MANUAL DO CURSO BÁSICO DE PROTECCIÓN CIVIL

Transcripción

1 MANUAL DO CURSO BÁSICO DE PROTECCIÓN CIVIL MÓDULO 1. A PROTECCIÓN CIVIL MÓDULO 2. OS RISCOS E ACCIDENTES MÓDULO 3. COMUNICACIÓNS MÓDULO 4. ACTUACIÓNS BÁSICAS ANTE EMERXENCIAS MÉDICAS

2 1. MÓDULO 1. A PROTECCIÓN CIVIL INTRODUCIÓN FUNCIÓNS DA PROTECCIÓN CIVIL MARCO NORMATIVO LEI 2/85 DE PROTECCIÓN CIVIL NORMA BÁSICA DE PROTECCIÓN CIVIL LEI 5/2007, DO 7 DE MAIO, DE EMERXENCIAS DE GALICIA ORGANIZACIÓN DA PROTECCIÓN CIVIL NAS ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS PROTECCIÓN CIVIL NA ADMINISTRACIÓN CENTRAL DO ESTADO A PROTECCIÓN CIVIL NA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE GALICIA A PROTECCIÓN CIVIL NO CONCELLO A COORDINACIÓN DA PROTECCIÓN CIVIL AUTONÓMICA E LOCAL COMPETENCIAS DAS DIFERENTES ADMINISTRACIÓNS EN MATERIA DE PROTECCIÓN CIVIL A PROTECCIÓN CIVIL AUTONÓMICA A PROTECCIÓN CIVIL LOCAL AGRUPACIÓNS DE VOLUNTARIOS DE PROTECCIÓN CIVIL. O VOLUNTARIADO DE PROTECCIÓN CIVIL NA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE GALICIA ENTIDADES COLABORADORAS DE PROTECCIÓN CIVIL CENTRO DE COORDINACIÓN OPERATIVO (CECOP / CECOPI) CENTRO DE ATENCIÓN DE EMERXENCIAS 112 GALICIA CATÁLOGO DE MEDIOS E RECURSOS CATALOGACIÓN DE MEDIOS E RECURSOS MÓDULO 2. OS RISCOS E ACCIDENTES DEFINICIÓN. IDENTIFICACIÓN DE RISCOS NA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE GALICIA DEFINICIÓN RISCOS NATURAIS RISCOS TECNOLÓXICOS RISCOS ANTRÓPICOS INTERCONEXIÓN DE RISCOS. AVALIACIÓN DO ÍNDICE DE RISCO INTERCONEXIÓN DE RISCOS AVALIACIÓN DO ÍNDICE DE RISCO (IR) INUNDACIÓNS FORTES VENTOS NEVADAS SISMOS PREDICCIÓN SÍSMICA... 44

3 2.6.2 NORMAS SISMORRESISTENTES PERIGOSIDADE SÍSMICA REDE SÍSMICA ESPAÑOLA CENTRO NACIONAL DE INFORMACIÓN SÍSMICA VOLCÁNS A SECA PLAN DE PREDICIÓN E VIXILANCIA DE FENÓMENOS METEOROLÓXICOS ADVERSOS O RISCO QUÍMICO INSTALACIÓNS QUÍMICAS OS PLANS DE EMERXENCIA EXTERIOR (PEE) TRANSPORTE DE MERCADORÍAS PERIGOSAS PRAIAS RISCO RADIOLÓXICO INTRODUCIÓN EXPOSICIÓN Á RADIACIÓN NATURAL EXPOSICIÓN Á RADIACIÓN ARTIFICIAL UTILIZACIÓN DAS RADIACIÓNS IONIZANTES. BENEFICIOS E RISCOS PRINCIPIOS DE PROTECCIÓN RADIOLÓXICA ACCIÓNS DE PROTECCIÓN RADIOLÓXICA AS INSTALACIÓNS RADIOACTIVAS AS DEPENDENCIAS A SEGURIDADE NUCLEAR E PROTECCIÓN RADIOLÓXICA EN GALICIA O LUME INCENDIOS URBANOS INCENDIOS FORESTAIS MÓDULO 3. COMUNICACIÓNS OS SISTEMAS DE COMUNICACIÓN. INTRODUCIÓN OS SISTEMAS DE TELECOMUNICACIÓNS ONDAS ELECTROMAGNÉTICAS MODULACIÓN - TIPOS TIPOS DE COMUNICACIÓNS CLASIFICACIÓN REPETIDORES SISTEMA TRUNKING FUNCIONAMENTO DA REDE OFICIAL DE COMUNICACIÓNS DA XUNTA REDE TRUNKING USO DOS EQUIPOS TRUNKING... 82

4 3.6.1 CARACTERÍSTICAS TIPOS DE COMUNICACIÓNS TRUNKING MÁIS USUAIS CÓDIGO FONÉTICO EMPREGO DE EQUIPOS CONVENCIONAIS TIPOS DE EQUIPOS: COMO OPERAR COS EQUIPOS PRECAUCIÓNS E COIDADO DOS EQUIPOS: EMPREGO DE OUTROS EQUIPOS OS EQUIPOS SIRDEE O CENTRO DE ATENCION AS EMERXENCIAS COMO CHAMAR AO CAE 112 GALICIA MÓDULO 4. ACTUACIÓNS BÁSICAS ANTE EMERXENCIAS MÉDICAS INTRODUCIÓN ATENCIÓN DE EMERXENCIA PROTEXER AVISAR SOCORRER AVALIACIÓN BÁSICA DE VÍTIMAS SOPORTE VITAL BÁSICO REANIMACIÓN CARDIO-PULMONAR BÁSICA (RCP) POSICIÓN LATERAL DE SEGURIDADE (PLS) OBSTRUCIÓN DA VÍA AÉREA NO ADULTO TRAUMATISMOS FRACTURAS ÓSEAS LESIÓN DE RAQUE OU DE COLUMNA VERTEBRAL FERIDAS HEMORRAXIAS QUEIMADURAS INTOXICACIÓNS AFOGAMENTOS LESIÓNS POR PICADURA OU CONTACTO CON ANIMAIS ELECTROCUCIÓNS HELICÓPTEROS POLIVALENTES

5 1. MÓDULO 1. A PROTECCIÓN CIVIL INTRODUCIÓN A protección civil nace en Europa a finais do século XIX e principios do XX, co fin de salvagardar á poboación civil dos desastres da guerra. O concepto inicial que se manexaba era o de defensa civil, entendendo como tal a tarefa de avisar, protexer, rescatar e atender á poboación en caso de hostilidades, subministrarlle asistencia básica, evitar ou reducir danos nas instalacións civís e, no seu caso, rehabilitalas. A principios dos 80 comezou en Europa a cambiarse o concepto de defensa civil polo de protección civil e a ameaza de guerra foi substituída por outro tipo de catástrofes. O distintivo de protección civil internacional é un triángulo equilátero de cor azul cobalto, que debe estar incluído en todas as adaptacións dos distintos países e rexións. Figura 1: Emblema Internacional de Protección Civil, tal como se define na constitución da Organización Internacional de Protección Civil. Figura 2: Distintivo de protección civil de España Figura 3: Distintivo de protección civil da Xunta de Galicia O distintivo de protección civil da Xunta de Galicia consta dunha silueta do mapa da Comunidade Autónoma de Galicia de cor azul prusia e no seu interior un triángulo de cor azul cobalto. Orlando o mapa de esquerda a dereita, na parte superior vai a lenda Protección Civil, e na parte inferior a lenda Xunta de Galicia, ou o nome do Concello no que radique a agrupación. Rematará o distintivo na súa parte superior cunha coroa real española en cor azul cobalto. A moderna protección civil en España articúlase a partir da Lei 2/1985, de 21 de xaneiro, sobre protección civil, que a define como a protección física das persoas e dos bens en situacións de grave risco colectivo, calamidade pública ou catástrofe extraordinaria, nas que a seguridade e a vida das persoas podan perigar e sucumbir masivamente. Concíbese pois como un servizo público en cuxa organización, funcionamento e execución participan as diferentes Administracións Públicas así como os cidadáns mediante o cumprimento dos correspondentes deberes e a prestación da súa colaboración voluntaria. É importante destacar que a organización da protección civil non pretende crear uns servizos específicos senón ordenar, planificar, coordinar e dirixir os diferentes servizos públicos relacionados coa emerxencia que se trate de afrontar. Nesta organización o cidadán é unha peza fundamental que debe participar activamente nas tarefas de protección civil. A poboación,

6 a través de accións preventivas e informativas debe coñecer os riscos aos que se pode enfrontar, adoptar medidas de autoprotección e colaborar, chegado o caso, na resolución dunha emerxencia. As administracións públicas ante unha situación de emerxencia, catástrofe ou calamidade pública deben actuar de xeito coordinado. A dirección e coordinación da emerxencia corresponderalle a unha das administracións que interveñan en función da territorialidade do suceso, dos medios humanos e materiais e da capacidade para asumilas consecuencias socioeconómicas. QUÉN INTEGRA A PROTECCIÓN CIVIL? Profesionais de servizos relacionados coa xestión de riscos e de emerxencias, con independencia do réxime xurídico de xestión e da Administración pública da que dependan: estatal, autonómicas ou locais. Entidades ou organizacións públicas ou privadas sen ánimo de lucro, que teñen como fin a protección das persoas, dos bens e do ambiente en situacións de xestión de riscos e de emerxencias. Cidadáns. O servizo público de protección civil é un sistema organizativo, xa que para lograr os seus obxectivos require a execución de tarefas de previsión, prevención, planificación, intervención e rehabilitación debidamente coordinadas, pero existindo soamente unha protección civil na que participan as diferentes administracións públicas. PROTECCIÓN CIVIL (Servizo Público) ADMINISTRACIÓN LOCAL ADMINISTRACIÓN AUTONÓMICA ADMINISTRACIÓN DO ESTADO A modo orientativo, á administración competente na dirección, coordinación e intervención dunha emerxencia responde aos seguintes criterios: a) Ámbito xeográfico: cando a emerxencia se localiza nun só concello, as competencias en materia de protección civil corresponden á autoridade local. Se afecta a varios concellos ou a unha comarca interveñen, coas autoridades locais, as autoridades autonómicas de protección civil. Se a emerxencia afecta a unha ou varias provincias da comunidade autónoma, as competencias e responsabilidades corresponden ás autoridades autonómicas, e se esta excede os límites da Comunidade Autónoma ou afecta ao interese nacional, as competencias transfírense ás Autoridades Estatais de protección civil. b) Medios e recursos: a súa mobilización faise cos mesmos criterios ascendentes, dende aqueles de titularidade local aos de titularidade autonómica, e se se estimaran insuficientes, aos do Estado, sempre de acordo co establecido no plan de protección civil correspondente. c) Consecuencias socioeconómicas: en función da súa capacidade para asumilas, corresponden estas á autoridade local, á autonómica ou á estatal.

7 Tamén dun xeito orientativo, nos seguintes cadros relaciónanse diferentes servizos que poderían ter que intervir en situacións de emerxencia de protección civil: MANUAL DO CURSO BÁSICO DE PROTECCIÓN CIVIL

8 ADMINISTRACIÓN LOCAL SERVIZOS DE EXTINCIÓN DE INCENDIOS E SALVAMENTO DE CONCELLOS E DE CONSORCIOS PROVINCIAIS SERVIZOS MUNICIPAIS DE EMERXENCIAS, BRIGADAS DE OBRAS, ETC. POLICÍA LOCAL ESTRADAS (Deputación Provincial) MEDIOS PÚBLICOS E PRIVADOS DE TITULARIDADE OU ÁMBITO TERRITORIAL MUNICIPAL VOLUNTARIOS E COLABORADORES Agrupacións de voluntarios de protección civil Outros ADMINISTRACIÓN AUTONÓMICA DA CONSELLERÍA COMPETENTE EN MATERIA DE PROTECCIÓN CIVIL E EMERXENCIAS Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza Dirección Xeral de Emerxencias e Interior Academia Galega de Seguridade Pública (AGASP) Axencia Galega de Emerxencias (AXEGA) Xefatura da Unidade de Policía Nacional adscrita á CA de Galicia DOUTRAS UNIDADES ADMINISTRATIVAS E ORGANISMOS Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas Estradas Augas continentais: Augas de Galicia Vivenda Consellería do Medio Rural e do Mar SPDCIF (Servizo de prevención e defensa contra incendios forestais) Sanidade animal Servizo de Gardacostas de Galicia (Contaminación, rescate e salvamento marítimo) Consellería de Sanidade Servizo Galego de Saúde - SERGAS Fundación Pública Urxencias Sanitarias de Galicia Dirección Xeral de innovación e xestión da saúde pública Outros departamentos Transportes Comunicacións Informática Turismo: albergues

9 ADMINISTRACIÓN DO ESTADO REFERIDOS A GALICIA MINISTERIO DE INTERIOR Dirección Xeral competente en materia de protección civil e emerxencias Fozas e corpo de seguridade do Estado (Garda Civil, Policía Nacional) MINISTERIO DE FOMENTO: SALVAMENTO MARÍTIMO E ESTRADAS MINISTERIO COMPETENTE EN MATERIA DE AUGA: CONFEDERACIÓNS HIDROGRÁFICAS DO CANTÁBRICO, DO MIÑO-SIL E DO DOURO (ríos Limia e Támega) MINISTERIO COMPETENTE EN MATERIA DE INCENDIOS FORESTAIS FORZAS ARMADAS, ESPECIALMENTE A TRAVÉS DA UNIDADE MILITAR DE EMERXENCIAS (UME) 1.2 FUNCIÓNS DA PROTECCIÓN CIVIL Os ámbitos de actuación da protección civil son os seguintes: I II III IV V PREVISIÓN PREVENCIÓN PLANIFICACIÓN INTERVENCIÓN REHABILITACIÓN I) PREVISIÓN. Análises e estudos de riscos: dispoñibilidade de medios e modelos que poidan predicir sucesos non desexados, así como avaliar a súas consecuencias e danos. Deben elaborarse mapas dos diferentes riscos no ámbito territorial a estudar, tendo especial atención a súa frecuencia, danos, vítimas e posibilidade de que ocorran. Os diferentes sucesos poden dar lugar as seguintes situacións de riscos: Riscos naturais (temporais, nevaradas, inundacións, entre outros). Riscos de accidentes industriais. Riscos de accidentes en vías de comunicación terrestres. Riscos de accidentes ferroviarios, aéreos e en portos marítimos. Riscos de accidentes marítimos. Riscos de incendios industriais, urbanos e forestais. II) PREVENCIÓN. Adopción de medidas para evitar ou diminuír as situacións de risco. Desenvolvemento de normativa legal en materia de protección civil na Comunidade Autónoma de Galicia. Desenvolvemento loxístico: Comunicacións. Catálogo de medios e recursos. Fomento da creación dos servizos contra incendios e salvamento, como parte do Sistema integrado de protección civil e emerxencias de Galicia. Fomento de agrupacións de voluntarios e entidades colaboradoras de protección civil. Formación de persoal de protección civil.

10 Cooperación con entidades públicas e colaboración con entidades privadas, mediante a subscrición de convenios. Promover a realización de obras de infraestrutura que permitan a eliminación total do risco, ou cando menos a súa redución a límites tolerables. III) PLANIFICACIÓN. Elaboración de plans. A Lei 5/2007, do 7 de maio, de emerxencias de Galicia establece dous tipos de plans: Plans territoriais: o seu ámbito territorial pode ser o conxunto de Galicia (PLATERGA), os concellos de mais de habitantes e o ámbito supramunicipal. Plans especiais: establecen as medidas necesarias para facerlles fronte as emerxencias derivadas de riscos que pola súa natureza requiran uns métodos científicos ou técnicos adecuados para a súa avaliación e tratamento (asolagamentos, movementos sísmicos, risco químico, transporte de mercadorías perigosas, incendios forestais). Ademais, en desenvolvemento da normativa anterior, existen a nivel da comunidade autónoma outros plans de protección civil denominados plans específicos pero que, en realidade, son protocolos de actuación para riscos concretos que se integran no PLATERGA ao ter este carácter de Plan director (temporais, salvamento en praias (SAPRAGA), nevaradas (NEGA), seca, etc.) Figura 4: Río Sar ao seu paso por Padrón IV) INTERVENCIÓN. Actuacións para protexer as persoas e os seus bens, a través da intervención propiamente dita e a coordinación con outros entes públicos e privados. Posta en marcha dun determinado Plan de Protección Civil, xa sexa en fase de alerta ou de activación. V) REHABILITACIÓN. Son as medidas posteriores ao suceso, encamiñadas a rehabilitar os servizos públicos indispensables. Entre estes servizos destacamos, pola súa importancia, a enerxía eléctrica, a auga, o teléfono e as vías de comunicacións e transportes.

11 1.3 MARCO NORMATIVO O marco normativo en materia de protección civil é moi amplo, pero compre citar polo seu carácter xeral as seguintes normas xurídicas: Lei 2/1985, do 21 de xaneiro, de protección civil. Real Decreto 407/1992, do 24 de abril, polo que se aproba a Norma Básica de Protección Civil. Lei 5/2007, do 7 de maio, de emerxencias de Galicia. Decreto 56/2000, do 3 de marzo, polo que se regula a planificación, as medidas de coordinación e a actuación de voluntarios, agrupacións de voluntarios e entidades colaboradoras en materia de protección civil de Galicia.(en vigor en todo o que non se opoña a Lei 5/2007) LEI 2/85 DE PROTECCIÓN CIVIL O artigo 15 da Constitución española recolle a obriga dos poderes públicos de garantir o dereito á vida e á integridade física, como primeiro e máis importante de todos os dereitos fundamentais. A Lei 2/1985, do 21 de xaneiro, de protección civil constitúe o marco legal que determina todo o sistema de preparación e resposta ante situacións de grave risco colectivo, calamidade pública ou catástrofe extraordinaria, nas que a seguridade e a vida das persoas poden perigar e sucumbir masivamente, xerándose unhas necesidades de recursos que poden esixir a contribución de todas as administracións públicas, organizacións, empresas e mesmo particulares. A Lei 2/85, de protección civil, é a norma legal de carácter básico de aplicación polos poderes públicos e privados así como polos cidadáns do Estado español. É a primeira e única lei de carácter estatal promulgada en España en relación á protección civil. A Lei 2/85 establece a autoprotección cidadá. Os cidadáns deben adquirir conciencia sobre os riscos que poden sufrir e familiarizarse coas medidas de protección que, no seu caso, deben empregarse. Na actualidade son moitas as Comunidades Autónomas que promulgaron leis en materia de protección civil e xestión de emerxencias. Galicia fixo o propio no ano 2007, coa aprobación da Lei 5/2007 do 7 de maio, de emerxencias de Galicia. A poboación debe participar e comprender as tarefas propias de protección civil, posto que os cidadáns son, ao mesmo tempo, suxeitos activos e beneficiarios. O artigo 4 da Lei 2/85 indica que Todos os cidadáns a partir da maioría de idade estarán suxeitos á obriga de colaborar, persoal e materialmente, na protección civil, no caso de requirimento polas autoridades competentes. En resumo, os aspectos mais importantes que regula esta lei son: Competencias en materia de protección civil. Deberes e obrigas en materia de protección civil (cidadáns, colectivos, titulares de centros e establecementos, entidades, etc.). Plans de protección civil (territoriais, especiais e municipais).

12 Organización básica en materia de dirección e coordinación. Comisión Nacional de Protección Civil (CNPC). Comisións Autonómicas de Protección Civil. En Galicia é a Comisión Galega de Protección Civil (CGPC). Infraccións e sancións NORMA BÁSICA DE PROTECCIÓN CIVIL A Norma Básica de Protección Civil foi aprobada polo Real Decreto 407/1992, do 24 de abril, e é o instrumento legal máis importante de protección civil despois da Lei 2/85. Constitúe o marco fundamental para a integración dos plans de protección civil no conxunto operativo e susceptible dunha rápida aplicación, determina o contido do que debe ser planificado e establece os criterios xerais a que debe acomodarse a planificación apra conseguir a coordinación necesaria das diferentes administracións públicas; permitindo a función directiva do Estado nas emerxencias nas que estea presente o interese nacional. PLANS TERRITORIAIS (Por ámbito territorial) PLANS ESPECIAIS (Por nivel de tecnoloxía) NORMA BÁSICA DE PROTECCIÓN CIVIL REAL DECRETO 407/1992 CLASIFICACIÓN DOS PLANS DE PROTECCIÓN CIVIL Comunidade Autónoma Provincia Comarca Supramunicipal Municipal (PEMU) Emerxencias nucleares (1) Situacións bélicas (1) Inundacións Sísmicos Químicos. Instalacións industriais Transporte de mercadorías perigosas (TMP) Incendios forestais Volcánicos (1) De interese nacional e de competencia exclusiva do Estado. Os Plans Territoriais elabóranse para facer fronte ás emerxencias xerais que poidan presentarse en calquera ámbito territorial de Comunidade Autónoma e de ámbito interior (dende o local a Comunidade autónoma) e estableceran a organización dos servizos e recursos que procedan. Os Plans Especiais elabóranse para facer fronte ós riscos específicos que pola súa natureza requiran unha metodoloxía técnico-científica axeitada para cada un deles. A NORMA BÁSICA DE PROTECCIÓN CIVIL DEFINE AS FUNCIÓNS E RESPONSABILIDADE EN MATERIA DE PROTECCIÓN CIVIL DAS ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS

13 ADMINISTRACIÓN XERAL DO ESTADO Elaborar e aprobar os Plans Especiais de ámbito estatal. Aprobar as Directrices Básicas dos Plans Especiais e Plans Territoriais de ámbito autonómico. Homologar Plans Territoriais e Especiais de ámbito autonómico (A través da Comisión Nacional de Protección Civil: CNPC). COMUNIDADE AUTÓNOMA Elaborar e aprobar os Plans Territoriais. Elaborar e aprobar os Plans Especiais. Homologar os Plans de ámbito local (A través da Comisión Galega de Protección Civil: CGPC). ADMINISTRACIÓN LOCAL Elaborar e aprobar os Plans de Actuación Municipal (PAM) e os Plans de Emerxencia Municipal (PEMU) LEI 5/2007, DO 7 DE MAIO, DE EMERXENCIAS DE GALICIA O marco legal propio basease na Lei 5/2007, do 7 de maio, de emerxencias de Galicia, que estrutura de forma coordinada o labor das distintas administracións públicas de Galicia con competencias en materia de protección civil e emerxencias e fixa o ámbito de colaboración da sociedade civil. Segundo esta lei, a actuación das administracións públicas da Comunidade Autónoma galega en materia de protección civil e emerxencias terá como obxectivos: 1) Xestión de riscos: a) Identificar, analizar e avaliar de xeito permanente os riscos existentes no territorio. b) Previr os riscos existentes mediante o conxunto de actuacións encamiñadas á súa diminución e a adopción de medidas acaídas para a súa detección e posibles solucións. c) Planificar a acción pública e privada ante as situacións de risco, previndo unha estrutura operativa e de mando unificadas, os medios necesarios e os protocolos de actuación precisos para asegurar a integridade das persoas e dos bens. 2) Xestión de emerxencias: a) A canalización unificada das incidencias e das alertas que se produzan a través do número único europeo de emerxencias 112. b) A xestión, entendida como a aplicación e a adecuación dos plans establecidos ás características singulares das emerxencias que se produzan, a través de protocolos específicos e a mobilización dos medios e dos recursos dispoñibles ou que estean previstos incorporar para a máis axeitada resolución da emerxencia. 3) Xestión da rehabilitación mediante a restauración dos servizos esenciais e a recuperación da situación de normalidade tras a emerxencia. 4) Xestión da formación e a información: a) A adecuada formación, preparación e coordinación das persoas que interveñen de forma profesional ou voluntaria na xestión de riscos e emerxencias.

