioa da, eta tributu araubide berezia du Nafarroako Ekonomi eta Ogasun Departamentuan 6. A.3.- DURANGALDEKO HERRI KOMUNIKABIDEAK (DHK) Durangaldean, Debagoienako esperientzia erreferentziatzat hartuta sortu zuten Durangaldeko Herri Komunikabideak (DHK) elkartea, lau herritako euskara-elkarteen eskutik. Taldeak komunikabide hauek kudeatzen ditu: Anboto eskualdeko aldizkaria, Anboto irratia, eta webgunea. B.- TOKIKO MONOMEDIO-KATEAK Elkarbiltzeak dakartzan abantailez jabeturik, mota bereko komunikabide txikiek sortzen dituzten kate edo sareei buruz ari gara. Nafarroako ekimen batek badu zerikusirik horrelako ereduarekin, nahiz eta multimediorantz abiatzeko ahaleginak ere egon daitezkeen batera. Sakana, Lekunberri eta Basaburua lotzen dituzten hiru irratiren ibilbidea aipatuko dugu. 1999an biltzen hasi ondoren 2000an Sarea deitutako formula jarri zuten martxan hiru irratiren artean, bakoitzak eginiko produktuak zabaltzeko. Horrela, Beleixe Irratia, adibidez, lau ordutan emititzen hasi zen, goizeko 10etatik ordu bietara. Beste orduetan Iruñeko Euskalerria Irratiaren programazioa emititzen dute. 6 IRIGOIEN, Joxemanuel, Ttipi-ttapa telebista, aukera eta mehatxuen arteko leian murgildua, Euskonews.com, Gaiak

15 Beleixe Sakanan entzuten da; Aralar Irratia Lekunberri, Araitz, Betelu eta Larraunen; Esan Erran Irratia Basaburua, Ultzama, Imotz Odieta eta inguruetan. Irrati bidez eraikitako saretik aparte, leku bakoitzean zeregin desberdinak dituzte. Sakanan, irratiarekin batera, Guaixe astekaria ateratzen dute; Basaburuan Esan Erran irratia eta inguru hartako udal buletinak. Nahiz eta gerora begira zeregin berriak ikusi (web-orria ateratzea, euskara zerbitzua antolatzea) horretarako, besteak beste, profesional gehiago behar da, eta oraingoz sarearen funtzionamendua hobetzeko eta egokitzeko ardurekin dabiltza 7. Beraz, daukatena duin egitea eta oinarri sendoak jartzea da helbururik behinena HIRI ETA EUSKALDUNTASUN BAXUKO ESKUALDEETAKO EUSKAL KOMUNIKABIDEAK Aurreko hedabide-eredu guztiek badute ezaugarri komun bat: Euskal Herriko eskualde edo herri euskaldunenetan sortu direla; edo erdiak baino gehiago euskaldunak direnetan behintzat. Baina erdaldunagoak diren inguruetan, salbuespenen bat kenduta, orain arte ez da garatu komunikabide-eredu hain argirik. Azterketa abiatzeko, bi ingurune mota desberdin aipatuko ditugu, dauden zailtasunen adibide moduan jartzearren: alde batetik hiriak, eta bestetik eskualderik erdaldunenak. a.- HIRIETAKO EUSKAL KOMUNIKABIDEAK Donostiako kasua kenduta hemen euskarazko komunikabide indartsu multzoa baitago Euskal Herriko beste hiriek euskarazko komunikabideen arloa xumeago erakusten dute, eta ez da agertzen eredu argirik. Egia da hiri guztietan daudela euskarazko komunikabideak, batzuetan zailtasun handiz aurrera egin dutenak, eta beste batzuk baldintza hobeagoetan jarduten dutenak 8. Dena den, egoera honek hirietako euskarazko komunikabideei buruz gogoeta batzuk egitera eramango gaitu, eta horretarako Bilbo hartuko dugu abiapuntutzat. 7 Tania Arriaga, Esan Erran-eko kazetariak adierazia. 2004ko Ekaina. 8 ORTEGA, Hektor, Hiriburuetako herri aldizkariak zertan diren, Euskonews, 231. zb. 15

