SITUACIÓN DE PARTIDA

Diagnose GDR 7

SITUACIÓN DE PARTIDA Realizouse unha primeira fotografía da situación de partida, a través da análise das seguintes fontes: Observatorio Económico Ourensán Estudo socioeconómico da comarca de Valdeorras Plan de zona rural de Valdeorras Estudos de Inorde Noticias de prensa, principalmente do xornal La Región Programa de desenvolvemento Valdeorras GDR-12 LEADER Galicia 2007-2013 Fontes estatísticas: INE e IGE

DESENVOLVEMENTO DA SITUACIÓN DE PARTIDA A análise posta en marcha evolucionará a través das achegas realizadas: Mesas sectoriais Achegas da cidadanía Análise do territorio

DAFO DEBILIDADES Dificultades para xerar emprego neto Problemas demográficos Perda de competitividade do tecido produtivo Problemas formativos (déficit de formación profesional nalgunhas actividades) Importantes carencias na oferta turística Escaso aproveitamento industrial da madeira e doutros recursos/produtos do monte AMEAZAS Descoñecemento do patrimonio histórico e cultural Consecuencias negativas da crise económica (en termos de emprego, poder adquisitivo etc.) Incremento da intensidade competitiva Insuficiente nivel de desenvolvemento de infraestruturas e servizos loxísticos Incremento das esixencias medioambientais Posición xeográfica periférica do territorio respecto a Galicia Degradación nalgunhas zonas da paisaxe e doutros recursos naturais FORTALEZAS Importante peso do sector industrial, vinculado principalmente coa lousa Segunda pensión media máis alta da provincia Importantes recursos paisaxísticos e naturais (montes, ríos, viños, castañas...) Importantes recursos históricos e culturais Alta formación técnica e cualificación profesional nas actividades da lousa OPORTUNIDADES Contorno económico en recuperación Cambios nos gustos e nos hábitos de vida Mellora paulatina das infraestruturas de comunicación Importancia da comarca como punto de enlace de Galicia coa meseta e o resto do mercado español Importante crecemento do turismo enogastronómico Iniciativas para a recuperación hidrográfica e forestal

DEBILIDADES DIFICULTADES PARA XERAR EMPREGO NETO Redución no número de afiliacións Crecemento no número de parados Caída da taxa de actividade e de ocupación

DEBILIDADES PROBLEMAS DEMOGRÁFICOS Crecemento no número de pensionistas. É unha das tres únicas comarcas, xunto con Ourense e O Carballiño, nas que medrou o censo de pensionistas dende 2011 (incremento do 0,6 %). Descenso no número de habitantes. Elevada dispersión poboacional nos municipios do Barco e A Rúa que concentran o 67,65 % (datos do IGE de 2011) da poboación total do territorio. Importantes taxas de mortalidade da poboación da comarca, superiores á media provincial e galega. Evolución negativa das taxas de natalidade. Os núcleos rurais de maior tamaño e os urbanos son un polo de atracción que tende a absorber gradualmente a poboación dos municipios de pequeno tamaño. Emigración dos nativos con maior formación na busca de oportunidades nos grandes núcleos urbanos.

DEBILIDADES PERDA DE COMPETITIVIDADE DO TECIDO PRODUTIVO Elevado grao de atomización do tecido empresarial da comarca. Insuficiente cultura emprendedora. Escaseza de tecido moderno e pouca diversificación. Limitación para introducirse en novos mercados. Baixa porcentaxe de empresas con certificación de calidade, ambiental ou de xestión da calidade. Insuficiente desenvolvemento da cultura da cooperación. Insuficientes investimentos en I+D+i. Perda de importancia do sector agrario. Escaso dimensionamento das empresas agrarias. Formación pouco adaptada ás necesidades do territorio. Media-baixa introdución das TIC.

DEBILIDADES PROBLEMAS FORMATIVOS Escasa cualificación e profesionalización dos traballadores agrarios. Reducida prestación de servizos educativos de formación profesional en relación coas necesidades da comarca. Isto fai que a xente nova non permaneza nas zonas rurais. Falla de políticas educativas adaptadas a unha nova realidade do mercado laboral. Dificultades para a inserción da muller no mercado laboral da comarca, especialmente debido á falta de cualificación profesional. Carencias de formación e motivación en actividades de turismo e lecer ou comercio que dificultan a modernización e o desenvolvemento destas actividades na comarca.