14 b) A formación dunha cidadanía responsable que colabore na prevención e na xestión de riscos e mais a información públicas ás persoas e aos colectivos que se poidan ver afectados por emerxencias. 1.4 ORGANIZACIÓN DA PROTECCIÓN CIVIL NAS ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS A Lei 2/1985, do 21 de xaneiro, sobre protección civil, no seu preámbulo, concíbea como un servizo público, no que a súa competencia lle corresponde á Administración Xeral do Estado e, nos termos establecidos nela, ás restantes Administracións Públicas PROTECCIÓN CIVIL NA ADMINISTRACIÓN CENTRAL DO ESTADO Na Administración Central a protección civil está integrada no Ministerio do Interior e exerce as súas competencias nas Comunidades Autónomas a través da Delegación do Goberno e das Subdelegacións, onde dispoñen de unidades de Protección Civil. Dende o ano 1994, que se homologou o PLATERGA (Plan Territorial de Protección Civil de Galicia), e conforme ao disposto no Real Decreto 407/1992, de 24 de abril, polo que se aproba a Norma Básica de Protección Civil, as competencias en protección civil da Administración Xeral do Estado en Galicia limítanse soamente a aquelas situacións de catástrofe ou calamidade pública nas que estea presente o interese nacional. O interese nacional declárase cando se produce unha situación de emerxencia das sinaladas no artigo 1.2. da Norma Básica de protección civil (RD 407/1992 do 24 de abril), e que son: a) Nos estados de alarma, excepción e sitio. b) Nas emerxencias que afecten a varias Comunidades Autónomas e esixan unha achega de recursos a nivel supraautonómico. c) Nas que polas dimensións efectivas ou previsibles requiran unha dirección nacional A PROTECCIÓN CIVIL NA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE GALICIA Nos anos setenta e gran parte dos oitenta, a protección civil da Administración Xeral do Estado asume a totalidade das competencias en materia de protección civil, pero a medida que se implanta e desenvolve o Estado das Autonomías, estas comezan a asumir as funcións e competencias en protección civil e estruturan os seus servizos. Na Comunidade Autónoma de Galicia, no ano 1986, créase unha unidade administrativa con rango administrativo de Subdirección Xeral, que é a encargada de coordinar a protección civil. No ano 1990 creouse a Secretaría Xeral para a Protección Civil e disponse que sexa o centro directivo encargado de xestionar as competencias que en protección civil ten atribuídas a Comunidade Autónoma de Galicia, con dependencia directa do Presidente da Xunta de Galicia. No ano 1994, amplíanse as funcións da Secretaría Xeral, pasando a denominarse Secretaría Xeral para a Protección Civil e o Medio Ambiente e a partir do ano 1997 a Protección Civil pasou a depender dunha Consellería que recibiu diferentes. A Lei 5/2007 do 7 de maio, de emerxencias de Galicia, regula o sistema integrado de protección civil e emerxencias de Galicia. Nesta lei recóllense as competencias da Xunta de Galicia, que son

15 exercidas polo Consello da Xunta, o titular da presidencia da Xunta de Galicia, a consellería competente en materia de protección civil e emerxencias e as demais consellerías. Ademais esta Lei crea a Axencia Galega de Emerxencias, como entidade instrumental da Xunta de Galicia adscrita orgánica e funcionalmente á consellería competente en materia de protección civil e xestión de emerxencias, e cuxos fins son o estudo e a execución da política autonómica en materia de protección civil e xestión de emerxencias, nos termos establecidos nesta lei. Segundo o Decreto 8/2011, do 28 de xaneiro, polo que se fixa la estrutura orgánica das consellerías da Xunta de Galicia. a consellería competente en materia de protección civil e emerxencias é a Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza. Segundo o Decreto 7/2011, do 20 de xaneiro, polo que se establece a estrutura orgánica da Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza, polo que se establece a estrutura orgánica da Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza, os órganos con competencia en materia de protección civil e emerxencias son: A Dirección Xeral de Emerxencias e Interior da que depende unha Subdirección Xeral de Planificación e Protección Civil con tres xefaturas de servizo que se corresponden coas áreas de prevención e análise de riscos, vixilancia radiolóxica, protección civil. A Academia Galega de Seguridade Pública, como organismo autónomo de carácter administrativo que ten, entre outras as funcións de investigar, estudo e formación en materia de protección civil. A Axencia Galega de Emerxencias, da que depende o Centro de Atención ás Emerxencias (CAE112). Un Servizo de Emerxencias en cada unha das xefaturas provinciais: A Coruña, Lugo, Ourense e Pontevedra A PROTECCIÓN CIVIL NO CONCELLO Un dos obxectivos da Dirección Xeral de Emerxencias e Interior é fomentar e potenciar a protección civil no ámbito local, ao ser sempre a primeira en intervir por estar máis preto do suceso e ser a administración mais próxima a cidadanía. A organización da protección civil local, normalmente, é a nivel municipal. En determinados casos pode ten carácter supramunicipal ou mancomunarse varios municipios para a prestación deste servizo. O responsable municipal nesta materia é o alcalde (ou concelleiro en quen delegue), sendo o documento marco o Plan de Emerxencia Municipal de protección civil a nivel local (PEMU). Un instrumento eficaz na administración local, que se recolle na lexislación autonómica tanto na área preventiva como na operativa, é a Xunta Local de Protección Civil que actúa como órgano asesor e deliberativo presidida polo alcalde, como máximo responsable de protección civil a nivel local A COORDINACIÓN DA PROTECCIÓN CIVIL AUTONÓMICA E LOCAL Segundo a lei 5/2007 os órganos de coordinación e cooperación interadministrativa en materia de protección civil en Galicia son: A Comisión Galega de Protección Civil

16 As Xuntas Locais de Protección Civil A Comisión Galega de Protección Civil (CGPC) é un órgano colexiado de coordinación e cooperación das administracións públicas en Galicia en materia de protección civil, adscrito á consellería da Xunta de Galicia competente en materia de protección civil e xestión de emerxencias. A composición, organización e funcionamento da CGPC determinarase regulamentariamente; na que estarán representantes da Administración da Xunta de Galicia, da Administración xeral do Estado, das entidades locais de Galicia, os servizos de emerxencias e das organizacións do voluntariado de protección civil. Os concellos poderán crear as xuntas locais de protección civil, como órgano asesor en materia de protección civil e xestión de emerxencias no ámbito local. A súa composición e o seu modo de funcionamento determinarase regulamentariamente, sen prexuízo das competencias municipais en materia de protección civil. Mentres non se desenvolva regulamentariamente a Lei 5/2007 está en vigor o Decreto 56/2000, do 3 de marzo, polo que se regula a planificación, as medidas de coordinación e a actuación de voluntarios, agrupacións de voluntarios e entidades colaboradoras en materia de protección civil de Galicia en todo o que non se opoña a mencionada lei. En base a normativa citada e, en función das súas competencias, as Administracións ou nalgún caso empresas con actividades de risco, elaboran Plans de protección civil que facilitan a coordinación en situacións de risco ou emerxencia. Os principais plans emerxencia con que conta a Protección Civil de Galicia son os seguintes:

17 TERRITORIAIS ESPECIAIS ESPECÍFICOS INTERCONECTADOS CON OUTROS PLANS OUTROS PLANS PLATERGA (Plan Territorial de Galicia) PEMU (Plan de Emerxencias Municipal) Transporte de mercadorías perigosas Incendios Forestais de Galicia Inundacións Risco sísmico en Galicia (SISMIGAL) De emerxencia exterior A Grela-Bens Placeres-Lourizán FORESA-Vilagarcía de Arousa FORESA-Caldas de Reis Forestal do Atlántico-IMEGASA en Mugardos REGANOSA Temporais SECA (Sequía en Galicia) NEGA (Nevaradas en Galicia) SAPRAGA (Salvamento en Praias) Atención ao Peregrino(2010) DE AUTOPROTECCIÓN PLANS DE EMERXENCIA DE PRESAS PLAN DE SALVAMENTO MARÍTIMO DE GALICIA 1.5 COMPETENCIAS DAS DIFERENTES ADMINISTRACIÓNS EN MATERIA DE PROTECCIÓN CIVIL A PROTECCIÓN CIVIL AUTONÓMICA. Un dos obxectivos fundamentais da lei de emerxencias de Galicia é establecer con precisión a distribución das responsabilidades públicas en materia de protección civil e xestión de emerxencias sen modificar substancialmente a repartición de competencias e atribucións entre as distintas administracións públicas e os órganos administrativos que existía. A Xunta de Galicia correspóndelles, en canto a distribución das responsabilidades públicas en materia de protección civil e xestión de emerxencias no sistema integrado de protección civil e emerxencias de Galicia, e sen prexuízo das competencias do Estado, a superior coordinación e dirección da protección civil, a xestión dos servizos que se considere necesario prestar de forma unitaria para todo o territorio galego e a xestión das emerxencias que superen os medios de resposta dos que dispón as entidades locais. Na lexislación autonómica de emerxencias recóllense as competencias de: Consello da Xunta Presidente da Xunta de Galicia

18 Da persoa titular da consellaría competente en materia de protección civil e xestión de emerxencias, Das persoas titulares das delegacións provinciais do departamento competente en materia de protección civil e xestión de emerxencias Das demais consellerías da Xunta Ditas competencias non se desenvolven neste manual por considerar que non é un dos obxectivos desta acción formativa O PLAN TERRITORIAL DE PROTECCIÓN CIVIL DA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE GALICIA (PLATERGA) O PLATERGA è un instrumento de carácter técnico que comprende un conxunto de normas e procedementos de actuación que constitúen o sistema e dispositivo de resposta das administracións públicas fronte a calquera situación de emerxencia que se produza no ámbito territorial da Comunidade Autónoma de Galicia. Todo isto permite dar unha resposta rápida e eficaz ante calquera emerxencia que se presente no ámbito da Comunidade Autónoma de Galicia. Este plan, acolléndose a potestade que se recolle no artigo 3.2 da Norma Básica de Protección Civil, ten carácter de Plan Director polo que establece o marco organizativo xeral en relación co seu correspondente ámbito territorial, municipal ou provincial. Elaborado de novo a raíz da aprobación da Lei 5/2007, do 7 de maio, de emerxencias de Galicia, foi informado favorablemente pola Comisión Galega de Protección Civil, aprobado polo Consello da Xunta de Galicia na súa reunión de 12 de marzo de 2009 e publicado no DOG de 11 de agosto de 2010 (Resolución de 2 de agosto de 2010 pola que se publica o Plan territorial de emerxencias de Galicia e homologado pola Comisión Nacional de Protección Civil. A estrutura funcional do PLATERGA é ascendente, en función da territorialidade e os medios e recursos a empregar en base á magnitude da emerxencia, tendo presente o principio de proporcionalidade entre a necesidade que se pretende atender e os medios axeitados, sendo o seu uso gradual e dando prioridade aos públicos e aos que están cerca dos privados e que se atopen lonxe. Todo iso é o que sinala o nivel operativo no que se debe encadrar a emerxencia. A organización do Plan territorial preséntase como unha estrutura xerárquica ascendente, coa que se pretende establecer unha estrutura de mando ou liñas de autoridade que aseguren a consecución dos seus obxectivos. Os niveis de activación do Plan, con respecto ao ámbito xeográfico no que se desenvolven, móstranse no cadro seguinte: NIVEL DE ACTIVACIÓN ÁMBITO XEOGRÁFICO NIVEL 0 Local NIVEL 0E (ACTIVACIÓN ESPECIAL) Local NIVEL 1 Local ou supralocal NIVEL 2 Local, supralocal ou autonómico NIVEL IG (INTERESE GALEGO) Local, supralocal, provincial ou autonómico NIVEL 3 (INTERESE NACIONAL) Local, supralocal, provincial, autonómico ou nacional

19 O nivel 0 está previsto para ser activado en caso de emerxencias de ámbito territorial local en Concellos con PEMU homologado. Neste nivel os medios adscritos ao PEMU son suficientes para conter a emerxencia, sen que se considere necesario activar o PLATERGA a niveis superiores. A dirección do Plan a este nivel correspóndelle ao Alcalde (ALC). O nivel 0E tamén está previsto para emerxencias de ámbito local, pero neste caso, ou ben non existe PEMU homologado ou ben os medios adscritos á autoridade local son insuficientes para conter a emerxencia, sen que se considere necesario activar o PLATERGA a niveis superiores. A dirección do Plan realízase a través dun comité de dirección con ALC e un representante da dirección xeral con competencias en protección civil, sendo o ALC o Director/a do plan. O nivel 1 establécese para emerxencias de ámbito local ou supralocal. A este nivel, os medios adscritos ao PEMU ou á autoridade local son insuficientes para conter a emerxencia, de xeito que é necesario desprazar medios alleos ao PEMU. Tamén se activa este nivel cando a extensión da emerxencia obriga a activar máis dun PEMU ou afecte a máis dun termo municipal, sen que sexa preciso activar outro nivel do PLATERGA. A dirección do Plan a este nivel corresponde a representante provincial do departamento da Xunta con competencias en protección civil (DELPC) O nivel 2 establécese para emerxencias cuxa gravidade obrigue a desprazar medios dispoñibles en calquera punto da Comunidade Autónoma, sendo insuficientes para conter a emerxencia os medios adscritos ao Plan no nivel 1, sen que se considere necesario activar o Plan nun nivel superior supralocal ou autonómico. A alarma social xerada e a afectación a varios municipios, ben limítrofes, ben distribuídos por toda a Comunidade poderá dar lugar á activación do Plan en este nivel. O ámbito territorial é supralocal ou autonómico Corresponde a dirección de este nivel ao director xeral con competencias en protección civil (DIRPC). O nivel IG establécese para emerxencias declaradas de Interese Galego, segundo o estipulado na Lei 5/2007, de Emerxencias de Galicia. A declaración de emerxencia de Interese Galego é independente da extensión xeográfica da emerxencia, sendo o único requisito a declaración como tal polo Consello da Xunta. O Director/a do Plan a este nivel será a Presidencia da Xunta de Galicia. O nivel 3 establécese para emerxencias declaradas de Interese Nacional, cuxo ámbito territorial pode ser local, supralocal, provincial, autonómico ou nacional. A activación deste nivel corresponderalle ao titular do Ministerio do Interior, unha vez declarado o interese nacional, por propia iniciativa ou a instancia da Comunidade Autónoma ou do Delegado do Goberno. A dirección do Plan a este nivel correspóndelle a un comité de dirección formado por un representante da administración do Estado e un representante da Xunta de Galicia, recaendo a dirección no primeiro. A estrutura orgánica- funcional do PLATERGA está concibida de tal xeito que: 1) Permita a integración das actuacións territoriais do ámbito inferior nas de ámbito superior. 2) Garantir mando único pola autoridade correspondente, segundo a natureza e o alcance da emerxencia, así como a coordinación de tódalas actuacións. 3) Integrar os servizos e recursos propios da Administración Rexional, os asignados nos plans de outras Administracións Públicas e os pertencentes a entidades públicas e privadas.

20 O órgano xestor do PLATERGA será o departamento con competencias en materia de protección civil da consellería da Xunta de Galicia competente en dita materia. Isto supón a capacidade para manter actualizado o mesmo e promover a súa implantación e mantemento. A estrutura de Dirección e Coordinación está composta por: Director do Plan/ Comité de Dirección. Comité Asesor. Gabinete de Información. CECOP/ CECOPI. Posto de Mando Avanzado (PMA). Para garantir o mantemento e a operatividade do plan, establécese como mando único en fase de activación do PLATERGA á dirección do plan en cada un dos seus niveis. O Director/a do Plan en cada nivel de activación do mesmo establécese segundo se reflexa no cadro resumo que se mostra a continuación: NIVEL DE ACTIVACIÓN NIVEL 0 NIVEL 0E (DE ACTIVACIÓN ESPECIAL) NIVEL 1 NIVEL 2 NIVEL IG (INTERESE GALEGO) DIRECTOR DO PLAN Alcalde Alcalde en comité de dirección cun representante da D.X. competente en Protección Civil Titular a nivel provincial da Consellería da Xunta competente en materia de Protección Civil. Dirección Xeral competente en materia de protección civil Titular da Presidencia da Xunta de Galicia DELEGACIÓN Poderá delegar en calquera outra persoa do seu concello que non ostente outra función dentro dese nivel do plan, de xeito que a mesma persoa non poida ter dúas funcións á vez. Poderá delegar en calquera outra persoa do seu concello que non ostente outra función dentro dese nivel do plan, de xeito que a mesma persoa non poida ter dúas funcións á vez. Poderá delegar en calquera outra persoa do seu departamento que non ostente outra función dentro dese nivel do plan, de xeito que a mesma persoa non poida ter dúas funcións á vez. Poderá delegar en calquera outra persoa do seu departamento que non ostente outra función dentro dese nivel do Plan, de xeito que a mesma persoa non poida ter dúas funcións á vez. Poderá delegar en calquera outra persoa titular dunha consellería que non ostente outra función dentro dese nivel do Plan, de xeito que a mesma persoa non poida ter dúas funcións á vez.

21 NIVEL 3 Representante da Administración do Estado, en comité de dirección con Conselleiro competente en materia de Protección Civil Poderá delegar en calquera outra persoa do seu departamento que non ostente outra función dentro dese nivel do Plan, de xeito que a mesma persoa non poida ter dúas funcións á vez.

22 1.5.2 A PROTECCIÓN CIVIL LOCAL As entidades locais correspóndelles, en canto a distribución das responsabilidades públicas en materia de protección civil e xestión de emerxencias no sistema integrado de protección civil e emerxencias de Galicia, e sen prexuízo das competencias do Estado: a) Aos órganos de goberno dos entes provinciais, a garantía do cumprimento polos concellos das súas obrigas neste ámbito. b) Aos municipios e ás entidades locais supramunicipais, de ser o caso, a prestación dos servizos de protección civil e a actuación inicial ante calquera situación de emerxencia que se detecte, coas previsións do artigo da Lei 5/1997, de Administración local de Galicia; é dicir, que estea dotada de recursos suficientes A PROTECCIÓN CIVIL NOS ÓRGANOS PROVINCIAS Os órganos de goberno provinciais exercerán as súas competencias en materia de protección civil e xestión de emerxencias de acordo co previsto na lei de emerxencias de Galicia, na lexislación galega de réxime local e na normativa estatal aplicable. Correspóndelles a estes: a) Elaborar os inventarios de riscos e de recursos da súa respectiva provincia. b) Facilitarlles a asistencia técnica e financeira aos concellos da provincia para a elaboración e a execución dos plans de emerxencia. c) Pór á disposición da autoridade que exerza as funcións de dirección e coordinación de cada emerxencia os medios e os recursos dispoñibles da súa titularidade que figuren nos plans correspondentes cando lle sexan requiridos. d) Garantir a prestación do servizo de protección civil e xestión de emerxencias, incluídos os servizos contra incendios e de salvamento, naqueles municipios que non conten con servizos propios, por non resultaren obrigados ou por teren obtida a dispensa deles A PROTECCIÓN CIVIL NOS CONCELLOS Sen prexuízo da competencia xeral en materia de protección civil e xestión de emerxencias que fixa a lei de emerxencias de Galicia no artigo 10 para todos os concellos en función da súa capacidade financeira, correspóndelles aos concellos de máis de habitantes: a) Crear o servizo municipal de protección civil e xestión de emerxencias. b) Crear os servizos de prevención, extinción de incendios e salvamento consonte o establecido na lexislación de réxime local e de protección civil. c) Elaborar e aprobar o plan de emerxencia municipal (PEMU), os plans de actuación municipais e, en xeral, calquera outro instrumento de planificación de protección civil no ámbito municipal. d) Colaborar na recollida e na transmisión á Axencia Galega de Emerxencias de datos e información relevantes para a protección civil. e) Elaborar os inventarios de riscos e o catálogo de recursos municipais en situacións de emerxencia. f) Pór á disposición da autoridade que exerza as funcións de dirección e coordinación de cada emerxencia os medios e os recursos dispoñibles da súa titularidade que figuren nos plans correspondentes ou que lles fosen requiridos.

23 g) Fomentar os programas municipais de previsión e prevención, coa promoción de campañas e programas de sensibilización á poboación, a divulgación dos medios de autoprotección e a realización de prácticas e simulacros de protección civil. h) Promover, en colaboración coa consellaría da Administración autonómica competente en materia de voluntariado, a creación de organizacións do voluntariado de protección civil. Ademais, correspóndelle ao o alcalde dos concellos que dispoñan de servizos propios de protección civil e xestión de emerxencias, como autoridade municipal superior de protección civil e xestión de emerxencias: a) Elaborar e manter o catálogo de medios e recursos mobilizables para a protección civil no concello. b) Activar os plans de protección civil de ámbito municipal, declarar a súa desactivación e comunicarlle á persoa titular da consellaría con competencia en materia de protección civil a activación e a desactivación dos devanditos plans a través da Axencia Galega de Emerxencias. c) Solicitar do Consello da Xunta, a través da persoa titular da consellaría competente en materia de protección civil e xestión de emerxencias, a declaración da situación de emerxencia de interese galego nos casos previstos nesta lei. d) Exercer a dirección, o mando superior, a coordinación e a inspección de todos os servizos e os recursos afectados ao plan municipal activado e das actuacións que se realicen. e) Constituír o centro de coordinación de operacións local e exercer a dirección superior del. f) Requirir das entidades privadas e dos particulares a necesaria colaboración para o cumprimento das obrigas establecidas nesta lei. g) Realizar as actividades de inspección previstas nesta lei. h) Exercer a potestade sancionadora nos termos establecidos nesta lei. Figura 5: Vehículos todoterreo das Agrupacións de voluntarios de protección civil

24 1.6 AGRUPACIÓNS DE VOLUNTARIOS DE PROTECCIÓN CIVIL. O VOLUNTARIADO DE PROTECCIÓN CIVIL NA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE GALICIA A Lei 2/1985, de 21 de xaneiro, de Protección Civil, recolle no artigo 14 (atribucións das diferentes administracións públicas) apartado e) A promoción e apoio da vinculación voluntaria e desinteresada dos cidadáns á protección civil, a través de organizacións que se orientarán principalmente á prevención de situacións de emerxencia que poidan afectar ás súas comunidades, tanto no fogar familiar, como nos edificios para uso residencial ou privado, barrios e distritos urbanos, así como o control das ditas situacións, con carácter previo á actuación dos servizos de protección civil ou en colaboración con eles. Segundo a Lei de emerxencias de Galicia o sistema integrado de protección civil e emerxencias de Galicia está formado tanto por persoal de carácter profesional coma por voluntarios. O persoal voluntario é aquel que, libre e desinteresadamente, se incorpora a entidades ou organizacións públicas ou privadas sen ánimo de lucro, que teñen como fin a protección das persoas, dos bens e do ambiente en situacións definidas nesta lei como situacións de xestión de riscos e de emerxencias. Indicar que a dirección e a coordinación das actividades ante situacións de emerxencia correspóndelle ao persoal profesional. O persoal voluntario do sistema integrado de protección civil e emerxencias de Galicia poderase agrupar, de acordo coa normativa autonómica en materia de voluntariado, en asociacións que terán como finalidade social a colaboración desinteresada na protección das persoas, dos bens e do ambiente en situacións definidas nesta lei como situacións de xestión de riscos e de emerxencias. As entidades de voluntariado de protección civil deberanse ater ao disposto na Lei 3/2000, do 22 de decembro, de voluntariado de Galicia, e deberanse inscribir no Rexistro de entidades de acción voluntaria adscrita á consellaría da Xunta de Galicia competente en materia de voluntariado. Igualmente, deberanse inscribir nun rexistro especial que se levará no departamento da Xunta de Galicia competente en materia de protección civil e xestión de emerxencias. En todo caso, este último rexistro deberá funcionar de xeito coordinado co Rexistro de entidades de acción voluntaria adscrito ao departamento da Xunta de Galicia competente en materia de voluntariado. Segundo a lei 5/2007, regulamentariamente fixaranse os requisitos precisos para inscribirse no Rexistro de asociacións de protección civil e de emerxencias, así como os dereitos, as obrigas e os distintivos dos seus membros, na materia específica de protección civil e emerxencias. A inscrición no mencionado rexistro facilitaralles o acceso ás canles de financiamento que con cargo ós recursos da Comunidade Autónoma se habiliten para tales efectos, así como permitirlle a utilización dos distintivos de protección civil da Comunidade Autónoma de Galicia, unha vez feita a solicitude pertinente e coas limitacións que indique a normativa vixente. Como aínda non se desenvolveu regulamentariamente a lei continúa en vigor o disposto no Decreto 56/2000, do 3 de marzo, polo que se regula a planificación, as medidas de coordinación e a actuación de voluntarios, agrupacións de voluntarios e entidades colaboradoras en materia de protección civil de Galicia; en todo o que non se opoña a citada lei.

25 De acordo co establecido nos preceptos legais, as agrupacións de voluntarios de protección civil son aquelas entidades que no desenvolvemento das súas actividades cumpren cos seguintes requisitos: 1) Que o seu fin sexa a colaboración coas autoridades competentes na realización de tarefas relacionadas coa protección civil. 2) Que sexan de carácter aberto para todas las persoas físicas, residentes no termo ou termos municipais nos que a Agrupación de Voluntarios de Protección Civil desenvolva a súa actividade. 3) Que sexan altruístas, sen ánimo de lucro, e o que seu funcionamento interno sexa democrático. 4) Que estean inscritas no Rexistro de Protección civil da Comunidade Autónoma de Galicia. 5) Que os seus estatutos se acomoden ao Decreto56/2000,de 3 de marzo. 6) No caso de asociacións legalmente constituídas ao abeiro da Lei de asociacións, deberán estar relacionadas co se municipio, comarca ou mancomunidade, mediante convenio ou acordo de colaboración. Para o axeitado cumprimento das súas funcións a AVPC debe estruturarse de acordo coas necesidades do concello, comarca ou mancomunidade na que se integre, e disporá das seccións correspondentes en consonancia coa tipoloxía dos riscos definidos no PEMU e, se é o caso, no PLATERGA. Figura 6: Concentración de voluntarios de protección civil na praza do Obradoiro O voluntario de protección civil é aquela persoa que libre, responsablemente e sen esperar remuneración económica ou material ningunha, decide inscribirse na estrutura dos órganos da protección civil para levar a cabo actividades solidarias de auxilio ou axuda en beneficio da comunidade.

26 Funcións do voluntariado. 1) Funcións de promoción: Campañas de información. Charlas en colexios, asociacións, etc. Demostracións sobre comportamentos básicos en autoprotección. 2) Funcións de prevención: Colaboración no estudo de riscos da localidade, preferentemente orientados a edificios, locais e establecementos de pública concorrencia, centros escolares, centros sanitarios asistenciais, residencias da terceira idade, así como a industrias de menor risco. Colaboración e apoio na confección dos plans de autoprotección dos ditos centros. Confección e realización de campañas de información e divulgación a colectivos afectados polos distintos riscos (APA, asociacións veciñais...). Participación na confección dos plans de emerxencia municipais, a nivel de elaboración de catálogos de recursos mobilizables. 3) Funcións de auxilio e apoio: Execución das misións que os plans de emerxencia contemplen para os voluntarios. Colaborar e cooperar coas autoridades de protección civil naquelas emerxencias nas que sexan requiridos. Son dereitos dos voluntarios de protección civil, no exercicio do seu labor de colaboración coa administración autonómica: 1. Recibir a información, formación, orientación, apoio e, se é o caso, medios materiais necesarios para o exercicio das funcións que se lle asignen. 2. Dispoñer dunha acreditación identificativa da súa condición de voluntario de protección civil. 3. Empregar a vestimenta homologada polo organismo competente en materia de protección civil da Xunta de Galicia. 4. Realizar a súa actividade nas debidas condicións de seguridade en función da natureza e características daquela. 5. Participar na elección do presidente da AVPC de entre os seus membros e demais cargos que estatutariamente se prevexan. Son deberes dos voluntarios no exercicio do seu labor de colaboración coa Administración Autonómica: 1. Gardar, cando proceda, confidencialidade da información recibida e coñecida durante o desenvolvemento da súa actividade como voluntario de protección civil. 2. Rexeitar calquera tipo de contraprestación económica que puidese recibir dos cidadáns afectados directa ou indirectamente polas actividades desenvolvidas. 3. Actuar de forma dilixente e solidaria, cumprindo coas indicacións e normas ditadas polos seus mandos naturais e as autoridades de protección civil. 4. Participar nas tarefas formativas previstas pola autoridade competente de protección civil ou pola AVPC, así como nas que con carácter permanente se precisen para mantela calidade das prestacións. 5. Empregar axeitadamente a vestimenta de protección civil cos seus distintivos, así como levar ben visible a súa acreditación.

27 6. Coidar e utilizar de xeito adecuado os recursos e medios materiais que poña á súa disposición a AVPC, ou, de se-lo caso, as autoridades de protección civil. 7. Devolverlle a tarxeta de identidade e o uniforme ao responsable da AVPC, así como o material asignado á súa custodia, no caso de causar baixa nela por calquera circunstancia. AGRUPACIÓNS DE VOLUNTARIOS DE PROTECCIÓN CIVIL DE GALICIA (AVPC) (Fonte: rexistros provinciais do ano 2010) Provincias AVPC rexistrada Voluntarios rexistrados A Coruña Lugo Ourense Pontevedra TOTAIS ENTIDADES COLABORADORAS DE PROTECCIÓN CIVIL A Lei de emerxencias de Galicia establece que será persoal colaborador aquelas persoas ou entidades que de forma ocasional ou temporal participen no desenvolvemento dalgunha das actividades previstas na citada lei, intégrense ou non nos grupos operativos. A Xunta de Galicia poderá subscribir convenios de colaboración con entidades, públicas ou privadas, co fin de facilitar a participación do persoal colaborador nas actividades de xestión de riscos e de emerxencias e mais nas actividades formativas do persoal. A colaboración ocasional cos servizos de emerxencia non xerará ningún vínculo contractual ou laboral con eles, sen prexuízo das indemnizacións que poidan establecerse.