16 Bilbon ekimen desberdinak sortu dira euskarazko komunikabideen arloan. Bada multizerbitzuak formularekin zerikusia duen adibide bat, Zenbat gara? Elkartea. Honen eskutik, euskaldunak batzeko eta elkarrekin harremanetan jartzeko asmoan oinarrituta, hainbat ekimen bultzatu dira. Helburu nagusia, azken batean, euskaldunak elkarrekin biltzeko inguruak sortzea da, eta garrantzi handia hartzen dute, beraz, jendea fisikoki batzeko antolatzen diren espazioek eta ekitaldiek. Horretarako, Bilbo erdi-erdian kokaturik hiriko, eta inguruetako, jende euskalduna erakartzen duen jardun multzoa du elkarteak: euskarazko klaseak; Kafe Antzokia, ekimen kultural ugariz hornitua; liburuargitaldaria du, etab. Guzti horrekin batera doa komunikabideetan egiten duen jarduna. Asmo orokor berberak bultzatuta, elkarteak Bilbo Hiria Irratia jarri zuen martxan 1999an. Eredu komertzialetatik ihes egiten duen irrati honek lau kazetari ditu gaur egun, eta 100 kolaboratzaile inguru, lanbide eta zeregin mota askotakoak. Irratia Bilbo Handia deitutako eskualde osora zuzentzen da eta, beraz, bere audientzia potentziala euskaldun ingurukoa da. Elkarteak webgunea ere badu, bere ekimen guztiei buruzko informazioa eskaintzen duena, eta egunero hor 600 bat lagun sartzen dira 9. Bilboko beste euskara-elkarte eta erakundeek ere bultzatu dituzte ekimen sendoak, esaterako herri-prentsaren arloan garatu dituzten proiektuen bidez. Izan ere, Bilbon hiru aldizkari argitaratzen dira auzune desberdinetan: Deustualdean Prest! hilerokoa zabaltzen da; Mahatserri edo Begoñan (Santutxu, Begoña, Uribarri, Txurdinaga eta Otxarkoaga) Berton hilerokoa; eta Zorrotzan Zorrotz-morrotz lauhilerokoa 10. Bilboko euskarazko komunikabideetan beste adibide bat Bizkaia Irratia da. Bizkaieraz egiten den eremuetara bidaltzen du bere seinalea eta, beraz, audientziaren eremua herrialde osoa da, behintzat. Horregatik, irrati honen programazioa Bilboko hiritarrei baino gehiago Bizkaiko herri txikiagoetako audientziari zuzenduta dago. Hala ere, Bilbon euskaldun inguruko hiztun-multzoa dagoela aipatzen delarik, esaten da dauden euskarazko komunikabideak horrelako kopuruari dagokion 9 Jabi Zabala, Zenbat gara? elkarteko webgunearen kudeatzaileak adierazia. 2004ko Ekaina. 10 ORTEGA Hektor, Bilbo eta herri aldizkari euskaldunak: Berton eta Prest!, Euskonews, Gaiak

17 garapen-mailatik urrun daudela. Baina, zera gaineratzen da, euskaldun-multzo horren ezaugarriak, herrietakoekin alderatuta, oso desberdinak direla, eta haiengana heltzeko komunikabideen estrategiak ere desberdina izan beharko duela, ziurrenik. Hasteko, hirietako euskaldungoa oso sakabanatuta dago. Asko izan arren, zaila da non dauden jakitea eta zailagoa haiengana heltzea. Teorian, honek abantaila izan beharko luke komunikabideak garatzeko, uste izatekoa baita sakabanatuta egoteak elkarren berri edukitzeko gogo handiagoa sor dezakeela. Baina horrek ez dauka zertan horrela izan: hirietako euskaldunen komunitate lokal zentzua herrietakoena baino txikiagoa da, nahiz eta hiriko auzo batzuetan auzo nortasun sendoa egon daitekeen. Bestalde, hirian izango dira euskaldunak beraien artean beste inon baino desberdinagoak, lanbide, interes, bizi-estilo, ideologia, zaletasun eta gainerako faktoreen arabera. Horrek guztiak esan nahi du hiriko euskaldungoa oso heterogenoa dela. Nola egin horietako askorentzat interesgarria izan daitekeen hedabidea? Zeintzuk ote dira euskaldungo horren zati handi bat lotzeko balio duten gutxieneko izendatzaile komunak, euskararen ezagutzatik aparte? Horrelako gaiak eta galderak planteatzen dira hirian euskarazko komunikabideak sortzeko aukerez hitz egiten denean 11. b.- EUSKALDUNTASUN BAXUKO ESKUALDEETAKO KOMUNIKABIDEAK Hirietan, euskaldun multzo handia bizi izanda, hainbeste arazo azaltzen bada, zer gertatuko ote da euskaldun portzentaje baxuak azaltzen dituzten herri txikiz osaturiko inguruetan? Hemen arazoak biderkatu egiten dira. Leku askotan euskarazko hedabide bat martxan jartzea utopia hutsa da. Gainera, dauden euskaldun gehienak euskaldun berriak izango dira, seguruen batean. Zer egin daiteke horrelako egoeran? Beharbada, beste leku batzuetarako desegoki moduan agertu diren formula batzuk, horrelako tokietan interesgarriak izan litezkeela esaten hasi beharko dugu. Hau da, agian ez da alde batera utzi behar hemen formula elebidunak martxan jartzeko aukera, adibidez. Leku euskaldunagoetan sistema honek ez dirudi lorpen handirik ekarri 11 Xabier Monasterio, Bilbo Hiri Irratiko esatariarekin mintzatzen. 2004ko ekaina. 17