DEBILIDADES IMPORTANTES CARENCIAS NA OFERTA TURÍSTICA Importantes carencias na oferta hostaleira e de aloxamento. Baixa presenza dunha oferta turística estruturada na comarca que limita o desenvolvemento de actividades turísticas. ESCASO APROVEITAMENTO INDUSTRIAL DA MADEIRA E DOUTROS PRODUTOS DO MONTE

AMEAZAS DEGRADACIÓN NALGUNHAS ZONAS DA PAISAXE E DOUTROS RECURSOS NATURAIS Insuficiente esforzo no desenvolvemento de plans de recuperación e de reutilización do terreo ao finalizar a explotación das canteiras. DESCOÑECEMENTO DO PATRIMONIO HISTÓRICO E CULTURAL Escasa difusión do patrimonio histórico e cultural. CONSECUENCIAS NEGATIVAS DA CRISE ECONÓMICA A crise económica provocou altas taxas de desemprego, redución do consumo e dificultades de acceso a financiamento alleo que non se recuperou de todo.

AMEAZAS INCREMENTO DA INTENSIDADE COMPETITIVA Incremento da intensidade competitiva por parte de industrias de extracción de lousa doutros países, principalmente de países asiáticos. Alta competencia no mercado do viño. INSUFICIENTE NIVEL DE DESENVOLVEMENTO DE INFRAESTRUTURAS E SERVIZOS LOXÍSTICOS O insuficiente nivel de infraestruturas e servizos loxísticos limita a aparición de servizos de maior valor engadido como elemento diferenciador. INCREMENTO DAS ESIXENCIAS MEDIOAMBIENTAIS Lexislación e normativas que limitan a capacidade extractiva, incrementan os custos e esixen un maior esforzo investidor para adaptarse ás devanditas esixencias.

AMEAZAS O TERRITORIO TEN UNHA POSICIÓN XEOGRÁFICA PERIFÉRICA RESPECTO A GALICIA Excesivas distancias coas capitais de provincia. Pouco atractivo do territorio. Dificultade na achega de man de obra cualificada. Excesiva dependencia da capital da provincia para a resolución de trámites administrativos.

FORTALEZAS IMPORTANTE PESO DO SECTOR INDUSTRIAL O sector industrial sostén máis da cuarta parte (27,3 %) do emprego total da comarca. Importante peso da comarca de Valdeorras no valor engadido bruto (VAB) do total galego, grazas á actividade de extracción da lousa. Tendencia crecente á modernización tecnolóxica nos procesos de extracción e elaboración da lousa. Existencia do Centro Tecnolóxico da Lousa. Tendencia crecente á modernización tecnolóxica nos procesos de extracción e elaboración da lousa que favorece a automatización dos procesos produtivos para incrementar os niveis de eficiencia e produtividade.

FORTALEZAS SEGUNDA PENSIÓN MEDIA MÁIS ALTA DA PROVINCIA Os pensionistas valdeorreses seguen a gañar poder adquisitivo. No acumulado entre 2011 e 2014 produciuse unha suba do 8,6 %, case dúas décimas máis que na comarca de Ourense. IMPORTANTES RECURSOS HISTÓRICOS, CULTURAIS, PAISAXÍSTICOS E NATURAIS Lugares de Especial Conservación e Zonas de Especial Protección para as Aves como as montañas de Trevinca. A Ruta de Inverno do Camiño de Santiago atravesa a comarca de Valdeorras. Existencia de numerosos recursos naturais que poden ser aproveitados enerxeticamente. Importante peso da comarca de Valdeorras na produción galega de castañas. Recoñecemento do botelo de Valdeorras como IGP (indicación de orixe protexida). Existe un importante número de restos romanos e prerrománicos e de edificios relixiosos e civís, xunto a unha morea de tradicións e manifestacións populares, que conforman o rico patrimonio cultural destas terras.

FORTALEZAS IMPORTANTES RECURSOS HISTÓRICOS, CULTURAIS, PAISAXÍSTICOS E NATURAIS Conservación duns valores culturais e etnográficos rurais únicos. Importante número de elementos de gran riqueza arquitectónica, como a Casa Grande de Viloria (O Barco), a zona antiga de Petín, o castelo do Bolo, o Pazo dos Flores no Castro ou o Pazo de Rubiá. Posta en marcha de iniciativas de interese etnográfico A comarca conta cos seguintes bens de interese cultural (BIC): Castelo, Fortaleza do Castro (O Barco de Valdeorras), Santuario de Nosa Señora das Ermidas (O Bolo) e Ponte da Cigarrosa (entre A Rúa e Petín). Numerosas festas patronais, como a do Cristo (O Barco), San Xoan (O Bolo), San Antonio Abad e San Xosé en Petín, a Ascensión en Rubiá e a Romaría do Cristo da Ascensión na Veiga. Celébrase un importante número de festas gastronómicas (viño de Valdeorras, carneiro, febra, vitela...). Festival de cinema denominado Petín, un pobo de cine.

