[Itinerari Formatiu] Hospital Clínic de Barcelona [DERMATOLOGIA]

Tamaño: px
Comenzar la demostración a partir de la página:

Download "[Itinerari Formatiu] Hospital Clínic de Barcelona [DERMATOLOGIA]"

Transcripción

1 [Itinerari Formatiu] Hospital Clínic de Barcelona [DERMATOLOGIA] Aprovat en Comissió de Docència el 24 de febrer de 2015

2 ITINERARIO FORMATIVO ESPECIALIDAD: DERMATOLOGÍA HOSPITAL CLINIC DE BARCELONA Jefe de Servicio: Dra. TERESA ESTRACH Tutores: DRA. PAULA AGUILERA DR. JOSÉ MANUEL MASCARÓ Instituto: INSTITUT CLÍNIC DE MEDICINA INTERNA i DERMATOLOGIA Coordinador de Docencia: DR. EMILIO SACANELLA Directora de Docencia: PROF. FRANCESCA PONS [2] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

3 [ÍNDICE] 1. Año de formación: primero... pág Cirugía dermatológica básica...pág Año de formación: segundo... pág Dermatología (segundo año de residencia)...pág Sala de Hospitalización de Dermatología...pág Consulta Dermatológica General...pág Año de formación: tercero... pág Dermatología (tercer año de residencia)...pág Unidad de Nevus/Melanoma...pág Consultas de Dermatología especializadas...pág. 16 (porfirias, linfomas cutáneos, enfermedades ampollosas, enfermedades de transmisión sexual, conectivopatías, pruebas epicutáneas, fotobiología, alopecias) 3.4. Dermatología Pediátrica (Hospital Sant Joan de Déu)...pág Hospital de Dia de Dermatología y Fototerapia...pág Año de formación: cuarto... pág Dermatología (cuarto año de residencia)...pág Dermatopatología...pág Consulta de Dermatología General...pág Cirugía Dermatológica avanzada...pág Anexos (fichas rotaciones)... pág Programa curricular... pág Cuadro resumen de las rotaciones... pág Plan de Formación Transversal Común... pág. 54 [3] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

4 1. AÑO DE FORMACIÓN: PRIMERO ROTACION: - MEDICINA INTERNA: 2 meses - ENFERMEDADES INFECCIOSAS: 2 meses - ENFERMEDADES AUTOINMUNES SISTÉMICAS: 1 mes - URGENCIAS: 1 MES - CIRUGÍA DERMATOLÓGICA BÁSICA: 6 meses 1.1. CIRUGÍA DERMATOLÓGICA BÁSICA 1.- Objetivos: - Aprender y ser capaz de realizar de forma correcta una anestesia local para poder practicar una biopsia cutánea. - Conocer los diferentes tipos de anestésicos locales. - Aprender y ser capaz de realizar de forma completa y segura las técnicas de biopsias cutáneas estándar que se detallan a continuación: Biopsia por punch. Biopsia excisional. Biopsia por escisión tangencial (afeitado). - Aprender y ser capaz de realizar de forma completa y segura las técnicas de cirugía dermatológica básica que se detallan a continuación: Criocirugía. Electrocirugía. Exéresis simples con sutura en un solo plano. Exéresis simples con sutura en dos planos. Exéresis simples con tijera. Electrocoagulación y curetaje. - Tratar adecuadamente las complicaciones de estos procedimientos. - Recomendar la técnica de biopsia adecuada para cada situación clínica. - Cumplimentar de forma correcta la petición para estudio anatomopatológico. - Ayudar y participar en el quirófano en Cirugía Dermatológica con intervenciones con anestesia local - Identificar los factores de riesgo para cada procedimiento y realizar las actuaciones pertinentes para minimizarlos. - Conocer las limitaciones propias de cada procedimiento. - Asistir a las consulta externa de Cirugía Dermatológica donde habrá que aprender y ser capaz de: Participar en las curas de los pacientes intervenidos. Participar en la programación de las intervenciones quirúrgicas. Comprender los criterios de tratamiento escogidos para cada paciente mediante la participación en el comité de Cáncer [4] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

5 Cutáneo No Melanoma (junto con especialistas de cirugía plástica, y radioterapia del hospital). 2.- Actividades: - Informar de forma correcta al paciente antes y después de la realización de cada uno de los procedimientos. - Obtención del consentimiento informado antes de cada procedimiento. - Cumplimentación de peticiones para estudio anatomopatológico. - Realización de infiltraciones anestésicas locales. - Obtención de biopsias cutáneas y mucosas mediante las técnicas de punch, biopsia excisional, o biopsia por escisión tangencial (afeitado). - Realización de pequeñas intervenciones de cirugía dermatológica básica incluyendo criocirugía, electrocirugía, exéresis simples con sutura en un solo plano o en dos planos, exéresis simples con tijera, electrocoagulación y curetaje. - Realización de curas de los pacientes intervenidos. - Mantener un registro de las intervenciones practicadas. 3.- Formación teórica: Durante su rotación de Cirugía Dermatológica Básica el residente debería recibir formación teórica sobre los aspectos siguientes: - Indicaciones, limitaciones y contraindicaciones de los procedimientos de biopsia cutánea. - Indicaciones, limitaciones y contraindicaciones de los procedimientos de cirugía dermatológica. - Alternativas no quirúrgicas en los pacientes con contraindicaciones. - Complicaciones de los procedimientos y su tratamiento. - Consentimiento informado. - Interpretación de los resultados anatomopatológicos de las biopsias o exéresis de lesiones tumorales. 4.- Evaluación: - Evaluación periódica por parte del responsable/s de la formación del MIR de sus progresos en la adquisición de las habilidades necesarias para realizar las técnicas biópsicas estándar. - Registro por parte del MIR de toda su actividad durante su rotación de Cirugía Dermatológica Básica, con detalle de las intervenciones realizadas y definiendo para cada uno de los procedimientos la indicación, hallazgos, técnicas utilizadas y complicaciones. - Si se considera necesario puede realizarse una evaluación numérica de cada una de las actividades. - Al finalizar su rotación de Cirugía Dermatológica Básica se rellenará hoja donde certifique las habilidades conseguidas por el MIR. [5] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

6 2. AÑO DE FORMACIÓN: SEGUNDO ROTACION: - SALA DE HOSPITALIZACIÓN DE DERMATOLOGÍA: 6 meses - CONSULTA DE DERMATOLOGÍA GENERAL: 6 meses 2.1. DERMATOLOGÍA (SEGUNDO AÑO DE RESIDENCIA) 1.- Objetivos: Ser capaz de realizar los objetivos del primer año de residencia con mayor responsabilidad y competencia. Aprender y ser capaz de realizar de forma correcta una exploración dermatológica completa. Reconocer las lesiones primarias y secundarias y agrupar las enfermedades de la piel dentro de las diferentes categorías diagnósticas. Reconocer las enfermedades comunes de la piel, tales como: Enfermedades inflamatorias Enfermedades infecciosas Neoplasias cutáneas Enfermedades papuloescamosas Enfermedades del tejido conectivo Enfermedades vesículoampollosas Enfermedades del pelo y de las uñas Enfermedades de las mucosas Lesiones pigmentadas Enfermedades frecuentes en niños Realizar las exploraciones complementarias rutinarias como: Examen directo con KOH Test de Tzanck Toma de muestra para cultivo para hongos Toma de muestra para cultivo para bacterias Toma de muestra para cultivo para virus Examen directo para ectoparásitos (escabiosis) Aprender las opciones terapéuticas básicas de los procesos dermatológicos frecuentes Familiarizarse con los tratamientos tópicos dermatológicos incluyendo: Corticoides tópicos Alquitranes Retinoides Antifúngicos Antibióticos Medicaciones para el acné Queratolíticos [6] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

7 Baños y fomentos Conocer los diagnósticos histológicos básicos Poder aconsejar a los pacientes normas básicas para el cuidado de la piel y fotoprotección. Ser capaz de realizar correctamente y archivar fotografías de los pacientes con procesos dermatológicos. 2.- Actividades: - Realizar la historia clínica completa y exploración dermatológica completa. - Realizar los procedimientos diagnósticos básicos a los pacientes dermatológicos incluyendo: examen directo con KOH, test de Tzanck, tomas de muestra para cultivo (para hongos, bacterias, y virus), examen directo para ectoparasitos (escabiosis). - Informar de forma correcta al paciente antes y después de la realización de cada uno de los procedimientos diagnósticos básicos. - Obtener el consentimiento informado antes de cada procedimiento en caso de que fuera preciso. - Cumplimentar las peticiones de todos los estudios complementarios realizados a los pacientes. - Emplear y explicar correctamente a los pacientes las diferentes modalidades de tratamientos tópicos dermatológicos incluyendo: corticoides tópicos, alquitranes, retinoides, antifúngicos, antibióticos, medicaciones para el acné, queratolíticos, baños y fomentos 3.- Formación teórica: Durante ambas rotaciones (Sala de Hospitalización y Consulta Externa General) el residente debería recibir formación teórica sobre los aspectos siguientes: - Lesiones primarias y secundarias de la piel. - Categorías diagnósticas básicas de las enfermedades dermatológicas más frecuentes. - Exploraciones complementarias dermatológicas más frecuentes - Histología básica. - Consentimiento informado de cada exploración complementaria. - Interpretación de los resultados de las exploraciones complementarias. - Aprender las opciones terapéuticas básicas de los procesos dermatológicos más frecuentes. - Bases del tratamiento tópico del paciente dermatológico. - Normas básicas para el cuidado de la piel y fotoprotección. - Fotografía dermatológica básica. 4.- Evaluación: - Evaluación periódica por parte del responsable/s de la formación del MIR de sus progresos en la adquisición de todas las habilidades necesarias para el segundo año de residencia. [7] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

8 - Registro por parte del MIR de toda su actividad durante su segundo año, con detalle de las historias clínicas realizadas y definiendo para cada una de las patologías estudiadas el diagnóstico diferencial, las exploraciones complementarias empleadas, el tratamiento utilizado y las posibles complicaciones de la enfermedad o de los tratamientos empleados. - Si se considera necesario puede realizarse una evaluación numérica de cada una de las actividades. - Al finalizar sus rotaciones se rellenará hoja donde certifique las habilidades conseguidas por el MIR SALA DE HOSPITALIZACIÓN DE DERMATOLOGÍA 1.- Objetivos: Aprender y conocer los criterios de ingreso de las diferentes enfermedades dermatológicas. Aprender y ser capaz de realizar de forma correcta una historia clínica detallada del paciente ingresado. Aprender y ser capaz de realizar de forma correcta una exploración dermatológica completa del paciente ingresado. Aprender y ser capaz de realizar un diagnóstico diferencial adecuado del paciente dermatológico ingresado. Aprender y ser capaz de solicitar los estudios complementarios, su indicación oportuna e interpretación de los resultados en el paciente dermatológico ingresado. Aprender y ser capaz de pautar el tratamiento adecuado del paciente dermatológico ingresado. Establecer una adecuada relación médico-paciente-familia. 2.- Actividades: - Realizar la historia clínica completa y exploración física del paciente dermatológico ingresado en el hospital. - Realizar el pase de visita diario de los pacientes ingresados (con el especialista de sala). - Realizar el curso evolutivo diario en la historia clínica. - Realizar los procedimientos diagnósticos básicos a los pacientes ingresados internados (toma de biopsias de piel, toma de muestras para exámenes bacteriológicos, micológicos, y virológicos). - Informar de forma correcta al paciente antes y después de la realización de cada uno de los estudios complementarios. - Obtención del consentimiento informado antes de cada procedimiento. - Cumplimentar las peticiones de todos los estudios complementarios realizados a los pacientes. [8] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

9 3.- Formación teórica: Durante su rotación en la Sala de Hospitalización de Dermatología el residente debería recibir formación teórica sobre los aspectos siguientes: - Indicaciones para el ingreso hospitalario de las diferentes enfermedades dermatológicas. - Exploraciones complementarias a realizar para el diagnóstico del paciente dermatológico ingresado en el hospital. - Consentimiento informado de cada exploración complementaria. - Interpretación de los resultados de las exploraciones complementarias realizadas en los pacientes dermatológicos ingresados en el hospital. - Bases del tratamiento del paciente dermatológico ingresado. 4.- Evaluación: - Evaluación periódica por parte del responsable/s de la formación del MIR de sus progresos en la adquisición de las habilidades necesarias para realizar una historia clínica completa y exploración física del paciente dermatológico ingresado en el hospital. - Registro por parte del MIR de toda su actividad durante su rotación en la Sala de Hospitalización de Dermatología, con detalle de las historias clínicas realizadas y definiendo para cada una de las patologías estudiadas el diagnóstico diferencial, las exploraciones complementarias empleadas, el tratamiento utilizado y las posibles complicaciones de la enfermedad o de los tratamientos empleados. - Si se considera necesario puede realizarse una evaluación numérica de cada una de las actividades. - Al finalizar su rotación en la Sala de Hospitalización de Dermatología se rellenará hoja donde certifique las habilidades conseguidas por el MIR. [9] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

