"Luzera-neurria" Proposamen Didaktikoaren GLOSARIOA

Transcripción

1 Garaierak "Luzera-neurria" Proposamen Didaktikoaren GLOSARIOA Gorputz batek lurrarekiko edo erreferentzia gisa hartutako beste edozein gainazalekiko duen distantzia bertikala. Zabalera Gauza edo irudi lauek dituzten bi dimentsio nagusien artean txikiena; beste dimentsioa handiena edo luzera da. Argi-urte Luzera-neurri astronomikoa, argiak urtebetean hutsean egindako distantziaren baliokidea. S=3#a%C3%B1o_luz Zentimetro Metro baten ehunena. (Sinb. cm). Bihurketa Zerbait bihurtu edo norbera bihurtzeko ekintza eta ondorioa. Nazioarteko Sistemaren (SIren) unitateak ez dira mundu osoan erabiltzen. Herrialde anglosaxoiek SIren unitate asko erabiltzen badituzte ere, oraindik ere erabiltzen dituzte haien kulturako zenbait unitate, hala nola oina, libra, milia, etab. Nabigazioan oraindik itsas milia eta legoa erabiltzen dira. [ ] Horregatik, oraindik beharrezkoak dira bihurketa-taulak, horiei esker, unitate baten balioa magnitude bereko beste unitate baten balio bihurtzen baita. 1

2 Dekametro Hamar metroren baliokidea den luzera-neurria. (Sinb. dam, lehen Dm). Hamartar Pisu eta neurrien sistema metrikoa hamartarra dela diogu. Sistema horren unitateak hamarren multiploak edo zatitzaileak dira klase bakoitzeko nagusiarekiko. Dezimetro Metro baten hamarrena. (Sinb. dm). Hektometro 100 metro dituen luzera-neurria (Sinb. hm, lehen Hm). Kilometro metroren baliokidea den luzera-neurria. (Sinb. km). Legoa Ibilbide-neurria, herrialde edo eskualdeen arabera aldatzen dena, normalean ordubetean oinez egiten den bideak definitua eta sistema espainiar zaharrean 5.572,7 metroren baliokidea. Luzera Bi punturen arteko distantzia adierazten duen magnitude fisikoa. Nazioarteko Sisteman duen unitatea metroa da. Gainazal lau baten dimentsio lineal handiena. 2

3 Magnitude Neur daitekeen ezaugarri fisikoa; adibidez, tenperatua, pisua, etab. Magnitude fisiko bat, zenbaki bat edo zenbaki-multzo bat da, gorputz edo sistema fisiko baten, hala nola luzera edo azaleraren, zenbait ezaugarriri zenbakizko balioak esleitzen dizkion neurketa kuantitatiboaren emaitza. Magnitude fisikoak eredu batekin edo eredu baten zatiekin konparatuz kuantifika daitezke. Magnitude fisikoen adibide ditugu: masa, luzera, denbora, dentsitatea, tenperatura, abiadura, azelerazioa eta energia. Neurtu Kantitate bat dagokion unitatearekin konparatzea, bigarrena lehenengoaren barnean zenbat aldiz dagoen jakiteko. Neurketa-unitatea magnitude fisiko jakin baten kopuru estandarizatua da. Oro har, neurketa-unitate batek, eredu batean edo aurrez definitutako beste unitate batzuen osaketan oinarrituta hartzen du dagokion balioa. Lehenak oinarrizko unitate gisa ezagutzen ditugu (edo, zehaztasun gutxiagoz, unitate nagusi gisa) eta bigarrenak, berriz, unitate eratorri gisa. Neurketa-unitatez osatutako multzo batean magnitude bakoitzak horri lotutako unitate bat baino gehiago ez badu, unitate-sistema deitzen zaio multzoari. Metro Nazioarteko Sistemaren luzera-unitatea. Jatorrian, Lurraren meridianoaren koadrantearen hamar milioirentzat ezarri bazen ere, gaur egun, zehaztasun handiagoz, segundoko 1/ denboran argiak hutsean eginiko ibilbidearen luzera gisa definitzen da. (Sinb. m). Milimetro Metro baten milarena. (Sinb. mm). Milia Ibilbide-luzerarako neurria, erabileren arabera balio desberdinak hartzen dituena. 3

4 Multiplo Bere barnean beste zenbaki edo kantitate bat hainbat aldiz zehatz hartzen duen zenbaki edo kantitatea. Oin Herrialde askotan erabiltzen den luzera-neurria, nahiz eta hainbat dimentsio dituen. Hazbete Neurri ingelesa, 25,4 mm-ren baliokidea. Erregela Egurrezko, metalezko edo beste materia zurrun bateko tresna, lodiera txikia izan ohi duena eta forma angeluzuzenekoa. Bereziki, lerro zuzenak marratzeko edo bi punturen arteko distantzia neurtzeko balio du. Nazioarteko Unitate Sistema Nazioarteko Unitate Sistema (frantseseko Le Système International d'unités laburtuta SI), Nazioarteko Neurri Sistema gisa ere ezaguna, herrialde gehienetan erabiltzen den unitate-sistemak duen izena da eta Sistema Metriko Hamartarraren egungo forma da. Sistema Metriko Hamartar Sistema Metriko Hamartarra metroan oinarritzen den luzera-unitateen sistema bat da. Sistema horren arabera, neurri-unitate bakoitzaren multiplo eta azpimultiploak 10eko oinarridun multiplo edo azpimultiploen bidez daude elkarri lotuta. 4

5 Azpimultiploak Zenbaki edo kantitate bat bi aldiz edo gehiagotan zehatz hartzen duen zenbaki edo kantitatea. Yarda 0,914 metroren baliokidea den luzera-neurria. 5