28 Figura 7: Prácticas de escalada 1.8 CENTRO DE COORDINACIÓN OPERATIVO (CECOP / CECOPI) Defínese o Centro de Coordinación Operativa (CECOP), como o órgano onde se recibe a información dun suceso e onde se realiza a dirección e coordinación de tódalas operacións propias do PLATERGA, a xestión de tódolos medios e a coordinación entre plans de distinto nivel. Constitúe o posto de mando do Director do Plan, polo que deberá dispor da capacidade e equipamento precisos para poder desenvolver satisfactoriamente as labores de comunicación, coordinación e centralización da información a fin de avaliar a situación da emerxencia e transmitir as decisións a aplicar. O CECOP constitúese como tal e comeza a funcionar no momento no que se reúnan no mesmo o Director/a do Plan, o Comité asesor e o Director/a do CIN (Centro de Información). A efectos operativos poderá estar composto unicamente, ademais do director ou directora do Plan, polos membros do Comité asesor que se consideren necesarios e o Director do CIN ou persoa que lle substitúa. A infraestrutura do centro de coordinación operativa debe ser axeitada para que se exerzan no mesmo as seguintes funcións: Servir como centro permanente de información, a tal efecto o CECOP deben dispor de terminais de recepción de datos, que permitan o estudo permanente do estado de risco para activar, cando proceda, os mecanismos de alerta.

29 Servir como centro receptor e emisor de alarmas e alertas, e debe xestionar tódolos sistemas de información e bases de datos necesarios que axudan ao Director do Plan na toma de decisións e na planificación das actuacións. Debe servir como instrumento de auxilio ao Director do Plan en no proceso de toma de decisións e no traslado e materialización da información recibida en relación á emerxencia. As instalacións do CAE 112 Galicia contan cos medios necesarios para realizar ditas funcións, polo que se constituirá no Centro de Coordinación de referencia, sen prexuízo da utilización doutros centros de coordinación (CECOPAL, Sala de Crise do Goberno da Xunta de Galicia, CECOP provinciais, etc.) en función da extensión e natureza da emerxencia. En aplicación do presente Plan Territorial de Emerxencia, deseñaranse os programas sectoriais e os procedementos necesarios para o óptimo funcionamento e a completa operatividade de ditos centros. O CECOP comeza a funcionar como Centro de Coordinación Operativa Integrada (CECOPI) cando nel se integren os mandos da Administración Local, Autonómica e Estatal, tanto para a dirección e coordinación da emerxencia, como para a transferencia de responsabilidades nos casos en que se declare interese galego ou suprautonómico. 1.9 CENTRO DE ATENCIÓN DE EMERXENCIAS 112 GALICIA O número 112 foi establecido como número único de emerxencias pola Decisión do Consello da Unión Europea do 29 de xullo de 1991 e concretamente pola Directiva 98/10/EC do Parlamento Europeo e do Consello de 26 de febreiro de Na nosa comunidade autónoma é un servizo público da Xunta de Galicia xestionado conforme a Lei 5/2007, de 7 de maio, de emerxencias de Galicia pola Axencia Galega de Emerxencias (AXEGA, entidade de dereito público adscrita a Consellería de Presidencia, Administración Pública e Xustiza, baixo a dirección da Dirección Xeral de Emerxencias e Interior). A efectos prácticos o 112 é: Número único de emerxencias: urxencias e emerxencias en materia sanitaria, extinción de incendios e salvamento, seguridade cidadá e protección civil. Permanente: dispoñible 24 horas os 365 días do ano Servizo integral: atende calquera demanda de urxencia e emerxencia e coordina as actuacións de todos os grupos que interveñen na súa resolución. De balde: sen custe ningún para o usuario. O Centro de Atención de Emerxencias 112 Galicia atende e xestiona as chamadas de emerxencia da Comunidade Autónoma de Galicia recibidas a través do número 112, dalles o tratamento correspondente e diríxeas aos centros de atención dos servizos públicos que prestan a asistencia obxecto da chamada; para elo conta con: Procedementos e guías de actuación, adaptadas e constantemente actualizadas, para cada tipo de emerxencia Colaboración cos diferentes organismos con capacidade de actuación en emerxencias (protección civil, forzas e corpos de seguridade, bombeiros, servizo de incendios forestais, salvamento marítimo, urxencias médicas,...)

30 Unha plataforma tecnolóxica acorde coas necesidades do servizo e axeitada as últimas tecnoloxías Recursos humanos necesarios para dar servizo as 24 horas do día, os 365 días do ano Certificación de Calidade (obtida o 29 de outubro de 2003) como garantía dunha correcta xestión de todas e cada unha das emerxencias atendidas por este Servizo. O Centro de Atención ás Emerxencias 112 Galicia non comprenderá a prestación material da asistencia requirida. O modo de operación é o que se amosa nas seguintes imaxes.

31 Por último indicar que segundo a lei 5/2007, realizar chamadas inxustificadas ao Centro de Atención de Emerxencias 112 Galicia constitúe unha infracción leve que pode ser sancionado con multas de 60 ata 1000 euros CATÁLOGO DE MEDIOS E RECURSOS Pola importancia dos valores que están en xogo nas situacións de emerxencia e atendendo ao principio de limitación de medios para a total cobertura da protección a cidadanía e ós seus bens, precísase da contribución de recursos humanos e materiais pertencentes a todas as administracións públicas (local, autonómica e estatal), así como de organismos, entidades privadas e cidadáns. Precísase, polo tanto, elaborar e manter actualizado permanentemente un Catálogo de Medios e Recursos, que estea dispoñible para as administracións públicas que interveñan en tarefas de protección civil e para a sociedade no seu conxunto. Os catálogos de Medios e Recursos de Protección Civil son arquivos de datos descritivos, numéricos e gráficos onde se recollerá toda a información relativa a medios e recursos pertencentes ás distintas administracións públicas, organizacións, empresas e cidadáns, mobilizables fronte a emerxencias de protección civil. Os catálogos de medios e recursos mobilizables fronte a emerxencias son instrumentos informativos ao servizo de protección civil nos seus distintos niveis de intervención. A persoa titular da alcaldía, que é a autoridade municipal superior de protección civil e xestión de emerxencias, é o órgano responsable de elaborar e manter o catálogo de medios e recursos mobilizables para a protección civil no concello. Ademais o concello debe colaborar na recollida e na transmisión, de datos e información relevantes para a protección civil, á Axencia Galega de Emerxencias. Así, correspóndelle a Axencia Galega de Emerxencias elaborar os catálogos de medios e recursos e o catálogo de servizos da comunidade. E por último, os catálogos de medios e recursos son aprobados pola persoa titular da consellaría competente en materia de protección civil e xestión de emerxencias CATALOGACIÓN DE MEDIOS E RECURSOS A catalogación de recursos é fundamental para estar preparados ante unha emerxencia e poder responder de xeito adecuado. Os principios básicos da catalogación son: 1. CATALOGAR: Inventariar tódolos medios e recursos dos que a súa propiedade ou titularidade corresponde ao nivel local, provincial, autonómico ou estatal. 2. IDENTIFICAR: Situación física na demarcación territorial do medio e recurso e forma de mobilizalo. 3. INTEGRAR: Cada nivel que catalogue (local, provincial, autonómico e estatal) informará dos seus catálogos ós niveis superiores para incorporalos. A nivel municipal, recompilaranse os datos de medios e recursos de: Concello, mancomunidade ou comarca. Empresas municipalizadas.

32 Empresas públicas e privadas de ámbito local. De cidadáns privados do concello que poidan colaborar nas emerxencias. Para catalogar, identificar e integrar todos os recursos é importante unificar os códigos e termos que se van empregar nas diferentes bases da elaboración dos catálogos de medios e recursos nos respectivos ámbitos competenciais: local, provincial, autonómico e estatal. O obxectivo é conseguir unha base de datos distribuída cun modelo común, que permite a inclusión de novos códigos, entendendo, polo tanto, que a relación é absoluta e dinámica.

33 2. MÓDULO 2. OS RISCOS E ACCIDENTES 2.1 DEFINICIÓN. IDENTIFICACIÓN DE RISCOS NA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE GALICIA DEFINICIÓN En protección civil antes de comezar a planificación é necesario levar a cabo un estudo dos riscos, delimitando exactamente o ámbito territorial de referencia (concellos, comarcas, provincias, comunidade autónoma, Estado). Unha vez identificados os posibles riscos que poidan ter lugar nunha zona xeográfica determinada, levarase a cabo a súa unha avaliación cuantitativa. Aquelas zonas que teñan un maior índice de risco serán obxecto de planificación e adopción de medidas preventivas e de protección. Os riscos defínense como os posibles fenómenos ou sucesos de orixe natural ou xerados pola actividade humana que poden dar lugar a danos para as persoas e/ou seus bens. Quedarán reflectidas no correspondente mapa de riscos, utilizando a cartografía máis axeitada. Non cabe dúbida de que, canto mellor coñezamos a orixe, a forma e a propagación dos efectos agresivos, mellor estaremos preparados para facerlles fronte e reducir as consecuencias a límites tolerables para a sociedade. A xeografía, o clima e a riqueza natural e industrial de Galicia convértena nun enclave no que se pode gozar dun elevado benestar e calidade de vida,pero tamén levan asociados unha serie de riscos cos que convivimos diariamente e que teñen a súa orixe na natureza, no home e na tecnoloxía. En función desa relación os riscos clasifícanse en: naturais, tecnolóxicos e antrópicos. a) Riscos naturais. Inclúense aqueles riscos debidos a factores xeográficos e climáticos. En ocasións son riscos predicibles en función da situación atmosférica e xeográfica das zonas. Soen manterse nun nivel constante ao longo do tempo e, xeralmente, obrigan a unha planificación sobre as consecuencias. b) Riscos tecnolóxicos: Débense á existencia de actividades de carácter tecnolóxico e de estruturas fixas ou móbiles, deseñadas e construídas polo home. Os seus efectos son facilmente planificables, pero non se pode definir a priori en que momento se van a producir. O factor de prevención é moi importante, xa que permite reducir de xeito o risco dun xeito considerable. c) Riscos antrópicos Son aqueles provocados ou derivados das accións ou actividades humanas, é dicir son debidos a actividades humanas que se foron desenvolvendo ao longo do tempo. Están directamente relacionados coa actividade e comportamento do home.

34 Asociados ao tráfico e transporte público: fai referencia a accidentes de autocares, trens, aviación,... que, pola súa gravidade e cantidade de vítimas, fan necesaria a activación de medios extraordinarios. Incendios forestais: necesitan planificación especial. Poden afectar a núcleos de poboación, aínda que a súa característica principal son os danos materiais e o ambiente. Outros riscos: son aqueles riscos non tecnolóxicos debidos a actividades humanas ou á aglomeración de persoas en lugares e momentos determinados. Segundo a situación xeográfica poden ter consecuencias e magnitudes ben diferentes RISCOS NATURAIS Dentro da Comunidade Autónoma de Galicia pódense establecer os seguintes: Nevadas: producen o illamento de núcleos de poboación e danos en bens. Xeadas: producen accidentes de tráfico e afectan ao tránsito normal de persoas. Poden afectar tamén a servizos e ao medio agrícola. Inundacións: producen illamentos de núcleos de poboación, grandes perdas de bens e de materiais chegando en ocasións á perda de vidas humanas. Temporais (ventos, furacáns, tornados): provocan illamentos de núcleos de poboación debido aos danos que se producen no medio. Poden esperarse perdas de vidas humanas, tanto polos danos do medio como pola realización de actividades laborais diversas durante o temporal (agrícola, gandeiro, acuícola, marisqueo, pesca e industrial, como as máis salientables). Dentro deste grupo destácase o risco que afecta a zona costeira de Galicia, concretamente á franxa da Costa da Morte en Fisterra. Chuvias intensas (persistentes, continuas): poden describirse do mesmo xeito que ao grupo anterior. Adicionalmente considéranse as inundacións producidas, que danan dunha maneira máis severa os núcleos de poboación con maiores prexuízos económicos nos campos agrícola, gandeiro e marisqueiro. Sismos: de efectos practicamente instantáneos. A planificación realizarase sobre as consecuencias do evento e non sobre a súa prevención, sen prexuízo de que se podan adoptar medidas como normas de edificación que contemplen este risco. Derrubamentos, aludes e corrementos de terreos ou terras (incluídos os Karst). Seca: producida pola falta de choivas durante un tempo prolongado. Pode chegar a producir problemas de saúde pública e perdas na agricultura e na gandería, incrementando o risco de incendios forestais RISCOS TECNOLÓXICOS Asociados a factorías e almacenamentos con risco químico; requiren unha planificación especial en casos determinados. Xenericamente aquelas instalacións nas que existen, ben sexa en produción ou en almacenamento, produtos químicos perigosos non susceptibles de planificación. Poden ser inducidos por riscos doutros grupos. Asociados ao transportes de mercadorías perigosas. Asociados a instalacións radioactivas: os debidos ao transporte, acumulación ou instalación de fontes radioactivas na Comunidade Autónoma de Galicia. Requiren planificación especial.

35 Asociados a plantas subministradoras de enerxía ou servizos esenciais: a paralización, accidental ou intencionada, ou o mal funcionamento de plantas subministradoras de enerxía pode producir danos graves á poboación, tanto pola falta de subministración en si como polo comportamento da fonte de enerxía a raíz desa eventualidade. Comprenden os servizos de auga, electricidade, gas, teléfono, alimentación e produtos esenciais, como os máis destacados. Derrubamentos. Asociados a construcións de enxeñería civil; os posibles danos que pode ocasionar o mal estado, dano (accidental ou intencionado) ou as consecuencias diferidas de construcións de enxeñería civil. Bacteriolóxico. Contaminación ambiental RISCOS ANTRÓPICOS Son aqueles riscos cuxa orixe reside na actividade humana. Neste apartado quedarían incluídas unha ampla variedade de situacións, como por exemplo as que se mostran a continuación: Incendios urbanos, industriais e forestais. Actividades deportivas de risco: montañismo, submarinismo, espeleoloxía, entre outros. Zonas de baño: todos aqueles accidentes que poidan acontecer nas zonas de baño, debido a actividades deportivas ou de descanso e nas praias marítimas, praias fluviais, lagoas, encoros e ríos. Feiras, actos culturais ou relixiosos: os debidos á aglomeración de gran cantidade de persoas en recintos pechados ou semipechados. Grandes festas: o mesmo que no anterior, engadindo os debidos a material pirotécnico, problemas de tráfico, orde pública, etc. Accidentes debidos ao tráfico terrestre (estradas, vías férreas), aéreo e marítimo. Ambientais de saúde pública: riscos de contaminación física, química ou microbiolóxica, de produtos alimenticios que entran na cadea trófica, derivados ou producidos por un accidente ou mala manipulación. Asociados ao risco doméstico: electricidade, auga, gas. Asociados ao terrorismo. 2.2 INTERCONEXIÓN DE RISCOS. AVALIACIÓN DO ÍNDICE DE RISCO INTERCONEXIÓN DE RISCOS O principal problema dunha clasificación de riscos é a imposibilidade de definir a evolución dun evento determinado dentro dun grupo dos indicados anteriormente. Así, unha catástrofe de orixe natural pode, durante o seu desenvolvemento, afectar a estruturas de risco tecnolóxico, precisándose medios e recursos distintos para loitar contra a nova emerxencia. Tamén, unha catástrofe natural pode actuar sobre unha aglomeración humana, necesitándose nun momento determinado un tipo de atención á poboación diferente á planificada de antemán.

36 A forma máis axeitada de realizar unha identificación territorial de riscos debe comezar a nivel municipal, producíndose polo tanto co paso do tempo unha revisión dinámica do plan territorial: a) Definir cales son os principais puntos de acumulación de persoas, tanto en situacións ordinarias (normais ou cotiás) como en casos especiais. b) Definir cales son aqueles puntos que poden verse afectados por un incidente de orixe natural. c) Realizar a mesma definición para riscos tecnolóxicos (normalmente xa está realizada na planificación especial correspondente). d) Definir cales dos puntos negros obtidos necesitan unha planificación a un nivel distinto do local. e) Incluír os resultantes nun Plan de Protección Civil de ámbito superior ao municipal AVALIACIÓN DO ÍNDICE DE RISCO (IR) A elaboración do PEMU esixe, como fase previa, a descrición do risco e a súa análise. Partindo duns índices de probabilidade (IP) e de danos (ID) acádase o valor do índice de risco (IR), que virá dado polo produto IP x ID = IR. O índice de probabilidade (IP), entenderase para todo risco, incluídos os de nova observación debidos a cambios nas urbanizacións, costumes, estradas e usos, que aínda que non existisen anteriormente, polo que é necesario actualizalo periodicamente. Dentro do índice de danos previsibles (ID), engadirase ou incluirase a vulnerabilidade da poboación e a perigosidade do risco como factor do devandito índice. VALORES DAS VARIABLES ID = Índice de danos previsibles IP = Índice de probabilidade 0 Sen dano 0 Inexistente 1 Pequeno danos materiais 2 Non consta o fenómeno 2 Pequenos danos e algunhas persoas afectadas 3 Unha vez cada varios anos 5 Grandes danos e numerosas persoas afectadas 4 Unha vez ou máis ao ano 10 Grandes danos e vítimas mortais TÁBOA DE DETERMINACIÓN DE NECESIDADE DE PLANS ESPECIAIS Índice de Índice de danos probabilidade IP Maior ou igual que 10 Entre 6 e 8: plan especial recomendable Menor ou igual a 4: plan especial optativo Nota: independentemente da análise feita para os Plans Especiais, todos os concellos deben elaborar o seu Plan de Emerxencias Municipais (PEMU)

37 2.3 INUNDACIÓNS Inundación é a inmersión temporal de terreos normalmente secos, como consecuencia da achega inusual, máis ou menos repentina, dunha cantidade de auga superior á que é habitual nunha zona determinada. Nunha inundación os elementos en risco son: a poboación, edificacións, obras de enxeñería civil, actividades económicas e servizos públicos que se encontran en perigo nunha área determinada. As inundacións clasifícanse en tres grupos: 1. Inundacións por chuvia in situ. 2. Inundacións por avenida ou desbordamento de leitos provocado ou potenciado por: Precipitacións. Por fusión da neve. Obstrución de leitos naturais ou artificiais. Invasión de leitos, aterramentos. Accións das mareas. 3. Inundacións por rotura ou operación incorrecta de obras de infraestrutura hidráulica. Para efectos da planificación de protección civil ante o risco de inundacións, considéranse áreas con perigo de inundación aquelas zonas que ao longo do rexistro histórico se viron afectadas por este fenómeno, así como aqueloutras que aínda que non sufrisen nunca unha inundación, están potencialmente expostas ós seus efectos, de acordo cos estudos técnicos apropiados. Presa de Santa Eulalia (río Xares)

38 As áreas inundables dun territorio clasifícanse en tres grupos segundo os criterios seguintes: a) Área de perigosidade alta: zonas inundables con períodos estatísticos de retorno de 50 anos ou inferiores. b) Área de perigosidade media: zonas inundables con períodos estatísticos de retorno comprendidos entre 50 e 100 anos. c) Área de perigosidade baixa: zonas inundables con períodos estatísticos de retorno comprendidos entre 100 e 150 anos. Período estatístico de retorno considérase o intervalo medio de tempo ou número de anos ao cabo dos que é previsible que se produza un suceso de características dadas. En Galicia as áreas de perigosidade alta e media en relación co risco de inundacións, en función dos datos técnicos de que se dispón, céntranse fundamentalmente nos concellos de Padrón, Caldas de Reis, Noia, na bisbarra da Terra Chá e na Limia. Na década dos oitenta tiveron lugar dous importantes desbordamentos dos ríos Sar e Umia ao seu paso respectivamente por Padrón e Caldas de Reis, producindo en ámbalas dúas ocasións importantes perdas materiais. En Padrón no ano 1992 quedou solucionado este problema ao construírse unha canle de derivación do río Sar, dende a súa entrada na vila, ata a canle do río Ulla, onde se leva o excedente de auga. Nunha planificación de protección civil para inundacións, tamén deberá terse en conta a análise de riscos de/por: Rotura de presas Seguridade de presas QUE FACER EN CASO DE EMERXENCIA Se se anuncia un temporal de chuvia na túa zona, escoita a radio e presta atención ás previsións meteorolóxicas. Se estás na casa ou nun edificio Pecha ben as portas e as fiestras Colocar os documentos importantes, os obxectos valiosos, os alimentos e a auga potable en pisos altos. Non baixas ós sotos nin quedes en zonas de nivel baixo Conduce os animais domésticos a lugares altos e protexidos. Desconecta o interruptor xeral da electricidade Informa ás autoridades da túa situación e da túa familia Se estás no coche Circula con precaución e vixía posibles desprendementos de terra. Non atraveses unha zona inundada Afástate de pontes, torrentes ou zonas que se poidan inundar Non parques o coche nin acampes nas ribeiras dos ríos

39 2.4 FORTES VENTOS A experiencia obtida na Comunidade Autónoma de Galicia en relación a temporais e fortes ventos, permite que estes se clasifiquen en tres niveis dependendo das áreas de afección. 1. Nivel 1.- Afectan exclusivamente a zonas marítimas das augas do litoral galego, sen chegar á costa nin ao litoral. Son normais nas épocas de inverno nas augas mariñas do litoral galego, dando lugar a episodios de temporais marítimos. As actuacións a desenvolver nestas costas coordínanse a través do Plan de Salvamento Marítimo de Galicia, polo Centro Zonal de Salvamento de Fisterra (CZCS) da Dirección General de la Marina Mercante. 2. Nivel 2.- Afectará ao litoral e costas galegas (rías e portos, podendo quedar afectados os 1200 Km de costa do litoral nas tres provincias costeiras, Pontevedra, A Coruña e Lugo). En función da perigosidade, o litoral costeiro pódese subclasificar en dúas zonas: Alta perigosidade: rías de Arousa, Muros-Noia e Costa da Morte. Perigosidade: resto do litoral costeiro. 3. Nivel 3.- Afecta ás zonas interiores. En función da extensión de afección distínguense catro zonas: 4. Ata unha distancia determinada do litoral (máxima de 30 km). Unha ou varias provincias. Zonas de alta montaña incluídas zonas de interior. A práctica totalidade de Galicia. Pola súa perigosidade estableceuse a zonificación en medios de cobertura, contando a partir eixe da costa: Alta perigosidade: concellos que quedan cubertos nun raio de acción entre 0-30 km. Media perigosidade: concellos que quedan cubertos nun raio de acción ata 75 km. Baixa perigosidade: o resto de concellos incluídos os do interior. CIRCUNSTANCIAS A TER EN CONTA NOS TEMPORAIS DE FORTES VENTOS Como regra xeral, e sempre a título orientativo, deben valorarse unha serie de circunstancias, que son: Máxima intensidade do temporal mar; terra. Duración do temporal horas; días. Máxima intensidade diúrno; nocturno. Tempo de resposta para dar instrucións á poboación desde o momento que se dispoña de información meteorolóxica precisa. Días da semana en que poida ocorrer (fin de semana, festivos ou días laborables). No cadro adxunto indícase a escala internacional de ventos, así como a reducida. ESCALA INTERNACIONAL DE VENTOS VELOCIDADE DOS VENTOS Número de escala Nome Media Límites Nós Km/h m/s Km/h Nós 0 Calma 0 0 0,0-0,2 0,8 0,4 1 Ventolina 2 3,7 0,

40 2 Frouxiño 5 9,2 1,6 3, Frouxo 9 16,6 3,4 5, Maino 13 24,2 5,5 7, Fresquiño 18 33,3 8,0 10, Fresco 24 44,5 10,8 13, Frescachón 30 55,7 13,9 17, Temporal 37 68,5 17,2 20, T. forte 44 81,6 20,8 24, T. duro 52 96,4 24,5 28, T. moi duro ,0 28,5 32, T. furacanado ,5 >32,6 >117 >63 Como regra xeral na Comunidade Autónoma de Galicia adóptanse as medidas que se indican seguidamente: Ventos de escala 0, 1, 2, 3, 4, 5 e 6, non se adoptará ningunha medida de protección civil. Ventos de escala 7 e 8, entrarase en fase de ALERTA. Ventos de escala 9, dependendo das circunstancias, estarase en fase de ALERTA ou de EMERXENCIA. Ventos de escala 10, 11 e 12, sempre se establecerá a fase de EMERXENCIA.

41 QUE FACER EN CASO DE EMERXENCIA Se se anuncia un temporal de ventos fortes infórmese da situación meteorolóxica da súa zona ou daquela á que teña intención de desprazarse. a) TEMPORAL NO MAR. Que a flota de baixura regrese a porto e amarre en condicións. Que non saía a xente a mariscar ou pescar. Que o persoal se retire das batentes de mar. Que se suspenda calquera actividade acuática. b) TEMPORAL NA TERRA Se estás na casa ou nun edificio. Retira tódolos obxectos que poidan caer á rúa dos tellados, balcóns e fiestras. Pecha e asegura ben as portas, as fiestras e as persianas. Escoita a radio e préstalles atención ós consellos que ofrezan. Se estás no exterior. Camiña preto das fachadas dos edificios e vixía a posible caída de obxectos. Evita pasar preto de edificios ruinosos, árbores, paneis publicitarios, andamos e obxectos que poida derrubar o vento. Se debes usar o vehículo. Circula con precaución e infórmate antes do estado das estradas. Extrema as precaucións nos adiantamentos, sobre todo cando estes sexan autobuses e camións, polo forte impacto do vento que se xera. Non empregues vehículos lixeiros nin de pouca estabilidade (bicicletas, ciclomotores). Se debes deixar o vehículo na rúa, apárcao nun lugar protexido do vento e ben inmobilizado. 2.5 NEVADAS A Comunidade Autónoma de Galicia dispón dun plan de nevadas denominado NEGA para facer fronte ós riscos producidos polas mesmas que poidan ter lugar na nosa Comunidade e principalmente nas zonas de alta montaña das provincias de Lugo e Ourense, dando unha resposta rápida, consensuada e eficaz, permitindo que a actuación nas emerxencias non sexa froito da improvisación, cando as vías de comunicación de montaña queden afectadas pola neve ou polo xeo; e darlles solucións ós diferentes problemas que poidan presentarse. Os obxectivos específicos do Plan NEGA poden resumirse en: Establecer un sistema eficaz de comunicacións para dispor de información, a tempo real, que permita coñece-la situación, evolución do proceso, e necesidades da poboación. Limpeza das vías de tránsito e de comunicación. Preténdese conseguir que, en todas as poboacións e parroquias que poidan quedar illadas pola neve, se restaure a comunicación polas vías coa maior celeridade posible e se dispoña da información continua e a tempo real. As zonas de alto risco que poden verse máis afectadas na Comunidade Autónoma de Galicia son as zonas de alta montaña das provincias de Lugo e Ourense, que abarcan máis de corenta concellos.