10 2.3. CONSULTA DERMATOLÓGICA GENERAL 1.- Objetivos: Conocer los motivos de consulta frecuentes en la consulta externa. Aprender y ser capaz de realizar el interrogatorio del paciente ambulatorio con patología dermatológica. Aprender y ser capaz de realizar de forma correcta una exploración dermatológica completa del paciente ambulatorio con patología dermatológica. Aprender y ser capaz de realizar un diagnóstico diferencial adecuado del paciente ambulatorio con patología dermatológica. Aprender y ser capaz de solicitar los estudios complementarios, su indicación oportuna e interpretación de los resultados del paciente ambulatorio con patología dermatológica. Aprender y ser capaz de pautar el tratamiento adecuado del paciente ambulatorio con patología dermatológica. Establecer una adecuada relación médico-paciente. 2.- Actividades: - Realizar la historia clínica completa y exploración física del paciente ambulatorio con patología dermatológica. - Realizar los procedimientos diagnósticos básicos a los pacientes ambulatorios con patología dermatológica (toma de biopsias de piel, toma de muestras para exámenes bacteriológicos, micológicos, y virológicos). - Informar de forma correcta al paciente antes y después de la realización de cada uno de los estudios complementarios. - Obtención del consentimiento informado antes de cada procedimiento. - Cumplimentar las peticiones de todos los estudios complementarios realizados a los pacientes. 3.- Formación teórica: Durante su rotación en la Consulta Externa General de Dermatología el residente debería recibir formación teórica sobre los aspectos siguientes: - Los motivos de consulta frecuentes en la consulta externa. - Exploraciones complementarias a realizar para el diagnóstico del paciente ambulatorio con patología dermatológica. - Consentimiento informado de cada exploración complementaria. - Interpretación de los resultados de las exploraciones complementarias realizados en los pacientes ambulatorios con patología dermatológica. - Bases del tratamiento del paciente ambulatorio con patología dermatológica. [10] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

11 4.- Evaluación: - Evaluación periódica por parte del responsable/s de la formación del MIR de sus progresos en la adquisición de las habilidades necesarias para realizar una historia clínica completa y exploración dermatológica del paciente ambulatorio con patología dermatológica. - Registro por parte del MIR de toda su actividad durante su rotación en la Consulta Externa General de Dermatología, con detalle de las historias clínicas realizadas y definiendo para cada una de las patologías estudiadas el diagnóstico diferencial, las exploraciones complementarias empleadas, el tratamiento utilizado y las posibles complicaciones de la enfermedad o de los tratamientos empleados. - Si se considera necesario puede realizarse una evaluación numérica de cada una de las actividades. - Al finalizar su rotación en la Consulta Externa General de Dermatología se rellenará hoja donde certifique las habilidades conseguidas por el MIR. [11] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

12 3. AÑO DE FORMACIÓN: TERCERO ROTACION: - UNIDAD DE NEVUS/MELANOMA: 4 meses - CONSULTAS DE DERMATOLOGÍA ESPECIALIZADAS (PORFIRIAS, LINFOMAS CUTÁNEOS, ENFERMEDADES AMPOLLOSAS, ENFERMEDADES DE TRANSMISIÓN SEXUAL, CONECTIVOPATÍAS, PRUEBAS EPICUTÁNEAS, FOTOBIOLOGÍA, ALOPECIAS): 4 meses - DERMATOLOGÍA PEDIÁTRICA (HOSPITAL DE SANT JOAN DE DÉU): 2 meses - HOSPITAL DE DÍA DE DERMATOLOGÍA Y FOTOTERAPIA: 2 meses 3.1. DERMATOLOGÍA (TERCER AÑO DE RESIDENCIA) 1.- Objetivos: Ser capaz de realizar los objetivos del primer y segundo año de residencia con mayor responsabilidad y competencia. Aprender las opciones terapéuticas más avanzadas de los procesos dermatológicos frecuentes. Familiarizarse con los tratamientos sistémicos dermatológicos incluyendo: Fototerapia (UVB, NBUVB) y foto quimioterapia (PUVA). Corticoides sistémicos. Retinoides sistémicos. Metotrexato. Azatioprina. Ciclosporina. Micofenolato. Sulfona. Antipalúdicos. Terapia biológica de la psoriasis Ser capaz de diagnosticar y manejar los pacientes con lesiones pigmentadas de la piel, y en el melanoma maligno en particular. Ser capaz de diagnosticar y tratar los pacientes dermatológicos en edad pediátrica. Ser capaz de diagnosticar y tratar los pacientes con patologías dermatológicas complejas (conectivopatías, porfirias, enfermedades ampollosas, linfomas). Ser capaz de manejar pacientes con heridas crónicas o úlceras de las piernas. Ser capaz de realizar e interpretar las pruebas epicutáneas. Ser capaz de realizar y orientar las interconsultas de dermatología realizadas por otros servicios (tanto en pacientes ingresados como ambulatorios). [12] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

13 Estar familiarizado con la literatura dermatológica actual (particularmente con las revistas Journal of American Academy of Dermatology y Archives of Dermatology). 2.- Actividades: - Realizar la historia clínica completa y exploración dermatológica completa. - Realizar procedimientos diagnósticos más complejos a los pacientes dermatológicos incluyendo: dermatoscopia, microscopía de epiluminescencia digitalizada, pruebas epicutáneas, pruebas de inmunofluorescencia, técnicas fotobiológicas, tricograma, etc. - Realizar estudios de extensión en pacientes con melanoma maligno y linfomas cutáneos. - Informar de forma correcta al paciente antes y después de la realización de cada uno de los procedimientos diagnósticos complejos. - Obtener el consentimiento informado antes de cada procedimiento en caso de que fuera preciso. - Cumplimentar las peticiones de todos los estudios complementarios realizados a los pacientes. Emplear y explicar correctamente a los pacientes las diferentes modalidades de tratamientos sistémicos dermatológicos incluyendo: corticoides sistémicos, fototerapia, fotoquimioterapia, retinoides sistémicos, metotrexato, azatioprina, ciclosporina, micofenolato, sulfona, antipalúdicos, tratamientos biológicos para la psoriasis. 3.- Formación teórica: Durante todas las rotaciones el residente debería recibir formación teórica sobre los aspectos siguientes: - Terapéuticas dermatológica avanzada y principales tratamientos sistémicos dermatológicos. - Terapéuticas dermatológicas oncológicas. - Lesiones pigmentadas de la piel. - Melanoma maligno. - Manifestaciones cutáneas de las enfermedades sistémicas (conectivopatías, porfirias, cuadros paraneoplásicos). - Patología cutánea en edad pediátrica. - Enfermedades ampollosas. - Linfomas cutáneos. - Pruebas epicutáneas. - Alopecias. - Fotodermatosis. - Enfermedades de transmisión sexual. - Interpretación de los resultados de las exploraciones complementarias aprendidas en estas rotaciones. 4.- Evaluación: [13] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

14 - Evaluación periódica por parte del responsable/s de la formación del MIR de sus progresos en la adquisición de todas las habilidades necesarias para el tercer año de residencia. - Registro por parte del MIR de toda su actividad durante su tercer año, con detalle de las historias clínicas realizadas y definiendo para cada una de las patologías estudiadas el diagnóstico diferencial, las exploraciones complementarias empleadas, el tratamiento utilizado y las posibles complicaciones de la enfermedad o de los tratamientos empleados. - Si se considera necesario puede realizarse una evaluación numérica de cada una de las actividades. - Al finalizar sus rotaciones se rellenará hoja donde certifique las habilidades conseguidas por el MIR UNIDAD DE NEVUS/MELANOMA 1.- Objetivos: Aprender a valorar y controlar las lesiones pigmentadas utilizando las técnicas más modernas de dermatoscopia y microscopia de epiluminescencia digitalizada. Aprender y conocer los criterios clínicos y dermatoscópicos de las diferentes lesiones pigmentadas para poder diagnosticarlas de forma precisa. Ser capaz de reconocer y diagnosticar correctamente la mayoría de melanomas malignos en base a los criterios clínicos y dermatoscópicos Evaluar y tratar las diferentes lesiones pigmentadas como los nevus melanocíticos adquiridos, nevus melanocíticos congénitos, nevus displásicos, nevus de Spitz, nevus azules, y melanomas malignos. Conocer las dificultades clinicopatológicas que pueden comportar el diagnóstico de los nevus displásicos, o los nevus de Spitz. Saber los métodos más adecuados para biopsiar las lesiones pigmentadas. Aprender el seguimiento adecuado de pacientes con nevus displásicos, y melanoma. Ser capaz de realizar mapas corporales empleando la microscopía de epiluminescencia digitalizada Aprender el manejo adecuado de los pacientes con nevus congénitos. Saber como realizar un estadiaje adecuado de los pacientes con melanoma maligno. Saber cuando hay que indica una biopsia de ganglio centinela. Conocer el tratamiento quirúrgico adecuado para los pacientes con melanoma. Aprender los tratamientos adyuvantes o paliativos en pacientes con melanomas de alto riesgo o avanzados (interferón, vacunas). [14] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

15 2.- Actividades: - Realizar la historia clínica completa y exploración física del paciente con lesión(es) pigmentada(s). - Realizar dermatoscopia de las lesiones pigmentadas. - Realizar microscopia de epiluminescencia digitalizada en paciente con lesión(es) pigmentada(s). - Realizar mapas corporales de lesiones pigmentadas. - Solicitar las exploraciones complementarias para el estadiaje de los pacientes con melanoma maligno. - Informar de forma correcta al paciente antes y después de la realización de cada uno de los estudios complementarios. 3.- Formación teórica: Durante su rotación en la Unidad de Nevus/Melanoma el residente debería recibir formación teórica sobre los aspectos siguientes: - Dermatoscopia. - Microscopia de epiluminescencia digitalizada. - Interpretación de los resultados de dichas exploraciones. - Tratamiento de las lesiones pigmentadas. - Estadiaje del melanoma maligno. - Biopsia de ganglio centinela. - Bases del tratamiento quirúrgico en el melanoma. - Bases del tratamiento adyuvante/paliativos en el melanoma. 4.- Evaluación: - Evaluación periódica por parte del responsable/s de la formación del MIR de sus progresos en la adquisición de las habilidades necesarias para diagnosticar y tratar las diferentes lesiones pigmentadas. - Registro por parte del MIR de toda su actividad durante su rotación en la Unidad de Nevus/Melanoma, con detalle de las exploraciones complementarias realizadas y definiendo para cada una de las patologías estudiadas el diagnóstico diferencial, el tratamiento utilizado y las posibles complicaciones de la enfermedad o de los tratamientos empleados. - Si se considera necesario puede realizarse una evaluación numérica de cada una de las actividades. - Al finalizar su rotación en la Unidad de Nevus/Melanoma se rellenará hoja donde certifique las habilidades conseguidas por el MIR. [15] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

16 3.3. CONSULTAS DE DERMATOLOGÍA ESPECIALIZADAS (PORFIRIAS, LINFOMAS CUTÁNEOS, ENFERMEDADES AMPOLLOSAS, ENFERMEDADES DE TRANSMISIÓN SEXUAL, CONECTIVOPATÍAS, PRUEBAS EPICUTÁNEAS, FOTOBIOLOGÍA, ALOPECIAS) 1.- Objetivos: Reconocer las manifestaciones cutáneas de las enfermedades sistémicas (conectivopatías, porfirias, cuadros paraneoplásicos). Reconocer las enfermedades cutáneas potencialmente graves o mortales (ampollosas, linfomas cutáneos, toxicodermias). Conocer los principios y la interpretación de las pruebas epicutáneas. Ser capaz de pautar tratamiento sistémico para patologías cutáneas importantes (enfermedades ampollosas, psoriasis, eccemas). Ser capaz de orientar al paciente con alopecia. Ser capaz de orientar al paciente con una fotodermatosis. Ser capaz de diagnosticar y tratar las distintas enfermedades de transmisión sexual, dando consejos y medidas de protección adecuadas a los pacientes. Aprender las nociones básicas del tratamiento oncológico dermatológico (quimioterapia, interferón, radioterapia). 2.- Actividades: - Realizar la historia clínica completa, exploración física, y solicitar las exploraciones complementarias adecuadas del paciente con una conectivopatía. - Realizar la historia clínica completa, exploración física, y solicitar las exploraciones complementarias adecuadas del paciente con una porfiria. - Realizar la historia clínica completa, exploración física, y solicitar las exploraciones complementarias adecuadas del paciente con enfermedades ampollosas. - Realizar la historia clínica completa, exploración física, y solicitar las exploraciones complementarias adecuadas del paciente con un linfoma cutáneo. - Realizar la historia clínica completa, exploración física, y solicitar las exploraciones complementarias adecuadas del paciente con una enfermedad de transmisión sexual. - Realizar la historia clínica completa, exploración física, y solicitar las exploraciones complementarias adecuadas del paciente con una alopecia. - Realizar pruebas epicutáneas. - Realizar una exploración fotobiológica. - Solicitar las exploraciones complementarias para el estadiaje de los pacientes con linfoma cutáneo. - Informar de forma correcta al paciente antes y después de la realización de cada uno de los estudios complementarios. [16] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

