PROTOCOLO DE ATENCIÓN AO PACIENTE INMOBILIZADO

Documentos relacionados
PROCEDEMENTO P-PRL 17

ESCOLA GALEGA DE SAÚDE PARA CIDADÁNS. Edición bilingüe

Curso Traballo Social e Demencias

ESTRUTURA ORGANIZATIVA DE XESTIÓN INTEGRADA DA ASISTENCIA SANITARIA NO SERGAS

DOSSIER Rúa República Checa 52, oficina Santiago de Compostela

SOLICITUDE ALTA/BAIXA DE ESPECIALIDADE EN e-interconsulta

DOG Núm. 90 Venres, 15 de maio de 2015 Páx ORDE do 11 de maio de 2015 pola que se crea o Rexistro Galego do Infarto Agudo de Miocardio.

Protocolo nº 2/07 Tramitación de Reclamacións e Suxerencias. Exemplo PROTOCOLO DE TRAMITACIÓN DE RECLAMACIÓNS E SUXERENCIAS

Políticas de Igualdade. Xunta de. en Galicia

Acollemento do persoal

PROCEDEMENTO DE AVALIACIÓN E ACREDITACIÓN DAS COMPETENCIAS PROFESIONAIS CUESTIONARIO DE AUTOAVALIACIÓN PARA AS TRABALLADORAS E TRABALLADORES

A. Obxecto. B. Alcance. Sinatura. Elaborado por. Revisado por. Aprobado por. Servizo de Prevención de Riscos Laborais

Impulsando a empresa galega saudable

5. Estrutura organizativa e de responsabilidades

Descrición do programa

A DEDICACIÓN EXCLUSIVA AO SERVIZO PÚBLICO DOS PROFESIONAIS SANITARIOS DO SERVIZO GALEGO DE SAÚDE.

A Lei da Dependencia. Cara onde imos?

PLAN PARA A PREVENCIÓN DA VIOLENCIA LABORAL NO SERVIZO GALEGO DE SAÚDE

OE 1.4. Atención ao benestar social

Actividades formativas desenvolvidas polo CAFI

ACTIVIDADES MÓDULO II

XESTIÓN DOS RISCOS PSICOSOCIAIS.

E D ESCOLA DE DIRECTIVOS SANITARIOS DE GALICIA

INTRODUCIÓN... 2 PERSOAS DESTINATARIAS DO PLAN DE FORMACIÓN:... 3 INFORMACIÓN ADICIONAL:... 3 CURSO 1: TRABALLAR A PARENTALIDADE POSITIVA...

Estas vantaxes e/ou descontos serán aplicados a toda a clientela que sexa titular dunha tarxeta benvida, sen ningún requisito a maiores.

COMITE TECNICO-SANITARIO DE COIDADOS PALIATIVOS DA ESTRUTURA ORGANIZATIVA DE XESTIÓN INTEGRADA (MODELO)

O curso ten unha duración de 150 horas teóricas e 120 horas prácticas. As horas teóricas e prácticas son obrigatorias.

Xornada do DÍA MUNDIAL dos Coidados Paliativos

En Santiago de Compostela, once de xaneiro de dous mil trece REUNIDOS

Criterios para elaboración da documentación

XORNADAS DE PREVENCIÓN DE RISCOS LABORAIS

AUTISMO GALICIA celebra a súa primeira ASEMBLEA XERAL do 2018

PROXECTO E IMPLANTACION DUN NOVO NUMERO DE CONSULTA SANITARIA

Mutua colaboradora coa Seguridade Social n.º 274. Ibermutuamur Presentación institucional. Datos segundo contas anuais 2015

A Consellería encargou a AFIPRODEL a elección dos 5 representantes, da rede de AEDL, acordándose a reserva dun deles para un membro desta asociación.

O CAMIÑO DE DOWN GALICIA

PROTOCOLO EDUCATIVO PARA A PREVENCIÓN N E O CONTROL DO ABSENTISMO ESCOLAR EN GALICIA. Santiago de Compostela, 31 de xaneirode 2014

INFORMACIÓN SOBRE A UNIDADE ASISTENCIAL DE DROGODEPENDENCIAS

I a Xornada de Cidades e Concellos Saudables de Galicia

SOLICITUDE DE ALTA DE ZONA DE ABASTECEMENTO (ZA)

MAPA DE RECURSOS: Oficinas de Emprego, Puntos de Información Multimedia e Entidades Colaboradoras en Captación de Ofertas

O curso ten unha duración de 150 horas teóricas e 120 horas prácticas. As horas teóricas e prácticas son obrigatorias.