42 Nos primeiros días do mes de xaneiro do ano 1997 produciuse unha forte nevada que durou varias xornadas, afectando ás catro provincias galegas, estendéndose a situación de emerxencia a zonas de montaña das provincias da Coruña e Pontevedra (altitude superior ós 500 metros). A Xunta de Galicia, dende o ano 1992, e con fondos económicos do Plan NEGA, dotou aos concello da Galicia de alta montaña (principalmente das provincias de Ourense e de Lugo) de cuñas e follas quitaneves, de espalladores de sal, e de equipos de transmisión. A análise de riscos realízase en función dos antecedentes históricos e da experiencia acumulada nos últimos anos. Valórase o risco, considerando: Tipoloxía da poboación illada. Idade media da poboación (porcentaxe de persoas da terceira idade, e nenos en idade escolar). Necesidade de evacuación, para asistencia sanitaria urxente. Número de vías de comunicación afectadas, e demanda media das mesmas. Frecuencia de tránsito viario. En determinadas circunstancias poderase ampliar o Plan NEGA á poboación na cota de 400 metros en toda a Comunidade Autónoma, en previsión de que a situación de nevadas persista durante tempo.

43 ORGANIGRAMA DO PLAN NEGA I) NIVEL AUTONÓMICO DIRECTOR DO PLAN NEGA (Dirección Xeral de Emerxencias CIN (centro CECOP-Galicia COMITÉ ASESOR DIRECCIÓN XERAL DE EMERXENCIAS E INTERIOR II) NIVEL PROVINCIAL SERVIZO PROVINCIAL DE PROTECCIÓN CIVIL CECOPprovincial COS E COTAS DA GARDA CIVIL COMITÉ TERRITORIAL DE PROTECCIÓN CIVIL (Provincial) ESTRADAS MINISTERIO DE FOMENTO CPTOPV DEPUTACIÓNS CONCELLOS III) NIVEL LOCAL (Concellos) ALCADE DO CONCELLO CECOPAL BRIGADAS DE OBRAS DO CONCELLO EQUIPO QUITANEVES VOLUNTARIOS DE PROTECCIÓN CIVIL VOLUNTARIOS LIMPEZA ESTRADAS TÉCNICO DE PROTECCIÓN CIVIL DO CONCELLO XUNTA LOCAL DE PROTECCIÓN CIVIL RADIO AFECCIONADO

44 QUE FACER EN CASO DE EMERXENCIA Se se aveciña un temporal de neve, siga os seguintes consellos: a) Antes da chegada das nevadas Almacene alimentos e combustibles Dispola dunha caixa de urxencias cos medicamentos que precise de xeito cotián Provéxase de roupa e calzado axeitado Comprobe o estado da súa vivenda, especialmente o tellado e o sistema de calefacción Dispoña de radio con pilas suficientes para estar informado Teña a man candeas e lanternas b) Durante a onda de frío, nevadas e xeos Medidas de carácter xeral Preste atención ás emisoras locais de radio e TV Só utilice o teléfono para chamadas de urxencias Siga os consellos e recomendacións que dan as autoridades de Protección Civil Non propague rumores sobre a situación Desconecte todos os aparatos eléctricos que non sexan necesarios Manteña abertas as billas para evitar a conxelación das tubarias Evite que as persoas maiores saian á rúa Os automobilistas Evitar a viaxe sempre que non sexa necesaria e procure non viaxar só Se vai emprender unha viaxe infórmese do estado das estradas Leve sempre cheo o depósito de combustible. Tome alimentos ricos en calorías (chocolate, froitos secos, etc.) Manteña acendidas as emisoras de radio locais Revise freos, pneumáticos, iluminación, líquido anticonxelante e leve cadeas Circule con precaución, non free en zonas xeadas nin faga cambios bruscos de dirección, utilice manobras curtas Se o temporal o sorprende dentro do coche e lonxe dunha poboación ou zona de aloxamento, permaneza dentro do coche. Se o mantén en marcha coa calefacción posta, deixe unha fiestra entreaberta para renovar o aire e evitar intoxicacións. Manteña limpo de neve o tubo de escape 2.6 SISMOS Os terremotos son un dos fenómenos naturais con maior capacidade para producir consecuencias catastróficas sobre extensas áreas do territorio, podendo dar luar a cuantiosos danos en edificacións, infraestruturas e outros bens materiais, interromper gravemente o funcionamento de servizos esenciais e ocasionar numerosas vítimas entre a poboación afectada. A palabra terremoto considérase sinónimo de sismo, son utilizadas amas as dúas para indicar pequenos tremores orixinados nun suposto punto do interior da terra chamado hipocentro. Nese punto libérase enerxía que se transmite mediante dous tipos de ondas sísmicas chamadas

45 Ondas P e Ondas S. As P (Primae) son as que se transmiten a máis velocidade, mentres que as S (Secundae) son máis lentas pero as responsables dos danos máis importantes. Cientificamente e de forma sinxela, un terremoto (de orixe tectónico) pode considerarse como a consecuencia da ruptura dunha parte de codia. Isto en xeoloxía coñécese como unha falla, é dicir, unha fractura de material cun corremento relativo das súas dúas partes. RELACIÓN DE SISMOS MÁIS SENSIBLES EN GALICIA NOS ÚLTIMOS CORENTA ANOS Data Localización Magnitude Intensidade 1962 Cantábrico 4.3 VI 1979 Becerreá 4.1 VI 1979 Sarria 4.6 V 1979 Becerreá 4.2 VI 1995 (Nov.) Sarria 4.6 V-VI 1995 (Dec.) Sarria 4.6 V-VI 1997 (Maio) Sarria Becerreá 5.1 VI PREDICCIÓN SÍSMICA Por predición dun terremoto debe entenderse un prognóstico acertado da magnitude, o lugar e o tempo do evento. A predición no tempo adoita dividirse en tres tipos: a longo prazo, cando se prognostica de varais décadas a varios anos; a prazo intermedio, cando se fai de varios anos a varias semanas e, a curto prazo, cando o prognóstico se fai de poucas semanas a horas. Debido a que na predición non pode haber certeza, a maneira de ter mellores garantías para evitar as catástrofes consecuencias dos grandes terremotos é facendo estudos de perigosidade sísmica e risco sísmico que van permitir diferenciar zonas máis ou menos perigosas e, en consecuencia, establecer e tomar medidas de prevención e atenuación dos efectos destrutores, en base fundamentalmente a Normas Sismorresistentes NORMAS SISMORRESISTENTES A Comisión Permanente de Normas Sismorresistentes, de carácter interministerial, ten entre as súas funcións a do estudo, colaboración e proposta de Normas Sismorresistentes aplicadas aos campos da enxeñería e arquitectura. Nelas establécense as condicións técnicas que deberán cumprir as estruturas de edificación a fin de que o seu comportamento ante fenómenos sísmicos evite perdas económicas e consecuencias graves para a seguridade dos cidadáns, e propicie a conservación de servizos básicos para a sociedade en caso de terremotos de intensidade elevada PERIGOSIDADE SÍSMICA Análises de perigosidade, vulnerabilidade e mapas de riscos. Os mapas de riscos deberán de proporcionar unha visión, o máis precisa posible, acerca das probables consecuencias dunha catástrofe sísmica no territorio considerado, o que permitirá facer previsións acerca dos medios e recursos necesarios para a intervención así como localizar as infraestrutura de apoio previsiblemente utilizable par ao auxilio da área afectada, no caso de que o risco se actualice.

46 Para a estimación da perigosidade sísmica nunha área determinada do territorio utilizaranse os mapas de perigosidade sísmica publicados polo Instituto Xeográfico Nacional, na súa versión máis actualizada, salvo que o órgano competente en materia de Protección Civil da correspondente Comunidade Autónoma considerase necesario efectuar estudos máis detallados. No caso de Galicia existe un plan especial fronte ao risco sísmico (Plan SISMIGAL) no que se caracterizan os escenarios sísmicos esperables en Galicia, de maneira que ante un evento deste tipo se poda dende os primeiros momentos ter unha valoración da gravidade e poder tomar as decisións adecuadas para a xestión da emerxencia. Mapa de perigosidade sísmica na NCSE-02 O coñecemento axeitado do risco sísmico dunha rexión permítemos deseñar edificios de acordo coas intensidades máximas dos efectos que se esperan alcanzar nela. MAGNITUDE A enerxía liberada no hipocentro (foco) é transmitida polas ondas e produce unha vibración na terra. A magnitude é unha medida instrumental desa enerxía e calcúlase por medio dos

47 rexistros sismográficos, estando en relación coa amplitude do movemento de chan é medida na escala Richter indicada por números arábigos e presentada en décimas. INTENSIDADE Outro parámetro que se manexa no caso dun sismo é a súa intensidade, que mide os danos ou efectos sobre as construcións, as persoas e a natureza. A medida do tamaño do sismo ven dada polos efectos máximos que alcance nalgún punto, que loxicamente debe ser nas proximidades do epicentro (proxección do hipocentro sobre a superficie terrestre) e que diminúe a medida que nos afastamos do epicentro. Exprésase en números romanos e, en Europa, actualmente emprégase a escala MSK, que vai do grao I ao grao XII. A partir do grao VI as casas sofren danos, caso de non ter estrutura axeitada. Os efectos esperados para cada grao da escala MSK son os seguintes: Grao I: non é percibida polos sentidos humanos, sendo detectada e rexistrada soamente polo sismógrafos. Grao II: perceptible soamente por algunhas persoas en repouso, en particular nos pisos superiores dos edificios. Grao III: a vibración percibida é semellante á causada polo paso dun camión lixeiro. Grao IV: a vibración é comparable á producida polo paso dun camión pesado con carga. As fiestras, portas e vaixelas vibran. Grao V: moitas persoas que dormen espertan. Os animais póñense nerviosos. Os obxectos colgados abanean amplamente. Os cadros golpean sobre os muros ou son lanzados fora do seu emprazamento. As portas ou fiestras abertas baten con violencia. Grao VI: sénteno a maioría das persoas. Os animais domésticos foxen dos cortellos. Os libros caen dos seus estantes, os cadros móvense e os obxectos inestables envorcan. En certos casos poden abrirse gretas de ata un centímetro de ancho en solos húmidos. Obsérvanse cambios no caudal dos mananciais e no nivel de augas dos pozos. Grao VII: moitas persoas teñen dificultades para manterse en pe. As vibracións son sentidas por persoas que conducen automóbiles. Moitas construcións de tipo B sofren danos moderados. Prodúcense danos nas xuntas das canalizacións e aparecen fisuras en muros de pedra. Apréciase ondada nos lagos e a auga entúrbase por remoción da lama. Cambia o nivel da auga dos pozos e ao caudal dos mananciais. Grao VIII: medo e pánico xeral. Os mobles, incluso os pesados desprázanse e envorcan. Moitas construcións de tipo B sofren danos graves e algunhas destrucións. Derrúbanse muros de pedra. Gretas no chan de varios centímetros de ancho. Cambia o caudal e o nivel da augas dos mananciais e pozos. Grao IX: pánico xeral. Danos considerables no mobiliario. Os animais corren confusamente e emiten os seus sons peculiares. Moitas construcións de tipo B sofren destrucións e algúns colapsos. Rompen parcialmente as canalizacións subterráneas. Nalgúns casos os carrís do ferrocarril cúrvanse e as estradas quedan fora de servizo. Ábrense gretas no terreo de ata 10 centímetros de ancho. Desprendementos de rochas e aludes. Moitos corrementos de terras. Grandes ondas en lagos e embalses. Grao X: moitas construcións de tipo B sofren colapso. Danos serios en pontes e presas. Os carrís das vías férreas desvíanse e ás veces ondúlanse. As canalizacións subterráneas son retorcidas ou rotas. O pavimento das rúas e o asfalto forman grandes ondulacións. Gretas

48 no chan dalgúns decímetros de ancho que poden chegar a un metro. A auga de canais e ríos é lanzada fora da súa canle normal. Fórmanse novos lagos. Grao XI: danos importantes en construcións, en pontes, presas e liñas de ferrocarril. As estradas importantes quedan fora de servizo. As canalizacións subterráneas quedan destruídas. O terreo queda considerablemente deformado. Tanto por desprazamento horizontais como verticais, e con anchas gretas. Moitos corrementos de terreos e caídas de rochas. Grao XII: practicamente destrúense ou quedan gravemente danadas todas as estruturas, incluso as subterráneas. A topografía cambia. Grandes gretas no terreo con importantes desprazamentos horizontais e verticais. Caídas de rochas e afundimentos nos declives dos vales, producidas en vastas extensións. Cérranse vales e transfórmanse en lagos. Aparecen fervenzas e desvíanse dos ríos. Como se pode observar, a partir do grao VI téñense en conta os efectos sobre: a) As persoas e o seu medio ambiente b) As construcións, segundo os seus diversos tipos c) A natureza Considérase construcións de tipo B as que están feitas por muros de fábrica de ladrillo, de bloques de morteiro, de cachotería con morteiro, de perpiaños, ou entramados de madeira. RELACIÓN DE SISMOS MÁIS IMPORTANTE QUE AFECTARON A ESPAÑA Data Localización Intensidade Consecuencias 1504 Carmona (Sevilla) VIII Danos de edificios 1518 Vera (Almería) IX Danos da cidade 1522 Almería IX Danos de edificios 1645 Alcoi (Alicante) IX Danos de edificios 1680 Málaga IX 70 motos 1748 Enguera (Valencia) X Destrución edificios 1755 SW Cabo S. Vicente X mortos en España, en Portugal 1804 Dalias (Almería) VIII 300 mortos 1829 Torrevieja (Alicante) X Case 400 mortos 1884 Arenas de Rey (Granada) X 900 mortos 1956 Albolote (Granada) VIII 11 mortos 2011 Lorca (Murcia) VI-VII 9 mortos, 324 feridos, 83% das casas con danos e o 17% con risco de derrumbe REDE SÍSMICA ESPAÑOLA A Rede Sísmica pertence ao Instituto Xeográfico Nacional, quen a súa vez colabora con outros centros mundiais. O Centro Nacional de Información Sísmica ten encomendada a información sobre fenómenos sísmicos tanto a Protección Civil como á sociedade a través dos medios de comunicación. Confórmana unha serie de estacións con diferentes tipos de instrumentación. A diferente sismicidade en cada zona de España fai que a distribución destas estacións e instrumentación sísmica non sexa regular, concentrándose nas áreas de maior sismicidade.

49 En Galicia atópanse catro estacións sísmicas que permitan unha detectabilidade de 3,0 de magnitude no peor dos casos, e están situadas en Santiago, Vigo, A Rúa e Mondoñedo, que envían datos en tempo real (a velocidade da luz) ao Observatorio Xeofísico de Santiago e ao Instituto Xeográfico Nacional de Madrid, a través da liña telefónica. En Santiago, unha vez procesados os datos, rexístranse graficamente en papel termosensible CENTRO NACIONAL DE INFORMACIÓN SÍSMICA A información da instrumentación da Rede Sísmica recibida en tempo real no CNIS do Instituto Xeográfico, constitúe o sistema esencial de alerta ante a ocorrencia de fenómenos sísmicos. En aproximadamente dez minutos queda localizado o epicentro e magnitude de calquera sismo ocorrido na Península Ibérica ou proximidades e zonas de Canarias. Faise unha estimación do seu alcance e consecuencias, así como a avaliación da probabilidade e xeración maremoto, caso de ocorrer na área Atlántica, comunicándoo en poucos minutos a Protección Civil, autoridades, centros de comunicación,..., mediante fax, teléfono en liña dedicada, correo electrónico. Sismicidade instrumental e estruturas tectónicas de Galicia

50 QUE FACER EN CASO DE EMERXENCIA a) Antes do tremor: Coñeza onde están e como desconectar as chaves da luz, auga e gas. Informar á familia do interese do reagrupamento de todos os membros da mesma despois dun terremoto. Non teña obxectos pesados en baldas altas. b) Durante o tremor: Manteña a calma. Se está dentro dun edificio quédese dentro, se está fora, permaneza fora. Dentro dun edificio resgárdese baixo unha mesa, cama ou marcos das portas. Fora dun edificio, afástese dos cables eléctricos, cornixas, cristais, varandas, etc. Apague todo lume durante ou inmediatamente despois do tremor. Vaia cara a lugares abertos, non corra e coidado co tráfico. Para a evacuación utilice a escaleira, nunha os ascensores. Se vai en coche páreo, permaneza dentro. c) Despois do tremor: Garde a calma. Comprobe o estado das conducións de gas, auga e electricidade. Non utilice o teléfono a menos que sexa para situacións de extrema urxencia. Escoite a radio, daralle información puntual do que está a ocorrer. Coidado coa utilización da auga, pode estar contaminada. 2.7 VOLCÁNS O vulcanismo é un risco xeolóxico importante; tamén é un dos fenómenos naturais máis espectaculares que o home pode contemplar na superficie terrestre. Os volcáns activos son actualmente coñecidos; non están distribuídos aleatoriamente senón asociados a bordos de placas tectónicas. A predición das erupcións volcánicas é posible hoxe en día, sobre todo nos países de elevado risco volcánico. As medidas máis útiles son a realización de mapas de riscos, así como a implantación de redes xeofísicas de control e vixilancia permanente. Os principais riscos asociados ós fenómenos volcánicos son: choivas de piroclastos, cinzas volcánicas, explosións laterais, cola de lava, escorregamento de ladeira e avalanchas de lodo. A protección basease na predición e seguimento do volcán; consistirá na evacuación dos núcleos de poboación a zonas illadas da área de acción. O vulcanismo activo histórico en España céntrase nas Illas Canarias (principalmente en Tenerife, A Palma, Lanzarote e Hierro). O vulcanismo inactivo en España (neóxeno cuartenario) distribúese entre Calatrava, Amayet, Olot, Columbretas e Cabo de Gata. A mellor medida preventiva para a redución dos posibles efectos destrutivos é o cumprimento da normativa vixente das normas de edificación en zonas sísmicas.

51 2.8 A SECA A distribución xeográfica das precipitacións é desigual, e mentres en determinadas zonas a auga é abundante, noutras é un ben escaso ou inexistente. Ademais o réxime de precipitacións varía dentro do ano e duns anos a outros, causando en moitas rexións as temidas inundacións ou as devastadoras secas. Ao contrario da inundación, a seca é un termo esencialmente difuso nos seus límites xeográficos e no seu inicio e finalización. Ademais, adoita ter unha forte compoñente subxectiva na súa avaliación derivada das súas consecuencias sobre o efecto observado. A Organización Meteorolóxica Mundial (WCP.1986), a petición do Programa das Nacións Unidas para o Desenvolvemento, proporcionou o seguinte criterio meteorolóxico para identificar as condicións de seca: hai seca nunha rexión cando a precipitación anual é inferior ao 60% da normal durante máis de dous anos consecutivos en máis do 50% da superficie da rexión. En numerosas publicacións do Instituto Nacional de Meteoroloxía (INM), clasifícase os distintos períodos de tempo -como o mes, as estacións ou o ano- en cinco categorías segundo o método dos quintís. O primeiro quintil (Q1) será o valor de precipitación por debaixo do cal quede un 20% das observacións da serie, o segundo (Q2) o 40%, o terceiro (Q3) o 60%, o cuarto (Q4) o 80%, correspondendo o quinto quintil ao último valor (valor de precipitación máximo das observacións) por debaixo do cal se presenta toda a poboación. Debido ás grandes flutuacións da precipitación no noso país, preferiríase aumentar o intervalo de frecuencia cualificado como normal, pois, de acordo co criterio indicado, o 80% dos períodos resultan ser non normais. A Protección Civil da Xunta de Galicia dispón dun Plan Especial de Emerxencias da Seca, con carácter de norma básica para os plans de emerxencias das provincias galegas afectadas; é o marco para as actuacións dos departamentos competentes das diferentes consellerías da Xunta de Galicia, da Administración Local (concellos, mancomunidades de concellos e deputacións provinciais) e da Administración Estatal, con competencias na materia. Como consecuencia dunha situación de seca prolongada nunha bisbarra, concello, mancomunidade de concellos, comarca, provincia, ou na totalidade do territorio da Comunidade Autónoma de Galicia, que cambie ou transforme o medio, concretándose fundamentalmente na redución das reservas de auga e aumento de riscos sanitarios, precísase poñer en marcha plans, accións preventivas e outras medidas de actuación e de intervención. Sectores afectados: a) Sector da poboación. Abastecemento e consumo de auga potabilizada. Baixa dispoñibilidade de auga. Restricións parciais ou totais en cantidade e/ou horario. Incidencia sanitaria. b) Sector agrícola. Problemas no ciclo produción. c) Sector gandeiro. Escasa dispoñibilidade de auga. Deficiencia na vexetación de consumo directo. Incidencia sanitaria.

52 d) Sector industrial. Produción eléctrica. Redución de consumo de auga para usos industriais. e) Sector forestal. Aumento do índice de risco de incendios forestais. f) Sector servizos. Sanitarios. Turísticos. Sociais. 2.9 PLAN DE PREDICIÓN E VIXILANCIA DE FENÓMENOS METEOROLÓXICOS ADVERSOS En xeral considérase fenómeno meteorolóxico adverso a todo evento atmosférico capaz de producir directa ou indirectamente danos ás persoas ou danos materiais de consideración. En consecuencia poden resultar adversas, por si mesmas, aquelas situacións nas que algunhas variables meteorolóxicas alcanzan valores extremos. Por outra parte poden ser tamén potencialmente adversas aquelas situacións susceptibles de favorecer o desencadeamento doutras adversidades, aínda que estas non teñan, intrinsecamente, carácter meteorolóxico. A teor destes requirimentos e aproveitando os avances que nos últimos anos experimentaron as técnicas de protección, o Instituto Nacional de Meteoroloxía puxo en marcha, en estreita colaboración cos organismos responsables de protección civil, unha serie de plans chamados xenericamente de Predición Meteorolóxica. O obxectivo principal dos citados plans é dar aviso dos fenómenos meteorolóxicos adversos que puideran ocorrer cunha antelación mínima, dando coñecemento ós organismos de protección civil por se estes consideraran poñer en funcionamento os plans realizados ós efectos, e dar as respostas axeitadas. O plan de predición establece para todo o territorio nacional os fenómenos adversos a considerar, os limiares mínimos de referencia e as normas básicas para a confección e difusión de boletíns coas adaptacións pertinentes ós plans rexionais. Os criterios que se tiveron en conta para a selección destes fenómenos na primeira etapa foron, por un lado, a magnitude dos posibles danos ás persoas ou bens, por outra banda a existencia comprobada de demanda social de información ao redor dos mesmos ou os requirimentos específicos manifestados por usuarios cualificados e, finalmente, as posibilidades reais de xeración de información con suficiente garantía de fiabilidade, en razón ao estado actual de desenvolvemento das técnicas de predición. Os limiares de adversidade establecéronse atendendo á posibilidade de que se produzan danos ás persoas ou danos materiais de consideración, tanto directa como indirectamente, no caso de que os valores dos fenómenos superen certos límites. Nalgúns casos fixáronse como limiares de adversidade aqueles valores que, de ser superados, sexan susceptibles de provocar alteración da vida cidadá de forma significativa nunha zona xeográfica determinada. Tívose en conta, en calquera caso, que fenómeno atmosférico de características similares poden ter consecuencias moi distintas segundo a zona xeográfica na que acontezan.

53 VALORES LIMIARES mínimos PARA REMISIÓN DE BOLETÍN DE FENÓMENOS METEOROLÓXICOS ADVERSOS POLO CENTRO METEOROLÓXICO TERRITORIAL DE GALICIA SITUACIÓN FENÓMENO CHUVIAS INTENSA NEVADAS VENTOS DE TERRA ONDAS DE FRIAXE VENTOS E ONDADA NAS AUGAS COSTEIRAS 2.10 O RISCO QUÍMICO VALORES LIMIARES mínimos INSTALACIÓNS QUÍMICAS Chuvia acumulada 1 hora: 30 litros/m 2 Chuvia acumulada 12 horas: 60 litros/m 2 Chuvia acumulada 36 horas: 120 litros/m 2 A Coruña e toda Pontevedra e 90 litros/m 2 resto de Galicia m altitude (espesor máis de 10 cm.) m altitude (espesor > 5 cm.) Menos 200 m altitude (2 cm.) Zona de Ortegal e Estaca de Bares 100 Km/h Zona de Fisterra e Illas Sisargas 100 Km/h Resto litoral 90 Km/h Mínimas de 0º C no litoral Mínimas de 0º C a 5º C (dende o litoral a 200 m) Mínimas de 5º C a 10º C (dende 200 m a 800 m) Mínima inferior a 10º C(800 a 1200 m) Outubro e maio (forza maior de 9 [75-88 Km/h] escala Beaufort) Xuño a setembro (forza maior de 7 [50 60 Km/h] escala Beaufort) Sempre que o mar sexa moi groso, ondas superiores 4 a 6 metros Nas instalacións químicas o risco atópase principalmente en: Instalacións de procesos. Nelas prodúcense as transformacións ou reaccións base da actividade. Normalmente no proceso non están involucradas grandes cantidades de substancias, sendo o perigo máis interno (industria) que externo (poboación). Non obstante, o desencadeamento de reaccións incontroladas, ou outros sucesos que dean lugar a incendios ou explotacións poden afectar a outras zonas e producir situacións de emerxencia por extensión do accidente. Instalación de almacenamento. Zonas onde se almacenan as substancias químicas que, por conter grandes cantidades de substancias, poden presentar un risco importante en caso de fuga. Conducións. Existen determinadas substancias que se transportan superficial ou soterradamente desde as empresas subministradoras ata as instalacións dos clientes mediante conducións como gasodutos ou oleodutos. Poden ser orixe de accidentes por fugas. Unha substancia considérase perigosa cando saíu do seu estado de confinamento onde está baixo control, xa que os posibles efectos da propia substancia ou os procesos que se están

54 levando a cabo poden ser prexudiciais para o home e o medio ambiente. Basicamente, pode pasar: Unha explosión: é a liberación brusca e violenta de certa cantidade de enerxía debido a unha transformación física ou química moi rápida. Neste caso, as fiestras das casas pódense romper e pódense proxectar fragmentos a grande velocidade, co risco de que causen danos. Unha fuga de gas: ven dada polo escape dun gas ou un líquido dun recipiente. As substancia pode ser perigosa (inflamable, corrosiva ou tóxica) e, segundo a súa concentración, podería comportar un risco para a saúde. Un incendio: provocado pola combustión de grandes cantidades de produto pode comportar queimaduras por radiación térmica ou molestias a causa dos fumes. A Unión Europea a raíz do accidente químico ocorrido na cidade italiana de Seveso o 10 de xullo de 1976 aprobou unha normativa comunitaria sobre os riscos de accidentes graves en determinadas actividades industriais. Así naceu a Directiva 82/501/CEE (do 24 de xuño de 1982), popularmente coñecida como Directiva Seveso, na que se establecían as coordenadas para previr as consecuencias de accidentes graves nas actividades industriais e limitar as súas consecuencias para o home e o medio ambiente, na que se esixe a elaboración de plans de emerxencia exterior e adopción de medidas de información para a poboación OS PLANS DE EMERXENCIA EXTERIOR (PEE) A resposta á emerxencia por risco químico ten dous niveis de planificación: o Plan de Emerxencia Interior (PEI) e o Plan de Emerxencia Exterior (PEE). O PEI coordina os medios e recursos propios da factoría afectada, sendo o PEE o marco orgánico e funcional que prevé as consecuencias de accidentes químicos graves que poden ter afectos negativos sobre as persoas e os seus bens. Un PEE, tralo estudo dos supostos accidentes e as súas consecuencias, establece o esquema de actuación das autoridades, organismos e servizos chamados a intervir, así como os recursos humanos e materiais necesarios para a súa resolución. Igualmente establece as medidas de autoprotección máis idóneas para a poboación.