17 3.- Formación teórica: Durante su rotación en las Consultas de Dermatología Especializadas el residente debería recibir formación teórica sobre los aspectos siguientes: - Conectivopatías. - Enfermedades ampollosas. - Porfirias. - Linfomas Cutáneos. - Enfermedades de Transmisión Sexual - Pruebas epicutáneas. - Exploraciones fotobiológicas. - Interpretación de los resultados de dichas exploraciones. - Estadiaje de los linfomas cutáneos. 4.- Evaluación: - Evaluación periódica por parte del responsable/s de la formación del MIR de sus progresos en la adquisición de las habilidades necesarias para diagnosticar y tratar las diferentes patologías. - Registro por parte del MIR de toda su actividad durante su rotación en las Consultas de Dermatología Especializadas, con detalle de las historias clínicas realizadas y definiendo para cada una de las patologías estudiadas el diagnóstico diferencial, las exploraciones complementarias empleadas, el tratamiento utilizado y las posibles complicaciones de la enfermedad o de los tratamientos empleados. - Si se considera necesario puede realizarse una evaluación numérica de cada una de las actividades. - Al finalizar su rotación en las Consultas de Dermatología Especializadas se rellenará hoja donde certifique las habilidades conseguidas por el MIR DERMATOLOGÍA PEDIÁTRICA (HOSPITAL DE SANT JOAN DE DÉU) 1.- Objetivos: Evaluar y tratar los cuadros dermatológicos infantiles más frecuentes como las verrugas, acné, molluscum, dermatitis atópica, o las tiñas del cuero cabelludo. Ser capaz de clasificar correctamente las lesiones vasculares infantiles como tumores o malformaciones. Ser capaz de discutir la historia natural de los hemangiomas y nevus melanocíticos congénitos con las familias. Ser capaz de identificar los marcadores cutáneos de diferentes genodermatosis como la neurofibromatosis, esclerosis tuberosa, incontinentia pigmenti, etc. [17] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

18 2.- Actividades: - Realizar la historia clínica completa y exploración dermatológica del paciente pediátrico con lesión(es) cutánea(s). - Realizar de forma independiente exploraciones complementarias en niños incluyendo examen directo con KOH, test de Tzanck, biopsias cutáneas, o cultivos micológicos. - Informar de forma correcta a las familias de los pacientes respecto a los estudios complementarios, diagnóstico, y tratamiento. 3.- Formación teórica: Durante su rotación en Dermatología Pediátrica el residente debería recibir formación teórica sobre los aspectos siguientes: Enfermedades dermatológicas frecuentes en la edad pediátrica (verrugas, acné, molluscum, dermatitis atópica, tiñas, exantemas infantiles). Lesiones cutáneas frecuentes en neonatos. Lesiones vasculares de la infancia (hemangiomas, malformaciones). Nevus melanocíticos congénitos. Genodermatosis: neurofibromatosis, esclerosis tuberosa, incontinentia pigmenti, epidermolisis ampollosas hereditarias, ictiosis, etc. Particularidades del tratamiento dermatológico en la edad pediátrica. 4.- Evaluación: - Evaluación periódica por parte del responsable/s de la formación del MIR de sus progresos en la adquisición de las habilidades necesarias para diagnosticar y tratar las diferentes enfermedades cutáneas en la edad pediátrica. - Registro por parte del MIR de toda su actividad durante su rotación de Dermatología Pediátrica, con detalle de las exploraciones complementarias realizadas y definiendo para cada una de las patologías estudiadas el diagnóstico diferencial, el tratamiento utilizado y las posibles complicaciones de la enfermedad o de los tratamientos empleados. - Si se considera necesario puede realizarse una evaluación numérica de cada una de las actividades. - Al finalizar su rotación de Dermatología Pediátrica se rellenará hoja donde certifique las habilidades conseguidas por el MIR. [18] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

19 3.5. HOSPITAL DE DÍA DE DERMATOLOGÍA Y FOTOTERAPIA 1.- Objetivos: Conocer los principios y ser capaz de pautar un tratamiento con fototerapia (UVB, NBUVB) y fotoquimioterapia (PUVA). Conocer los principios y ser capaz de evaluar y pautar tratamiento para las úlceras crónicas de las piernas. Estar familiarizado con las heridas crónicas de la piel, el abordaje diagnóstico y terapéutico, así como las curas y los apósitos adecuados. Conocer y pautar los tratamientos empleados para las curas ambulatorias de las enfermedades cutáneas eritematodescamativas (psoriasis, eccemas), y ampollosas (pénfigo, penfigoide). Conocer y pautar los tratamientos endovenosos ambulatorios empleados para tratar la psoriasis (terapia biológica), enfermedades ampollosas (inmunoglobulinas, rituximab), o patología oncológica (interferón, rituximab). 2.- Actividades: - Realizar el control y seguimiento de los pacientes en tratamiento con fototerapia y fotoquimioterapia en la Unidad de Fototerapia. - Realizar el control y seguimiento de los pacientes con heridas y úlceras crónicas en tratamiento con curas y apósitos en el Hospital de Día de Dermatología. - Realizar el control y seguimiento de los pacientes con dermatosis en tratamiento con curas tópicas en el Hospital de Día de Dermatología. - Realizar el control y seguimiento de los pacientes que realicen tratamientos sistémicos ambulatorios en el Hospital de Día de Dermatología. 3.- Formación teórica: Durante su rotación en Hospital de Día de Dermatología y Fototerapia el residente debería recibir formación teórica sobre los aspectos siguientes: - Fototerapia. - Fotoquimioterapia. - Úlceras crónicas. - Apósitos terapéuticos. 4.- Evaluación: - Evaluación periódica por parte del responsable/s de la formación del MIR de sus progresos en la adquisición de las habilidades necesarias para realizar y seguir los tratamientos en el Hospital de Día de Dermatología y la Unidad de Fototerapia. [19] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

20 - Registro por parte del MIR de toda su actividad durante su rotación en la Hospital de Día de Dermatología y Fototerapia, con detalle de todas las pautas de los tratamientos utilizados. - Si se considera necesario puede realizarse una evaluación numérica de cada una de las actividades. - Al finalizar su rotación en la Hospital de Día de Dermatología y Fototerapia se rellenará hoja donde certifique las habilidades conseguidas por el MIR. [20] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

21 4. AÑO DE FORMACIÓN: CUARTO ROTACION: - DERMATOPATOLOGÍA: 4 meses - CONSULTA DE DERMATOLOGÍA GENERAL: 4 meses - CIRUGÍA DERMATOLÓGICA AVANZADA: 4 meses 4.1. DERMATOLOGÍA (CUARTO AÑO DE RESIDENCIA) 1.- Objetivos Generales: Ser capaz de realizar los objetivos del primer a tercer año de residencia con mayor responsabilidad y competencia. Aumentar sus conocimientos y habilidades diagnósticas en histopatología cutánea. Conocer los principios de la investigación dermatológica, y participar (en caso de estar interesado) en proyectos de investigación clínica o básica. Ser capaz de demostrar sus conocimientos y capacidad para realizar un diagnóstico diferencial avanzado e instaurar una terapéutica adecuada en cada paciente. Ser capaz de demostrar sus conocimientos clínicos en cuadros dermatológicos complejos. Ser capaz de interpretar de forma crítica los artículos publicados en la literatura dermatológica DERMATOPATOLOGÍA 1.- Objetivos: Ser capaz de evaluar las biopsias cutáneas al microscopio. Conocer la anatomía microscópica normal de la piel y sus anejos en función de la zona. Poder realizarun diagnóstico diferencial microscópico. Entender las distintas técnicas histoquímicas, inmunohistoquímicas, y los marcadores empleados. Conocer los distintos patrones de inmunofluorescencia y las patologías dermatológicas en los que son útiles. Entender las correlaciones clínico-patológicas. Ser capaz de predecir el aspecto histológico de una lesión clínica. Saber como biopsiar una lesión para obtener los resultados más óptimos: Seleccionar la lesión o área lesional más adecuada. Obtener la muestra adecuada y con la profundidad adecuada. [21] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

22 Identificar los problemas técnicos durante el procesado de las muestras. 2.- Actividades: - Visualizar las biopsias cutáneas realizadas en los últimos días. - Describir la zona anatómica de las biopsias. - Describir los hallazgos microscópicos de las muestras. - Realizar un diagnóstico diferencial microscópico. - Indicar las tinciones especiales adecuadas a cada caso. - Cumplimentar un informe anatomopatológico. 3.- Formación teórica: Durante su rotación en Dermatopatología el residente debería recibir formación teórica sobre los aspectos siguientes: - Anatomía microscópica de la piel. - Patrones microscópicos de las enfermedades inflamatorias. - Neoplasias cutáneas benignas y malignas. - Tinciones especiales en Dermatopatología. - Inmunofluorescencia. 4.- Evaluación: - Evaluación periódica por parte del responsable/s de la formación del MIR de sus progresos en la adquisición de las habilidades necesarias para realizar un diagnóstico microscópico de las diferentes patologías cutáneas. - Registro por parte del MIR de toda su actividad durante su rotación en Dermatopatología, con detalle de las diferentes patologías estudiadas durante la rotación. - Si se considera necesario puede realizarse una evaluación numérica de cada una de las actividades. - Al finalizar su rotación en Dermatopatología se rellenará hoja donde certifique las habilidades conseguidas por el MIR CONSULTA DE DERMATOLOGÍA GENERAL 1.- Objetivos: Ser capaz de llevar de forma autónoma e independiente una Consulta de Dermatología General. Ser capaz de demostrar sus conocimientos y capacidad para realizar un diagnóstico diferencial avanzado e instaurar una terapéutica adecuada en cada paciente. Ser capaz de demostrar sus conocimientos clínicos en cuadros dermatológicos complejos. Ser capaz de pautar tratamientos sistémicos adecuados en cuadros dermatológicos complejos. [22] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

23 Establecer una adecuada relación médico-paciente. 2.- Actividades: - Realizar la historia clínica completa y exploración física del paciente ambulatorio con patología dermatológica compleja. - Indicar las exploraciones complementarias a realizar en pacientes ambulatorios con patología dermatológica compleja. - Informar de forma correcta al paciente antes y después de la realización de cada uno de los estudios complementarios. - Obtener el consentimiento informado antes de cada procedimiento. - Indicar tratamientos sistémicos en pacientes ambulatorios con patología dermatológica compleja. - Informar de forma correcta al respecto al diagnóstico y las opciones terapéuticas sistémicas en pacientes ambulatorios con patología dermatológica compleja. 3.- Formación teórica: Durante su rotación en la Consulta Externa General de Dermatología el residente debería recibir formación teórica sobre los aspectos siguientes: - Exploraciones complementarias a realizar para el diagnóstico del paciente ambulatorio con patología dermatológica compleja. - Interpretación de los resultados de las exploraciones complementarias realizados en los pacientes ambulatorios con patología dermatológica compleja. - Tratamientos sistémicos en pacientes ambulatorios con patología dermatológica compleja. 4.- Evaluación: - Evaluación periódica por parte del responsable/s de la formación del MIR de sus progresos en la adquisición de las habilidades necesarias para llevar de forma autónoma e independiente una Consulta de Dermatología General. - Registro por parte del MIR de toda su actividad durante su rotación en la Consulta Externa General de Dermatología, con detalle de los casos en los que se ha llevado a cabo un diagnóstico diferencial avanzado, de los cuadros dermatológicos complejos que se han seguido en la consulta, y de los tratamientos sistémicos indicados para dichos cuadros. - Si se considera necesario puede realizarse una evaluación numérica de cada una de las actividades. - Al finalizar su rotación en la Consulta Externa General de Dermatología se rellenará hoja donde certifique las habilidades conseguidas por el MIR. [23] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