PROGRAMA FORMATIVO Módulo de creación de empresas

Grupo Promoción da Especialidade

ÁREA DE IDENTIFICACIÓN

ALEGACIÓNS DA CIG, CCOO, E UGT AO ACORDO ENTRE A XUNTA

PREMIO SOLIDARIO CIDADE DE FERROL 2015

Campacontos Campacontos Obxectivos Persoas destinatarias Campacontos Características dos campacontos 1 Compoñentes: 2 Extensión e temática:

AUTORIZACIÓN DE ACCESO A É-SAÚDE A TERCEIRAS PERSOAS (Acceso delegado)

Centro de Recuperación Integral para mulleres que sofren violencia de xénero

Comisión Galega de Bioética

II CURSO SUPERIOR DE ATENCIÓN ESPECIALIZADA NA ENFERMIDADE DO ALZHÉIMER E OUTRAS DEMENCIAS NEURODEXENERATIVAS

COMITÉ DE SEGURIDADE E SAÚDE INTERCENTROS XUNTA DE GALICIA DA ADMINISTRACIÓN XERAL DA

INFORMACIÓN AUTOLIQUIDACIÓN DE TAXAS

ACORDAN. A incorporación do persoal do Consorcio ao Convenio Colectivo Único do persoal laboral da Xunta de Galicia realizarase do seguinte xeito:

Catálogo de servizos ÍNDICE DE CONTIDOS

DOG Núm. 115 Xoves, 16 de xuño de 2011 Páx

Duración: 9 horas Datas: 8, 15 e 22 de xuño Horario: Lugar de impartición: Campus de Vigo OBXECTIVOS XERAIS

IX XORNADAS PLDA AS ADICCIÓNSEN TEMPOS DE CRISE 3ª XORNADA NEUROPSICOLOXÍA E REHABILITACIÓN NEUROCOGNITIVA EN DROGODEPENDENCIAS

CERTIFICACIÓN EN GRUPO FSC

1. CATÁLOGO DE MEDIOS E RECURSOS ADSCRITOS AO PLAN CAMGAL

MÁSTER EN ENXEÑERÍA INFORMÁTICA PLAN DE COORDINACIÓN DOCENTE INFORME DE ACCIÓNS ACADÉMICAS E DE COORDINACIÓN VERTICAL E HORIZONTAL EMPRENDIDAS

Programa de Cidadanía Activa: Promoción de Vida Independente

PROXECTO DE LEI DE PREVENCIÓN DO CONSUMO DE BEBIDAS ALCOHÓLICAS EN MENORES DE IDADE

Programa Municipal de Apoio para a Inclusión Social

EIXES TRANSVERSAIS EIXO DE ACCIÓN 5 SAÚDE E DEPORTE

2 de outubro do Casa das asociacións, Santiago de Compostela. Horario de 10:15-14:00 h. SUBVENCIONA COLABORAN. Que é o DUELO?

O artigo 28.2 da Constitución Española recoñece, como dereito fundamental da persoa, o dereito á folga.

Dereitos e deberes. Co financiamento de:

Título: Cómo intervenir en personas mayores? Autor: Gloria Pérez Serrano (Coord.) Editorial: Dykinson, Madrid, 2004 Núm. pp.: 266 Tamaño: 24 x 17 cm.

CAMPAÑA ANTIGRIPAL 2017 Preguntas Frecuentes (Hospitais da rede do SERGAS)

Rúa Atalaia nº Porto do Son (A Coruña) CIF: P B Tlfno: Fax: ADHESIÓN REDE EUSUMO CONCELLO DE PORTO DO SON

Á MESA DA COMISIÓN 5.ª

UNIÓN EUROPEA FONDO SOCIAL EUROPEO

obxectivos do curso OBXECTIVO XERAL OBXECTIVOS ESPECÍFICOS Curso de Lingua de Signos Española. Setembro 2016.