18 duenik, edo gutxienez gaur egun errezelo handiz baloratzen da horien ibilbidea, baina aztertzeko gauza izan liteke beste zonalde batzuetan. Horrelakorik estudiatuz gero, ondo erabaki beharko litzateke nolako gaiak landu euskaraz eta nolakoak erdaraz. Zein biztanleria multzori zuzentzen zaizkion hizkuntza batean edo bestean idatzitakoak, eta abar. Agian, gazteriari zuzendu beharko litzaizkioke, batez ere, euskarazko lanak, baina horretarako kolektibo horrentzat oso interesgarriak diren gaiak prestatu beharko lirateke. Edozein modutan, hemen ere baliagarria izan daiteke euskarazko multizerbitzuen-eredua, dauden euskaldun gutxiak elkartzeko tresna modura. 5.- EUSKARAZ ARI DIREN HEDABIDEAK Euskal Herrian, erabat euskaraz ari diren komunikabideen artean hauek dira kopuruak: hamar telebista-estazio (ETB1 barne); 33 irrati-emisora; eta 109 medio inprimatu, denetarikoak (Berria egunkaria, herri-aldizkariak, informazio orokorreko eta bereziko medioak, eta abar). Gainera, zortzi zibermedio daude Internetez ari direnak. Guztira, beraz, euskarazko 160 komunikabide Euskal Herri osoko euskaldunek osatutako komunitatearentzat. Ikus ditzagun atalka 12. Ohar modura, gogoan izan behar da errealitatea etengabe aldatzen ari dela eta, ondorioz, komunikabide berriak sortzen edo desagertzen. Beraz, hurrengo taulan dauden datuak 2003koak dira, ahal izan den neurrian 2004ra gaurkotuta EUSKARAZKO IRRATIAK 33 irratik emititzen dute euskaraz. Gehienek egunero egiten dute (23), baina badira asteroko hainbat ere (10). Hurrengo taulan dago informazio zehatza. 18

19 3. Taula: euskarazko irratiak herrialdeka, 2003an Herrialdea Irratia Emisio tokia Audientzia (1) Araba Bizkaia Bizkaia Bizkaia Bizkaia Bizkaia Bizkaia Hala bedi (2) Anboto irratia Arrakala Irratia Bilbo Hiria Irratia Bizkaia Irratia Busturia Irratia Arreta Irratia Gasteiz, Kanpezu, Laudio/Amurrio, Errioxa Araba, Sakana (Garraxi) Elorrio [Durangaldea] 288 Lekeitio 200 Bilbo Bilbo Busturia 200 Ermua Bizkaia Itsuki Bermeo Bizkaia Radixu Ondarroa Bizkaia Txantxibiri Elorrio 361 Gipuzkoa Gipuzkoa Gipuzkoa Gipuzkoa Arrasate Irratia Arrate Irratia Euskadi Gaztea Euskadi Irratia Gipuzkoa Matrailako Eibar Gipuzkoa Gipuzkoa Molotof Irratia Oiartzun Irratia Arrasate Eibar Donostia Donostia Hernani Oiartzun Gipuzkoa Oñati Irratia Oñati Gipuzkoa Segura irratia Segura Gipuzkoa Ttan Ttakun Egia/Donostia Ikus ZABALETA, Iñaki, Nicolás Xamardo, Santi Urrutia, Arantza Gutierrez eta Antxon Mendizabal (2003), Los medios de comunicación de las lenguas minorizadas en la Unión Europea: realidad, problemática y nuevas estrategias de desarrollo. UPV-EHUko ikerketa proiektu argitaratu gabea. 19