24 4.4. CIRUGÍA DERMATOLÓGICA AVANZADA 1.- Objetivos: Realizar colgajos simples de forma independiente. Realizar colgajos complejos e injertos bajo supervisión. Conocer los principios de la cirugía micrográfica de Mohs. Conocer los principios y parámetros del tratamiento con láser de diferentes patologías cutáneas. Conocer los principios de la dermabrasión. Conocer los principios de trasplante de cabello. Conocer los principios de los principales tratamientos cosméticos utilizados en Dermatología (infiltraciones con Botox, peelings químicos, escleroterapia, implantes). 2.- Actividades: - Informar de forma correcta al paciente antes y después de la realización de cada uno de los procedimientos. - Obtención del consentimiento informado antes de cada procedimiento. - Realización de diferentes intervenciones de cirugía dermatológica avanzada incluyendo colgajos simples, colgajos complejos (con supervisión), e injertos (con supervisión). - Ayudar en intervenciones de cirugía micrográfica de Mohs y en algunos tratamientos con láser dermatológico. - Realización de curas de los pacientes intervenidos. - Mantener un registro de las intervenciones practicadas. 3.- Formación teórica: Durante su rotación de Cirugía Dermatológica Avanzada el residente debería recibir formación teórica sobre los aspectos siguientes: - Indicaciones, limitaciones y contraindicaciones de los procedimientos quirúrgicos avanzados (colgajos, injertos, cirugía de Mohs). - Alternativas no quirúrgicas en los pacientes con contraindicaciones. - Principios del tratamiento con láser dermatológico. - Principios de la dermabrasión. - Principios de trasplante de cabello. - Principios de los principales tratamientos cosméticos utilizados en Dermatología (infiltraciones con Botox,, peelings químicos, escleroterapia, implantes). - Complicaciones de los procedimientos y su tratamiento. 4.- Evaluación: - Evaluación periódica por parte del responsable/s de la formación del MIR de sus progresos en la adquisición de las habilidades necesarias para realizar las técnicas quirúrgicas avanzadas. [24] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

25 - Registro por parte del MIR de toda su actividad durante su rotación de Cirugía Dermatológica Avanzada, con detalle de las intervenciones realizadas y definiendo para cada uno de los procedimientos la indicación, hallazgos, técnicas utilizadas y complicaciones. - Si se considera necesario puede realizarse una evaluación numérica de cada una de las actividades. - Al finalizar su rotación de Cirugía Dermatológica Avanzada se rellenará hoja donde certifique las habilidades conseguidas por el MIR. [25] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

26 Especialidad: Dermatología Rotación: Cirugía Dermatológica Básica Período: dd/mm/aa a dd/mm/aa Institución: Residente: Responsable: Tutor: Objetivos: - Aprender y ser capaz de realizar de forma correcta una anestesia local para poder practicar una biopsia cutánea. - Conocer los diferentes tipos de anestésicos locales. - Aprender y ser capaz de realizar de forma completa y segura las técnicas de biopsias cutáneas estándard que se detallan a continuación: Punch. Biopsia excisional. Biopsia por escisión tangencial (afeitado). - Aprender y ser capaz de realizar de forma completa y segura las técnicas de cirugía dermatológica básica que se detallan a continuación: Criocirugía. Electrocirugía. Exéresis simples con sutura en un solo plano. Exéresis simples con sutura en dos planos. Exéresis simples con tijera. Electrocoagulación y curetaje. - Tratar adecuadamente las complicaciones de estos procedimientos. - Recomendar la técnica de biopsia adecuada para cada situación clínica. - Cumplimentar de forma correcta la petición para estudio anatomopatológico. - Ayudar y participar en el quirófano en Cirugía Dermatológica con intervenciones con anestesia local - Identificar los factores de riesgo para cada procedimiento y realizar las actuaciones pertinentes para minimizarlos. - Conocer las limitaciones propias de cada procedimiento. - Asistir a las consulta externa de Cirugía Dermatológica donde habrá que aprender y ser capaz de: Participar en las curas de los pacientes intervenidos. Participar en la programación de las intervenciones quirúrgicas. Comprender los criterios de tratamiento escogidos para cada paciente mediante la participación en el comité de Cáncer Cutáneo No Melanoma (junto con especialistas de cirugía plástica, y radioterapia del hospital). Actividades Lugar Evaluación Evaluación Evaluación Evaluación Final Informar de forma correcta al paciente antes y después de la realización de cada uno de los procedimientos Obtención del consentimiento informado antes de cada procedimiento Cumplimentación de peticiones para estudio anatomopatológico Realización de infiltraciones anestésicas locales Obtención de biopsias cutáneas y mucosas mediante las técnicas de punch Obtención de biopsias cutáneas y mucosas mediante las técnicas de biopsia excisional [26] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

27 Obtención de biopsias cutáneas y mucosas mediante las técnicas de biopsia por escisión tangencial (afeitado) Realización de criocirugía Realización de electrocirugía Realización de exéresis simple con sutura en un solo plano Realización de exéresis simple con sutura en dos planos Realización de exéresis simple con tijera Realización de electrocoagulación y curetaje Mantener un registro de las intervenciones practicadas Realización de curas de los pacientes intervenidos Completa/Parcial Supervisión:SI/NO/Par Completa/Parcial Supervisión:SI/NO/Par Completa/Parcial Supervisión:SI/NO/Par Completa/Parcial Supervisión:SI/NO/Par Firma: Tutor-Responsable / Residente [27] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

28 Especialidad: Dermatología Rotación: Dermatopatología Período: dd/mm/aa a dd/mm/aa Institución: Residente: Responsable: Tutor: Objetivos: Ser capaz de evaluar las biopsias cutáneas al microscopio. Conocer la anatomía microscópica normal de la piel y sus anejos en función de la zona. Poder realizar un diagnóstico diferencial microscópico. Entender las distintas técnicas histoquímicas, inmunohistoquímicas, y los marcadores empleados. Conocer los distintos patrones de inmunofluorescencia y las patologías dermatológicas en los que son útiles. Entender las correlaciones clínicopatológicas. Ser capaz de predecir el aspecto histológico de una lesión clínica. Saber como biopsiar una lesion para obtener los resultados más óptimos: Seleccionar la lesión o área lesional más adecuada. Obtener la muestra adecuada y con la profundidad adecuada. Identicar los problemas técnicos durante el procesado de las muestras. Actividades Lugar Evaluación Evaluación Evaluación Evaluación Final Visualizar las biopsias cutáneas realizadas en los últimos días Describir la zona anatómica de las biopsias Describir los hallazgos microscópicos de las muestras Realizar un diagnóstico diferencial microscópico Indicar las tinciones especiales adecuadas a cada caso Cumplimentar un informe anatomopatológico Firma: Tutor-Responsable / Residente [28] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

29 Especialidad: Dermatología Rotación: Sala de Hospitalización de Dermatología Período: dd/mm/aa a dd/mm/aa Institución: Residente: Responsable: Tutor: Objetivos: Aprender y conocer los criterios de ingreso de las diferentes enfermedades dermatológicas. Aprender y ser capaz de realizar de forma correcta una historia clínica detallada del paciente ingresado. Aprender y ser capaz de realizar de forma correcta una exploración dermatológica completa del paciente ingresado. Aprender y ser capaz de realizar un diagnóstico diferencial adecuado del paciente dermatológico ingresado. Aprender y ser capaz de solicitar los estudios complementarios, su indicación oportuna e interpretación de los resultados en el paciente dermatológico ingresado. Aprender y ser capaz de pautar el tratamiento adecuado del paciente dermatológico ingresado. Establecer una adecuada relación médico-paciente-familia. Actividades Lugar Evaluación Evaluación Evaluación Evaluación Final Realizar la historia clínica completa y exploración física del paciente dermatológico ingresado en el hospital Realizar el pase de visita diario de los pacientes ingresados (con el especialista de sala) Realizar el curso evolutivo diario en la historia clínica Realizar los procedimientos diagnósticos básicos a los pacientes ingresados internados (toma de biopsias de piel, toma de muestras para exámenes bacteriológicos, micológicos, y virológicos) Informar de forma correcta al paciente antes y después de la realización de cada uno de los estudios complementarios Obtención del consentimiento informado antes de cada procedimiento Cumplimentar las peticiones de todos los estudios complementarios realizados a los pacientes Firma: Tutor-Responsable / Residente [29] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

30 Especialidad: Dermatología Rotación: Unidad de Nevus/Melanoma Período: dd/mm/aa a dd/mm/aa Institución: Residente: Responsable: Tutor: Objetivos: Aprender a valorar y controlar las lesiones pigmentadas utilizando las técnicas más modernas de dermatoscopia y microscopia de epiluminescencia digitalizada. Aprender y conocer los criterios clínicos y dermatoscópicos de las diferentes lesiones pigmentadas para poder diagnosticarlas de forma precisa. Ser capaz de reconocer y diagnosticar correctamente la mayoría de melanomas malignos en base a los criterios clínicos y dermatoscópicos Evaluar y tratar las diferentes lesiones pigmentadas como los nevus melanocíticos adquiridos, nevus melanocíticos congénitos, nevus displásicos, nevus de Spitz, nevus azules, y melanomas malignos. Conocer las dificultades clinicopatológicas que pueden comportar el diagnóstico de los nevus displásicos, o los nevus de Spitz. Saber los métodos más adecuados para biopsiar las lesiones pigmentadas. Aprender el seguimiento adecuado de pacientes con nevus displásicos, y melanoma. Ser capaz de realizar mapas corporales empleando la microscopía de epiluminescencia digitalizada Aprender el manejo adecuado de los pacientes con nevus congénitos. Saber como realizar un estadiaje adecuado de los pacientes con melanoma maligno. Saber cuando hay que indica una biopsia de ganglio centinela. Conocer el tratamiento quirúrgico adecuado para los pacientes con melanoma. Aprender los tratamientos adyuvantes o paliativos en pacientes con melanomas de alto riesgo o avanzados (interferon, vacunas). Actividades Lugar Evaluación Evaluación Evaluación Evaluación Final Realizar la historia clínica completa y exploración física del paciente con lesion(es) pigmentada(s) Realizar dermatoscopia de las lesiones pigmentadas Realizar microscopia de epiluminescencia digitalizada en paciente con lesion(es) pigmentada(s) Realizar mapas corporales de lesiones pigmentadas Solicitar las exploraciones complementarias para el estadiaje de los pacientes con melanoma maligno Informar de forma correcta al paciente antes y después de la realización de cada uno de los estudios complementarios Firma: Tutor-Responsable / Residente [30] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

31 Especialidad: Dermatología Rotación: Consulta de Dermatología General Período: dd/mm/aa a dd/mm/aa Institución: Residente: Responsable: Tutor: Objetivos: Ser capaz de llevar de forma autónoma e independiente una Consulta de Dermatología General. Ser capaz de demostrar sus conocimientos y capacidad para realizar un diagnóstico diferencial avanzado e instaurar una terapéutica adecuada en cada paciente. Ser capaz de demostrar sus conocimientos clínicos en cuadros dermatológicos complejos. Ser capaz de pautar tratamientos sistémicos adecuados en cuadros dermatológicos complejos. Establecer una adecuada relación médico-paciente. Actividades Lugar Evaluación Evaluación Evaluación Evaluación Final Realizar la historia clínica completa y exploración física del paciente ambulatorio con patología dermatológica compleja Indicar las exploraciones complementarias a realizar en pacientes ambulatorios con patología dermatológica compleja Informar de forma correcta al paciente antes y después de la realización de cada uno de los estudios complementarios Obtener el consentimiento informado antes de cada procedimiento Indicar tratamientos sistémicos en pacientes ambulatorios con patología dermatológica compleja Informar de forma correcta al respecto al diagnóstico y las opciones terapéuticas sistémicas en pacientes ambulatorios con patología dermatológica compleja. Firma: Tutor-Responsable / Residente [31] ITINERARI FORMATIU DE DERMATOLOGIA

Competencias en Dermatología Médico-Quirúrgica y Venereología

Competencias en Dermatología Médico-Quirúrgica y Venereología COMPETENCIAS CLÍNICAS EN EL ÁREA DE MEDICINA ASIGNATURA: DERMATOLOGÍA MÉDICO QUIRÚRGICA Y VENEREOLOGÍA 83. COMPETENCIAS MECES: Marco Español de Cualificaciones para la Educación Superior Competencias:

Más detalles

[Itinerari Formatiu] Hospital Clínic de Barcelona [REUMATOLOGIA]

[Itinerari Formatiu] Hospital Clínic de Barcelona [REUMATOLOGIA] [Itinerari Formatiu] Hospital Clínic de Barcelona [REUMATOLOGIA] Aprovat en Comissió de Docència el 24 de febrer de 2015 ITINERARIO FORMATIVO DE REUMATOLOGÍA Servicio de Reumatología Institut Clínic d