PARTICIPACIÓN NAS ACTIVIDADES DE INMERSIÓN LINGÜÍSTICA EN INGLÉS ENGLISH WEEK 2018

Turismo activo G U Í A D E A C T I V I D A D E E M P R E S A R I A L

PLAN GALEGO de INCLUSIÓN SOCIAL

- -& - -# - ) -3 ;<3

Edificio Administrativo San Caetano, 1-2º SANTIAGO DE COMPOSTELA Teléfono Fax

MEMORIA DA ACTIVIDADE

TALLER DE PRESENTACIÓN. necesidades innovadoras

PROPOSTA DO COMITÉ DE EMPRESA DE PONTEVEDRA DA CARREIRA PROFESIONAL PARA O PAS LABORAL DA UNIVERSIDADE DE VIGO

CONVOCATORIA DOS PROGRAMAS DE TECNIFICACIÓN E RENDEMENTO DEPORTIVO NO CENTRO GALEGO DE TECNIFICACIÓN DEPORTIVA CURSO 2012/13

Educación, cultura e lecer

DOG Núm. 23 Xoves, 2 de febreiro de 2012 Páx. 4712

SERVIZO DE PREVENCIÓN DE RISCOS SISTEMA DE XESTIÓN DE SEGURIDADE E SAÚDE LABORAL OHSAS 18001

Medidas municipais de conciliación de promoción autonómica

Proxecto de Orde do de de 2015, pola que se crea e se regulan as funcións, a composición e funcionamento do Consello de Bioética de Galicia.

Preguntas frecuentes acerca das validacións para o alumnado que cursa as ensinanzas profesionais de música e de danza e as ensinanzas de réxime xeral.

Estrada vella de Madrid 160. Tel: Fax:

Saúde Mental e Incorporación social, ollada dende as iniciativas de Saúde Mental Feafes Galicia

[Escriba el título del documento]

ACOLLEMENTO FAMILIAR En familia, por dereito. Dossier Informativo 2015

PLAN DE PROVISIÓN DE POSTOS DE TRABALLO DOS FACULTATIVOS ESPECIALISTAS DOS HOSPITAIS DO SERGAS

FAQ s Campaña antigripal 2014

AXENCIA PARA A MODERNIZACIÓN TECNOLÓXICA DE GALICIA

Consello Galego de Participación das Mulleres no Ámbito do Emprego e as Relacións Laborais

ÍNDICE TALENTO FEMININO NA ECONOMÍA SOCIAL DE GALICIA TRABALLADORAS. MEDRANDO socias e traballadoras ESTRUTURA DO PROGRAMA CADRO DOCENTE

Transcripción:

2008 PROTOCOLO DE ATENCIÓN AO PACIENTE INMOBILIZADO XERENCIA DE ATENCIÓN PRIMARIA AREA SANITARIA DE SANTIAGO

1.-INTRODUCCIÓN 3 2.-DEFINICION DO INMOBILIZADO 3 3.-POBOACIÓN DIANA 3 4.-OBXETIVO XERAL 3 5.-OBXETIVOS ESPECÍFICOS 4 6.-CAPTACIÓN 4 7.-CRITERIO DE INCLUSIÓN 4 8.-CRITERIO DE EXCLUSIÓN 9.-BAIXA DO PROTOCOLO 5 10.-VALORACIÓN E REXISTROS 5 11.-INCLUSIÓN/EXCLUSIÓN NO 5 PROTOCOLO 12.-CONTROL E SEGUIMENTO 6 13.-AVALIACIÓN 6 14.-RESPONSABLE DO PROTOCOLO 6 15.-CONTIDO DA VISITA DE VALORACIÓN 7 16.-ACTIVIDADES DA VISITA DE 7 SEGUIMENTO 17.-ANEXO 1 9 18.-ANEXO 2 13 19.-ANEXO 3 14 20.-ANEXO 4 16 21.-ALGORITMO 19 22.-BIBLIOGRAFIA 20 22.-AUTORES 21 Página 2