55 QUE FACER EN CASO DE EMERXENCIA a) Durante a emerxencia: Apaga todos os sistemas de ventilación e calefacción. Canto menor sexa a entrada de aire do exterior máis seguro será o confinamento. Non vaias buscar os nenos ao colexio. Os seus mestres coidarán deles segundo un plan preestablecido. Os centros de ensino son lugares de atención prioritaria e terán a axuda precisa en función do desenvolvemento do accidente. Non utilices o teléfono. Hai que deixar as liñas libres para os equipos de intervención. Tampouco te conectes a Internet. Para maior precaución, e se tes molestias, podes respirar a través de panos mollados. O aire pode estar contaminado. Evitar fumar, non prendas lume, candeas nin luces de gas, por unha eventual presenza de produtos inflamables no aire. b) Se hai perigo de explosión: Afástate de fiestras e cristaleiras e péchate na parte oposta do lugar onde es espera a explosión. Utiliza mesas ou mobles como barreira de protección. Segue con atención as instrucións das autoridades. Manterante informado de todas as medidas adicionais que se teñen que adoptar. c) Despois da emerxencia: So podes saír cando escoites o sinal de fin de alerta ou cando cho confirmen as autoridades. Aínda que aparentemente cesase a emerxencia, non saias ao exterior ata que cho indiquen, xa que o aire podería estar aínda contaminado. Non baixes ós sotos. Podería haber acumulación dun gas. Ventila todo o local, unha vez rematase a emerxencia TRANSPORTE DE MERCADORÍAS PERIGOSAS Considérase mercadorías perigosas todas aquelas substancias que durante o seu proceso de produción, almacenamento ou distribución, en caso de accidente durante o seu transporte, por estrada ou ferrocarril, poden supoñer riscos para a poboación, os bens e o medio ambiente. O constante desenvolvemento industrial ten como consecuencia inmediata a xeración de novos produtos, que en moitos casos están cualificados como perigosos. As súas condicións de transporte están reguladas por diferentes normativas nacionais e internacionais. Para o transporte por ferrocarril e estradas as máis importantes son: Regulamento Internacional sobre o Transporte de Mercadorías Perigosas por Ferrocarril (RID) Acordo Europeo sobre Transporte Internacional de Mercadorías Perigosas por Estrada (ADR) CLASIFICACIÓN DAS MERCADORÍAS PERIGOSAS Segundo as propiedades físicas e químicas de cada mercadoría perigosa, estas clasifícanse nas seguintes clases: Clase 1 Clase 2 Materiais e obxectos explosivos Gases comprimidos, licuados ou diluídos a presión

56 Clase 3 Materias líquidas inflamables Clase 4.1 Materias sólidas inflamables Clase 4.2 Materias que poden experimentar inflamación espontánea Clase 4.3 Materias que en contacto coa auga desprenden gases inflamables Clase 5.1 Materiais comburentes Clase 5.2 Peróxido orgánicos Clase 6.1 Materiais tóxicos Clase 6.2 Materias infecciosas Clase 7 Materias radioactivas Clase 8 Materias corrosivas Clase 9 Materias e obxectos perigosos diversos A inclusión en cada unha destas clases deberá efectuala o fabricante ou expedidor da mercadoría, en función das características físico-químicas da mercadoría, definidas por parámetros tales como a Temperatura Crítica, o Punto de Inflamación, o Punto de Ebulición, a Tensión de Vapor, a Dose Letal, a Actividade Específica e o Carácter Corrosivo entre outros. EXPLOSIVOS: son os explosivos industriais, os que se usan en canteiras, as mechas, a munición, ou material pirotécnico entre outros. GASES: todos os produtos que se transporten en forma de gas, aínda que sexa licuado, como o butano, propano, amoníaco. LÍQUIDOS INFLAMABLES: os líquidos que poden arder ao contacto co lume ou chispas, como por exemplo o alcohol ou gasolina SÓLIDOS INFLAMABLES: aqueles sólidos que poden arder facilmente como xofre e fósforo COMBURENTES: son substancias que poden facilitar a produción de lume ou que poden queimar co seu contacto TÓXICOS: aquelas substancias que teñen efectos nocivos sobre a saúde dos seres vivos, como velenos, raticidas, herbicidas RADIOACTIVOS: materiais que emiten algún tipo de radioactividade CORROSIVOS: os ácidos, a sosa, as lixivias entre outros VARIOS: son produtos específicos que teñen características especiais como o amoníaco e algúns disolventes ou as embalaxes de produtos químicos NORMAS SOBRE SINALIZACIÓN E ETIQUETADO DE VEHÍCULOS As unidades de transporte que leven mercadoría perigosas terán dous paneis rectangulares de cor retro-reflectante, e a base será de 40 cm. e al altura non inferior a 30 cm. Estes paneis terán un rebordo negro de 15 mm como máximo. Fixarase un na parte dianteira da unidade de trasporte e o outro na parte traseira, de forma ben visible (se debido ao tamaño e construción do vehículo a superficie dispoñible é insuficiente para fixar estes paneis, as súas dimensións poderán ser modificadas ata 30 cm. para a base, 12 cm. para a altura e 10 mm para o rebordo negro).

57 Os vehículos cisterna ou as unidades de transporte que consten dunha ou varias cisternas, levarán, ademais, sobre os costados de cada cisterna, de maneira perfectamente visible, paneis de cor laranxa idénticos ós descritos anteriormente, os cales irán provistos dos códigos de perigo e de produto para cada unha das materias transportadas na cisterna ou nos seus compartimentos. As unidades de transporte que porten soamente unha mercadoría perigosa, non necesitan ter os paneis de cor laranxa no caso en que os colocados na parte dianteira e traseira vaian por provistos dos códigos de perigo e produto.

58 Os números de identificación constituiranse por cifras de cor negro de 10 cm. de alto e de 15 mm de espesor de trazo. O número de identificación do perigo figurará na parte superior do panel, e o número de identificación da materia, na parte inferior. Ditos números estarán separados por unha liña negra horizontal de 15 mm de espesor que atravesará o panel a media altura. Os números de identificación serán indelebles e permanecerán lexibles despois dun incendio dunha duración de quince minutos. Os números de identificación deberán presentarse como segue sobre o panel Número de identificación do perigo (2 ou 3 cifras) Número de identificación da materia (4 cifras) Fondo laranxa. Rebordo, barra transversal e cifras de cor negra de 15 mm de trazo Cando se trate de contedores, os paneis poderanse substituír por unha folla autoadhesiva, unha pintura ou calquera outro procedemento equivalente, a condición de que o material utilizado a tal efecto sexa resistente á intemperie e garanta unha sinalización duradeira. Neste caso, as disposicións relativas á resistencia ao lume non son aplicables.

59 Nos vehículos caixa que porten vultos con mercadorías perigosas e en cisternas con capacidade inferior ós 3000 l non é obrigatorio a presenza destes números no seu panel. CÓDIGO DE PERIGO O código de perigo componse de dúas ou tres cifras que indican o seguinte: 2 Emanación de gas resultante de presión ou dunha reacción química. 3 Inflamabilidade de materias líquidas (vapores) e gases ou materia líquida susceptible de autoquentamento. 4 Inflamabilidade de materias sólidas ou materias susceptibles de autoquentamento. 5 Comburente (favorece o incendio). 6 Toxicidade ou perigo de infección. 7 Radioactividade. 8 Corrosividade. 9 Perigo de reacción violenta espontánea. Cando o perigo dunha mercadoría poida identificarse suficientemente cunha soa cifra, esta completarase cun cero en segunda posición.

60 CIFRAS REPETIDAS INDICAN UNHA INTERSIFICACIÓN DE PERIGO As combinacións das cifras seguintes terán, así e todo, unha significación especial: 22 Gas refrixerado X323 Líquido inflamable que reacciona perigosamente coa auga, emitindo gases inflamables X333 Líquido espontaneamente inflamable, reacciona perigosamente coa auga X423 Sólido inflamable, reacciona perigosamente coa auga desprendendo gases inflamables 44 Sólido inflamable que a unha temperatura elevada se atopa en estado fundido 539 Peróxido orgánico inflamable 90 Materias perigosas diversas A letra X diante do número indica prohibición absoluta de botar auga sobre o produto. NÚMERO DE IDENTIFICACIÓN DA MATERIA (Nº de ONU) Número de catro cifras asignado polo comité de expertos das Nacións Unidas e recollido nos Regulamentos sobre o Transporte de Mercadorías Perigosas por Estrada Nacional (TPC) e Internacional (ADR). ETIQUETAS DE PERIGO Os vehículos que transporten materias perigosas a granel e os vehículos con cisternas fixas ou desmontables deben igualmente levar sobre os dous costados laterais e na parte traseira, as etiquetas de perigo de cada clase transportada. Estas etiquetas indican as características de perigosidade que comporta o produto transportado. As súas dimensións son de 10x10 cm., para envases e vultos, e de 30x30 cm. para as cisternas. Ás veces un mesmo envase ou cisterna pode levar máis dunha etiqueta, indicando con iso que ese produto presenta tipos de perigo diferentes. As etiquetas teñen a forma dun cadrado de 25 cm. de lado, apoiado sobre un vértice. Estarán bordeadas dunha liña negra situada a 5 mm do bordo.

61 QUE FACER EN CASO DE EMERXENCIA Aumente a distancia de seguridade se se atopa próximo a un deses vehículos, ou extreme as precaucións en caso de adiantamento. Tamén, nos aparcamentos e zonas de descanso é recomendable evitar o estacionamento demasiado próximo a este tipo de vehículos. Se conducindo detrás dun destes vehículos observa unha anomalía, como derramamento ou fuga do contido comuníquello urxentemente ao condutor. En caso dun accidente dun camión ou cisterna que transporte algunha mercadoría perigosa, é importante que se manteña afastado sen intervir e avise rapidamente ás autoridades. Se é posible e sen correr riscos alleos, anota os números do panel laranxa e comunícallo ás autoridades. Evite situarse na dirección do aire, por se houbese algún elemento en suspensión que puidera afectar á saúde. Se vostede se atopa na casa durante un sinistro, lembre pechar as fiestras, miradores, portas externas, e baixa as persianas. Non se esqueza de pechar a chave de paso do gas, así como facer saltar o automático da luz. Tamén, pode existir a posibilidade de que a auga e os alimentos queden contaminados, polo que lembre que deberá consumir unicamente auga embotellada e alimentos envasados. E como sempre que se atope nunha situación deste tipo, permaneza atento ás informacións oficiais e siga as indicacións dos equipos de expertos que atenden as emerxencias PRAIAS A Comunidade Autónoma de Galicia é, dentro do Estado Español, unha das rexións que posúe máis quilómetros de litoral, e onde unha grande porcentaxe da costa está ocupada por areais, que se dedican a zona de recreo e baño. Nos últimos anos a demanda de usuarios nas zonas de baño aumentaron notablemente; tamén se incrementou a prácticas dos deportes mariños nas zonas costeiras, tales como: surf, vela, esquí acuático, e motos mariñas entre outros. Ao supoñer un maior risco para a poboación que acode a estas zonas, é polo que a Protección Civil da Xunta de Galicia deseñou un Plan de Salvamento nas Praias, chamado Plan SAPRAGA. As actuacións básicas do plan céntranse en dúas liñas: Medidas preventivas Accións operativas Obxectivos xerais. Redución do número de accidentes e sinistralidade nas praias galegas máis perigosas e de alta demanda de usuarios Dispoñer de medidas de seguridade que diminúan o riscos dos bañistas destacando entre outras: Equipos de salvamento e socorrismo Indicadores que sinalicen a perigosidade do baño

62 Medios de detección e aviso Dirección do Plan SAPRAGA. A Dirección do Plan SAPRAGA a nivel autonómico recae no responsable de Protección Civil da Xunta de Galicia que coordinará os medios e recursos das diferentes administracións, institucións e grupos operativos. A nivel local, a Dirección do Plan correspóndelle ao Alcalde, ou pode delegación, ao Concelleiro de Protección Civil. QUE FACER EN CASO DE EMERXENCIA A eficacia desexada so pode lograrse se ante so riscos que se presentan a poboación toma as medidas de autoprotección adecuadas e no caso de que algún destes accidentes se produza os afectados saben como comportarse. A praia En especial os primeiros días, tome con precaución o sol. Evite unha exposición prolongada e use cremas protectoras. Non beba auga sen garantías de potabilidade. Procure situar os bebés en lugares frescos e sombreados e darlles auga fresca con frecuencia para evitar que se deshidraten. Deposite o lixo nos depósitos do lixo. Non practique actividades ou deportes na zona de praias que poidan ocasionar molestias ou perigos para os demais usuarios. Se leva un aparato de radio, póñao a baixo volume ou mellor utilice auriculares. Respecte as recomendacións e normas establecidas polas autoridades e servizos competentes. A sinalización As bandeiras de sinalización teñen 1,5m de ancho e 1 metro de longo e van sobre mastros que sobresaen da terra como mínimo 3 metros. As cores son distintas, tendo cada unha o seu significado. Cor verde: non hai perigo para o baño. Cor amarelo: perigo, deben extremarse as precaucións. Cor vermello: prohibición total de baños. Nos tramos de costa non balizados como zona de baño, e nunha franxa de 200 metros de anchura fronte ás praias e de 50 metros no resto, non navegará a máis de 3 nós. Estas limitación rexen tamén para as táboas de Windsurf, que ademais non deberán afastarse da costa máis de 800 metros e evitar a súa práctica deportiva despois das 19 horas e a súa estancia no mar a partir das 21 horas. Na zonas de baño debidamente balizadas está prohibido a navegación deportiva e de recreo. O lanzamento ou a varada de embarcacións deberá efectuarse por canles debidamente sinaladas. O baño Non se bañe cando coma abundantemente, estea cansado ou non se encontre ben. Cando o faga métase na auga lentamente, mollándose antes o pescozo e os pulsos. Procure bañarse en zonas vixiadas, respectando a sinalización sobre o estado do mar.

63 Se ten calafríos persistentes; se ten proído nos brazos ou no ventre ou zunido nos oídos con sensación de fatiga, cambras ou agarrotamento, saia inmediatamente da auga. As rochas e crebaondas son un perigo engadido que se acrecenta cando hai ondada. Sexa precavido e afástese delas. Non empregue os colchóns de aire para afastarse da beira e, en días de vento non os use. Aínda que sexa bo nadador non se interne demasiado no mar. Recoméndase non afastarse máis de 200 metros da beira. Se se sente arrastrado por unha corrente, permaneza tranquilo, sen intentar nadar contra corrente. Procure saír dela nadando paralelamente á costa e unha vez fora, diríxase cara a beira. Se o necesita, pida auxilio! RISCO RADIOLÓXICO INTRODUCIÓN A física e os efectos das radiacións nos organismos vivos son temas de grande interese. As características e os efectos das radiacións son estudados de forma multidisciplinar pola física, bioloxía, química, farmacoloxía, medicina, etc., e ata polo dereito. O termo radiación significa basicamente transferencia de enerxía dunha fonte a outra. As radiacións poden ser radiacións electromagnéticas (fotóns) ou radiacións particulares (partículas coo os electróns). Existen radiacións electromagnéticas de varios tipos (enerxías), entre as que se atopan as ondas procedentes das liñas de transmisión de enerxía eléctrica, as ondas de radio e televisión, as ondas de telefonía portátil, as ondas de radar, as microondas, a radiación infravermella, a luz visible, a radiación ultravioleta, os raios X, a radiación gamma e os raios cósmicos, entre outros. Vimos unha clasificación xeral sobre a natureza das radiacións. A efectos de protección interésanos a distinción pola súa forma de interactuar coa materia e fundamentalmente a súa distinción entre radiacións ionízante e radiacións non ionízante EXPOSICIÓN Á RADIACIÓN NATURAL O home estivo, dende sempre, exposto a fontes naturais de radiación ionízante. A intensidade de irradiación natural varía dun lugar a outro e depende de diversos factores como a altura sobre o nivel do mar, a xeoloxía do solo, barometría, humidade do solo, interior de edificacións, os materiais de construción, o deseño das edificacións, etc. As fontes naturais de radiación son: a radiación cósmica procedente do espazo exterior, a radiación procedente de elementos radioactivos ou isótopos radioactivos presentes no solo dende a orixe do planeta, a emanación de gas radón por algúns destes isótopos e a composición dos alimentos. É interesante salientar que máis do 70% da exposición a radiación ionízante á que está exposta a poboación en xeral provén de fontes naturais, que non poden ser evitadas, aínda que no caso do radón pode minimizarse.

64 EXPOSICIÓN Á RADIACIÓN ARTIFICIAL Ademais das fontes naturais de radiación, actualmente, o home recibe unha dose de radiación, adicional á natural, e que resulta de diversas actividades humanas. Fundamentalmente actividades médicas nos países desenvolvidos, e tamén de ensaios nucleares na atmosfera, de accidentes en centrais nucleares, do funcionamento de centrais nucleares, do funcionamento de fábricas de combustible, da xestión de residuos radioactivos en industria, en medicina e en investigación, e pola utilización de fertilizantes minerais en agricultura UTILIZACIÓN DAS RADIACIÓNS IONIZANTES. BENEFICIOS E RISCOS A utilización das radiacións ionizantes, xa proveñan de isótopos radioactivos ou de aparatos xerados de radiacións ionizantes, aproveitando as súas especiais características, permitiron avances espectaculares en moi diversos campos da actividade humana: obtención de enerxía, obras de arte e alimentos, fabricación de chips, etc., e con fins médicos, posibilitando exploracións diagnósticas de tipo morfolóxico, funcional e analítico, así como procedementos terapéuticos moi difíciles, se non imposibles, de realizar por outros métodos. Estas actividades que achegan un beneficio notorio ao ser humano poden, ao mesmo tempo, causar un prexuízo se as materias ou os aparatos implicados se manipulan dunha forma inadecuada, imprudente ou temeraria, e os residuos que ocasionan, trala súa utilización normal en condicións de traballo, se xestionan de maneira inadecuada PRINCIPIOS DE PROTECCIÓN RADIOLÓXICA A protección radiolóxica das persoas e do medio ambiente dos posibles danos das radiacións ionizantes fundaméntase na aplicación de tres principios básicos: xustificación, optimización e limitación da dose. O principio de xustificación implica que calquera actividade na que exista unha exposición a radiacións ionizantes debe estar previamente xustificada polas vantaxes prácticas que dela se deriven. O principio de optimización implica que as exposicións a radiacións ionizantes deben manterse no nivel máis baixo que razoablemente sexa posible. Estre principio tradúcese na práctica en que as actividades que implican exposición a radiacións ionizantes se planifican rigorosamente analizándose en detalle que se vai facer e como se vai facer, e establecéndose as medidas de protección que sexan necesarias para acadar o nivel de exposición máis baixo posible. É bastante habitual que estre principio apareza baixo a denominación de principio ALARA que é un acrónimo da tradución inglesa do termo tan baixo como razoablemente sexa posible acadar ( As Low As Reasonably Achievable ). O principio de limitación de dose implica que as exposicións a radiacións non deben superar determinados límites recoñecidos internacionalmente, o rango dos cales, cos coñecementos científicos actualmente dispoñibles, se considera un risco moi baixo ACCIÓNS DE PROTECCIÓN RADIOLÓXICA Protección radiolóxica e todo o que se faga para reducir o risco que implica o uso de radiación ionizante.

65 Polo tanto, as actuacións en Protección Radiolóxica son dispares en técnicas, métodos e procedementos, pero concorren nun fin e unha filosofía: diminuír tanto o risco directo como o potencial ata un nivel admisible, na medida que razoablemente sexa posible AS INSTALACIÓNS RADIOACTIVAS Unha instalación radioactiva é a que fabrica, almacena, comercializa ou utiliza material radioactivo ou equipos xerados de radiación ionizante. Segundo o risco clasifícase en tres categorías: I, II e III. As de alto risco potencial son as de primeira categoría. Un exemplo de instalación de primeira categoría son as centrais nucleoeléctricas. En Galicia non hai radicada ningunha instalación desta categoría. As instalacións radioactivas de II e III categoría, presentan un risco potencial sensiblemente inferior, e, segundo o seu campo de acción clasifícanse en comerciais, asistencias técnica, transporte, industrias, médicas e de investigación. Un apartado específico actual son as instalacións de raios X para diagnóstico médico, que antes se clasificaban como de terceira categoría AS DEPENDENCIAS Os lugares de traballo clasifícanse en función do risco de exposición, nas seguintes zonas segundo risco crecente: zona de libre acceso, zona vixiada, zona controlada e zona de permanencia limitada. A clasificación dos lugares de traballo nas zonas establecidas debe estar sempre actualizada de acordo coas condicións reais existentes. Excepto as zonas de libre acceso, todas as zonas deben estar debidamente sinalizadas, dispor de control de acceso e de equipos de monitorización de radiación e de protección axeitados para o tipo de proceso que se leve a cabo. Os exames e controis dos dispositivos de protección e dos instrumentos de medición, serán efectuados por expertos cualificados a estes efectos, que comproben periodicamente a súa eficacia, bo estado e funcionamento, así como a súa correcta utilización, de acordo no seu caso coas previsións establecidas.

66 QUE FACER EN CASO DE EMERXENCIA Algunhas pautas de intervención para persoas non especificamente cualificadas. No caso dunha instalación radioactiva: Permanecer fora. Non ter iniciativas propias e agardar instrucións. Se se require a colaboración (evacuación de persoas, sufocar lume, achicar inundación) actuar baixo instrucións concretas de persoal acreditado da instalación e sempre en presenza do mesmo. En caso de accidente de mercadorías de clase 7: Se o condutor do vehículo está consciente: Atender as súas recomendacións para comunicar o accidente e solicitar axuda a través da Central de Emerxencias 112. Colaborar no balizamento da zona. Regular o tadi pode achegar información nin colaborar: Comunicar os datos do accidente á Central de Emerxencias 112. Recibir instrucións. Actuar como un transporte de mercadorías perigosas, no que se descoñecen as substancias implicadas, en canto a regulación do tráfico, achegamento ao vehículo e balizamento da zona. Tomar datos das placas laranxas e das sinalizacións laterais e posteriores do vehículo. Caso de que os vultos estean fora, toma os datos da identificación so no caso de que exteriormente non presenten danos. Comunicar os datos á Central de Emerxencias 112. Esperar a chegada do persoal cualificado A SEGURIDADE NUCLEAR E PROTECCIÓN RADIOLÓXICA EN GALICIA Protección Civil da Xunta de Galicia desenvolve funcións do Consejo de Seguridade do Consejo de Seguridad Nuclear para garantir a seguridade, na nosa Comunidade Autónoma, das Instalacións Radioactivas de segunda e terceira categoría, das Instalacións de Raios X con fins de diagnóstico medico, dos transportes de combustible nuclear e doutros materiais radioactivos que teñen a súa orixe ou a súa fin en Galicia, e para desenvolver programas de vixilancia radiolóxica ambiental. A Xunta de Galicia actúa, como organismo Regulador de actividades que comportan riscos radiolóxicos, no marco da Encomenda de Funcións do Consejo de Seguridad Nuclear á Xunta de Galicia, subscrita en data de 15 de novembro de Esta fórmula utilizada para levar a cabo as citadas funcións é unha das vías de colaboración entre as administracións públicas que para o cidadán se traducen no portelo único. O desenvolvemento das funcións encomendadas, dende a sinatura da Acta de entrada en vigor do Acordo de Encomenda, en data de 12 de decembro de 1991, resulta positivo, xa que a Xunta de Galicia exerce o control e seguimento destas actividades, dispón de información directa sobre os niveis de seguridade deste tipo de instalacións, e puido acometer e desenvolver outras funcións relacionadas e non expresas no marco da Encomenda.