20 Gipuzkoa Txolarre Villabona-Zizurkil Gipuzkoa Zazpiki Elgoibar Gipuzkoa Zirika Idiazabal 99 Nafarroa Nafarroa Nafarroa Nafarroa Nafarroa Aralar Irratia Beleixe Irratia Esan-Erran Irratia Euskalerria Irratia Karrape Irratia Lekunberri Etxarri Aranatz 152 Jauntsarats 88 Iruñea Leitza 147 Nafarroa Irati Irratia Aribe - Nafarroa Xorroxin Elizondo 572 Iparraldea Antxeta Hendaia Iparraldea Gure Irratia Baiona Iparraldea Iparraldea Irulegi Irratia Xiberoko Botza Donibane Garazi Maule-Lextarre (1) Hainbat kasutan datuak estimazio hutsa dira. (2) Hala bedi irrati elebiduna da. Arabako leku askotan entzuten da, eta Nafarroako Sakanan ere bai. Irrati hauetatik biren hedadura maila Euskal Herri osoa da: Euskadi Irratia eta Euskadi Gaztea. Badaude beste batzuk herrialdea hartzen dutenak erreferentzi moduan: Bizkaia Irratia, Bizkaian; Euskalerria Irratia, Nafarroan; eta Gure Irratia, Irulegi Irratia eta Xiberoko Botza Iparraldean, bertako lau irratietatik hiru, beraz. Tokiko irrati txikien garapen natural moduan, eta 90eko hamarkadan eginiko lan bateratuaren ostean zenbait irratiren artean Arrosa Ekoizpen Zentroa sortu zen. Hogeita hamar irrati daude gaur egun elkartean asko elebidunak, batzuk erdarazko elebakarrak, eta zazpi herrialdeetan lan egiten dute URIARTE, Txema, Arrosa irrati-ekoizpen zentroa, hemen: Tokiko Hedabideak Etorkizunari Begira, o.c or. 20

21 Julian Belokiren hitzetan 14, Hego Euskal Herrian euskaldunek entzuten dute egunero irratia, emisora guztiak barne. Kopuru horretatik, entzule biltzen dituzte euskarazko irratiek, irrati-entzule euskaldunen %31, beraz. Beste %69k gaztelaniazko irratiak sintonizatzen dituzte. Euskarazko emisoren kopuruei dagokienez, entzule ditu Euskadi Irratiak, eta k Euskadi Gazteak 15. Hortik aparte euskarazko beste irrati garrantzitsuenek (Arrate Irratia, Segura, Bizkaia, Loiola eta Donostiako Herri Irratiak, Xorroxin, Euskalerria, Gure Irratia, Xiberoko Botza, Irulegiko Irratia, eta euskarari lehentasuna ematen dioten beste irrati txiki batzuk) entzule inguru biltzen dituzte. Dena den, gure iritzian, azken multzoan aipatu ditugun irratien datuak, eskualde eta herrialdeetakoenak, ez dira oso fidagarriak, eta baliteke entzuleria handiagoa izatea EUSKARAZKO PRENTSA IDATZIA Euskarazko egunkari, aldizkari eta prentsa inprimatu mota guztiak sartuta, ehun goiburu edo mantxeta baino gehiago dira. Ondoko taulan, adibidez, 109 medio bildu ditugu: lau informazio orokorrekoak (egunkari bat eta hiru aldizkari); 31 aldizkari espezializatuak; eta 74 herri-prentsa alorrean sar daitezkeen egunkariak eta aldizkariak. Horien artean, 34 aldizkari Topagunea Euskara Elkarteen Federazioan integratuta daude. 4. Taula: euskarazko aldizkariak eta prentsa herrialdeka, 2003 edo 2004a Herrialdea Zb. Prentsa Mota (1) Araba 1 Administrazioa euskaraz Zenbat? Non argitara Tirada 3 Beste Gasteiz Araba 2 Geu 1 Hilero Gasteiz Araba 3 Habe 3 Beste Gasteiz - 14 BELOKI, Julian, Irratia, beti tokian tokiko, hemen: Tokiko Hedabideak Etorkizunera Begira, o.c., or. CIES-ek 2002an egindako ikerketa batetik hartuta daude datuak. 15 Gure ustez, beste emisora bat, EITB Irratia izenekoa, egiaz, ez da irrati estandar bat, zeren ordenagailuz kontrolatutako musika-emisioa baita programazio gehiena. Horretaz aparte, euskarazko eta gaztelaniazko hitzaldi grabatuak ere ematen ditu. 21