1. INTRODUCCIÓN Os cambios sociais e demográficos da sociedade galega (descenso da natalidade, aumento da esperanza de vida, fluxos migratorios as cidades, desestructuracións familiares e a incorporación da muller ao mercado laboral), dificultan a dispoñibilidade de coidadores informais e por tanto faise necesario revisar o tradicional modelo de atención domiciliaria a demanda. É evidente que todas estas circunstancias están a producir un aumento da demanda de atención domiciliaria, tanto dos traballadores/as sociais coma dos médicos e especialmente de coidados de enfermería. Faise pois, necesaria a elaboración dunha guía que axude a coordinar e integrar as intervencións destes profesionais na atención ao paciente inmobilizado no seu domicilio, dende a perspectiva do rigor metodolóxico e da calidade. Este protocolo pretende servir de guía aos profesionais das unidades e servizos de atención primaria (médicos, enfermeiros/as e traballadores/as sociais), de tal xeito que axude a: Abordar de forma integral ao paciente e o seu coidador/a. Reducir as actividades a demanda, programando as intervencións. Mellorar a comunicación entre os profesionais e garantir a continuidade asistencial. Desenvolver un modelo de atención ao inmobilizado baseado en estándares de calidade. 2. DEFINICIÓN DO INMOBILIZADO Entendemos por paciente inmobilizado, toda a persoa que pasa a maior parte do tempo na cama ou que só a pode abandonar coa axuda doutras persoas. Tamén se inclúen aquelas persoas que teñen dificultade importante para desprazarse do seu domicilio habitual, independentemente da causa que a orixina e con un tempo de duración previsible superior a dous meses. 3. POBOACIÓN DIANA Pacientes con incapacidade para acudir ao centro de saúde segundo a definición anterior. 4. OBXECTIVO XERAL Asegurar a continuidade de coidados das persoas inmobilizadas e dos seus coidadores. Página 3

5. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS Manter e, se é posible, mellorar a calidade de vida relacionada coa saúde das persoas dependentes incluídas no protocolo. Seguimento das patoloxías crónicas que padece o paciente inmobilizado e prevención/seguimento dos problemas inherentes a inmobilización. Potenciar o autocoidado. Manter e, se é o caso, mellorar a calidade de vida dos coidadores das persoas incluídas no protocolo. Potenciar a colaboración e coordinación cos servizos sociais e redes de apoio social. Fomentar a coordinación entre os distintos niveis asistenciais para garantir a continuidade de coidados. Diminuír o número de ingresos hospitalarios. Manter e se é o caso fomentar a rede de apoio familiar. Fomentar a permanencia do paciente no seu entorno. Mellorar a coordinación medico/enfermeira/traballadora social no seguimento do paciente inmobilizado. 6. CAPTACIÓN Altas hospitalarias. Demanda do paciente, familia, veciños ou rede de apoio social. Busca activa. 7. CRITERIO DE INCLUSIÓN Calquera problema de carácter físico, psíquico ou social que defina ao paciente coma inmobilizado. 8. CRITERIO/S DE EXCLUSIÓN Negación familiar ou negativa do propio paciente. Entorno familiar hostil e/ou de risco para asegurar os coidados. Situación de risco para os profesionais. Página 4

9. BAIXA DO PROTOCOLO Falecemento. Ingresos en centros residenciais acreditados. Cambio de domicilio ou residencia. Aparición dalgún criterio de exclusión. 10. VALORACIÓN E REXISTROS. No período máximo de tres meses seguintes a captación, o equipo de atención domiciliaria (enfermeira de referencia, médico de familia e traballador/a social, se a houbera), deberá facer a visita domiciliaria co obxectivo de: Valorar ao paciente e coidador/a. Valorar o seu entorno. Identificar e priorizar diagnósticos. Elaborar o plan de actuación. Na historia clínica quedará rexistrado: Valoración médica completa. Definir un plan de actuación, (tratamentos, probas complementarias que se precisen e seguimento do paciente) con rexistro na folla de seguimento (HC 02). Problemas de saúde activos e inactivos e tratamentos actuais con rexistro na folla de problemas (HC P1). Valoración de enfermería por patróns funcionais (Anexo 1). Plan de coidados de enfermería (Anexo 2). Naquelas U.A.P./S.A.P. nas que haxa traballador/a social, farase unha valoración social con rexistro na folla de historia social (HC 07), protocolo social do paciente inmobilizado (Anexo 3) e si fora o caso, informe social (Anexo 4) conforme a Lei 39/2006 ou Ley de Promoción de la Autonomía Personal y atención a las personas en situación de dependencia. 11. INCLUSIÓN/EXCLUSIÓN NO PROTOCOLO O enfermeiro/a programará unha reunión co resto do equipo para valorar a inclusión do paciente. Naqueles casos nos que non exista uniformidade de criterio tomarase a decisión conxuntamente co responsable de protocolo. Página 5