67 OBXECTIVOS Asegurar que as diversas actividades, radicadas en Galicia, nas que concorre o uso de fontes radioactivas e equipos emisores de radiación ionizante, se desenvolvan e acheguen os beneficios desexados mantendo un s niveis de risco aceptables segundo os estándares de seguridade vixentes para cada tipo de instalación. Verificar a xestión correcta de todos os residuos radioactivos xerados nas instalacións radicadas en Galicia. Conseguir que as doses de radiación para o persoal Profesionalmente Exposto (PPE) das instalacións radioactivas e radiolóxicas, e que as doses tanto das directas a poboación como as derivadas do funcionamento das instalacións, non só non superen os límites establecidos, senón que resulten tan baixas como razoablemente sexa posible. Manter nas instalacións unha actualización continuada de persoal e medios que resulte nunha optimización na contención dos niveis de risco. Atención ás operacións especiais planificadas e respostas de 24 horas pra as emerxencias radiolóxicas O LUME Concepto: Desenvolvemento dunha reacción química fortemente exotérmica de oxidaciónredución. Os produtos que interveñen nestas reaccións son o oxidante e o redutor. Na terminoloxía de incendios o redutor é o combustible, e a mestura gasosa que contén o oxidante en concentración suficiente para que desenvolva a reacción, chámase comburente. Factores que interveñen no lume: Para que se produza un lume é necesario que coexistan tres factores: combustible, comburente e enerxía de activación. A ausencia dunha destes factores impediría a combustión. Para que o lume se manteña é necesario que a enerxía sexa suficiente para manter a reacción en cadea. Tipos de lume. Co fin de identificar a substancia extintora máis axeitada, clasificase o lume en función do combustible: LUME DA CLASE A : producidos por combustibles sólidos, formando brasa (madeira, carbón, palla, goma, tecidos, etc.,) LUME DA CLASE B : producidos por combustibles líquidos ou sólidos de baixo punto de fusión (gasolina, queroseno, gasóleos, aceites, asfaltos, parafinas, etc.). LUME DA CLASE C : producidos por gases (propano, butano, metano, gas cidade, etc.). LUME DA CLASE D : producidos por metais combustibles (magnesio, uranio, aluminio en po, sodio, etc.). LUME DE ORIXE ELÉCTRICA E : na realidade non se considera como unha clase de lume, xa que neste grupo quedan incluídos todas as clases de lume que arden na presenza de electricidade. Extinción do lume. A falta ou eliminación de calquera dos factores que interveñen no lume produce a súa extinción. Segundo o elemento que se elimine, aparecerán distintas formas ou mecanismos de extinción. Estes son:

68 SEPARACIÓN: eliminando o combustible SUFOCACIÓN: eliminando o comburente (osíxeno) ARREFRIAMENTO: eliminando o calor (enerxía de activación) ROTURA DE REACCION EN CADEA: impedindo a transmisión de calor dunhas partículas a outras do combustible. MANUAL DO CURSO BÁSICO DE PROTECCIÓN CIVIL

69 TETRAEDO DEL FUEGO IDONEIDADE DOS AXENTES EXTINTORES SEGUNDO A CLASE DE LUME AXENTE EXTINTOR CLASE DE LUME A B C D Auga a chorro XX Auga pulverizada XXX X Espuma física XX XX Po polivalente XX XX XX Po seco XXX XX Derivados halóxenos X XX Anhídrido carbónico X X Produtos específicos para lumes de metais X XXX EXCELENTE XX BO X ACEPTABLE AXENTES EXTINTORES AUGA ESCUMA PO QUÍMICO ANHÍDRIDO CARBÓNICO APLICACIÓN Lume A Lume B outros A Lume B outros A lume C Lumes A e B CARACTERÍSTICAS DOS AXENTES EXTINTORES FORMA DE EXTINCIÓN Refrixeración sufocación Refrixeración, sufocación Acción catalítica sufocación Arrefriamento sufocación VANTAXES DESVANTAXES TIPOS Abundante, barata Pode utilizarse na electricidade non é tóxico Utilizarse nos lumes eléctricos Non utilizar na electricidade Non utilizar na electricidade Irrespirable produce Chorro, pulverizada BC bicarbonatos ABCE polivalente D especiais

70 HIDROCARBUROS HOLOXENADOS superficiais Lumes A e B superficiais Acción catalítica negativa sufocación Limpo dieléctrico queimaduras Lixeiramente tóxico INCENDIOS URBANOS QUE FACER EN CASO DE EMERXENCIAS A loita máis eficaz antes os incendios é a que un se pode prestar a si mesmo. Os incendios son máis rápidos, e é posible que para cando poidan chegar as axudas externas sexa demasiado tarde. Medidas de precaución: Mantén os mistos e os chisqueiros fora do alcance dos nenos Non gardes produtos inflamables (alcohol, papeis, tecidos) prego dunha fonte de calor Comproba o bo estado dos extintores Infórmate das instrucións en caso de incendio n edificio onde vives e no tu lugar de traballo Non fumes cando manipules un produtos inflamable Mantén despexadas as saídas de emerxencia En caso de incendio: Avida ós equipos de socorro Nun lugar público, dá a alarma e procede á evacuación seguindo as saídas de emerxencias indicadas Vai rápido, pero sen correr, e non utilices o ascensor Evita as correntes de aire, avivan o lume Corta a corrente eléctrica se o lume afecta a unha instalación eléctrica Ataca a base das chamas se tes un extintor a man Se un líquido se inflamou, sufoca o lume con panos mollados Se o lume está dentro dun recipiente, tápao Se se prende a roupa dunha persoa faina rodar polo chan Se te atopas nun local cheo de fume, avanza a catro pés, a temperatura é mais baixa e o aire máis limpo Se hai lume ou ben fume detrás da túa porta, mantena pechada e tapa as fendeduras con panos mollados Faite ver pola fiestra se non podes saír do edificio INCENDIOS FORESTAIS Na actualidade son un dos máis importantes desastres naturais ós que se enfrontan as sociedades modernas e constitúen un problema medioambiental moi grave. Prodúcense cando o lume afecta a combustibles vexetais naturais e se propaga a través do monte. Só os lumes provocados polo raio (- 5%) son alleos á actividade humana. Os restantes, que supoñen máis do 95%, son imputables á actividade humana sobre o medio. Clases de incendios forestais. Segundo o estrato a que principalmente afecte o lume distínguese:

71 Lumes de superficie: sonos que se estenden queimando o tapiz herbáceo e a matogueira. Representan máis do 85% do total, porque este tipo de vexetación, ao acusar rapidamente a fatal de humidade e arder con facilidade, resulta moi propicia á iniciación e propagación das lapas. É máis, un gran número de incendios das demais clases, nos seus comezos, son incendios de superficie. Lumes de copas: son os que avanzan consumindo as copas das arbores. Como a forza do vento é case sempre maior a nivel de copas que a nivel de matogueira, os de copas avanzan máis rápido que os de superficie. Lumes de solo: son os que se propagan baixo a superficie, alimentados por materia orgánica seca, raíces ou turba, representan menos do 1% e avanzan moi lentamente. Os factores que interveñen na propagación son: A natureza ou estado da vexetación A topografía do terreo: pendentes moi pronunciadas e valgadas moi marcadas Os factores climáticos: vento, humidade e temperatura Criterios de actuación Vixilancia: é fundamental detectar o máis rapidamente posible o lume e comunicalo ós medios de extinción Extinción: consiste en eliminar algún dos compoñentes que forman o triángulo do lume: combustible, osixeno e calor. Eliminación do combustible: - Limpeza manual mediante motoserras, machadas, podóns, etc., coas que se corta a vexetación e se descobre o solo mineral - Limpeza mecanizada mediante tractor cos seus correspondentes apeiros, que arrinca a vexetación e descobre o solo mineral - Contralume, destrúe o combustible estre a liña de defensa e o bordo do incendio. O contralume apóiase na faixa limpada con tractor ou manualmente Eliminación de comburente: - Recubrindo o combustible en ignición con material que o separe do osíxeno, con terra, auga, etc. - Golpeando o combustible con batelumes, ramas verdes, etc. Eliminación de calor: - Botando auga sobre o lume, o que para evaporarse consume calor. Se a cantidade de auga é suficiente extinguirase o lume. Medios de extinción Medios humanos: fórmanos todo o persoal que dun ou outro xeito contribúe a combater os incendios forestais. Debe ser persoal cualificado. Medios materiais: Ferramentas: están destinadas a modificar o combustible forestal. Citamos entre outras machados, motoserras, picos, pas, aixadas, batelumes, extintores de mochila, etc. Maquinaria pesada: úsase para a apertura de liñas de defensa cando o lume ameaza masas forestais importantes. Citamos as pas ou bulldozers nas súas diversas variantes, tanto en potencia coma se son de rodas ou cadeas Vehículos contra incendios forestais que permiten o transporte e lanzar auga sobre o lume en lugares onde non se dispón dela

72 Grupos motobomba: é unha bomba centrífuga transportada por dúas ou mais persoas en particular Vehículos contra incendios forestais todo terreo: están formados por un chasis automóbil provisto de cisterna de auga e unha bomba centrifuga que a impulsa Medios aéreos: avións anfibios e helicópteros QUE FACER EN CASO DE EMERXENCIAS Medidas de precaución Non fagas nunca lume no bosque nin nos seus arredores. Apagar ben os mistos e cigarros e non os tire ao chan, nin pola fiestra do coche. Elimina a maleza dos arredores da túa casa. Non abandonar no monte botellas ou obxectos de cristal. En épocas de risco de incendio, ir ao monte sempre e cando se coñeza ben o terro, as vías de comunicacións e camiños alternativos. É preferible facelo sempre por zonas de grande visibilidade. Se o lume é pequeno atáqueo na súa base. Se non se apaga facilmente, avise á Central de Incendios Forestais. Trate de afastarse polas zonas laterais do mesmo e sempre en sentido contrario ao da dirección do vento. Procure non dirixirse cara a barrancos, valgadas, nin intente escapar ladeira arriba cando o lume suba por ela. Afástese do incendio polas zonas máis desprovistas de vexetación e recorde que un cambio na dirección do vento pode facer que o lume o rodee. Non intente atravesar a pé, ou en coche ou outro tipo de vehículos a estrada afectada por frontes de lume ou con zonas de acumulación intensa de fume que impida a visibilidade. O conveniente é retroceder e buscar camiños alternativos. RECOMENDACIÓNS EN INCENDIOS FORESTAIS 1. Actuarase enerxicamente nos primeiros momentos, pois pódese lograr conter neles a expansión das lapas; será menor o esforzo que require na extinción 2. Evitaranse grandes riscos, e para actuar buscaranse os sitios aberto ou que teñan saída segura 3. Non se concentrará persoal nos barrancos ou depresións nin nas ladeiras onde haxa un lume ascendente 4. Aínda que a situación sexa apurada non se buscará nunca a fuxida ladeira arriba, porque o fume e a maior velocidade das lapas poden ser fatais, nin tampouco na dirección do vento. Se non hai outra saída intentarase atravesar o lume por algún punto débil, para pasar á zona queimada 5. Os lumes de subsolo combátense removendo o terro e eliminando o material combustible. Nas tubarias será imprescindible abrir unha gabia ata acadar o solo mineral, depositando os materiais da escavación no lado do lume 6. Nos lumes de superficie débese empregar o ataque directo, se non son pouco intenso, pequenos ou de propagación lenta, loitarase en todo o bordo do lume, noutro caso iniciaranse os traballo de extinción pola cola e seguirase polos flancos ata reducir e apagar a cabeza

73 7. Para os lumes de copa haberá que recorrer case sempre ao ataque indirecto. Se hai que dar cortalume tal decisión corresponderá exclusivamente ao xefe de extinción 8. Cando hai varios focos de orde análoga, darase prioridade ao máis próximo, pero e n dos máis afastados ameaza perigosamente persoas ou bens valiosos, acudirase a el de inmediato 9. Se os incendios son varios e están próximos procurarase confinalos nun so contorno 10. Vixiaranse os lumes secundarios, as bolas e os tramos recentemente apagados para evitar ser rodeados perigosamente 11. Cando non hai medios suficientes para facer fronte a todo o lume, ata que chegan os reforzos, actuarase aí onde o traballo se xulgue máis eficaz 12. Os bordos en que haxa tramos co lume contido son máis fáciles de apagar e deben selo antes de que volvan tomar incremento 13. As horas da noite e máis aínda as do amencer, son as máis propicias para combater os incendios, pois o persoal non está tan fatigado pola calor como durante o día e as correntes de aire frío e a humidade do ambiente conteñen en parte as forzas las lapas 14. Tan pronto se sufoque o incendio, organizaranse os servizos do retén e patrulla e baixo ningunha circunstancia se abandonará o terreo antes de que se complete a súa consumición MEDIDAS DE AUTOPROTECCIÓN EN INCENDIOS FORESTAIS 1. Dentro das posibilidades físicas de cada un actuarase con enerxía, pero sen chegar nunha á fatiga nin ao esgotamento 2. O manexo de ferramentas cortantes farase con precaución para non ferir os demais. Se se emprega a motoserra non se camiñará con ela en marcha 3. Os traballos en marchas nocturnas auxiliaranse con lanternas 4. Cando haxa que actuar nas inmediacións de tendidos de alta tensión, será atinado solicitar o corte da corrente, co que se suprimirán os riscos de que quedan electrocutados os que lanzan auga con mangueiras o extintores e de que se produzan accidentes se hai que apear 5. É preferible traballar en equipo, a ser posible en paraxes abertas e desde logo tendo sempre previsto un camiño de retirada. Hai que ter coidado de non afastarse nunca do grupo 6. Se as lapas se botan enriba ou hai perigo de verse rodeados por elas, nunca se buscará a fuxida ladeira arriba, senón polos flancos. Se é preciso, intentarase atravesar o bordo do lume por un punto débil, cun pano húmido protexendo a cara para pasar á zona xa queimada.

74 3. MÓDULO 3. COMUNICACIÓNS 3.1 OS SISTEMAS DE COMUNICACIÓN. INTRODUCIÓN Un dos factores fundamentais para o funcionamento de todo grupo social é a existencia dun sistema de comunicación. Sen el non é posible a interacción humana nin o mantemento da estrutura social. Etimoloxicamente comunicar refírese a compartir ou intercambiar. A comunicación é a transmisión ou recepción de signos, sinais, escritos, imaxes, sons ou informacións de calquera natureza feita por calquera medio. O home foi desenvolvendo ao longo da historia sistemas de comunicación cada vez máis sofisticados para poder transmitir unha información ou sinal a distancias cada vez maiores en menos tempo. Os sistemas de comunicación pretenden, polo tanto, transmitir unha información ou un sinal que pode ser un sinal codificado, unha voz ou sinal de audio ou unha imaxe. A transmisión dun sinal tal como se orixina necesitaría potencias enormes, posto que a potencia radiada por unha antena diminúe ao baixar a frecuencia. Por outra banda aínda que se puidese transmitir así tódalas emisoras se interferirían e non se podería seleccionar ningunha. Unha das principais aplicacións da electrónica, e que deu orixe á súa evolución tan axiña, foi precisamente a transmisión da información por medio dos sistemas de comunicacións OS SISTEMAS DE TELECOMUNICACIÓNS Un sistema de telecomunicación ten por finalidade transmitir unha mensaxe ou unha información entre un punto emisor ou fonte e outro punto chamado receptor ou destino. FONTE TRANSMISOR MEDIO RECEPTOR DESTINO A fonte subministra unha mensaxe en forma non eléctrica que é o resultado dalgún fenómeno físico ou fisiolóxico. Para poder transmitila debe transformarse nun sinal eléctrico adecuado. Este sinal pode ser continuo (analóxico) ou discreto (dixital). Para a transformación da mensaxe nun sinal eléctrico no extremo emisor e a súa restitución á forma primitiva no extremo receptor requírense transdutores, por exemplo: micrófonos, altofalantes, lectores de cinta, etc., que ocupan unha certa marxe de frecuencias, que no seu conxunto denominarémolo ancho de banda. O transmisor adapta o sinal eléctrico ao medio de transmisión.

75 O medio de transmisión pode ser ondas electromagnéticas (sen soporte físico) ou un cable que enlaza o transmisor co receptor, o que da lugar a dous tipos de comunicacións: comunicacións por cable e por onda de radio. O receptor transforma o sinal procedente do medio de transmisión nun sinal eléctrico adecuado para accionar o transdutor de saída, que poñerá a información á disposición do usuario. O destino: a quen vai dirixida a comunicación COMUNICACIÓNS COMUNICACIÓNS VÍA RADIO COMUNICACIÓNS VÍA CABLE TELEFONÍA BUSCA-PERSOAS TELEFONÍA FAX SATÉLITE TRUNKING TELEX REDES INFORMÁTICAS T.V. RADIO T.V. INTERNET As comunicacións por ondas de radio ou electromagnéticas son as que permiten maior mobilidade e son tamén as máis usuais en Protección Civil. Reciben tamén o nome de radiofrecuencias ou radioondas porque nun principio foron utilizadas exclusivamente para as comunicacións por radio. 3.2 ONDAS ELECTROMAGNÉTICAS Este tipo de ondas teñen unha orixe eléctrica e propáganse polo espazo igual que as ondas sonoras, debido a súa natureza alcanzan velocidades próximas ás da luz. Na natureza existen baixo diversas formas coma os raios X, os infravermellos, a radiación cósmica ou a luz visible. Artificialmente pódense xerar cuns circuítos electrónicos especiais que chamaremos osciladores e logo radiarse ao espazo a través dunha antena; elementos estes que forman parte do que coñecemos como "emisora" ou transceptor.

76 O nome de electromagnéticas débese a que están formadas por un campo eléctrico e outro magnético e teñen a calidade de que non necesitan soporte para a súa propagación. Como sabemos o son necesita un gas, un líquido ou un sólido para propagarse; as ondas electromagnéticas non. Campo Eléctrico Os campos eléctrico e magnético que forman estas ondas caracterízanse porque están desfasados ortogonalmente 90 e diminúen de intensidade coa distancia. Para o estudo destas ondas dividímolas en tramos que denominamos bandas de frecuencias que coñecemos polas súas siglas en inglés. O conxunto de frecuencias dentro das bandas teñen unhas características determinadas e un uso tamén determinado. SIGLAS DIVISIÓN L. ONDA FRECUENCIA CARACTERÍSTICAS USO HF Ondas curtas decamétricas de 100 m. a 10 m. de 3 Mhz a 30Mhz Propagación ionosférica con fortes variacións estacionais e día/noite. Comunicacións de todo tipo a media e longa distancia. VHF Ondas curtísimas métricas de 10 m. a 1 m. de 30 Mhz a 300 Mhz Propagación directa, algunha vez ionosférica ou troposférica. Enlaces de radio a curta distancia, TV. UHF Ondas ultracurtas decimétricas de 1 m. a 10 cm. de 300 Mhz a 3 Ghz Só propagación directa, poden repetirse a través de satélite. Enlaces de radio, TV, radar. Dentro das bandas de frecuencias as siglas mais comúns que atoparemos son VLF, LF, MF, HF, VHF, UHF, SHF e EHF, acrónimos do inglés que quere dicir moi baixa, baixa, media, alta, moi alta, ultra alta, súper alta e extra alta frecuencia. Dentro do uso que nós temos, as mais empregadas e as súas características son:

77 3.3 MODULACIÓN - TIPOS Ata o de agora estivemos a falar das ondas electromagnéticas simplemente como forma de enerxía que se pode radiar e que viaxa polo espazo atravesando os obxectos e noutros casos rebotando neles; pero era simplemente enerxía e esta enerxía non transmitía ningunha información. Para transmitir información a través dunha onda radioeléctrica é necesario modulala; é dicir, "montar" un sinal ou información a transmitir que chamamos onda "moduladora", sobre unha onda electromagnética que actúa de transporte e chamámola onda "portadora". O conxunto destas dúas ondas coñécese coma "onda electromagnética modulada". Esta onda será recibida polo receptor que mediante uns circuítos especiais denominados detectores extraerá dela a información e poñeraa a disposición do destinatario. Modulación, polo tanto, é o proceso polo cal superpoñemos unha información ou sinal a unha onda electromagnética que a transporta polo espazo. Para modular ondas electromagnéticas empréganse circuítos electrónicos especiais chamados moduladores que son outra parte importante das emisoras ou transceptores. Os moduladores deforman a portadora de diversas formas de acordo co sinal a transmitir. Polo tanto teremos moduladores de diversos tipos e emisoras con un ou varios tipos de moduladores. Os tipos máis comúns de modulación que nós empregaremos son: AM (modulación de amplitude): deformación que afecta a altura dos semiciclos da onda. O conxunto destes picos coñécese polo nome de envolvente. FM (modulación de frecuencia): deformación que afecta a separación entre os semiciclos da onda. PM (modulación de fase). PCM (modulación por impulsos codificados). PDM (modulación por duración de pulsos). PPM (modulación por posición de pulsos). PAM (modulación por amplitude de pulsos). Na práctica, para comunicacións profesionais, empréganse as bandas de frecuencias de VHF ou UHF moduladas en frecuencia (FM) por ser a modulación máis idónea para a transmisión de son ao conseguir unha maior calidade e ser a máis inmune ao ruído. 3.4 TIPOS DE COMUNICACIÓNS CLASIFICACIÓN As comunicacións pódense clasificar en catro tipos atendendo a súa dirección independentemente das frecuencias de transmisión que empreguemos, do tipo de modulación ou do servizo ao que van dirixidas: Símplex (son comunicacións unidireccionais): dáse cando a comunicación é nun so sentido; caso das emisoras comerciais.

78 Dúplex (bidireccionais): dáse cando a comunicación pode ser en ámbolos dous sentidos ao mesmo tempo; por exemplo o caso do teléfono. Semidúplex: é cando a comunicación é nas dúas direccións pero alternativamente; caso das emisoras de radio profesionais, talkies, etc. Dúplex: dáse cando transmitimos simultaneamente dúas ou máis informacións sobre unha mesmo medio e en calquera dirección. É o tipo que se está a empregar, e neste senso desenvólvense sistemas complexos utilizando modulación dixitais o que nos da servizos como a TV por cable (moitas emisoras por un mesmo cable) ou as plataformas de TV comercial a través do satélite ou de distribución terrea, que, sen variar a onda sintonizada proporcionan moitas canles e ademais proporcionaranos servizos engadidos como a TV á carta ou o pay for view (pagar por ver), ou compras dende a casa REPETIDORES As ondas electromagnéticas teñen unhas condicións especiais e, como xa sabemos, aínda que poden chegar a grandes distancias dependendo da potencia, condicións de propagación, frecuencia etc., o seu poder de penetración é pequeno; é dicir, non son capaces de atravesar grandes obstáculos como montañas, grandes edificios, etc., e aínda que en determinadas condicións rebotan neles créanse zonas de sombra nas que é moi difícil ou imposible establecer ou recibir unha comunicación. Este inconveniente é subsanable mediante o emprego de equipos que denominaremos repetidores. Estes aparellos poden ser de dous tipos: pasivos ou activos. Estes últimos son usados maioritariamente, e en esencia constan dun receptor que recibe o sinal, amplifícao e vólveo emitir simultaneamente. Poden funcionar dun xeito illado pero se os coordinamos dende un punto común formamos unha rede de repetidores e nesta rede as comunicacións flúen dunha forma ordenada, polo que as poderemos dirixir dentro desa rede. Este é o caso das redes celulares tamén chamadas multiacceso ou troncais como a rede Trunking, o SIRDEE ou a telefonía móbil) SISTEMA TRUNKING Como xa dixemos, se consideramos a posibilidade de interconexionar os repetidores de maneira que se poida establecer unha xerarquía entre eles, e que este fluxo das comunicacións

79 pase por un punto común dende o cal gobernaremos os repetidores, conseguiremos formar unha rede na que as comunicacións flúan dun xeito ordenado por dentro dela e na que tódolos usuarios teñan unhas prestacións comúns facendo uso dunhas únicas infraestruturas. Este é o caso das redes celulares, pois os reemisores ou repetidores, os que dende agora chamaremos Estacións Radio Base (ERB), forman células ou celas coa súa cobertura. O sistema empregado ata a chegada destes sistemas para comunicacións privadas era dispor dunha frecuencia ou grupo delas, de uso exclusivo, e cuns aparellos, os cales, a miúdo, se lle engadía un repetidor para mellorar a cobertura, creábase así unha rede nunha zona determinada. Este sistema que nun principio era sinxelo, complicábase cando a zona a cubrir aumentaba, o mesmo que se aumentaban o número de usuarios, ou se na zona sinalada outros usuarios querían dispor da súa propia rede, xa que como sabemos o espectro radioeléctrico (é dicir o número de frecuencias ou canles dispoñibles) é limitado orixinando así interferencias ou a necesidade de emprego de subtóns, dando lugar as veces a que nun mesmo emprazamento encontrásemos dous ou máis repetidores. Para solucionar estes inconvenientes deseñouse o sistema Trunking, tamén chamado troncal ou multiacceso, mediante o cal facendo uso de frecuencias compartidas (que se repiten ao longo das celas da rede) e elementos comúns (repetidores, radioenlaces, centros de control de rede, etc.) conseguían dar servizo a unha multitude de usuarios que se organizan nas súas flotas. Este mesmo esquema emprégase nas redes de telefonía móbil. A premisa máis importante é garantir sempre a comunicación en tempos moi reducidos con calquera outro usuario da mesma rede, polo que existe un tempo máximo no que o usuario pode usar de xeito continuo a rede para transmitir. Por outra banda, a rede sempre está aberta ao empregar temporizadores de uso dela restrinxindo o tempo total de ocupación da canle e, polo tanto, a ocupación dos medios; permitíndolle a outros usuarios acceder a ela sen que exista monopolio de uso por parte dun deles. Todas estas limitacións, xunto cunhas infraestruturas que son comúns o mesmo que as frecuencias empregadas, redundan nun menor custo nas instalacións e nun menor gasto na explotación do sistema, remitíndolle o uso desta rede, que é privada a varias organizacións ou grupos que poden funcionar de forma autónoma dentro dela sen interferir con outros grupos. As vantaxes dun sistema trunking respecto a un sistema convencional, sen ter en conta xa o gasto de instalacións ou a explotación da rede son moitas comezando pola economía de frecuencias, xa que solo se utilizan unhas poucas que se van repetindo noutras células e polo tanto sempre son as mesmas, pasando pola modificación dinámica das características da rede ou, finalmente, o emprego da rede para servizos á medida dos usuarios. A mellora do nivel de servizo é evidente, xa que ao ser un grupo cerrado de usuarios (Sistema Privado) é máis fácil controlar a rede. Pola contra unha rede de telefonía móbil é un Sistema Público xa que vai dirixida a un grupo aberto de usuarios, os cales non teñen opción a decidir sobre as capacidades da rede ou as facilidades da mesma, e, simplemente, son tomadores dos servizos sen participar na explotación, nin na súa xestión.