22 Araba 4 Txirritola 1 Astero Aramaio [Arrasate] (2) Araba 5 Zutabe 3 Gasteiz - Bizkaia 1 Aikor! 1 Hilero Txorierri Bizkaia 2 Aizu! 3 Hilero Bilbo Bizkaia 3 Akatz 1 Hamabo st Bermeo Bizkaia 4 Anboto 1 Astero Durango Bizkaia 5 Arranondo 1 Hilero Ondarroa Bizkaia 6 Artandape 1 Hilero Arrigorriaga Bizkaia 7 Asteon (3) 3 Astero Abadiño Bizkaia 8 Begitu 1 Hilero Arratia Bizkaia 9 Berrietan blai 1 Hilero Bermeo Bizkaia 10 Berton 1 Hilero Bilbo (Santutxu, Txurdinaga) Bizkaia 11 Bolo bolo 1 Hiruhiler o Ondarroa Bizkaia 12 Drogetenitturri 1 Hilero Ermua Bizkaia 13 El social 1 Hilero Basauri Bizkaia 14 Euskaltzale 3 Bilbo Bizkaia 15 Euskarri 1 Beste Barakaldo Bizkaia 16 Euskera 3 Bilbo Bizkaia 17 Karmel 3 Zornotza Bizkaia 18 Kili Kili 3 Bilbo Bizkaia 19 Lea Artibai eta Mutrikuko Hitza Bizkaia 20 Litterae Vasconicae 1 Egunero Lea Artibai eta Mutriku 3 Bilbo Bizkaia 21 Nontzebarri 1 Bihilero Mungia Bizkaia 22 Prest! 1 Hilero Bilbo (Deustualdea) Bizkaia 23 Txirritxola 1 Hiruhiler o Bakio 800 Bizkaia 24 UK 1 Hilero Getxo Bizkaia 25 Uztaro 3 Bilbo - Bizkaia 26 Zer. Bizkaitarrai bizkaieraz 3 Bilbo Bizkaia 27 Zer diño 1 Hilero Orozko 750 Bizkaia 28 Zeutzat 1 Hilero Mendexa

23 Bizkaia 29 Zorrotz-morrotz 1 Lauhiler o Gipuzkoa 1 Aiurri 1 Hamabo st Bilbo (Zorrotza) Andoain Gipuzkoa 2 Aldaketa 16 2 Donostia Gipuzkoa 3 Aretxagazeta 1 Astero Aretxabaleta [Eskoriatza, Gatzaga] Gipuzkoa 4 Argia 2 Astero Lasarte Gipuzkoa 5 Arrasate press 1 Astero Arrasate/Aramaio Gipuzkoa 6 Artzape 1 Hilero Getaria 950 Gipuzkoa 7 Azpeitian zer 1 Hilero Azpeitia Gipuzkoa 8 Baleike 1 Hilero Zumaia Gipuzkoa 9 Barren 1 Astero Elgoibar Gipuzkoa 10 Berria 2 Egunero Andoain Gipuzkoa 11 Berrigara 1 Astero Bergara [Elgeta, Antzuola] Gipuzkoa 12 Berriketan 1 Hilero Deba 500 Gipuzkoa 13 Bertsolari 3 Donostia Gipuzkoa 14 Branka 1 Hilero Pasaia Gipuzkoa 15 Danbolin 1 Hilero Zestoa Gipuzkoa 16 Elhuyar Zientzia eta Tek 3 Hilero Lasarte Gipuzkoa 17 Ene bada 1 Astero Legazpia Gipuzkoa 18 Entzun 3 Hernani - Gipuzkoa 19 Eta kitto! 1 Astero Eibar Gipuzkoa 20 Eup! 1 Bihilero Ezkio-Itsasondo 200 Gipuzkoa 21 Euskaltzaleen kazeta 3 Donostia Gipuzkoa 22 Galtzaundi 1 Hamabo st Tolosa Gipuzkoa 23 Gaztetxulo 1 Donostia Gipuzkoa 24 Geurean lanean ere euskaraz 3 Arrasate Gipuzkoa 25 Goibekokale 1 Astero Elgeta [Bergara, Antzuola] Gipuzkoa 26 Goienkaria 1 Astean bi Gipuzkoa 27 Goierritarra 1 Hamabo st 650 Debagoiena Ordizia