Más detalles

Cuaderno de Prácticas Clínicas

Cuaderno de Prácticas Clínicas fot o CURSO: 2014-15 Asignatura: HEMATOLOGIA Nombre del Estudiante: Grupo: de rotación: Profesor responsable de la UCD: Unidad Docente: CUADERNO DE PRÁCTICAS CLÍNICAS Nuestra Facultad de Medicina se ha

Más detalles

PROGRAMA DE FORMACION DE MEDICOS RESIDENTES

PROGRAMA DE FORMACION DE MEDICOS RESIDENTES ONCOLOGIA MÉDICA (OM) PROGRAMA DE FORMACION DE MEDICOS RESIDENTES 2014-2015 Nuevo programa formativo Orden SSI/577/2013 del 5 Abril 2013. BOE 13 de Abril 2013 Sec. III p 27751-27784 Aplicación a los residentes

Más detalles

Guía docente. Curso Radiología Pediátrica

Guía docente. Curso Radiología Pediátrica Guía docente Curso Radiología Pediátrica Organizado y coordinado por la Sociedad Española de Radiología Pediátrica 1. Presentación Este curso está orientado a pediatras, tanto de atención primaria como

Más detalles

Descripción de las asignaturas del Diploma en Seguridad y Salud Ocupacional. Descripción del contenido y objetivos de aprendizaje de la asignatura

Descripción de las asignaturas del Diploma en Seguridad y Salud Ocupacional. Descripción del contenido y objetivos de aprendizaje de la asignatura Descripción de las asignaturas del Diploma en Seguridad y Salud Ocupacional Nombre y tipo A. Asignaturas obligatorias (9 ECTS) Introducción: Comunicación intercultural y aprendizaje autodirigido Lectura

Más detalles

REPÚBLICA DE PANAMÁ INSTITUTO ONCOLÓGICO NACIONAL. Resolución No. 042-08. (De 24 de octubre de 2008) EL PATRONATO DEL INSTITUTO ONCOLÓGICO NACIONAL,

REPÚBLICA DE PANAMÁ INSTITUTO ONCOLÓGICO NACIONAL. Resolución No. 042-08. (De 24 de octubre de 2008) EL PATRONATO DEL INSTITUTO ONCOLÓGICO NACIONAL, 1 REPÚBLICA DE PANAMÁ INSTITUTO ONCOLÓGICO NACIONAL Resolución No. 042-08 (De 24 de octubre de 2008) EL PATRONATO DEL INSTITUTO ONCOLÓGICO NACIONAL, en uso de sus facultades legales, CONSIDERANDO: Que

Más detalles

saber y el saber hacer. Son los conocimientos y destrezas propias de la disciplina.

saber y el saber hacer. Son los conocimientos y destrezas propias de la disciplina. OBJETIVOS Y COMPETENCIAS DEL TITULO 3. OBJETIVOS El objetivo general del Grado propuesto es formar enfermeras y enfermeros de cuidados generales, capaces de desarrollar funciones en los ámbitos asistenciales,

Más detalles

DERMATOLOGÍA ONCOLÓGICA

DERMATOLOGÍA ONCOLÓGICA INSTITUTO COLOMBIANO PARA EL FOMENTO DE LA EDUCACIÓN SUPERIOR ICFES- ASOCIACIÓN COLOMBIANA DE FACULTADES DE MEDICINA ASCOFAME DERMATOLOGÍA ONCOLÓGICA Nombre de la Especialidad: Título que se otorga: Dermatología

Más detalles

PROTOCOLO DE SUPERVISIÓN RESIDENTES DE CIRUGÍA GENERAL

PROTOCOLO DE SUPERVISIÓN RESIDENTES DE CIRUGÍA GENERAL PROTOCOLO DE SUPERVISIÓN RESIDENTES DE CIRUGÍA GENERAL E.O.X.I. LUGO, CERVO E MONFORTE H.U.L.A (C. H. XERAL-CALDE LUGO) TUTOR: Mª Isabel Pérez Moreiras JEFE DE SERVICIO: Dr. Conde Vales 1 1. NIVELES DE

Más detalles

UNIVERSIDAD DE CASTILLA - LA MANCHA GUÍA DOCENTE

UNIVERSIDAD DE CASTILLA - LA MANCHA GUÍA DOCENTE UCLM UNIVERSIDAD DE CASTILLA - LA MANCHA GUÍA DOCENTE 1. Datos generales Asignatura: DERMATOLOGIA Código: 34327 Tipología: OBLIGATORIA 6 Grado: 331 - GRADO EN MEDICINA (AB) Curso académico: 2013-14 Centro:

Más detalles

PLAN DE ESTUDIOS DE LA CARRERA DE TECNICO UNIVERSITARIO EN DIAGNÓSTICO POR IMAGENES. 1-1- PRESENTACIÓN SINTETICA DE LA CARRERA: Nombre de la Carrera:

PLAN DE ESTUDIOS DE LA CARRERA DE TECNICO UNIVERSITARIO EN DIAGNÓSTICO POR IMAGENES. 1-1- PRESENTACIÓN SINTETICA DE LA CARRERA: Nombre de la Carrera: PLAN DE ESTUDIOS DE LA CARRERA DE TECNICO UNIVERSITARIO EN DIAGNÓSTICO POR IMAGENES 1- Organización curricular 1-1- PRESENTACIÓN SINTETICA DE LA CARRERA: Nombre de la Carrera: TECNICO UNIVERSITARIO EN

Más detalles

PORTAFOLIO DE SERVICIOS SECCION DE DERMATOLOGIA

PORTAFOLIO DE SERVICIOS SECCION DE DERMATOLOGIA D-02- PORTAFOLIO DE SERVICIOS SECCION DE DERMATOLOGIA UNIVERSIDAD DE ANTIOQUIA MEDELLIN 22 D-02- LABORATORIO DE DERMATOPATOLOGÍA En 1976, bajo la jefatura del doctor Alonso Cortés Cortés se crea en la

Más detalles

MU Odontopediatría Modulo 1

MU Odontopediatría Modulo 1 Denominación del módulo I DIAGNÓSTICO INTEGRAL, PATOLOGÍA Y TERAPÉUTICA DEN TAL EN EL NIÑO Créditos ECTS, carácter: Obligatorio. 6 ECTS Duración y ubicación temporal dentro del plan de estudios: Se imparte

Más detalles

La piel tiene memoria. Prevención y avances en investigación del melanoma.

La piel tiene memoria. Prevención y avances en investigación del melanoma. SEMANA DE LA CIENCIA 2009 La piel tiene memoria. Prevención y avances en investigación del melanoma. Diagnóstico y tratamiento del cáncer de piel y melanoma Dr. Luis Ríos, Hospital Ramón y Cajal de Madrid.

Más detalles

CALENDARIO DE LAS EDICIONES 1 ENERO - 31 MARZO 1 ABRIL - 30 JUNIO 1 JULIO - 30 SEPTIEMBRE 1 OCTUBRE - 31 DE DICIEMBRE

CALENDARIO DE LAS EDICIONES 1 ENERO - 31 MARZO 1 ABRIL - 30 JUNIO 1 JULIO - 30 SEPTIEMBRE 1 OCTUBRE - 31 DE DICIEMBRE DESCRIPCIÓN DEL CURSO Atención enfermera al paciente con necesidad de cuidados paliativos. Duración del curso: 80 horas Curso acreditado por la Comisión de Formación Continuada de Profesionales Sanitarios

Más detalles

Unidad de Mama Hospital La Milagrosa

Unidad de Mama Hospital La Milagrosa Unidad de Mama Hospital La Milagrosa 1 1.- Introducción El cáncer supone uno de los problemas socio-sanitarios más importantes en las sociedades industrializadas por su alta incidencia y mortalidad, de

Más detalles

Miquel Ribera Pibernat CONVIVIR CON LA PSORIASIS

Miquel Ribera Pibernat CONVIVIR CON LA PSORIASIS Miquel Ribera Pibernat CONVIVIR CON LA PSORIASIS AUTOR Miquel Ribera Pibernat EAN: 9788498356175 Especialidad: Educación para la Salud del Paciente y su Familia Encuadernación: Rústica 2008 6 REQUERIMIENTOS

Más detalles

ITINERARIO FORMATIVO DE DERMATOLOGÍA

ITINERARIO FORMATIVO DE DERMATOLOGÍA UNIDAD DOCENTE: DERMATOLOGIA ITINERARIO FORMATIVO TIPO (Versión 3; fecha: noviembre de 2014) JEFE UNIDAD DOCENTE: DR. JESUS LUELMO AGUILAR TUTORA: DRA. MIREIA SÀBAT SANTANDREU 1. Objetivos generales y

Más detalles

SUB AREA DE REGULACIÓN Y EVALUACIÓN 1. DESCRIPCIÓN DE LA ACTIVIDAD EDUCATIVA. Unidad programática Unidad Programática 2103

SUB AREA DE REGULACIÓN Y EVALUACIÓN 1. DESCRIPCIÓN DE LA ACTIVIDAD EDUCATIVA. Unidad programática Unidad Programática 2103 SUB AREA DE REGULACIÓN Y EVALUACIÓN 1. DESCRIPCIÓN DE LA ACTIVIDAD EDUCATIVA Unidad Ejecutora Hospital Nacional de Niños Unidad programática Unidad Programática 2103 Nombre de la pasantía Dermatología

Más detalles

GRADO EN PSICOLOGÍA PRÁCTICAS EXTERNAS ITINERARIO/MENCIÓN EN PSICOLOGÍA CLÍNICA UNIVERSIDAD DE MÁLAGA. Facultad de Psicología Decanato

GRADO EN PSICOLOGÍA PRÁCTICAS EXTERNAS ITINERARIO/MENCIÓN EN PSICOLOGÍA CLÍNICA UNIVERSIDAD DE MÁLAGA. Facultad de Psicología Decanato GRADO EN PSICOLOGÍA PRÁCTICAS EXTERNAS ITINERARIO/MENCIÓN EN PSICOLOGÍA CLÍNICA 1 I. INTRODUCCIÓN Las Prácticas externas (Prácticum) forman parte de los estudios del Grado en Psicología como una materia

Más detalles

Curso Superior. Cirugía Menor en Atención Primaria

Curso Superior. Cirugía Menor en Atención Primaria Curso Superior Cirugía Menor en Atención Primaria Índice Cirugía Menor en Atención Primaria 1. Sobre Inesem 2. Cirugía Menor en Atención Primaria Descripción / Para que te prepara / Salidas Laborales /

Más detalles

CUADERNO DE PRÁCTICAS CURSO 2010-2011 ADMINISTRACIÓN DE SERVICIOS DE ENFERMERÍA

CUADERNO DE PRÁCTICAS CURSO 2010-2011 ADMINISTRACIÓN DE SERVICIOS DE ENFERMERÍA CUADERNO DE PRÁCTICAS CURSO 2010-2011 ADMINISTRACIÓN DE SERVICIOS DE ENFERMERÍA ATENCIÓN HOSPITALARIA ALUMNO: CENTRO/UNIDAD: COORDINADOR: PROFESOR TUTOR: FECHA DE REALIZACIÓN: 1 ADMINISTRACIÓN DE SERVICIOS

Más detalles

REQUISITOS ESPECIFICOS PARA UN PROGRAMA DE FORMACION DE ESPECIALISTAS EN ENFERMEDADES RESPIRATORIAS PEDIATRICAS (NEUMOLOGIA PEDIATRICA)

REQUISITOS ESPECIFICOS PARA UN PROGRAMA DE FORMACION DE ESPECIALISTAS EN ENFERMEDADES RESPIRATORIAS PEDIATRICAS (NEUMOLOGIA PEDIATRICA) REQUISITOS ESPECIFICOS PARA UN PROGRAMA DE FORMACION DE ESPECIALISTAS EN ENFERMEDADES RESPIRATORIAS PEDIATRICAS (NEUMOLOGIA PEDIATRICA) En caso que alguno de los contenidos de estos requisitos específicos

Más detalles

cáncer de piel P R O C E S O S Definición funcional Conjunto de actividades destinadas a la prevención, diagnóstico precoz y tratamientintegral (médico, quirúrgico y de apoyo) del cáncer de piel, y, específicamente,

Más detalles

Unidades Docentes Multidisciplinares. Especialidad de Pediatría

Unidades Docentes Multidisciplinares. Especialidad de Pediatría Unidades Docentes Multidisciplinares Especialidad de Pediatría XXVIII Jornadas de Enfermería 2012 M. V. Martínez Hidalgo Como? Qué? Donde? Quien? Necesidad de la especialidad Para poder garantizar los

Más detalles

CONDILOMAS ANALES. 1. Qué son los condilomas anales?