80 É importante dicir que en cada Estación Radio Base so se fai uso dunha frecuencia que actúa como canle de control a través do cal se manexan informacións relativas a usuarios conectados, peticións de chamada, etc. e unhas canles de tráfico en número variable, relacionado co numero de usuarios os que se lle da servizo e a través dos cales solo se cursan as comunicacións. Ata o de agora sempre falamos de rede trunking, troncal ou multiacceso, pero tamén se coñece por sistema radiomóbil. Isto é debido a que estes sistemas se deseñaron para permitir as comunicacións entre usuarios que se desprazaban de lugar ou estaban en movemento, non estando nun punto fixo de cotío. Engadir que troncal fai referencia a que o groso das comunicacións circula por un "tronco" formado pola rede de ERBs e radioenlaces entre elas. Imos diferenciar entre os dous tipos de sistemas radio- móbil, o sistema privado e o sistema público. Privado: indica que é un grupo cerrado de usuarios os cales dalgunha forma son donos dese sistema ou participan na xestión e que é de uso exclusivo deles. Este sistema presenta moitas vantaxes respecto ao sistema tradicional, xa que utilizando sempre unha canle de control que actúa como nexo de enlace da rede con tódolos usuarios, e un número variable de canles de tráfico en función do tráfico de chamadas que exista sobre esa Estación Radio Base, dálle servizo a multitude de usuarios agrupados en flotas diferentes. Público: indica que é un grupo aberto de usuarios que non son donos do sistema e non participan na xestión do propio sistema. As principias diferenzas entre os dous sistemas son: PRIVADO Grupo pechado de usuarios Acceso excepcional a rede telefónica Funcionamento Half- Dúplex Canles, repetidores e outros recursos son limitados Conversacións frecuentes pero de curta duración PÚBLICO Grupo aberto de usuarios Funcionamento sempre a través da rede de telefonía comercial Funcionamento Full- Dúplex Os recursos do sistema son moi numerosos e están deseñados para soportar moitas comunicacións simultáneas Conversacións sen límite de tempo

81 A distribución das canles de radio en células e clúster pode ser do seguinte xeito: Os servizos que ofrece o sistema por apartados son os seguintes: CHAMADA SELECTIVA: é a chamada de voz entre os usuarios. CHAMADA DE GRUPO: son as chamadas de voz a un grupo de usuarios definidos previamente polo xestor da flota. CHAMADA DE PRIORIDADE: chamada de voz que os sistema xestiona con maior celeridade previa marcación especial. CHAMADA DE EMERXENCIA: chamada de voz que os sistema xestiona con maior celeridade previa marcación especial. CHAMADA INTERFLOTA: chamada de voz a un usuario dunha unha flota distinta a nosa, previa marcación especial. CHAMADA PABX: chamada a un telefono fixo pertencente a unha central privada. Outros servizos que pode soportar un sistema Trunking son: Mensaxes de estado Mensaxes de datos curtos Datos en formato libre Información de telemetría

82 3.5 FUNCIONAMENTO DA REDE OFICIAL DE COMUNICACIÓNS DA XUNTA REDE TRUNKING Esta rede está controlada dende o Centro de Control Rexional sito en San Marcos (Santiago) e operada por terminais POT e POE dende os cales se dan diversos parámetros de funcionamento, contrólase o tráfico, centralízanse alarmas do sistema, confórmanse flotas, etc. A este Centro están conectadas as Estacións Radio Base a través das cales acceden os usuarios ao sistema despois de rexistrarse no momento de acender o aparato. Tamén a conexión telefónica da Rede Ibercom da Xunta (que funciona como unha PABX) se fai neste punto a través duns interfaces entre Rede Trunking e Rede Ibercom, dando a opción de teléfono (Ibercom) á trunking e viceversa. Con estas infraestruturas pódense dar tres tipos básicos de chamadas dependendo do destinatario das mesmas. Caso 1: CHAMADA LOCAL Que o destinatario da comunicación estea baixo a cobertura da mesma ERB que o que a realiza. Neste caso é a propia ERB a que despois de recibir a solicitude pola canle de control e comprobar que o usuario que chama está autorizado a realizala, busca na base de datos local se o destinatario está operativo. En caso afirmativo asígnalle unha canle de tráfico e un tempo máximo de 3 minutos para realízala. A ERB permanece expectante para vixiar o tempo transcorrido ou se pola contra non fan uso dela (inactividade de canle), cortando a comunicación e procedendo a asignarlle esa canle a outros usuarios que o soliciten. Caso 2: CHAMADA ÍNTER SITO Se o destinatario está baixo a cobertura doutra estación, a ERB que recibe a solicitude comunicase co CCR o cal busca na súas bases de datos en que outra ERB está rexistrado; momento no cal autoriza a comunicación entre ámbalas dúas ERBs e os mesmos controis de tempo antes salientados. Dicir tamén que se o destinatario da comunicación neste momento se despraza entre a cobertura doutras ERBs, o sistema seguirao sen que se corte a comunicación e sen que este se decate. Caso 3: CHAMADA A PABX Neste caso actúa como no caso anterior e é o propio CCR a través dos interfaces o que fai a comunicación coa rede telefónica. Engadir so que o rexistro do usuario se fai de modo automático ao acender o aparato e a través dunha pantalla infórmanos de tal circunstancia. Se non o conseguira probaría cunhas frecuencias xa programadas ata encontrar unha canle de control xa que do contrario non sería posible establecer ningún tipo de comunicación. A conmutación entre a canle de control a través da cal se rexistra, e a canle de tráfico a través da cal se fala, é de modo automático, polo que no uso normal non se aprecia salvo polo feito de

83 que na pantalla aparece un contador que diminúe de valor e indícanos o tempo máximo que nos queda de comunicación. 3.6 USO DOS EQUIPOS TRUNKING CARACTERÍSTICAS Posúen características de identidade, co cal a rede recoñéceos e permite redirixir as comunicacións a puntos concretos. Previamente, deben ser dados de alta na rede, momento no cal se lle gravan as canles de control, frecuencias a utilizar, número de usuario dentro da rede, e outros parámetros necesarios para o seu funcionamento normal. Así e todo, debemos indicar que para calquera dúbida, función específica, ou uso concreto, débese consultar o manual de instrucións que acompaña ao equipo ou ao Xestor da Rede de Comunicacións TIPOS DE COMUNICACIÓNS TRUNKING MÁIS USUAIS COMUNICACIÓS INDIVIDUAIS DE FONIA: É unha comunicación de voz dirixida a un usuario en concreto e definido por un número comprendido entre 200 e 899. COMUNICACIÓNS INDIVIDUAIS DE FONIA CON PRIORIDADE: Trátase de comunicacións de número a número, pero que compre que se xestionen axiña. Para realizar este tipo de comunicacións debemos face-la seguinte marcación: * *+ N de destino + #. (O signo + indica a tecla a marcar a continuación e o símbolo # é o de envío de chamada). COMUNICACIÓNS INDIVIDUAIS DE FONIA DE EMERXENCIA: Son comunicacións de número a número pero que por circunstancias especiais compre que se xestionen coa máxima urxencia. Estas comunicacións so se deben empregar en situacións reais de emerxencia. A marcación a realizar é a seguinte: * * + N de destino + #. (O signo + indica a tecla a marcar a continuación e o símbolo # é o de envío de chamada). Cando se efectúa unha chamada deste tipo pasan as seguintes cousas: No caso en que houbera "Cola", a nosa comunicación pasaría ao primeiro lugar. Reduciríase o tempo de comunicación do resto das canles. destinatario da comunicación recibiría uns tons especiais informando dunha chamada de emerxencia. Mantén de igual forma todo o tempo e contéstanse de igual forma que unha chamada normal. COMUNICACIÓNS A GRUPO DE USUARIOS: Son as chamadas realizadas a un grupo de usuarios (definido con anterioridade), nas cales, o usuario que as realiza pódelle comunicar a un grupo de persoas unha mensaxe. Os

84 equipos receptores desta mensaxe pasan automaticamente a recepción, é dicir, so escoltan, non poden contestar. Ten igualmente limitación de tempo e é moi diferente dunha comunicación en banda convencional. Pódenselle incorpora-los modificadores de "prioridade" ou " emerxencia". A realización deste tipo de comunicacións vén definida pola numeración empregada. Os grupos están definidos con numeración comprendida entre 900 e 998, e nestes grupos sempre se inclúe ao CECOP Galicia, Servizo de Protección Civil da provincia correspondente, e Servizo de Protección Civil da provincia limítrofe que actuaría de reserva. Estas chamadas resérvanse a casos de grandes emerxencias. CHAMADAS INTER FLOTA: Para facilita-lo manexo dos equipos pertencentes a unha rede repártense a tódolos usuarios en flotas. Dentro de cada flota (grupo definido de usuarios, por exemplo, Protección Civil, Incendios, 061, etcétera), emprégase a marcación curta, é dicir, a marcación de 3 cifras que é suficiente para identificar un equipo. Cando queremos chamar a un usuario doutra flota temos que face-la marcación longa, é dicir, marcar primeiramente o número de flota ao que pertence o destinatario e despois o número curto. Por exemplo, se alguén doutra flota se quixera por en contacto con nos, que temos o número XXX, ten que marcar "2250" (que é o noso número de flota), máis o número XXX que é o número do noso equipo. Cando se recibe unha chamada pertencente a outra flota, non aparece na pantalla a identificación do que chama, so aparece _._._._. Esta función puido ser deshabilitada cando se fixo a programación inicial do equipo. OUTRAS MARCACIÓNS Para poñernos en contacto coa Central de Atención as Emerxencias 112, podémolo facer desde un equipo trunking marcando: 251, 252, 253, CÓDIGO FONÉTICO Nos casos nos que a lexibilidade das comunicacións non sexa boa (ruído, saturación, mala recepción, etc) débese empregar o código fonético ou outros códigos internacionalmente recoñecidos para deletrear as informacións que queiramos dar; tendo en conta que a primeira palabra correspóndese coa primeira letra da palabra a transmitir, a segunda palabra coa segunda letra e así sucesivamente. Aquí reproducimos o código fonético, tamén chamado de deletreo, por ser o máis empregado. Letra Código ICAO Inglés Pronunciación en Español Número Pronunciación A Alpha Alfa 0 Nada / Negativo

85 B Bravo Bravo 1 Primeiro C Charlie Charly 2 Segundo D Delta Delta 3 Terceiro E Echo Eco 4 Cuarto F Foxtrot Foxtrot 5 Quinto G Golf Golf 6 Sexto H Hotel Hotel 7 Sétimo I India India 8 Octavo J Juliet Juliett 9 Noveno K Kilo Kilo L Lima Lima M Mike Maik N November November O Oscar Oscar P Papa Papa Q Quebec Québec R Romeo Romeo S Sierra Sierra T Tango Tango U Uniform Uniform V Victor Victor W Whiskey Whisky X Xray X-Ray Y Yankee Yanqui Z Zulu Zulu 3.8 EMPREGO DE EQUIPOS CONVENCIONAIS Os equipos mais empregados nos Servizos de Protección Civil son uns similares os empregados polos radio- afeccionados. Características destes equipos son: Manexo moi sinxelo tendo poucas funcións. Estes equipos radian a onda xerada directamente dende a antena. Alcance limitado en función da potencia.

86 Usan unha ou varias canles programadas e específicas dentro dun territorio. O uso destas carnes ou frecuencias é autorizado pola Dirección Xeral de Telecomunicacións do Ministerio de Fomento, previo proxecto técnico e o correspondente pagamento de taxas. (O uso de equipos que permitan escanear frecuencias ou bandas diferentes as programadas e cerradas é ilegal, e a interceptación de comunicacións non dirixidas a un mesmo pode constituír un delito). Poden usar subtóns aínda que a secrafonía non é habitual sendo a súa banda de traballo VHF ou UHF. Son máis baratos e atópanse en calquera tenda de comunicacións TIPOS DE EQUIPOS: Imos diferenciar tres tipos de equipos: Base: son os equipos que están sempre no mesmo sitio físico e necesitan estar conectados para funcionar a rede eléctrica. Móbiles: son os equipos que están instalados nos vehículos ou embarcacións e que necesitan para funcionar estar conectados ao subministro eléctrico destes vehículos ou embarcacións. Portátiles: son equipos que son totalmente independentes e teñen alimentación eléctrica propia a través de pequenas baterías. Os elementos que compoñen estes equipos son: Alimentación: é o elemento encargado de subministrar a enerxía eléctrica para que os dispositivos funcionen (baterías, fontes de alimentación). Antena: é o elemento polo cal se radian os impulsos eléctricos xerados polos dispositivos electrónicos. Controis: son os elementos que empregamos para configurar o funcionamento do equipo de comunicacións ( volume, potencia, canle) Micrófono: é o elemento que converte os impulsos de aire xerado pola voz en impulsos eléctricos. Altofalante: é o elemento encargado de converter os impulsos eléctricos xerados polo equipo de comunicacións en impulsos de aire que nos recoñecemos como voz COMO OPERAR COS EQUIPOS De seguido, mencionaremos os pasos básicos para o emprego dos equipos de comunicacións convencionais cando nos sexa asignado para un servizo: 1. Acender o equipo. 2. Verificar que funciona e que estamos na canle asignada ao servizo. 3. Escoitar se hai algunha comunicación en curso. 4. Pulsar o elemento PTT para emitir a mensaxe e soltalo rematada a comunicación. 5. Esperar resposta ou verificar que a mensaxe foi recibida polo noso interlocutor. 6. Emitir as mensaxes con linguaxe clara, correcta e no ton adecuado. 7. Empregar sempre indicativos evitando facilitar nomes, direccións e números de teléfono a través dos equipos de comunicacións.

87 3.8.3 PRECAUCIÓNS E COIDADO DOS EQUIPOS: Os equipos que empregamos habitualmente son equipos con un valor económico importante e que facilitan moito o traballo na rúa, nun servizo programado ou nunha emerxencia polo que temos que extremar o seu coidado e mantemento. Entre outros coidados teremos en conta os seguintes: Ler o manual de instrucións do equipo para coñecer as características do mesmo así como as distintas funcións e precaucións. Evitar que se mollen os equipos, protexelos sempre que teñamos un servizo a intemperie ou no medio acuático con fundas impermeables. Evitar a exposición ou proximidade a focos de calor. Non transportar polas antenas, empregar complementos de transporte ou fixación como fundas, pinzas de cinto, etc. Evitar as caídas. Cargar adecuadamente a batería. Unha vez esgotada a carga das baterías, seguir as recomendacións do fabricante para recargalas empregando os cargadores correctos.

88 3.9 EMPREGO DE OUTROS EQUIPOS OS EQUIPOS SIRDEE A Xunta de Galicia a través da Dirección Xeral de Protección Civil empezou no ano 2008 un programa de comunicacións dixitais para que todos os servizos que interveñen nas emerxencias tiveran un mesmo equipo de comunicacións e que entre eles se puideran comunicar e coordinar. Para iso despregou un importante número de equipos portátiles, móbiles e de base entre os Concellos (Policías Locais e Grumir), Bombeiros, Dirección Xeral de Montes, Protección Civil da Xunta, Consellerías e equipos de reserva CAE 112. O seu funcionamento é moi similar a rede Trunking pero coa incorporación da tecnoloxía dixital tendo as seguintes vantaxes: Total confidencialidade nas comunicacións de rede. É un sistema totalmente seguro nas comunicacións Semiduplex. Múltiples opcións de servizos de voz e datos. Óptima calidade nas comunicacións o ser dixitalizada a voz. Única rede para as Forzas e Corpos de Seguridade do Estado. Opción de facer redes privadas virtuais para cada grupo ou organización. Como na rede Trunking, cada equipo correspóndese cun número de identificación único sendo a chamada entre equipos. Nesta rede Sirdee esta numeración componse de 9 números desglosados da seguinte maneira: Código Postal Conmutador Principal Flota SubFlota Identificativo

89 3.10 O CENTRO DE ATENCION AS EMERXENCIAS O número 112, como número único de emerxencias foi establecido pola Decisión do Consello da Unión Europea do 29 de Xullo de 1991 e concretado pola Directiva 98/10/EC do Parlamento Europeo e do Consello do 26 de febreiro de O número 112 atende, xestiona e coordina as chamadas de emerxencia recibidas na Comunidade Autónoma de Galicia. Polo tanto, o número 112 é: Número Único de Emerxencias: urxencias e emerxencias en materia sanitaria, extinción de incendios e salvamento, seguridade cidadá e protección civil Permanente: dispoñible 24 horas ao día 365 días ao ano Servizo Integral: atende calquera demanda de Urxencia e Emerxencia e coordina as actuacións de tódolos organismos que interveñen na resolución das mesmas De Balde: sen custe ningún para o usuario. O CENTRO DE ATENCIÓN AS EMERXENCIAS 112 GALICIA é un servizo dependente da AXENCIA GALEGA DE EMERXENCIAS tal como recolle o artigo 18 da Lei 5/2007 de Emerxencias de Galicia.

90 Son funcións do CAE 112 GALICIA as de prestar materialmente a asistencia requirida pola cidadanía a través del, ou dar traslado segundo se estableza que lles corresponda atender a outros organismos competentes na materia COMO CHAMAR AO CAE 112 GALICIA Para comunicarnos có CAE 112 GALICIA podemos facelo a través dunha chamada telefónica ben dende un terminal fixo nun domicilio ou dende unha cabina e tamén dende un Terminal móbil. Cando o fagamos dende un terminal fixo abonda marcar a secuencia numérica 112, ou ben activar o pulsador vermello do terminal (se o caso). Si pola contra o facemos dende un teléfono móbil farémolo marcando a secuencia 112 podendo obter a comunicación co CAE 112 sen que o abonado teña saldo, sen tarxeta SIM e tamén sen cobertura do operador telefónico e sempre que haxa outro operador na zona que si a teña. Outras formas de comunicación co CAE 112 debemos son: A través da rede Trunking marcar 251, 252, 253, e 254. A través do SIRDEE, seleccionar a posición 12 e efectuar a chamada Xa obtida a comunicación co CAE 112 debemos seguir a seguinte secuencia sempre que a situación o permita: Explicar claramente e con calma o motivo da chamada (incidente), e contestar as preguntas que nos fagan. Dar un teléfono de contacto (se é posible). Estar pendente da rechamada. Informar da chegada de medios externos e de calquera incidencia (se é o caso e así nolo piden, xa que os medios actuantes teñen comunicación do CAE 112).

91 4. MÓDULO 4. ACTUACIÓNS BÁSICAS ANTE EMERXENCIAS MÉDICAS 4.1 INTRODUCIÓN Os primeiros auxilios, no seu sentido máis amplo, abarcan cuestións de soporte vital que esixen para a súa realización non soamente a lectura detida dun manual, senón tamén exercizos prácticos e, posteriormente, unha avaliación teórica e práctica que permita determinar os coñecementos do alumno e a súa capacitación para a execución das manobras de soporte vital básico. Esta capacitación, que ten que estar acreditada polas autoridades sanitarias, tampouco pode ser definitiva, senón que estará sometida a reciclaxes periódicas para a actualización de coñecementos e prácticas. Todo cidadán tería que posuír unha serie de coñecementos básicos que lle permitisen, polo menos, non cometer erros ante a presenza dunha persoa necesitada de asistencia urxente, de tal xeito que, sen riscos para si mesmo nin para a vítima nin para terceiros, puidese prestarlle a primeira asistencia e, ademais, fose capaz de solicitar auxilio a unha central de emerxencias, informando concisa e eficazmente dos datos que esta central precisa para mobilizar os recursos dispoñibles máis adecuados a cada circunstancia. A protección civil ten un grao de implantación en Galicia moi importante e os seus integrantes participan en numerosas actividades, prestando colaboración e axuda ás diferentes institucións e organizacións e, en definitiva, servindo aos cidadáns, o que supón un esforzo importante para os voluntarios que conforman as agrupacións, máxime cando deles se agardan respostas cualificadas ante situacións comprometidas e difíciles para a poboación xeral. As páxinas seguintes, intencionadamente, non poden capacitar en manobras asistenciais básicas aos que as lean, polas razóns indicadas ao inicio, pero pretenden servir de primeira guía de actuacións ante determinadas cuestións importantes. 4.2 ATENCIÓN DE EMERXENCIA A actitude ante calquera situación de emerxencia debe seguir sempre os mesmos pasos: Protexer Avisar Socorrer Estas accións débense facer nese orden, P.A.S., xa que así a nosa actuación terá os mellores resultados posibles PROTEXER O concepto de protección cando se presta axuda nun accidente de tráfico debe ser amplo e comprender en primeiro lugar a protección da propia persoa que auxilia, a protección das vítimas e a do lugar do accidente.

92 Cando se produce un accidente debemos evitar que como consecuencia dese accidente ou dunha mala intervención se produzan outros, poñer a salvo ás vítimas que quedasen desamparadas e evidentemente, non poñer en perigo máis vidas cas que resultasen afectadas por dito accidente, incluíndo as dos socorristas. Todas as medidas son moi simples e obvias pero cando hai que aplicalas coas présas e cun certo nerviosismo esquécense doadamente. Autoprotección: Cando unha persoa se achega ao lugar do accidente, ha de ter seguridade de que ao prestar axuda non está a poñer en perigo a súa propia vida, de tal forma que se existe un grave risco deberá absterse e non actuar, en todo caso procederemos sempre co chaleco de alta visibilidade posto. Protección do lugar do accidente: protexendo o lugar do accidente evítase que se produzan novos accidentes, protéxese as vítimas e autoprotéxese a propia persoa que auxilia. Nunca invadiremos a calzada máis alá do estritamente necesario. unha vez que se produce un accidente, o paso de vehículos é un dos principais perigos. Por iso é preciso sinalizar axeitadamente e canto antes a zona, colocando os triángulos de presinalización e acendendo as luces de emerxencia. Protección das vítimas: a protección do lugar contribúe loxicamente a protexer as vítimas. Cando se fala de protección é importante transmitir que as persoas lesionadas non deben sacarse dos vehículos salvo que estea claramente indicado, xa que realizar mobilizacións da columna vertebral sen unha axeitada protección entraña un grave perigo para a medula espiñal. Extraer do vehículo as vítimas sen as condicións axeitadas pode orixinar lesións que non existían ou agravar as xa existentes. Tamén se protexerán as vítimas do frío, chuvia, etc AVISAR O aviso o sistema de emerxencias (112) débese facer o antes posible despois de garantir a seguridade, xa que deste aviso depende en gran medida o tempo que tardaran os equipos especializados en chegar ao punto, así como que os recursos enviados ao lugar onde se produciu o accidente ou a emerxencia de que se trate sexan os adecuados ao tipo de emerxencia. O socorro deberase pedir sempre que nos atopemos ante unha situación que non poidamos resolver polos nosos propios medios. No ámbito médico hai determinados casos nos que está plenamente xustificada a solicitude de socorro: Inconsciencia Dificultade respiratoria importante Sospeita de ataque cardíaco Fracturas e graves hemorraxias Intoxicacións Queimaduras extensas ou profundas Accidentes con múltiples afectados

93 A QUEN PEDIR SOCORRO. A Central de Emerxencias 112 esta operativa as 24 horas do día, para atender tódalas urxencias e emerxencias que puideran suceder. É un servizo da Xunta de Galicia da Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza, xestionado pola Dirección Xeral de Emerxencias e Interior. Este servizo clasifica o tipo de demanda e transfire inmediatamente a chamada cara o servizo ou centro xestor axeitado para a resolución do problema. Nos casos de carácter sanitario, a chamada transfírese ao Servizo de Urxencias Sanitarias 061, tamén da Xunta de Galicia, onde se avalía a situación e se dispoñen as actuacións a seguir segundo o tipo de urxencia e a dispoñibilidade de recursos.

94 COMO FACER UNHA CHAMADA DE SOCORRO. Manterase a calma: o nerviosismo nunca é bo, menos aínda en situacións de emerxencia, só contribúe ao caos. Falarase claro e a modo: no caso de facelo doutro xeito é moi probable que non se entenda a mensaxe e sexa necesario repetila. Perderase o tempo. Daranse respostas concretas: as respostas vagas poden ocasionar, incluso, que unha situación urxente non se chegue a interpretar como tal. O persoal do servizo de emerxencias ou urxencias está adestrado para asumir a responsabilidade da coordinación en situacións urxentes e ten unha lista de preguntas que serán respondidas para valorar profesionalmente os casos. Ningunha das preguntas que se formulan dende o servizo de emerxencias ou urxencias é innecesaria, aínda que o solicitante do socorro lle poida parecer o contrario. Non se debe colgar nunca o teléfono ata que o servizo de emerxencias o faga: se quen solicita socorro corta antes a comunicación, poderán quedar sen responder preguntas necesarias para a correcta interpretación e avaliación do caso. Segundo a información facilitada polo demandante do socorro, o servizo de emerxencias ou urxencias tomará a decisión máis axeitada en cada caso, segundo os recursos dispoñibles. QUE NECESITA SABER O SERVIZO DE EMERXENCIAS. O servizo de emerxencias necesita coñecer, como mínimo, as seguintes cuestións: Que acontece?: describirase o problema de xeito conciso e claro. Onde acontece?: indicarase do xeito máis exacto posible o lugar onde acontece a urxencia. É fundamental que o solicitante do socorro indique un número de teléfono ou un sistema de localización que permita a posibilidade de que o servizo de emerxencias ou urxencias poida contactar novamente con el. A quen lle acontece?: comunicaráselle o número de vítimas ou de pacientes indicando, a ser posible, se son nenos, adultos ou anciáns. Nos casos en que se coñecen datos concretos sobre pacientes (tales como patoloxías anteriores, tratamentos que están recibindo, etc.), tamén serán facilitados. Que posibles riscos especiais existen?: é esencial informar da presenza ou posibilidade de caídas de materias perigosas, derrubamentos, inundacións, incendios ou accidentes en cadea. Hai circunstancias, consecuentes ou non do feito que ocasiona a urxencia, que poden determinar a presenza doutros corpos de intervención diferentes do sanitario. Alertouse a alguén máis?: indicarase sempre se se solicitou socorro a alguén máis, aparte do servizo onde se está a chamar. Con frecuencia prodúcense diferentes avisos pola mesma urxencia a distintos servizos. Isto ocasiona confusión nos centros de coordinación e exceso de recursos de intervención no lugar da urxencia. O aviso a unha única central de emerxencias evítalle ao solicitante realizar máis demandas de socorro SOCORRER Este é o ultimo paso ante as situacións de emerxencia, debese ter claro que só se fará o que se saiba facer. Antes de proceder á mobilización dunha vítima, debe efectuarse unha primeira e rápida valoración, para o que se realizarán as seguintes preguntas:

95 1. Está a vítima consciente? 2. Respira? 3. Ten signos de vida? 4. Presenta hemorraxias importantes? 5. Presenta queimaduras importantes? 6. Hai lesións evidentes? Segundo a resposta a cada unha destas preguntas, tomaranse iniciativas asistenciais de primeiros auxilios concretas, para intentar salvar a vida da vítima ou evitarlle máis lesións. As funcións respiratoria e circulatoria teñen prioridade sobre as demais. Por isto, se é preciso, moverase a vítima para lle practicar o soporte vital básico. É moi importante conservar a calma e non producirlle ansiedade ao paciente. Afróuxelle as roupas, cinto, gravata e colóqueo o máis cómodo que poida no menor número de movementos posibles. 4.3 AVALIACIÓN BÁSICA DE VÍTIMAS Antes de proceder á mobilización dunha vítima, debe efectuarse unha primeira e rápida valoración, para o que se realizarán as seguintes preguntas: 1. Está a vítima consciente? 2. Respira? 3. Ten pulso carotídeo? 4. Presenta hemorraxias importantes? 5. Presenta queimaduras importantes? Segundo a resposta a cada unha destas preguntas, tomaranse iniciativas asistenciais de primeiros auxilios concretas, para intentar salvar a vida da vítima ou evitarlle máis lesións. As funcións respiratorias e circulatoria teñen prioridade sobre as demais. Por isto, se é preciso, moverase a vítima para practicarlle a reanimación cardio-pulmonar. É moi importante conservar a calma e non producirlle ansiedade ao paciente. Afróuxelle as roupas, cinto, gravata e colóqueo o máis cómodo que poida no menor número de movementos posibles. 4.4 SOPORTE VITAL BÁSICO A CADEA DE SUPERVIVENCIA. As posibilidades de recuperar unha persoa en parada cardiorrespiratoria diminúen a medida que transcorre o tempo, cada minuto que pasa é vital. Esta composta por 4 elos, e a súa fortaleza vai depender da forza de cada un deles: 1. Pedir axuda rápida a un servizo de emerxencias para que nos envíe persoal sanitario especializado. Na nosa comunidade podemos pedir axuda ao teléfono de emerxencias 112 ou ben ao Instauración precoz de manobras de reanimación cardio-pulmonar básica (RCP), pola propia persoa que detectou o paro.