24 Gipuzkoa 28 Hegats 3 Donostia Gipuzkoa 29 Hernaniko Kronika 1 Egunero Hernani Gipuzkoa 30 Hik hasi 3 Donostia Gipuzkoa 31 Hondarribia 1 Hilero Hondarribia Gipuzkoa 32 Ikastola aldizkaria 3 Donostia Gipuzkoa 33 Ipurbeltz 3 Donostia - Gipuzkoa 34 Irunero 1 Hilero Irun Gipuzkoa 35 Irutxulo 1 Astero Donostia Gipuzkoa 36 Jakin 3 Lauhiler o Donostia - Gipuzkoa 37 Kalaputxi 1 Hilero Mutriku Gipuzkoa 38 Kantilape 1 Lauhiler o Gipuzkoa 39 Karkara 1 Hamabo st Itsasondo 250 Orio Gipuzkoa 40 Kontuola 1 Astero Antzuola [Bergara, Elgeta] Gipuzkoa 41 Kontzejupetik 1 Hilero Oñati Gipuzkoa 42 Lau haizetara 1 Hilero Errenteria Gipuzkoa 43 Lokotxa 1 Donostia-Zu 500 Gipuzkoa 44 Maxixatzen 1 Astero Azkoitia Gipuzkoa 45 Noaua! 1 Hamabo st Usurbil Gipuzkoa 46 Oarsoaldeko Hitza 1 Egunero Oarsoaldea Gipuzkoa 47 Oiartzun 1 Hiruhiler o Oiartzun Gipuzkoa 48 Orratx! 1 Hilero Lezo Gipuzkoa 49 Ostiela 3 Ordizia - Gipuzkoa 50 Otamotz 1 Hilero Urretxu Gipuzkoa 51 Pil-Pilean 1 Hamabo st Gipuzkoa 52 Saski-Naski 3 Donostia Gipuzkoa 53 Senez 3 Donostia Soraluze Gipuzkoa 54 Tolosaldeko Hitza 1 Egunero Tolosaldea Gipuzkoa 55 Txaparro 1 Hamabo st Gipuzkoa 56 Txintxarri 1 Astean bi Zarautz Lasarte Gipuzkoa 57 Unesco albistaria 3 Donostia - 24

25 Gipuzkoa 58 Urlatik 1 Hilero Gatzaga 600 Gipuzkoa 59 Urola kostako Hitza 1 Egunero Urola kosta Gipuzkoa 60 Uztarria 1 Hilero Azpeitia Gipuzkoa 61 Zabalik 2 Astero Donostia - Gipuzkoa 62 Ze barri? 1 Hilero Eskoriatza [Aretxabaleta, Gatzaga] Nafarroa 1 Aiaupenanik 1 Beste Lakuntza 400 Nafarroa 2 Axular 1 Hiruhiler o Burlata Nafarroa 3 Guaixe 1 Astero Sakana Nafarroa 4 Maliope 1 Hilero Araitz Nafarroa 5 Murugarren 1 Hiruhiler o Gares 250 Nafarroa 6 Nabarra 3 Iruñea - Nafarroa 7 Napartheid 3 Iruñea - Nafarroa 8 Pulunpe 1 Hiruhiler o Nafarroa 9 Ttipi-ttapa 1 Hamabo st Iparraldea 1 Maiatz 3 Hiruhiler o Iparraldea 2 Nanai 3 Hilero Iparraldea 3 Pika 3 Hilero Larraintza eskualdea Bera (Bidasoa, Baztan, Malerreka, Leitzaldea eta Urdazuri) Iparraldea 4 Herria 1 Astero Baiona Iturriak: Aitor Zuberogoitia (Topagunea 2004), Alazne Aiestaran ( Euskarazko herri-prentsaren norabidea milurteko berrian, 2003) eta autoreek egindako ikerketa. Taula honetako datu batzuk 2004ko ekainera eguneratuta daude. (1) 1, herri-prentsa; 2, prentsa orokorra; eta 3, prentsa espezializatua. (2) Kortxete barruko herrietan ere hedatzen da komunikabidea. (3) Une honetan, 2004ko ekaina, Asteon geratuta dago, finantza arazoak direla-eta. Herrialdeka hau da banaketa: Gipuzkoaren erabateko nagusitasuna azaltzen da, erdiak baino gehiago (62 medio) herrialde horretan argitaratzen baitira; ondoren Bizkaia dator, 29 argitarapenekin; urrunago Nafarroa 9 komunikabide inprimaturekin; eta Araba eta Iparraldearen kopuruak oso txikiak dira, ia anekdotikoa, launa baitituzte. Gainera, 25