CONDILOMAS ANALES. 1. Qué son los condilomas anales? CONDILOMAS ANALES 1. Qué son los condilomas anales? Los condilomas anales (también llamados condilomas acuminados) constituyen un problema muy molesto y relativamente frecuente, que generalmente se localiza

Más detalles

Ministerio de Salud ANEXO VI. Línea de capacitación en Enfermería Oncológica. Fundamentación:

Ministerio de Salud ANEXO VI. Línea de capacitación en Enfermería Oncológica. Fundamentación: ANEXO VI Línea de capacitación en Enfermería Oncológica. Fundamentación: En Argentina, el cáncer es la principal causa de muerte en la población entre los 40 y 64 años. En el año 2008 fallecieron 58.000

Más detalles

PROGRAMACIÓN DETALLADA DE LA ASIGNATURA NIVEL CURRICULAR BÁSICO BÁSICO PRE PROFESIONAL X ESPECÍFICO CAMPO

PROGRAMACIÓN DETALLADA DE LA ASIGNATURA NIVEL CURRICULAR BÁSICO BÁSICO PRE PROFESIONAL X ESPECÍFICO CAMPO SYLLABUS ESTANDARlZADO UNIVERSIDAD CATÓLICA DE SAN TIAGO DE GUAYAQU IL PROGRAMACIÓN DETALLADA DE LA ASIGNATURA FACULTAD CIENCIAS MÉDICAS CARRERA MEDICINA ÁREA PROFESIONAL CICLO INTERNADO ROTATIVO SEMESTRE

Más detalles

COMPETENCIAS y RESULTADOS EDUCATIVOS DE LA LICENCIATURA EN ODONTOLOGIA.

COMPETENCIAS y RESULTADOS EDUCATIVOS DE LA LICENCIATURA EN ODONTOLOGIA. COMPETENCIAS y RESULTADOS EDUCATIVOS DE LA LICENCIATURA EN ODONTOLOGIA. FORMATO DE DECLARACION DE COMPETENCIAS. Cada competencia declarada es una descripción general y amplia de una habilidad esencial

Más detalles

VITRIFICACIÓN DE ÓVULOS (OVOCITOS)

VITRIFICACIÓN DE ÓVULOS (OVOCITOS) VITRIFICACIÓN DE ÓVULOS (OVOCITOS) 1 VITRIFICACIÓN DE ÓVULOS (OVOCITOS) 2 Es una técnica que se considera un procedimiento experimental, destinada a conservar gametos femeninos con fines reproductivos,

Más detalles

MATRICULACIÓN ABIERTA PERMANENTEMENTE. Javier Rándo Caño Enfermero de Atención Primaria de Salud. Centro de Salud Eloy Gonzalo (Madrid).

MATRICULACIÓN ABIERTA PERMANENTEMENTE. Javier Rándo Caño Enfermero de Atención Primaria de Salud. Centro de Salud Eloy Gonzalo (Madrid). DESCRIPCIÓN DEL CURSO Cuidados de Enfermería en las Úlceras Cutáneas Crónicas. Duración del curso: 80 horas Curso acreditado por la Universidad Rey Juan Carlos, con 2 ECTS. MATRICULACIÓN ABIERTA PERMANENTEMENTE.

Más detalles

PROGRAMA DE FORMACIÓN BÁSICO DEL RESIDENTE EN FARMACIA HOSPITALARIA

PROGRAMA DE FORMACIÓN BÁSICO DEL RESIDENTE EN FARMACIA HOSPITALARIA PROGRAMA DE FORMACIÓN BÁSICO DEL RESIDENTE EN FARMACIA HOSPITALARIA Aprobaba en Comisión de Docencia el 25 de abril de 2.012 Tutora: Pilar Gómez Germá Hospital SAS Jerez Denominación oficial de la especialización

Más detalles

El estudiante, para superar esta asignatura, deberá demostrar los siguientes resultados...

El estudiante, para superar esta asignatura, deberá demostrar los siguientes resultados... Grado en Odontología 29323 - Medicina bucal Guía docente para el curso 2015-2016 Curso: 3, Semestre: 1, Créditos: 9.0 Volcado obtenido el 01-07-2016 Información básica Profesores - Yamila Magali Centurion

Más detalles

La Coloproctología no ha escapado a esta necesidad. - Conocer las bases genéticas en la etiología del cáncer colorrectal.

La Coloproctología no ha escapado a esta necesidad. - Conocer las bases genéticas en la etiología del cáncer colorrectal. ANEXO XIII Línea de capacitación en cirugía de cáncer de colon y recto. Fundamentación: El notable desarrollo logrado por las distintas especialidades médicas en la prevención, el diagnóstico y el tratamiento

Más detalles

Guía del Curso Análisis del cuero cabelludo y cabello, protocolos de trabajos técnicos y cuidados capilares estéticos. IMPQ0208 - Peluquería

Guía del Curso Análisis del cuero cabelludo y cabello, protocolos de trabajos técnicos y cuidados capilares estéticos. IMPQ0208 - Peluquería Guía del Curso Análisis del cuero cabelludo y cabello, protocolos de trabajos técnicos y cuidados capilares estéticos. IMPQ0208 - Peluquería Modalidad de realización del curso: Número de Horas: Titulación:

Más detalles

PROGRAMA DE FORMACIÓN: EPILEPSIA EN PEDIATRÍA

PROGRAMA DE FORMACIÓN: EPILEPSIA EN PEDIATRÍA PROGRAMA DE FORMACIÓN: EPILEPSIA EN PEDIATRÍA 1. Datos generales 1.1 Nombre del Programa: Epilepsia en Pediatría 1.2 Tipo de programa: Beca de Perfeccionamiento 1.3 Responsables de programa: Dr. Guillermo

Más detalles

Cómo investigar y no morir en el intento

Cómo investigar y no morir en el intento Cómo investigar y no morir en el intento INTRODUCCIÓN Desde el comienzo de los tiempos, el ser humano se ha planteado preguntas a cerca de sus experiencias y de la naturaleza de las actividades entorno

Más detalles

PROGRAMA DE FORMACIÓN DE ESPECIALISTAS EN ONCOLOGÍA MÉDICA

PROGRAMA DE FORMACIÓN DE ESPECIALISTAS EN ONCOLOGÍA MÉDICA UNIVERSIDAD DE LA REPÚBLICA FACULTAD DE MEDICINA ESCUELA DE GRADUADOS SERVICIO DE ONCOLOGÍA CLÍNICA Prof. Dr. Ignacio M. Musé PROGRAMA DE FORMACIÓN DE ESPECIALISTAS EN ONCOLOGÍA MÉDICA APROBADO POR LA

Más detalles

DÉFICIT SELECTIVO DE IgA INFORMACIÓN PARA PACIENTES Y FAMILIARES

DÉFICIT SELECTIVO DE IgA INFORMACIÓN PARA PACIENTES Y FAMILIARES DÉFICIT SELECTIVO DE IgA INFORMACIÓN PARA PACIENTES Y FAMILIARES UNA PEQUEÑA NOCIÓN DE INMUNOLOGÍA BÁSICA Existen cinco tipos (clases) de inmunoglobulinas o anticuerpos en la sangre: IgG, IgA, IgM, IgD

Más detalles

ONCOLOGÍA/ El III Simposio del Grupo Español Multidisciplinar de Cáncer del Aparato Digestivo (Gemcad) reivindica avanzar de forma global

ONCOLOGÍA/ El III Simposio del Grupo Español Multidisciplinar de Cáncer del Aparato Digestivo (Gemcad) reivindica avanzar de forma global Especializada GM - 14 al 20 de marzo de 2011 17 ONCOLOGÍA/ El III Simposio del Grupo Español Multidisciplinar de Cáncer del Aparato Digestivo (Gemcad) reivindica avanzar de forma global Calificarán la

Más detalles

MASTER EN ENFERMERÍA ONCOLÓGICA GUÍA DOCENTE INNOVACIÓN Y PRÁCTICA AVANZADA EN CUIDADOS ONCOLÓGICOS

MASTER EN ENFERMERÍA ONCOLÓGICA GUÍA DOCENTE INNOVACIÓN Y PRÁCTICA AVANZADA EN CUIDADOS ONCOLÓGICOS MASTER EN ENFERMERÍA ONCOLÓGICA GUÍA DOCENTE INNOVACIÓN Y PRÁCTICA AVANZADA EN CUIDADOS ONCOLÓGICOS Curso académico 2014/2015 1. Dades d identificació Nom de l assignatura Innovación y práctica avanzada

Más detalles

PLANIFICACION DE REALIZACION DE ACCIONES FORMATIVAS ESPECIALIDAD

PLANIFICACION DE REALIZACION DE ACCIONES FORMATIVAS ESPECIALIDAD PLANIFICACION DE REALIZACION DE ACCIONES FORMATIVAS ESPECIALIDAD HIGIENICO-SANITARIO DE TECNICAS DE TATUAJE, MICROPIGMENTACION Y PERFORACION CUTÁNEA (PIERCING) 1 1- CARACTERISTICAS GENERALES DEL CURSO.

Más detalles

CANCER DE VULVA. Usted puede encontrar más información acerca de esto mirando en el folleto para el paciente Vulva Normal".

CANCER DE VULVA. Usted puede encontrar más información acerca de esto mirando en el folleto para el paciente Vulva Normal. CANCER DE VULVA Dónde está la vulva? La vulva es la porción externa de los órganos genitales femeninos. Se compone de los labios mayores (dos labios grandes y carnosos), los labios menores (por dentro

Más detalles

COMUNIDAD TERAPEÚTICA DE TRASTORNOS DE LA PERSONALIDAD

COMUNIDAD TERAPEÚTICA DE TRASTORNOS DE LA PERSONALIDAD Hospital Dr. R. Lafora COMUNIDAD TERAPEÚTICA DE TRASTORNOS DE LA PERSONALIDAD ACTIVIDADES DE ENFERMERÍA INTRODUCCIÓN El Hospital R. Lafora inauguró el 11 de febrero de 2008 una unidad asistencial, con

Más detalles

Taller de observación entre profesores

Taller de observación entre profesores Taller de observación entre profesores Gabriel Chancel Valente Unitat d Assessorament Psicopedagógic Universitat Autònoma de Barcelona uap@uab.cat 1. Presentación A pesar de sus limitaciones, la clase

Más detalles

FACULTAD DE MEDICINA HUMANA SECCIÓN DE POSGRADO PROGRAMA DE ESPECIALIDADES MÉDICAS RESIDENTADO MÉDICO ESPECIALIDAD DE ANATOMÍA PATOLÓGICA

FACULTAD DE MEDICINA HUMANA SECCIÓN DE POSGRADO PROGRAMA DE ESPECIALIDADES MÉDICAS RESIDENTADO MÉDICO ESPECIALIDAD DE ANATOMÍA PATOLÓGICA FACULTAD DE MEDICINA HUMANA SECCIÓN DE POSGRADO PROGRAMA DE ESPECIALIDADES MÉDICAS RESIDENTADO MÉDICO ESPECIALIDAD DE ANATOMÍA PATOLÓGICA PLAN CURRICULAR INTEGRAL Lima Perú 24 1 PRESENTACIÓN La Facultad

Más detalles

Curso Superior en Dermatología para Titulados Universitarios en Enfermería

Curso Superior en Dermatología para Titulados Universitarios en Enfermería Curso Superior en Dermatología para Titulados Universitarios en Enfermería Titulación acredidatada por la Comisión Internacional de Formación de la UNESCO Curso Superior en Dermatología para Titulados

Más detalles

6. LOS PROCEDIMIENTOS Y CRITERIOS DE EVALUACIÓN, PROMOCIÓN DEL ALUMNADO Y TITULACIÓN DEL ALUMNADO.

6. LOS PROCEDIMIENTOS Y CRITERIOS DE EVALUACIÓN, PROMOCIÓN DEL ALUMNADO Y TITULACIÓN DEL ALUMNADO. 6. LOS PROCEDIMIENTOS Y CRITERIOS DE EVALUACIÓN, PROMOCIÓN DEL ALUMNADO Y TITULACIÓN DEL ALUMNADO. Los criterios de evaluación en las distintas enseñanzas que se imparten en el centro están recogidos en

Más detalles

PROGRAMA DE LA ESPECIALIDAD DE

PROGRAMA DE LA ESPECIALIDAD DE PROGRAMA DE LA ESPECIALIDAD DE DERMATOLOGÍA M-Q Y VENEREOLOGÍA Fecha última actualización: mayo 2012 1 1. DENOMINACIÓN OFICIAL Según el Real Decreto 127/1984 la denominación oficial es Dermatología Médico-

Más detalles

La ataxia es, en principio, un síntoma, no es una enfermedad específica o un diagnóstico. Ataxia quiere decir torpeza o pérdida de coordinación.

