PERPAUSAK. Testuan, puntu bat eta bestearen artean dagoen hitz multzoari deitzen diogu perpausa.

Transcripción

1 PERPAUSAK Zer da perpausa? Testuan, puntu bat eta bestearen artean dagoen hitz multzoari deitzen diogu perpausa. Zer eduki behar du BETI perpausak? Perpausak ADITZA behar du. Aditzik gabe, hitz multzo hau ez da perpausa izango. Adibidez: Gaur goizean zinemara joan gara Zer da aditza? Aditzak ekintza bat adierazten du eta ekintza honen egileak nortzuk diren. Adibidez: Zuk nire liburua irakurri duzu. Ekintza: irakurri (zer egin duzun). Nork egiten du ekintza: duzu (zuk). 1

2 Ariketa: azpimarra itzazu testu honetan azaltzen diren aditzak. Putzuzulo batean bi ahate eta dortoka bat bizi ziren. Toki berean zeudenez, oso lagunak ziren. Garai batean putzua lehortu egin zen eta urik gabe geratu ziren. Ahateek orduan lekuz aldatzea erabaki zuten. Ura behar zuten. Eta dortoka agurtzera joan ziren: - Gu bagoaz hemendik, bestela ur falta ikaragarria izango dugu. Dortokak, berriz: - Zuek ez duzue inoiz ur faltarik izan. Leku batean ez bada bestean aurkitzen duzue. Ni naiz hemen zorigaitzekoa. Aizue, zuekin joan nahi dut nik ere, bestela hil egingo naiz eta. Orduan ahateek esan zioten: - Eramango zaitugu geurekin, baina bidean ez duzula inorekin hitzik egingo agindu behar diguzu. - Konforme, baina nola eramango nauzue? - Egur-zati bat hartuko dugu. Nik mutur batetik helduko diot eta honek bestetik; zu erdian eramango zaitugu. Oso pozik jarri zen dortoka. Airean zeramaten, gizon batzuk ikusi zituztenean. Gizonak ezin sinetsirik zeuden. - Begira, begira, dortoka hegaka! Hau entzutean, dortoka harro-harro jarri zen eta erantzun zien: - Zuek baino gehiago naiz. Eta ahoa irekitzean, lurrera erori zen eta bertan hil. 2

3 1. Lokabeak eta mendekoak PERPAUS MOTAK a) Lokabeak: esanahi osoa duten perpausak dira. Perpaus hauek irakurri nahiz entzutean, zentzu osoa dutela nabaritzen dugu. Adibidez: Zu amarekin kalera joan zara. b) Mendekoak: Perpaus ha bakarrik badoa, bere esanahia osoa ez dela nabarituko dugu, hau da, beste esaldi baten beharra du bere zentzua osatzeko. Adibidez: Ikastolara etorri zarenean... Ariketa. Adieraz ezazu zeintzuk diren perpaus lokabeak eta zeintzuk mendekoak: PERPAUSA LOKABEA MENDEKOA 1. Bihar goizean mendira joango gara. 2. Amak ekarri duen ogia. 3. Lana egiten duzun bitartean. 4. Nik zuri opariak eman dizkizut. 5. Min eman didazulako. 6. Kanta berri hori ikasi behar dut. 7. Ordenagailua puskatu denean. 8. Mirenek bere liburu guztiak eman dizkit. 9. Goizean goiz kalera atera naiz. 10. Denda irekiko dutela. 3

4 2. Jokatuak eta jokatugabeak a) Jokatuak: kasu honetan, aditzak esango digu ekintza nork egiten duen. Adibidez: Bihar zinemara zurekin joango naiz. Joango naiz (aditza): Nor joango da zinemara? NI -> Badakigu ekintza nork egiten duen, beraz, joaktua da. b) Jokatugabeak: Oraingoan, aditzak ez digu informazio hau emango. Adibidez: Kalera joateko. Joateko (aditza): Nor joateko? X -> Ezingo dugu jakin ekintza hau nork egiten duen, aditzak ez digulako esaten. Ariketa. Adieraz ezazu zeintzuk diren aditz jokatuak eta jokatugabeak: PERPAUSA JOKATUA JOKATUGABEA 1. Oparia zurekin egiteko / eskatu didazu. 2. Langileek greba egin dute. 3. Nire osabak zakurra ekarri dit. 4. Igeri egitea / gustuko dut. 5. Hondartzara joan nahi dugu. 6. Kanta berri hori ikasteko laguntza behar dut. 7. Eskailerak igotzea arriskutsua da. 8. Zuhaitzen hostoak erortzen ari dira. 9. Elkarrekin jokatzeko baloia ekarri dut. 10. Denda irekiko dute bihar goizean. 4