26 Arabako lau medioak Eusko Jaurlaritzaren erakundeek argitaratzen dituzte, eta Iparraldeko lautik bi haur-aldizkariak dira, eta beste bat literatur aldizkaria. Kopuru absolutuez gain, interesgarria da banakuntza ehunekoen bitartez ere ematea. Horren arabera, euskarazko komunikabide inprimatuen %57 Gipuzkoan editatzen dira; %27, Bizkaian; %8, Nafarroan; %4, Araban; eta beste %4, Iparraldean (ikus beherago euskarazko medio guztien portzentajeak herrialdeka, ez inprimatuena soilik). Gure ustez, datu gordin hauen aurrean, Arabaren egoera Nafarroakoa baino okerragoa da, nahiz eta, itxura politiko batean, arabar herrialdea Euskal Autonomia Erkidegoko legeria euskaltzaleagoan egon. 5. Taula: euskarazko medio inprimatuak herrialdeka, 2003an Medio inprimatuen kopurua Medio inprimatuen % Gipuzkoa Bizkaia Nafarroa Araba Iparraldea Guztira %57 %27 %8 %4 %4 % TOKIAN TOKIKO KOMUNIKABIDE INPRIMATUEN TIRADA ETA KOPURUA, Orokorrean begiratuta, tokiko prentsa idatziak gorakada nabarmena izan du azken hamarkadan. Hurrengo bi tauletan medioen kopuruaren eta tiradaren bilakaera ikusten dira, hiru urte desberdinen arteko alderaketa eginez (nahiz eta ez diren herrialdizkari guztien datuak biltzen). Ondorioa argia da: argitalpen-maiztasun handiko herri-medioak (egunkariak eta astekariak, batez ere) ugaldu egin dira kopuruaren aldetik eta, halaber, handitu egin dute alealdi edo tirada osoa. a.- TOKIKO KOMUNKABIDE INPRIMATUEN TIRADA EDO ALEALDIA Tokiko egunkarien tirada alekoa zen 2003an. Aurreko bi epeetan ez zegoenez, ezin da alderaketa zuzenik egin. 26

27 Astekarien tiradaren igoera izan da nabarmenena seguruenik, 1996tik 2003ra bikoiztu baino gehiago egin baitu alealdia: ale 1996an eta ale 2003an. Hamabostekarien tirada ere asko igo da, 1996an ale argitaratzen baitziren eta 2003an Hilabetekarien alealdia mantendu egin da berrogeita hamar milaren inguruan. Azkenik, besteak izeneko kategorian, non maiztasun txikiagoko kazetak dauden, tiradaren kopurua gutxitu egin da. Beherakada honen kausa, seguruenik, maiztasun honetako medioen urritzean datza, bai desagertu direlako edo bai maiztasun handiagoko kategoriara igaro direlako. 6. Taula: Euskarazko herri-prentsaren tirada edo alealdiaren bilakaera, Egunkariak Astekariak Hamabostekariak Hilabetekariak Besteak Iturria: 1991 eta 1996ko datuak Jose Felix Diaz de Tuestak bildutakoak ( Tokiko prentsaren errezeta, Euskonews, Gaiak 157). 2003koak, berriz, Topaguneak emandakoak eta autoreek jasotakoak. b.- TOKIKO KOMUNIKABIDE INPRIMATUEN KOPURUA Tokiko komunikabide inprimatuen kopurua ere franko igo da azken hamar urteotan, batez ere aldikotasun edo periodizitate ugaria duten medioetan (egunkariak, astekariak). Aldiz, maiztasun txikiagoa duten kazeten kopuruak moteleranzko joera du (hamaboskariak, hilabetekariak). Labur, ikus ditzagun ondoko taularen emaitza nagusiak: 2003an lau herri-egunkari daude, gertakari berria euskal prentsan. Herri-astekarien kopurua igotzen joan da urtero. 1991n lau astekari zeuden, 1996an zortzi eta 2003an hamabi. Beraz, sektore hau nahiko sendo agertzen da. 27