Procederase a codificación en SIGAP. No caso de exclusión a enfermeira/o rexistrará na historia clínica a data e o motivo de exclusión. 12. CONTROL E SEGUIMENTO O enfermeiro/a manterá a coordinación e comunicación cos demais membros do equipo de atención domiciliaria, así como co responsable/s do protocolo cando fora necesario. As visitas de seguimento faranse segundo o plan de actuación. Quedará rexistrado na Historia Clínica: Evolución do estado do paciente. Revisión e actualización do plan terapéutico. Revisión e actualización do plan de coidados de enfermería. Data da próxima visita. 13. AVALIACIÓN A final de ano farase unha avaliación do desenvolvemento do protocolo. 14. RESPONSABLE DO PROTOCOLO. O responsable/s do protocolo será preferentemente un enfermeiro/a xa que son os maiores provedores de coidados no domicilio do paciente inmobilizado. No caso de haber dous responsables, un debería ser enfermeiro/a. Entre as funcións do responsable do protocolo de atención domiciliaria estarán: Manter a comunicación e coordinación cos demais membros do equipo. Facilitar na medida do posible a relación cos distintos niveis asistenciais e outros servizos da comunidade. Promover actividades formativas en atención domiciliaria. Avaliar o protocolo xunto cos membros do equipo de atención domiciliaria. Realizar propostas de mellora de iniciativa propia ou plantexadas por calquera membro do equipo. Participar na valoración de inclusión do paciente naqueles casos que sexa necesario. Página 6

15. CONTIDO DA VISITA DE VALORACIÓN A visita ao domicilio, programarase preferiblemente de forma conxunta, co obxectivo de facer a recollida de datos para a toma de decisión de inclusión/exclusión, elaborar/priorizar diagnósticos e establecer o plan de actuación. Enfermería: Valoración do paciente, do coidador/a e do seu entorno segundo patróns de M. Gordon. Si é preciso, utilizaranse as escalas ou test validados que veñen recollidos na guía Estandarización de coidados ao paciente inmobilizado no domicilio. SI fora preciso, informar aos servizos sociais de base naqueles centros nos que se dispoña de traballadora social. Priorizar diagnósticos. Elaboración do plan de coidados de enfermería. Previsión da próxima visita. Médico: Exploración física completa. Solicitar probas complementarias si fora preciso. Diagnósticos médicos. Plan terapéutico. Previsión da próxima visita. Traballador/a social: Diagnóstico social. Indicadores de risco social: Escala Gijón en todos os casos. Escala de Zarit só en situacións de risco de sobrecarga do coidador. Plan de intervención. Se procede, data da próxima visita ou alta si non procede intervención. Será retorno a traballadora social, si houbera modificación da situación inicial, ou demanda/derivación de calquera profesional do equipo de atención domiciliaria. 16. ACTIVIDADES DA VISITA DE SEGUIMENTO O contido e a periodicidade dependerá do plan de actuación establecido para cada paciente. Nas visitas de seguimento deberase: Reforzar e dar apoio ao coidador/a. Realizar educación sanitaria. Realizar as actividades preventivas previstas nos protocolos vixentes. Página 7

Realizar as actividades programadas no plan de actuación. Intervir sobre procesos clínicos ou reagudizacións. Concertar a data da próxima visita. Contemplase o seguimento telefónico naquelas situacións puntuais nas que non sexa necesaria a presenza no domicilio. Nunca substituirá a visita programada. Página 8

ANEXO 1 Página 9

Página 10

Página 11

Página 12

ANEXO 2 PLAN DE COIDADOS DE ENFERMERIA Apelidos: Nome: Hª C. Coidador/a principal: Relación/parentesco: Apoio social: criterio de inclusión: Enfermeira/o: Próxima visita/revisión: DATA DIAGNOSTICO/S RESULTADO/S NOC INDICADOR/ES DATA INTERVENCIÓN/S (NIC) ACTIVIDADES Página 13

ANEXO 3 Página 14

Página 15

ANEXO 4 Página 16

Página 17

Página 18

ALGORITMO ATENCIÓN DOMICILIARIA POBOACIÓN DIANA VALORACIÓN E.A.D.* REUNIÓN E.A.D* EXCLUSIÓN INCLUSIÓN REXISTRO (data e motivo) REXISTRAR: DATA/MOTIVO. COIDADOR/A PRINCIPAL. VALORACIÓN(MED/ENF./T.SOCIAL). DX/PLAN DE ACTUACIÓN. PERIODICIDADE DAS VISITAS E PROFESIONAIS E.A.D.*: equipo de atención domiciliaria Página 19