5 3. Bakunak eta elkartuak 12/13 IKASTURTEA Kasu honetan zera ikusi beharko dugu: zenbat aditz ditugu perpausean. Aditz bakarra badugu, PERPAUS BAKUNA izango da. Adibidez: Zure panpinarekin JOLASTUKO DUT -> Aditz bakarra. Bi aditz edo gehiago baditugu, PERPAUS ELKARTUA izango da. Adibidez: Mendira JOAN GARENEAN perretxikoak HARTU DITUGU. -> Bi aditz. Ariketa. Adieraz ezazu zeintzuk diren perpaus bakunak eta zeintzuk elkartuak : PERPAUSA BAKUNAK ELKARTUAK 1. Oparia zurekin egiteko / eskatu didazu. 2. Langileek greba egin dute. 3. Nire osabak zakurra ekarri dit. 4. Igeri egitea / gustuko dut. 5. Hondartzara joan nahi dugu. 6. Kanta berri hori ikasteko laguntza behar dut. 7. Eskailerak igotzea arriskutsua da. 8. Zuhaitzen hostoak erortzen ari dira. 9. Elkarrekin jokatzeko baloia ekarri dut. 10. Denda irekiko dute bihar goizean. 5

6 4. Hiztunaren jarrera a) Adierazpen perpausak : besterik gabe zerbait adierazten denean. Adibidez: Hamaiketakoaetxean ahaztu dut. b) Galde perpausak: galdera bat egiten dugunean. Bukaeran galdera ikurra izan ohi dute. Adibidez: Noiz etorriko zara nirekin? c) Aginte perpausak: Agindu edo erregu bat adierazten denean. Adibidez: Lanean has zaitez, arren. d) Harridura perpausak: ustekabea edo harridura adierazten denean (harridura ikurra eraman ohi dute amaieran). Adibidez: Nolatan zu hemen! 6

7 Ariketa. Adieraz ezazu zein motatakoa diren perpaus hauek: 1. Gaur euria ari du. 2. Eman iezadazu hori! 3. Zakurra galdu zait. 4. Noiz etorriko zara? PERPAUSA ADIERAZPEN P. GALDE P. AGINTE P. HARRIDURA P. 5. Ez duzu lanik egin behar. 6. Trena galduko al dugu? 7. Anima zaitez! 8. Zer ekarri duzu, gozokia ala ogitartekoa? 9. Elkarrekin jokatzeko baloia ekarri dut. 10. Ez esan hori! 5. Baiezkoak/Ezezkoak a) Baiezkoa: ez da partícula berezirik azaltzen. Adibidez: Nik egunero telebista ikusten dut. b) Ezezkoa: ez edo ezin partícula azalduko da. Adibidez: Ez dut amarekin atera nahi. Ezin dut lorik egin. 7

8 ERANSKINA: LIBURUKO ARIKETAK 1. Ordenatu hitz hauek perpausak osatzeko: a) ez/arazoak/gustatzen/batere/zaizkit b) atzo/egiten/hegan/elefantea/nuen/ikusi c) zera/ere/baita! d) mutil/zein/horretatik?/dator/bide/azkar/hain 2. Adierazi zein motatakoak diren esaldi hauek, sailkapen guztien arabera: a) Nork etorri nahi du nirekin Izaroraino? b) Anima zaitez, motel! Laster haziko zaizu-eta. c) Gu Gernikan bizi gara. d) Nik ez dut ezer esan. 8

9 LEXIKOA HITZ ERATORRIAK 12/13 IKASTURTEA GOGORATU!!! Hizkuntzaren elementuak: HOTSAK HITZAK PERPAUSAK BAKUNAK ERATORRIAK* ELKARTUAK HITZ ERATORRIAK* Hitz bakunetatik abiatuz hitz eratorriak sortzeko hiru modu daude: AURRIZKIDUNAK ARTIZKIDUNAK ATZIZKIDUNAK Aurrizkia + hitza Hitza + artizkia Hitza + atzizkia BIR- + sortu: BIRsortu Egin + -RA-: eragin Egun + -KARI: egunkari Ariketa: asma itzazu aurrizki, artizki eta atzizki hauekin sor daitezkeen hitz berriak. Des-: -ra-: -gailu: Ber-: -ki: -kari: 9