La ataxia es, en principio, un síntoma, no es una enfermedad específica o un diagnóstico. Ataxia quiere decir torpeza o pérdida de coordinación. DEFINICIÓN: La ataxia es, en principio, un síntoma, no es una enfermedad específica o un diagnóstico. Ataxia quiere decir torpeza o pérdida de coordinación. La ataxia puede afectar a los dedos, manos,

Más detalles

Programación didáctica

Programación didáctica Página 1 de 11 Programación didáctica Modalidad Bachillerato de Humanidades y Ciencias Sociales Asignatura Proyecto Integrado Curso 1º Año escolar 2013-2014 Libro de texto Sin texto Profesor(es) que imparte(n)

Más detalles

Protocolo de Toma de Biopsias Facultad de Odontología Universidad Nacional de Colombia

Protocolo de Toma de Biopsias Facultad de Odontología Universidad Nacional de Colombia Protocolo de Toma de Biopsias Facultad de Odontología Universidad Nacional de Colombia El diagnóstico de algunas lesiones de la cavidad oral y región maxilofacial puede realizarse con base en una historia

Más detalles

RECOMENDACIONES PARA DESARROLLAR UN PROGRAMA DE ATENCIÓN FARMACÉUTICA AL PACIENTE VIH

RECOMENDACIONES PARA DESARROLLAR UN PROGRAMA DE ATENCIÓN FARMACÉUTICA AL PACIENTE VIH RECOMENDACIONES PARA DESARROLLAR UN PROGRAMA DE ATENCIÓN FARMACÉUTICA AL PACIENTE VIH INTRODUCCIÓN La atención al paciente HIV se ha convertido en estos últimos años en una de las áreas más importantes

Más detalles

1. Cita a continuación tres documentos que sean necesarios para una atención sanitaria de calidad y uno que sea exigible legalmente.

1. Cita a continuación tres documentos que sean necesarios para una atención sanitaria de calidad y uno que sea exigible legalmente. 1 1. Cita a continuación tres documentos que sean necesarios para una atención sanitaria de calidad y uno que sea exigible legalmente. Sanitario de calidad: Constantes vítales, analíticas, radiografías.

Más detalles

CICLO FORMATIVO DE GRADO MEDIO FARMACIA Y PARAFARMACIA Modalidad: Educación presencial

CICLO FORMATIVO DE GRADO MEDIO FARMACIA Y PARAFARMACIA Modalidad: Educación presencial CICLO FORMATIVO DE GRADO MEDIO FARMACIA Y PARAFARMACIA Modalidad: Educación presencial INFORMACIÓN PARA EL ALUMNADO Y SUS FAMILIAS SOBRE LA PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DEL MÓDULO PROMOCIÓN DE LA SALUD / código:

Más detalles

Cirugía Ortopédica y Traumatología

Cirugía Ortopédica y Traumatología 1 Cirugía Ortopédica y Traumatología Jefe de Servicio: Dr. P. Zorrilla Ribot Tutores: Dr.P. Zorrilla Ribot Dr.L.A. Gómez Navalón 2 Índice PAG 1.El Sistema MIR 3 2. Definición de la Especialidad 3 3. Objetivos

Más detalles

Guía para el Paso 2: Desarrollo de la Fase A Explorar y Reflexionar

Guía para el Paso 2: Desarrollo de la Fase A Explorar y Reflexionar Guía para el Paso 2: Desarrollo de la Fase A Explorar y Reflexionar El Programa Scout Mundial de Medioambiente posee un marco de trabajo sobre la educación ambiental, la cual se basa en los principios

Más detalles

SUB AREA DE REGULACIÓN Y EVALUACIÓN

SUB AREA DE REGULACIÓN Y EVALUACIÓN SUB AREA DE REGULACIÓN Y EVALUACIÓN 1. DESCRIPCIÓN DE LA ACTIVIDAD EDUCATIVA Unidad Ejecutora Hospital San Juan de Dios, Departamento de Hema-Oncología, Unidad Programática: 2102 Nombre de la Pasantía

Más detalles

Servicio de Hematología. Programa de la Residencia de Especialista en Hematología

Servicio de Hematología. Programa de la Residencia de Especialista en Hematología Servicio de Hematología Programa de la Residencia de Especialista en Hematología 1 INDICE 1. Autoridades y otros Pág. 3 2. Características del Servicio y Residencia Pág. 4 3. Objetivos Primarios y Secundarios

Más detalles

Descripción y tabla de especificaciones para prueba formativa Área Matemática Año 2014

Descripción y tabla de especificaciones para prueba formativa Área Matemática Año 2014 Descripción y tabla de especificaciones para prueba formativa Área Matemática Año 2014 Contenidos 1. El referente conceptual de la evaluación... 1 CUADRO 1. TABLA DE ESPECIFICACIONES EN EL ÁREA DE MATEMÁTICA...

Más detalles

PONTIFICIA UNIVERSIDAD CATOLICA DE CHILE ESCUELA DE MEDICINA DIRECCION DE POSTGRADO PROGRAMAS DE POSTITULO EN MEDICINA FAMILIAR

PONTIFICIA UNIVERSIDAD CATOLICA DE CHILE ESCUELA DE MEDICINA DIRECCION DE POSTGRADO PROGRAMAS DE POSTITULO EN MEDICINA FAMILIAR PONTIFICIA UNIVERSIDAD CATOLICA DE CHILE ESCUELA DE MEDICINA DIRECCION DE POSTGRADO PROGRAMAS DE POSTITULO EN MEDICINA FAMILIAR INTRODUCCIÓN El Programa de Postítulo en Medicina Familiar de la Pontificia

Más detalles

DOCUMENTO DE INFORMACIÓN Y AUTORIZACIÓN PARA LA REALIZACIÓN DE LARINGECTOMÍA PARCIAL UTILIZANDO LÁSER DE CO2, A TRAVÉS DE LARINGOSCOPIA DIRECTA

DOCUMENTO DE INFORMACIÓN Y AUTORIZACIÓN PARA LA REALIZACIÓN DE LARINGECTOMÍA PARCIAL UTILIZANDO LÁSER DE CO2, A TRAVÉS DE LARINGOSCOPIA DIRECTA Este documento informativo pretende explicar, de forma sencilla, la intervención quirúrgica denominada LARINGECTOMÍA PARCIAL UTILIZANDO LÁSER DE CO2, A TRAVÉS DE LARINGOSCOPIA, así como los aspectos más

Más detalles

CAPÍTULO III. MARCO METODOLÓGICO.

CAPÍTULO III. MARCO METODOLÓGICO. CAPÍTULO III. MARCO METODOLÓGICO. III.1 Hipótesis. 3.1.1 Hipótesis General. H 1 El diseño de un Plan Estratégico contribuye a la administración eficiente del tiempo de espera de consultas programadas en

Más detalles

Ley Orgánica 8/2013, de 9 de diciembre, para la Mejora de la Calidad Educativa (BOE, nº 295, de 10 de diciembre de 2013).

Ley Orgánica 8/2013, de 9 de diciembre, para la Mejora de la Calidad Educativa (BOE, nº 295, de 10 de diciembre de 2013). LOMCE EN REsUMEN Ley Orgánica 8/2013, de 9 de diciembre, para la Mejora de la Calidad Educativa (BOE, nº 295, de 10 de diciembre de 2013). NDICE LOMCE y currículo... 2 Nuevo concepto Elementos que lo integran

Más detalles

CUADERNO DE PRÁCTICAS DE ENFERMERÍA GERIÁTRICA

CUADERNO DE PRÁCTICAS DE ENFERMERÍA GERIÁTRICA CUADERNO DE PRÁCTICAS DE ENFERMERÍA GERIÁTRICA Curso Académico 2008/09 Profesora Responsable: Martina Fernández Gutiérrez RECOMENDACIONES GENERALES PARA LOS ALUMNOS Por un lado, te aconsejamos que tengas

Más detalles

Cáncer de cuello uterino PREVENCIÓN. Dra Alicia Aleman Prof Ag. Departamento de Medicina Preventiva y Social Facultad de Medicina- UdelaR

Cáncer de cuello uterino PREVENCIÓN. Dra Alicia Aleman Prof Ag. Departamento de Medicina Preventiva y Social Facultad de Medicina- UdelaR Cáncer de cuello uterino PREVENCIÓN Dra Alicia Aleman Prof Ag. Departamento de Medicina Preventiva y Social Facultad de Medicina- UdelaR Montevideo, julio 2012 De que hablaremos Algunos aspectos anatómicos

Más detalles

Competencias Generales

Competencias Generales Competencias Generales AUTONOMÍA PROFESIONAL Y RESPONSABILIDAD: - Reconocer los elementos esenciales de la profesión de terapeuta ocupacional, incluyendo los principios éticos, las responsabilidades legales,

Más detalles

CAPÍTULO III PROGRAMAS DE ATENCIÓN A LA DIVERSIDAD SECCIÓN TERCERA. PROGRAMAS DE DIVERSIFICACIÓN CURRICULAR

CAPÍTULO III PROGRAMAS DE ATENCIÓN A LA DIVERSIDAD SECCIÓN TERCERA. PROGRAMAS DE DIVERSIFICACIÓN CURRICULAR [MARCO NOATIVO PARA LA PARTICIPACIÓN] ORDEN DE 25 DE JULIO DE 2008, POR LA QUE SE REGULA LA ATENCIÓN A LA DIVERSIDAD DEL ALUMNADO QUE CURSA LA EDUCACIÓN BÁSICA EN LOS CENTROS DOCENTES PÚBLICOS DE ANDALUCÍA.

Más detalles

SUB AREA DE REGULACIÓN Y EVALUACIÓN DESCRIPCIÓN DE LA ACTIVIDAD EDUCATIVA. Departamento Hemato-Oncología del Hospital Calderón Guardia

SUB AREA DE REGULACIÓN Y EVALUACIÓN DESCRIPCIÓN DE LA ACTIVIDAD EDUCATIVA. Departamento Hemato-Oncología del Hospital Calderón Guardia 1. Identificación: Unidad Ejecutora SUB AREA DE REGULACIÓN Y EVALUACIÓN DESCRIPCIÓN DE LA ACTIVIDAD EDUCATIVA Departamento Hemato-Oncología del Hospital Calderón Guardia Unidad Programática: 2101 Nombre

Más detalles

FACULTAD DE CIENCIAS BIOMÉDICAS

FACULTAD DE CIENCIAS BIOMÉDICAS FACULTAD DE CIENCIAS BIOMÉDICAS Grado en Odontología Programa de la asignatura P046001410 PATOLOGÍA MÉDICO QUIRÚRGICA BUCAL IV CÓDIGO: P046001410 TÍTULO: PATOLOGÍA MEDICO-QUIRURGICA BUCAL IV DESCRIPCIÓN

Más detalles

CRITERIOS DE EVALUACIÓN MÓDULO FORMACIÓN Y ORIENTACIÓN LABORAL

CRITERIOS DE EVALUACIÓN MÓDULO FORMACIÓN Y ORIENTACIÓN LABORAL CRITERIOS DE EVALUACIÓN MÓDULO FORMACIÓN Y ORIENTACIÓN LABORAL RD 1394/2007 de 29 de octubre por el que se establece el título de Técnico Superior en Educación Infantil ORDEN de 9 de octubre de 2008, por

Más detalles

Máster UIC-ICR en Glaucoma

Máster UIC-ICR en Glaucoma Máster UIC-ICR en Glaucoma Programa de formación Glaucoma Clínico y Quirúrgico ICR 2016-2017 Director: Dr. Alfonso Antón López 1 Organiza Universitat Internacional de Catalunya e Institut Català de Retina

Más detalles

ISO 17799: La gestión de la seguridad de la información

ISO 17799: La gestión de la seguridad de la información 1 ISO 17799: La gestión de la seguridad de la información En la actualidad las empresas son conscientes de la gran importancia que tiene para el desarrollo de sus actividades proteger de forma adecuada

Más detalles

Guía Docente 2015/2016

Guía Docente 2015/2016 Guía Docente 2015/2016 Terapéutica y Rehabilitación Vestibular [Nombre Asignatura Ingles] [Máster de Audiología] Modalidad Semipresencial Índice [Nombre Materia]... Error! Marcador no definido. Breve descripción

Más detalles

cl áusula de exenci ón de responsabilidad 31980L0155

cl áusula de exenci ón de responsabilidad 31980L0155 AVISO JURÍDICO IMPORTANTE - La información que se ofrece en estas p áginas está sujeta a una cl áusula de exención de responsabilidad y a un copyright. 31980L0155 Directiva 80/155/CEE del Consejo, de 21