FORTALEZAS IMPORTANTE DOTACIÓN DE SERVIZOS E EQUIPAMENTOS Todos os concellos contan cun centro de saúde pertencente ao sistema público de asistencia sanitaria. No Barco atópase o Hospital Comarcal de Valdeorras. Na área de atención a nenos e mulleres, a comarca conta con nove centros. Hai máis de 50 instalacións ou espazos de lecer repartidos por todos os concellos da comarca. O servizo público de axuda a domicilio préstase en todos os concellos. Importante número de instalacións culturais, especialmente no Barco, como o Teatro Municipal Lauro Olmo (integrado na Rede Galega de Teatros e Auditorios), o Centro Comarcal de Valdeorras (exposición multimedia de carácter permanente), sala de exposicións de Afundación e Galería, bibliotecas municipais...

FORTALEZAS ALTA FORMACIÓN TÉCNICA E CUALIFICACIÓN PROFESIONAL NAS ACTIVIDADES DA LOUSA Alto índice de formación técnica e cualificación profesional nas actividades da lousa que favorece a transferencia de coñecemento e saber facer aos recursos humanos menos cualificados.

OPORTUNIDADES CONTORNO ECONÓMICO EN RECUPERACIÓN Comezo da saída da crise. Descenso do paro no 5,5 % en 2015. No último ano foi a cuarta comarca da provincia con mellor contribución á rexeneración de emprego. Leve recuperación da actividade no sector inmobiliario e da construción. Mantemento ou redución dos custos de materias primas e subministracións.

OPORTUNIDADES CAMBIOS NOS GUSTOS E NOS HÁBITOS DE VIDA Alta consideración da calidade de vida no medio rural. Cambio nas preferencias residenciais dalgúns habitantes do medio urbano (neorrurales, cidades dormitorio...). Importante desenvolvemento da agricultura e a gandería ecolóxica. Potencial para o desenvolvemento de novas áreas de negocio na comarca que contribúan á diversificación do tecido empresarial. Transformación da imaxe rural de pobreza, ata unha idea de dinamismo e innovación. Forte atractivo do medio rural como destino de turismo rural: demanda social de paisaxe, lecer e uso social do monte.

OPORTUNIDADES MELLORA PAULATINA DAS INFRAESTRUTURAS DE COMUNICACIÓN Entrada en funcionamento da liña ferroviaria de alta velocidade (AVE) Proxecto da autovía A-76 entre Ponferrada e Ourense IMPORTANCIA DA COMARCA COMO PUNTO DE ENLACE DE GALICIA COA MESETA E O RESTO DO MERCADO ESPAÑOL Existencia dun importante potencial na comarca para o desenvolvemento de novas empresas especializadas na prestación de servizos ao tecido industrial da área ou doutras áreas próximas xeograficamente (Ponferrada), como servizos de loxística e transporte, xestión ambiental e tratamento de residuos, servizos de consultoría e asistencia técnica en innovación ou internacionalización... Presenza do Porto Seco de Monforte como centro loxístico de distribución de mercadorías que facilita a instalación de empresas da comarca dedicadas á distribución de materiais ou produtos manufacturados. Forte vinculación da comarca con Castela e León e, en concreto, coa cidade de Ponferrada.

OPORTUNIDADES IMPORTANTE CRECEMENTO DO TURISMO ENOGASTRONÓMICO Constitución da Asociación Ruta do Viño de Valdeorras. INICIATIVAS PARA A RECUPERACIÓN HIDROGRÁFICA E FORESTAL Iniciativa da Confederación Hidrográfica Miño-Sil para a recuperación hidrográfica e forestal de zonas afectadas polos vertedoiros da lousa, centrada no municipio de Carballeda e que afecta aos ríos Valborrás e Riobola.

RESULTADOS Plan estratéxico GDR 7 cara a un territorio integrado, competitivo e sostible Afrontando catro grandes retos: de competitividade, territoriais, demográficos e medioambientais.

RESULTADOS RETOS DEMOGRÁFICOS Rexuvenecer a poboación a través de atracción de poboación Fixar poboación Frear procesos migratorios da poboación local RETOS MEDIOAMBIENTAIS Recuperar espazos degradados Promover e poñer en valor espazos de gran riqueza medioambiental Garantir prácticas de produtos sustentables Estimular o crecemento ecolóxico a través da innovación Desenvolver accións de mitigación do cambio climático

RESULTADOS RETOS DE COMPETITIVIDADE NO SECTOR INDUSTRIAL, AGROINDUSTRIAL E TURÍSTICO Promover a innovación e a creatividade Mellorar a eficiencia dos procesos produtivos Buscar novos mercados Fomentar a colaboración empresarial Mellorar as competencias de empresarios e traballadores Fomentar o emprendemento innovador Fomentar o uso das TIC Promover o tecido empresarial do territorio

RESULTADOS EQUILIBRIO TERRITORIAL Fomentar o emprego nas zonas rurais Manter o tecido social nas zonas rurais Mellorar a economía rural Promover accións de diversificación produtiva Mellorar as condicións das pequenas explotacións agrícolas Fomentar os lazos con outros territorios da comunidade galega