28 Tokiko kazeta hamaboskarien artean ere igoera izan da aztertutako hiru urteetan, baina astekariena baino apalagoa. 1996an bost hamaboskari editatzen ziren, 1996an sei eta 2003an bederatzi. Badirudi sektore hau moteltzen doala. Hilabetekarien artean ere moteldura ikusten da, zeren 2003an hogeita hiru goiburu edo mantxeta ziren eta 2002an hogeita bi. Besteak izeneko kazeten artean beherakada hasi da eta 1991n hamahiru medio baziren, 2003an hamar dira. 7. Taula: Euskarazko herri-prentsaren kopuruaren bilakaera, Egunkariak Astekariak Hamabostekariak Hilabetekariak Besteak Iturria: 1991 eta 1996ko datuak Jose Felix Diaz de Tuestak bildutakoak ( Tokiko prentsaren errezeta, Euskonews, Gaiak 157). 2003koak, berriz, Topaguneak emandakoak. Esan bezala, beste hainbat egitura-arazo alde batera utzita, eta argitalpenmaiztasunari eta medio-kopuruari soilik begiratuz, aldikotasun handiko herri-hedabide inprimatuak garatzen ari dira EUSKARAZKO TELEBISTAK Euskarazko telebista definitzeko, irizpide modura emisio-orduen erditik gora euskarazkoa izatea jarrita, bederatzi dira egun geure artean euskaraz aritzen diren 28

29 gertuko telebistak 16. Bizkaian bat: Urdaibai TB; Gipuzkoan sei 17 : Goiena TB, Kaito TB, Oarso TB, Telesko, Urnieta TB eta Zarauzko TB; eta Nafarroan beste bi: Ttipi-Ttapa TB eta Xaloa TB. Hauez gain, Euskal Herri osoan zabaltzen den ETB1 dago (Nafarroan seinalea eramateko arazoak dituen arren). 8. Taula: euskarazko telebista lokalak herrialdeka Herrialdea Telebista Emisio tokia Araba - - Bizkaia Urdaibai Telebista Gernika Gipuzkoa GoiTB Arrasate Gipuzkoa Kaito TB Azpeitia Gipuzkoa Oarso TB Lezo Gipuzkoa Telesko Eskoriatza Gipuzkoa Urnieta TB Urnieta Gipuzkoa Zarauzko TB Zarautz Nafarroa Ttipi-ttapa TB Bera Nafarroa Xaloa TB Elizondo Iparraldea - - Aipatu ditugun bederatzi kanal horiez gain, badira beste hiru sailkapenetik hurbil daudenak, baina ez bertan bete-betean: Zarauzko Jaitxiki TB, Aldudeko Kanaldude eta Lazkaoko Goierri TB. Jaitxiki TBren kasuan, 1992an sortu zenetik (emanaldiak maiz eten dituen arren) erruz erabili izan ditu kanpo-produkzioko programak eta horrek emanaldien erditik behera jarri du euskararen presentzia, %41,1ean hain zuzen; hala ere, bere izaera bereziaren baitan mantentzen ditu programazio propioa eraikitzeko autonomia eta bere eskaintza Zarautzera mugatzea. 16 Epigrafe honetarako datuak hainbat iturritatik jaso dira: a) Zabaleta, Iñaki, Nicolás Xamardo, Santi Urrutia, Arantza Gutierrez eta Antxon Mendizabal (2003), Los medios de comunicación de las lenguas minorizadas en la Unión Europea: realidad, problemática y nuevas estrategias de desarrollo. UPV-EHUko ikerketa proiektu argitaratu gabea; b) Arana, Edorta, Patxi Azpillaga, Beatriz Narbaiza (2003): Gertuko telebistagintza Euskal Herrian, UPV- EHUko ikerketa proiektua; eta c) beste hainbat. 29