96 3. Desfibrilación precoz. Este problema só se pode solucionar por medio dun aparato chamado desfibrilador, e este non debe de tardar en chegar máis de 8 minutos. 4. Soporte vital avanzado isto é a necesidade de que chegue ao punto persoal sanitario de emerxencias REANIMACIÓN CARDIO-PULMONAR BÁSICA (RCP) O perfecto funcionamento do organismo humano realizase grazas á relación existente entre o cerebro, o corazón e os pulmóns. Esta relación é interdependente, así o correcto funcionamento dun deles, implica o bo funcionamento dos outros. Por definición, a parada cardiorrespiratoria é a interrupción súbita e inesperada da respiración e a circulación que é potencialmente reversible e que se recoñece pola ausencia de respiración e signos de vida. O Soporte Vital Básico (SVB) ten como obxectivo a osixenación de emerxencia mediante unha ventilación e circulación eficaces, realizando isto sen máis equipo que as nosas mans e os nosos pulmóns. Ante o recoñecemento da parada cardiorrespiratoria polo cesamento da respiración normal e sen signos de vida (ruídos, movementos, tose) procederemos a: a. Comprobación da consciencia b. Permeabilización da vía aérea (abrir a vía aérea) c. Soporte ventilatorio d. Soporte circulatorio

97 PERMEABILIZACIÓN DA VÍA AÉREA. 1. Manobra fronte-queixo 2. Elevación de mandíbula Manobra fronte-queixo: sitúase unha das mans sobre a fronte da vítima, mentres que coa outra suxeitamos a mandíbula. A continuación realizamos unha tracción ao longo do eixe lonxitudinal do corpo e elevamos a mandíbula.

98 SOPORTE VENTILACIÓN. O soporte ventilación realizarémolo mediante a técnica de respiración artificial, utilizando as manobras: 1. Boca-boca 2. Boca-nariz As respiracións deben ser lentas e suficientes para que se eleve o tórax. SOPORTE CIRCULATORIO. O soporte circulatorio realizarémolo coa realización da masaxe cardíaca extratorácica. TÉCNICA. 1. Valorar o estado da vítima (se está inconsciente), sacudíndoa suavemente polo ombros, ou no peito, preguntándolle se se encontra ben. 2. Pedir axuda a outra testemuña, solicitando persoal sanitario. 3. Colocalo boca arriba sobre unha superficie dura e plana, facéndoo xirar a cabeza e o tronco como se fosen un bloque, e axeonllándonos preto dos seus ombros realizaremos a apertura das vías aéreas mediante a técnica de hiperextensión da cabeza se non hai perigo de lesión de columna. 4. Comprobar se respira, situando o noso oído sobre a súa boca e nariz durante non máis de 10 segundos. 5. Se unha vez aberta a vía aérea, non comeza a respirar, inmediatamente iniciaremos a masaxe cardíaca. O ritmo a seguir é de 30 compresións torácicas e unha velocidade de 100 compresións por minuto seguidas de dúas ventilacións.

99 6. punto para realizar as compresións localízase sobre o centro do tórax. Ponse o talón da nosa man sobre o punto localizado, e sobre esta apoiaremos a outra man. 7. Manteremos os brazos rectos, deixando caer o peso do corpo dente os nosos ombros ao talón da man e ao tórax do paciente, desprazando a parede torácida entre 4-5 cm., realizando ciclos de 30 compresións torácidas e intercalando 2 insuflacións efectivas. 8. Se persiste a parada, realizásese RCP durante 2 minutos, ao mesmo tempo que se continúa realizando masaxe e respiración ata que chegue a axuda ou esteamos esgotados. No momento en que detectemos a presenza de respiración espontáneas, ou signos de vida, deteremos as manobras, se non é así debemos de parar a RCP. SOPORTE VITAL BÁSICO DE ADULTOS Non responde? Berrar pedindo axuda Abrir a vía aérea e comprobar respiración Non respira normalmente? Chama ao 112 e se é posible consegue un Comeza inmediatamente a RCP 30:2 Conecte o DEA e pegue os parches Manteña o sitio despexado e administra a descarga Se desperta deteña a RCP e,se permanece inconsciente colócao na posición de recuperación Algoritmo de soporte vital básico (ERC 2010) POSICIÓN LATERAL DE SEGURIDADE (PLS) Se a vítima esta inconsciente pero respira (sexa cal sexa a causa que o provoque) colócase nunha posición tal que protexa a vía aérea evitando que a lingua caia cara a atrás polo seu propio peso obstruíndo a vía aérea, e previndo a aspiración do contido gástrico ante un hipotético vómito.

100 Pódese chamar, tamén posición de recuperación ou posición de defensa. TÉCNICA: Unha vez que se valorou e se recoñeceu a situación de inconsciencia con respiración e pulos espontáneos, iniciaremos as manobras para colocar o paciente en PLS. Decidiremos cara a que lado imos realizar a posición, que salvo raras excepcións (como por exemplo, se ten un membro interior fracturado en cuxo caso será sobre o mesmo lado, ou se é unha muller embarazada en cuxo caso se realizará sobre decúbito lateral esquerdo), dependerá das condicións orográficas ou da nosa propia comodidade, situando o membro superior correspondente en ángulo recto con respecto ao tronco e co cóbado flexionado á súa vez a noventa graos, que se corresponde á posición de alto do código de circulación. O membro superior contrario traccionarémolo ata situar a man no ombro do outro lado sobre o que imos apoiar. Seguidamente flexionaremos o membro inferior oposto ao lado cara a onde o imos situar, coa planta firmemente apoiada ao chan procurando que o piei quede ben pegado ao outro membro inferior. Posteriormente situámonos no lateral cara a onde o imos xirar, e suxeitándoo polo ombro e a flexura do xeonllo do outro lado á posición en que nos encontremos, traccionamos del rotándoo coma se fose un bloque ata que quede apoiado sobre o hemicorpo desexado. Situaremos a man do membro superior contrario ao hemicorpo apoiado no chan a xeito de almofada debaixo da cara da vítima e comprobaremos de novo a respiración e o pulso espontáneos OBSTRUCIÓN DA VÍA AÉREA NO ADULTO Estamos nun lugar onde hai xente comendo, domicilio ou lugar público, cando un dos comensais se levanta bruscamente levándose as mans á garganta intentando tragar aire, emitindo unha serie de sons estraños e sen ser capaz de tusir nin falar (obstrución completa), ou ben tusindo intensamente (obstrución incompleta). Ante esa situación, trataremos de tranquilizalo e animarémolo a que tusa se é capaz, para provocar un aumento da presión intratorácica que sexa capaz de desaloxar o obxecto

101 encravado. Se non é capaz de tusir (obstrución completa), pasaremos a realizar a manobra de desobstrución denominada manobra de Hemlich. Situámonos por detrás da vítima, pedímoslle que se incline cara a adiante e darémoslle 5 golpes secos nas costas, a continuación rodeámolo cos nosos brazos pola cintura, situando un puño na zona comprendida entre o embigo e a punta do externón, e suxeitándoo coa man contraria, realizaremos 5 compresións cara a dentro e arriba (son compresións abdominais). Este aumento de presión pode ser suficiente como para desaloxar o corpo estraño. Estas compresións faranse de forma rápida e coa suficiente forza como para poder desprazar o obxecto. Se o paciente está inconsciente, iniciaremos manobras de RCP coa secuencia 30:2 mirando na boca do paciente antes de ventilar por se tivese saída o corpo estraño. Averiguar gravidade Obstrución severa da vía aérea (tos inefectiva) Obstrución lixeira da vía aérea (tos efectiva) Inconsciente Iniciar RCP Consciente 5 golpes interescapulares 5 compresións abdominais Animar a tusir Continuar valorando se se deteriora ou se revirte a obstrución

102 OBSTRUCCIÓN DA VÍA AÉREA NO PACIENTE OBESO OU NA MULLER EMBARAZADA. Nestes casos especiais, ao intentar realizar as compresións abdominais, non seremos capaces de realizalo, por non ser capaces de abranguer totalmente o abdome, e/ou polo risco de danar o feto. Pacientes consciente. Situarémonos por detrás da vítima e abrazarémola, pero o puño situarémolo na zona media do esterno, suxeitándoo coa outra man, e realizaremos as compresións torácicas nun numero de 5. Pacientes inconscientes. Manobras de RCP 4.5 TRAUMATISMOS FRACTURAS ÓSEAS Podemos definir como fractura ósea á rotura dun óso en maior ou menor grao. Isto é cando existe solución de continuidade fronte a un traumatismo nun elemento óseo. PAUTAS DE ACTUACIÓN. Independentemente da causa que motiva a fractura, a actuación básica e elemental, será a de mover o menos posible a vítima e evacuar en ambulancia ao centro hospitalario máis próximo. Mentres o traslado non se efectúa, trataremos de inmobilizar o membro afectado, entalándoo con férulas, ben específicas ou ben improvisadas (táboas finas, varas, o propio corpo ou calquera obxecto capaz de adaptarse ao membro fracturado), sen tratar de reducir a fractura en ningún caso. Esta inmobilización deberase facer sempre bloqueando unha articulación por riba e outra por debaixo do foco de fractura. Manter o ferido deitado e abrigado. Nos ósos longos, as fracturas poden presentar dous tipos, abertas ou cerradas. A actuación será a mesma en ambas os dous casos, coa reserva de que na aberta xamais trataremos de introducir o óso que asome, senón que o taparemos con apósitos estériles, vendarémolo e a continuación aplicaremos a técnica de inmobilización axeitada, evacuando o antes posible ao accidentado. En toda fractura hai dor e impotencia funcional máis ou menos importante. Existe deformación dos eixes do oso fracturado e mobilidade anormal LESIÓN DE RAQUE OU DE COLUMNA VERTEBRAL Este tipo de lesións son frecuentes en accidentes de circulación, mergullos e caídas dende certa altura. Teñen unha grande importancia, pois as súas consecuencias poden ser fatais para a futura mobilidade e funcionamento do organismo. Poden verse afectados tanto os membros superiores como os inferiores, producíndose unha hemiplexía, unha paraplexía ou unha tetraplexía segundo a zona da columna que sufra a lesión. Estes lesionados adoitan presentar dor e impotencia funcional. Adoita apreciarse debilidade muscular e dores irradiadas aos membros.

103 PAUTAS DE ACTUACIÓN. Estes accidentados deben ser evacuados o antes posible a un centro hospitalario adecuado, pero mentres isto se efectúa trataremos de que non se mova e que unha vez disposto o seu traslado se mova con todas as precaucións e coidados posibles. Se se pode, colocarlle colariño cervical de inmobilización e férula de inmobilización de costas. De todos os xeitos o seu traspaso á padiola de traslado farase entre tres ou catro persoas mediante algunha das técnicas de movemento existentes para estes casos. INMOBILIZACIÓN E EXTRACCIÓN. A extracción dos feridos dun automóbil na maioría das ocasións é bastante complicada pola situación na que se atopan, pero en todo caso hai que ter en conta o seguinte: Manter a cabeza e o pescozo do accidentado na posición neutra Colocar un colariño cervical Se é posible colocarlle unha férula curta Liberar os pés do ferido se se atopan atrapados polo pedais Coas técnicas adecuadas, xirar coidadosamente a vítima cara o exterior do vehículo, evitando no posible todo movemento de flexión, extensión ou inclinación lateral da columna, colocándoo seguidamente na padiola e inmobilizándoo adecuadamente 4.6 FERIDAS Enténdese por ferida toda solución de continuidade na pel ou nas mucosas, producida por calquera tipo de obxecto capaz de separar a pel, ao aplicarlle unha forza. As feridas implican rotura da superficie cutánea, polo que se produce saída de sangue ao exterior e pódese infectar pola entrada de xermes ao corpo. PAUTAS DE ACTUACIÓN. Lavado da ferida con abundante auga e xabón, sempre coas nosas mans ben limpas e con luvas. A continuación procederemos á súa desinfección utilizando auga osixenada e povidona iodada. Se usamos gasas estériles, limpar do centro da ferida cara á fora (para evitar introducir xermes na mesma). Cubriremos con gasas estériles e vendaremos se é preciso. Se a hemorraxia que provoca a ferida é importante, faremos unha compresión sobre este punto e aplicaremos apósitos estériles en cantidade suficiente, realizando unha vendaxe compresiva a continuación. Se a ferida é extensa ou moi dolorosa, procederemos a inmobilizar o membro afectado. Se e posible colocarlle un chaleco espiñal e evacuaremos o accidentado a un centro hospitalario o máis axiña posible. 4.7 HEMORRAXIAS A perda importante de sangue (hemorraxias externas ou internas) pode ocasionar un shock hipovolémico. Hai sinais que poden suxerir o seu desenvolvemento: suor fría, palidez, pulso

104 rápido e débil, respiración rápida e superficial, inquietude, ansiedade, alteración do estado de conciencia. Ante unha hemorraxia externa a primeira medida á aplicar comprensión directa mediante presión manual sobre un apósito (estéril se é posible). Revisarase frecuentemente e, se non cesa a hemorraxia, volverase repetir a manobra sen retirar o apósito anterior. Coloque o paciente tombado para evitar que se maree e, se a ferida está nunha extremidade, eleve a zona que sangue. A compresión sobre os puntos de presión (torniquetes) só se fará en casos extremos, ao fallar a compresión directa da ferida e a elevación dos membros. Ante a sospeita dunha lesión interna: Deitar a vítima e elevar os seus membros inferiores Non abrigalo excesivamente Taponar as súas feridas externas Non administrarlle líquidos por vía oral 4.8 QUEIMADURAS As queimaduras son lesións tisulares (pel, mucosas e tecidos subxacentes) causados por axentes térmicos, eléctricos ou químicos. A extensión e a profundidade da lesión corresponde ao tipo de axente e á duración e intensidade da súa acción. Os tecidos en contacto directo co axente (a pel e as veces a mucosa dos tractos respiratorio e gastrointestinal), son os que se danan con maior rapidez, pero os efectos xerais das queimaduras graves presentan, xeralmente, un maior perigo para a vida que os efectos locais. Segundo a causa que as determina poden ser: Queimaduras térmicas: Húmidas: escaldaduras por líquidos e vapor Secas: por lapas, elementos quentes, luzada, braseiros, metais fundidos Queimaduras químicas: producidas por ácidos e álcalis Queimaduras eléctricas: polo paso da corrente eléctrica a través dos tecidos (presentan unha entrada e unha saída e o dano ocasionado é sempre moi superior ao da superficie cutánea destruída, ademais da posibilidade de paro cardíaco). AVALIACIÓN DA SITUACIÓN E PAUTAS DE ACTUACIÓN. Ante o incendiado que corre presa do pánico, compre detelo. Deitalo no chan, e facelo rodar. Cubrilo con mantas, lonas ou prendas de vestir co fin de sufocar as lapas. Non utilizar auga en presenza de líquidos inflamables (gasolina, etc.) Ante escaldaduras de pouca extensión, regar a zoa con auga fría minimizando con iso a reacción hiperémica, á vez que alivia a dor, incluso antes de retirar a roupa. Trasladarase envolto en limpas e secas. Hai que introducilo na auga vestido, xa se lle quitará a roupa despois, con iso lograremos gañar tempo no proceso refrixerador (incluso se pode trasladar o gran queimado cuberto con sabas limpas humedecidas en auga)

105 Se as queimaduras están producidas por produtos químicos, espirase a parte afectado, e someterase a lavado copioso con auga, tratando de arrastrar os restos activos que aínda permanezan adheridos á roupa e á pel. Non utilizar pomadas en ningún tipo de queimadura, só cubrir a queimadura con apósitos estériles ou teas limpas (sabas, toallas). A zona afectada pódese vendar con apósitos estériles e sen comprimir, e nunca vendar xuntas dúas superficies queimadas (dedos, lóbulo da orella coa cara, etc.). Se o queimado, estando consciente e orientado, ten sede pódeselle dar a beber auga a pequenos grolos mentres non se efectúa o traslado, pero coidado, pois se a queimadura foi importante é frecuente que vomite e a aspiración cara á árbore respiratoria agravaría o cadro xa existente Evacuar sempre ao centro hospitalario máis próximo Unha situación de especial gravidade revisten os casos das persoas que respiraron o ambiente de fumes tóxicos, que presentarán insuficiencias respiratoria case de forma inmediata e que requiren tratamento médico urxente. 4.9 INTOXICACIÓNS Prodúcense cando unha persoa inxire, de forma accidental ou intencionada, unha substancia tóxica, sexa un produto de limpeza ou industrial, un medicamento ou calquera outra substancia potencialmente perigosa. AVALIACIÓN DA SITUACIÓN E PAUTAS DE ACTUACIÓN. Ante a sospeita de intoxicación intente saber cal foi a substancia que inxeriu ou aspirou. As claves respecto do tipo de tóxico que tomou poden vir dos obxectos que se atopen no arredores inmediatos do intoxicado (resto de alimentos, vasos de bebida, frascos, recipientes, pastillas soltas,...) Conserve o envase desa substancia xa que é imprescindible para coñecer a súa composición Se o paciente está inconsciente, colóqueo en posición de seguridade e solicite socorro Non provoque nunha o vómito trala inxestión de substancias tóxicas Se a vítima se atopa nun ambiente de fumes tóxicos, deberá evacuarse o máis axiña posible ata un lugar ventilado e libre dos mesmos onde se avaliará a súa situación ese actuará en consecuencia. RCP se cre necesario AFOGAMENTOS AVALIACIÓN DA SITUACIÓN E PAUTAS DE ACTUACIÓN. Considere que, se non sabe nadar, os seus intentos de rescate da vítima serán probablemente infrutuosos. Solicite socorro Proceda á valoración básica da vítima. Se fora preciso, inicie a respiración boca a boca xa dentro da auga Unha vez fora da auga, valore novamente a vítima e, se fora preciso, realice a reanimación cardio-pulmonar Non se debe perder tempo tentando drenar a auga dos pulmóns. Nunha vítima de caseafogamento, en auga doce, tales intentos son inútiles xa que o líquido hipotónico pasa

106 rapidamente á circulación. (A aspiración de grandes cantidades de auga doce pode causar un profundo desequilibrio de electrolitos e hemólises, e as vítimas poden sucumbir ademais de pola asfixia, por fibrilación ventricular). A auga de mar, ao ser hipertónica, atrae plasma para o pulmón. A hospitalización é obrigatoria en todas as vítimas e a reanimación debe continuar durante o transporte. O estado consciente non é sinónimo de recuperación, xa que pode producirse morte retardada por hipoxia. En todos os afogamentos, con maior ou menor intensidade, prodúcese unha situación de hipotermia; esta hipotermia é en ocasións salvadora, ben por ocasionar estados de espasmos de glote, ben por reducir as necesidades metabólicas e con iso protexer as estruturas celulares, sobre todo as cerebrais. Debido a esta situación de hipotermia, nunca o reanimador abandonará a reanimación baseándose na frialdade que poida presentar. Se se restablece a respiración normal, poña a vítima en posición de recuperación LESIÓNS POR PICADURA OU CONTACTO CON ANIMAIS ANIMAIS DO LITORAL MARÍTIMO: Augamar, carabela portuguesa. Manipular con luvas e evitar o contacto directo coa pel Raspar a zona Lavar con auga salgada Poderá requirir tratamento con antihistamínicos e analxésicos Peixe araña, faneca brava. Limpar a ferida e desinfectar localmente Poderá requirir analxesia local Estruga de mar, apegón. Raspar a zona Lavado con auga de martes Aplicar amoníaco local Poderá requirir tratamento con antihistamínicos e analxésicos Cabra, escarapote, cabracho, adolfo. Limpeza e desinfección da ferida Lavar con auga moi quente Poderá requirir anestesia local Raia, ferreiro, bicuda. Tratamento sintomático do dor con analxesia local Limpeza e desinfección da ferida Ortiga, tembladeira. A descarga eléctrica non precisa tratamento Ourizo de mar e cacheiro. Retirar as espinas Poderá requirir analxésicos HIMENÓPTEROS:

107 Abella, avespa, abellón. Extraer o aguillón da abella con pinzas Aplicar frío local Poderá requirir anestesia local e soporte vital avanzado 4.12 ELECTROCUCIÓNS Lesións orixinada polo paso dunha corrente eléctrica a través do corpo. O shock eléctrico pode ser causado por contacto co raio, liñas de transmisión de alta voltaxe, liñas de baixa voltaxe na casa, na industria, etc. É necesario separar o paciente da fonte de corrente e restablecer inmediatamente as funcións vitais. EVITAR ACCIDENTES DERIVADOS DO PRIMEIRO. Considere que a súa vida pode correr grave perigo se se achega a un lugar onde existen cables estendidos de alta voltaxe, mentes que o fluxo eléctrico non é interrompido. A ruptura do contacto entre a vítima e a fonte de corrente pode facer se ou ben apagando a corrente ou separando a persoa do contacto con ela. O mellor método é cortar a corrente (preferentemente no interruptor xeral). A persoa que procede ao salvamento debe asegurarse primeiro de que ela mesma estea illada de terra, e logo debe usar material illante (por exemplo roupa, madeira seca, goma, un cinto de coiro) para tirar da persoa e separala. Nunha utilice obxectos que conteñan metal. Avaliación da situación e pautas de actuación Inmediatamente despois de separa a vítima da fonte, débese facer unha exploración rápida das funcións vitais (pulso, función respiratoria, nivel de conciencia) e comezar as manobras de reanimación cardio-pulmonar se é preciso. É posible que a vítima presente queimaduras graves ou incluso que as súas roupas estean ardendo (sobre todo nas lesións por alta voltaxe ou por raios). Non intente tratar as queimaduras por si mesmo con pomadas ou unturas e non lle administre líquidos por vía oral HELICÓPTEROS POLIVALENTES Dende o ano 1990 a Xunta de Galicia conta cun servizo de helicópteros para diferentes funcións, coa misión de dar protección en casos de emerxencias ou urxencias tanto en terra como no mar. O número non foi constante ao longo de todo este período, sendo o mais habitual a existencia de dous contratados pola dirección xeral competente en materia de emerxencias, que ao atoparse medicalizados son utilizados, en colaboración co SERGAS, na atención de emerxencias sanitarias e accidentes no lugar onde se produza o suceso e se decida a evacuación por este medio. Tamén realizan traslados de enfermos entre centros hospitalarios, e colaboran no traslado de órganos para transplantes, participan en operativos de salvamento e rescate, inspección visual e apoio na coordinación de emerxencias ou catástrofes, voos de vixilancia e recoñecemento en operativos programados por protección civil, apoio e colaboración coa Policía Autonómica,

108 Policía Local, Bombeiros e protección civil local, en actuacións preventivas ou de socorro, así como en calquera outra misión relacionada con actividades desenvolvidas por protección civil. NECESIDADES ANTE A ATERRAXE. Os heliportos cumprirán as normas da Dirección Xeral de Aviación Civil e seguirán, segundo o caso, as recomendacións da OACI. As operacións de helicópteros tamén teñen normas e restricións expresas. Non obstante, en situacións excepcionais de emerxencia pódense facer excepcións a estas restricións. De calquera xeito, para que un helicóptero de tipo medio, como os medicalizados de emerxencias poida realizar unha aterraxe en condicións normais é preciso que cumpra as seguintes condicións mínimas: ZONA DE ATERRAXE: Nunca situada nunha valgada Horizontal e sen inclinacións Extensión de 20 x 20 metros Chan duro. A neve endurecerase previamente pisándoa Sen po, area ou obxectos que poidan voar, como cristais (atención nos accidentes de tráfico) ou outros. SUPERFICIES LIMITADORAS DE OBSTÁCULOS. Nas helisuperficies terrestres establécense superficies que necesariamente teñen que estar baleiras de obstáculos segundo sexa o seu FATO. Entendéndose por FATO aquela área definida sobre a cal se completa a fase final da manobra de aproximación, ata o voo estacionario á aterraxe, e a partir da que se realiza a manobra de despegue.

109 HELISUPERFICIES. As helisuperficies deben estar sinalizadas para a súa rápida visualización. Este sinal consiste nunha letra H de cor branca e de dimensións non inferiores as indicadas na Figura 1, pintada sobre a superficie destinada a tal efecto.

110 Figura 1 No caso das helisuperficies dos hospitais indicarase cun sinal idéntico ao anterior, pero coa letra H en cor vermella sobre a cruz de cor branca, tal como se observa na Figura 2. Figura 2 SINAIS PARA MANOBRAS DE ATERRAXE. O sinal de identificación de helisuperficies orientarase de modo que a letra H sexa lexible no sentido preferido da aproximación ou cun rumbo N-S. Se é unha zona de ventos fortes colocarase na dirección dos ventos predominantes.

111 a) A este espazo libre: indica que non ten obstáculos e hai pouca pendente. Farase de costas ao vento b) Avance de fronte: indica que avance a modo e cara á persoa que está sinalando c) Voo estacionario: mantense en voo estacionario, é dicir, estar preto do solo sen aterrar. d) Sentido horizontal cara á esquerda: desprazar a modo o helicóptero á esquerda e) Sentido horizontal cara a dereita: despraza a modo o helicóptero á dereita. f) Aterre: atópase no sitio idóneo, pode aterrar.

112 SEGURIDADE NA APROXIMACIÓN AO HELICÓPTERO. Seguir sempre as instrucións da tripulación. Esperar autorización expresa do piloto para achegarse á aeronave. Camiñar cara á fronte do helicóptero, á vista do piloto. Non achegarse nunca ao rotor da cola. Ó entrar e saír do helicóptero camiñarase agachado, prestando atención ós rotores principal e cola. Os obxectos longos levaranse sempre horizontais e preto do chan. Fixar todos aqueles obxectos que poidan voar. UTILIDADE DOS HELICÓPTEROS MEDICALIZADOS. Transporte sanitario interhospitalario de pacientes que poidan requirir asistencia médica durante o traslado. Traslado de pacientes con lesións medulares.