Más detalles

RED / CONSEJO IBEROAMERICANO DE DONACIÓN Y TRASPLANTES 1ª REUNIÓN MAR DEL PLATA. 15 17 DE NOVIEMBRE DEL 2005

RED / CONSEJO IBEROAMERICANO DE DONACIÓN Y TRASPLANTES 1ª REUNIÓN MAR DEL PLATA. 15 17 DE NOVIEMBRE DEL 2005 RED / CONSEJO IBEROAMERICANO DE DONACIÓN Y TRASPLANTES 1ª REUNIÓN MAR DEL PLATA. 15 17 DE NOVIEMBRE DEL 2005 RECOMENDACIÓN REC - CIDT 2005 (2) SOBRE EL PAPEL Y LA FORMACIÓN DE LOS PROFESIONALES RESPONSABLES

Más detalles

Cáncer de la piel no-melanoma

Cáncer de la piel no-melanoma Cáncer de la piel no-melanoma Introducción Cada año millones de personas descubren que tienen cáncer de piel. Se puede curar casi en 100 por ciento de los casos de cáncer de la piel si se detecta en su

Más detalles

Guía o itinerario formativo tipo (MIR y espacios formativos comunes)

Guía o itinerario formativo tipo (MIR y espacios formativos comunes) Guía o itinerario formativo tipo (MIR y espacios formativos comunes) E x c e l l e n t i a H u m a n i t a s C o m p r o m i s s u m S c i e n t i a Unidad de Atención Familiar y Comunitaria Gerencia de

Más detalles

UNIDAD DOCENTE DE MEDICINA DEL TRABAJO MATEU ORFILA -UPF EVALUACIÓN DE LOS RESIDENTES DURANTE LAS ROTACIONES

UNIDAD DOCENTE DE MEDICINA DEL TRABAJO MATEU ORFILA -UPF EVALUACIÓN DE LOS RESIDENTES DURANTE LAS ROTACIONES UNIDAD DOCENTE DE MEDICINA DEL TRABAJO MATEU ORFILA -UPF EVALUACIÓN DE LOS RESIDENTES DURANTE LAS ROTACIONES BARCELONA, octubre 2010 PROTOCOLO PARA LA EVALUACIÓN DE LOS RESIDENTES DURANTE LAS ROTACIONES

Más detalles

DOCUMENTO DE INFORMACIÓN Y AUTORIZACIÓN PARA LA REALIZACIÓN DE CORDECTOMÍA DEL LADO UTILIZANDO LÁSER DE CO2, A TRAVÉS DE LARINGOSCOPIA DIRECTA

DOCUMENTO DE INFORMACIÓN Y AUTORIZACIÓN PARA LA REALIZACIÓN DE CORDECTOMÍA DEL LADO UTILIZANDO LÁSER DE CO2, A TRAVÉS DE LARINGOSCOPIA DIRECTA Este documento informativo pretende explicar, de forma sencilla, la intervención quirúrgica denominada CORDECTOMÍA UTILIZANDO LÁSER DE CO2, A TRAVÉS DE LARINGOSCOPIA DIRECTA, así como los aspectos más

Más detalles

REGLAMENTO DEL DIPLOMA DE ESPECIALISTA EN FARMACIA HOSPITALARIA

REGLAMENTO DEL DIPLOMA DE ESPECIALISTA EN FARMACIA HOSPITALARIA REGLAMENTO DEL DIPLOMA DE ESPECIALISTA EN FARMACIA HOSPITALARIA DEFINICIÓN Artículo 1º.- El diploma de Especialista en Farmacia Hospitalaria (DEFH), en concordancia con lo establecido por la Ordenanza

Más detalles

Experiencia i de las mujeres con cáncer de mama en España. Octubre 2012

Experiencia i de las mujeres con cáncer de mama en España. Octubre 2012 Experiencia i de las mujeres con cáncer de mama en España Octubre 2012 Índice 1. Contexto y objetivos 2. Ficha técnica 3. Perfil de las mujeres encuestadas 4. Resultados 1. Diagnóstico 2. Información recibida

Más detalles

Especialista en Donación y Trasplante

Especialista en Donación y Trasplante Titulación certificada por EUROINNOVA BUSINESS SCHOOL Especialista en Donación y Trasplante Especialista en Donación y Trasplante Duración: 300 horas Precio: 219 * Modalidad: Online * Materiales didácticos,

Más detalles

Guía del paciente. Braquiterapia: El mejor modo de tratar el cáncer. Porque la vida es para vivirla

Guía del paciente. Braquiterapia: El mejor modo de tratar el cáncer. Porque la vida es para vivirla Guía del paciente Braquiterapia: El mejor modo de tratar el cáncer Porque la vida es para vivirla El objetivo de este folleto es ayudar a aquellas personas que han recibido un diagnóstico de cáncer, así

Más detalles

Anexo 3 GUIÓN DE LA ENTREVISTA PARA EL ORIENTADOR

Anexo 3 GUIÓN DE LA ENTREVISTA PARA EL ORIENTADOR Anexo 3 GUIÓN DE LA ENTREVISTA PARA EL ORIENTADOR Contenido de la entrevista A continuación se plantean las preguntas que se formularán al estudiante, de acuerdo a los criterios definidos previamente en

Más detalles

PRACTICUM DE LENGUA EXTRANJERA INGLÉS

PRACTICUM DE LENGUA EXTRANJERA INGLÉS PRACTICUM DE LENGUA EXTRANJERA INGLÉS FACULTAD DE EDUCACIÓN UNIVERSIDAD COMPLUTENSE DE MADRID 1. CARACTERÍSTICAS GENERALES El Practicum de Lengua Extranjera constituye el núcleo fundamental de la preparación

Más detalles

SISTEMA EDUCATIVO Educación Infantil y Primaria

SISTEMA EDUCATIVO Educación Infantil y Primaria SISTEMA EDUCATIVO Educación Infantil y Primaria JOSÉ LUIS BERNAL AGUDO jbernal@unizar.es Una prueba única de acceso a la Universidad Programas de cualificación profesional inicial LOMCE ( ) http://ampaiesgarciamorato.blogspot.com.es/2012/11/futura-estructura-del-sistema-educativo.html

Más detalles

Formación Especializada basada en Competencias Hospital Universitario Cruces

Formación Especializada basada en Competencias Hospital Universitario Cruces Hospital Universitario Cruces Obstetricia y Ginecología Formación Especializada basada en Competencias Hospital Universitario Cruces Visión Docente: Perfil profesional basado en siete dominios competenciales

Más detalles

I.E.S. SALVADOR ALLENDE CUIDADOS AUXILIARES DE ENFERMERÍA. Módulo 3: HIGIENE DEL MEDIO HOSPITALARIO Y LIMPIEZA DEL MATERIAL

I.E.S. SALVADOR ALLENDE CUIDADOS AUXILIARES DE ENFERMERÍA. Módulo 3: HIGIENE DEL MEDIO HOSPITALARIO Y LIMPIEZA DEL MATERIAL I.E.S. SALVADOR ALLENDE CUIDADOS AUXILIARES DE ENFERMERÍA Módulo 3: HIGIENE DEL MEDIO HOSPITALARIO Y LIMPIEZA DEL MATERIAL PROGRAMACIÓN DEL CURSO 2014-2015 CONTENIDOS MÍNIMOS: U.T. 1: Unidad del paciente

Más detalles

OTRAS AULAS HOSPITALARIAS EN LA COMUNIDAD DE MADRID: LOS CENTROS EDUCATIVO TERAPÉUTICOS- HOSPITALES DE DÍA

OTRAS AULAS HOSPITALARIAS EN LA COMUNIDAD DE MADRID: LOS CENTROS EDUCATIVO TERAPÉUTICOS- HOSPITALES DE DÍA OTRAS AULAS HOSPITALARIAS EN LA COMUNIDAD DE MADRID: LOS CENTROS EDUCATIVO TERAPÉUTICOS- HOSPITALES DE DÍA BEATRIZ CANDEIRA PÉREZ CET-HD VALLECAS Madrid RESUMEN Dentro de las Aulas Hospitalarias, hay un

Más detalles

PRÁCTICAS ADMINISTRATIVAS

PRÁCTICAS ADMINISTRATIVAS DIPLOMATURA EN GESTIÓN Y ADMINISTRACIÓN PÚBLICA PROGRAMA DE LA ASIGNATURA PRÁCTICAS ADMINISTRATIVAS Código: 445 (16 créditos) CURSO 2011-12 Coordinadora: Mª Teresa Balaguer Coll Departamento de Finanzas

Más detalles

REGISTRO DE INCIDENCIA Y MORTALIDAD EN PACIENTES CON CÁNCER (RIMCAN). INFORME-2006

REGISTRO DE INCIDENCIA Y MORTALIDAD EN PACIENTES CON CÁNCER (RIMCAN). INFORME-2006 REGISTRO DE INCIDENCIA Y MORTALIDAD EN PACIENTES CON CÁNCER (RIMCAN). INFORME-2006 y acumulado 1991-2006 Por: Miguel-A. Ripoll. Coordinador RIMCAN. mripolll@semg.es Durante el año 2006 figuraron como colaboradores

Más detalles

0018- INTERVENCIÓN CON FAMILIAS Y ATENCIÓN A MENORES EN RIESGO SOCIAL

0018- INTERVENCIÓN CON FAMILIAS Y ATENCIÓN A MENORES EN RIESGO SOCIAL 0018- INTERVENCIÓN CON FAMILIAS Y ATENCIÓN A MENORES EN RIESGO SOCIAL TÉCNICO SUPERIOR EN EDUCACIÓN INFANTIL Ciclo Formativo de Grado Superior (LOE) Instituto Superior de Formación Profesional San Antonio

Más detalles

ESTADÍSTICA PARA FINANZAS Y SEGUROS

ESTADÍSTICA PARA FINANZAS Y SEGUROS ESTADÍSTICA PARA FINANZAS Y SEGUROS Grado en Administración y Dirección de Empresas Grado en Contabilidad y Finanzas Universidad de Alcalá Curso Académico 2014/2015 Tercer Curso Segundo Cuatrimestre GUÍA

Más detalles

TEMA 3. PROCESO Y TÉCNICAS DE ASESORAMIENTO Y CONSULTA 1. EL PROCESO DE ASESORAMIENTO

TEMA 3. PROCESO Y TÉCNICAS DE ASESORAMIENTO Y CONSULTA 1. EL PROCESO DE ASESORAMIENTO 1 TEMA 3. PROCESO Y TÉCNICAS DE ASESORAMIENTO Y CONSULTA 1. EL PROCESO DE ASESORAMIENTO Origen del proceso Se inicia cuando un consultante se dirige a un consultor en busca de ayuda (asesoramiento) respecto

Más detalles

ASISTENTE SOCIAL. 1.1.3 Cada competidor de expertos y deben conocer esta Descripción Técnica.

ASISTENTE SOCIAL. 1.1.3 Cada competidor de expertos y deben conocer esta Descripción Técnica. ASISTENTE SOCIAL 1. SECCIÓN 1 - TÉCNICA / COMPETENCIA DESCRIPCIÓN (TD) 1,1 Nombre y descripción de las habilidades 1.1.1 El nombre de la habilidad es Cuidar. 1.1.2 Cuidar cubre una amplia gama de capacidades

Más detalles

GUÍA DOCENTE 1. DESCRIPCIÓN DE LA ASIGNATURA

GUÍA DOCENTE 1. DESCRIPCIÓN DE LA ASIGNATURA 1. DESCRIPCIÓN DE LA ASIGNATURA Grado: Administración y Dirección de Empresas Doble Grado: Asignatura: ECONOMÍA DEL COMPORTAMIENTO Módulo: Análisis del Entorno Económico y Jurídico Departamento: Economía,

Más detalles

GUIA DOCENTE. Facultad de Ciencias Sociales

GUIA DOCENTE. Facultad de Ciencias Sociales GUIA DOCENTE Facultad de Ciencias Sociales GRADO: Sociología MÓDULO: Métodos y Técnicas de Investigación Social ASIGNATURA: Fundamentos de la Investigación Sociológica DEPARTAMENTO: Ciencias Sociales AÑO

Más detalles

PROGRAMA DOCENTE ADAPTADO AL CENTRO DERMATOLOGÍA

PROGRAMA DOCENTE ADAPTADO AL CENTRO DERMATOLOGÍA PROGRAMA DOCENTE ADAPTADO AL CENTRO DERMATOLOGÍA 1 índice Pag 1. personal del programa de formación de residentes de dermatologia del HUAV 4 2. denominación oficial de la especialidad 5 3. introducción

Más detalles