Bibliografía. DIAZ PALACIOS. M.E., DOMINGUEZ PUENTE, O, TOYOS GARCIA, G. Resultados de la aplicación de una escala de valoración socio-familiar en atención primaria. Revista Trabajo Social y salud. 1993; 16: 137 a 156 GONZALEZ MONTALVO, JI. Principios básicos de la valoración geriatría integral. En: Valoración geriatríca integral. Sociedad Española de Geriatría y Gerontología. Glosa Ediciones. Barcelona, 2001 Ley 39/2006, de 14 de diciembre de Promoción de la Autonomia Personal y atención a las personas en situación de dependencia. DE ROBERTIS, CRISTINA. Metodología de la intervención en Trabajo Social. Editorial Ateneo, 2º Edición. Barcelona, 1992 RODRIGUEZ RODRIGUEZ, PILAR. Indicadores sociales. En Geriatria XXI Análisis de necesidades y recursos en la atención a las personas mayores en España. Sociedad Española de Geriatría y Gerontología. EDIMSA. Madrid. 2000 Protocolo del Servicio de Continuidad de Cuidados para la Atención Domiciliaria. Dirección General de Programas Asistenciales.2003- Servicio Canario de Salud.. Estrategias de mejora de la Atención Domiciliaria en Andalucía. Revisado 2004. Comisión para el Desarrollo de la Atención Enfermera en el Servicio Andaluz de Salud.www.juntadeandalucía.es/servicioandaluzdesalud/principaldocumentosAcc.asp TEROL GARCIA, ENRIQUE Modelo de organización de la Atención Domiciliaria con Equipo de Soporte en Atencion Primaria en del Territorio Insalud.1998. Disponible en:http:/www.fehad.org/valhad/pn018.htm. TORAL LOPEZ, ISABEL. Estrategias de mejora de la efectividad de la Atención Domiciliaria a personas incapacitadas y sus cuidadoras. La enfermera comunitaria de enlace (isatoral@jazzfree.com) JULIÁN VIÑALS R, GARCÍA SÁNCHEZ Mª J., DURÁN MACHO E., RAMÍREZ ARRIZABALAGA R. Atención Domiciliaria programada. Coordinación entre Atención Primaria y Especializada. Ref. Médicos de Familia, Revista de la sociedad madrileña de medicina de familia y comunitaria Nº 3- vol 4, Diciembre 2002. Visita domiciliaria programada de enfermería a personas mayores de 65 años. Subdirección General de Investigación Sanitaria del Instituto de Salud Carlos III. Año 2005. Estandarización de coidados de enfermería ao paciente inmobilizado no domicilio. Xunta de Galicia. Consellería de Sanidade. Santiago de Compostela, 2005. Página 20

AUTORES Ramos Sánchez, Teresa. Enfermeira. Centro de Saude de Muros. Teresa.ramos.sanchez@sergas.es Rial Otero, Josefina Enfermeira. Centro de Saude do Pino Josefina.rial.otero@sergas.es Lires Rodríguez, Carmen Médico de Familia Centro de Saude de Padrón Carmen.lires.rodriguez@sergas.es Cruz del Río, Juana Traballador Social Ambulatorio Concepción Arenal. Juana.cruz.rio@sergas.es Pías García, Mª Enfermeira Centro de Saude de Ordes Pena Duro, Rocío Enfermeira Ambulatorio Concepción Arenal Rocio.pena.duro@sergas.es Varela Meizoso, Oliva Enfermeira. Centro de Saude de Vite. Oliva.varela.meizoso@sergas.es COORDINACION Carmen Fdez. Merino Directora Asistencial Xerencia de A.P. de Santiago carmen.fernandez.merino@sergas.es Millán Pérez, Juan José Director de Enfermería XAP Santiago Xerencia de A. P. de Santiago. Juanjose.millan.perez@sergas.es Fernández Fernández, Manuel Vidal Subdirector de enfermaría Xerencia de A.P. de Santiago manuelvidal.fernández.fernández@sergas.es MAQUETACIÓN E DISEÑO Oubiña Tourís, José Luis Diplomado en Enfermería UAP Porto do Son joseluis.oubina.touris@sergas.es Página 21