SARDU E IBERO- ROMANZU: COINTZIDÈNTZIAS MORFO-SINTÀTICAS Dr. Xavier Frías Conde UNED
Obietivu Mustrare elementos medas morfosintáticos de su sardu in cumparántzia cun sas limbas ibero-romanzas Analizare su gradu de simigiàntzia inter totu custas limbas Sas duas limbas ibero-romanzas printzipales de s análise nostra sunt s ispanniolu e su catalanu Custas sunt sas duas printzipales chi ant tentu influèntzia subra de su sardu Àteras limbas, che su galitzianu, asturianu o aragonesu bi sunt cando nde tenemus bisòngiu E puru limbas chi no sunt nen ibèricas nen su sardu cando siat netzessáriu puru 2
Protzessu Amus a sighire un òrdine traditzionale de sos elementos morfològicos Gasi totu s espositzione s at a fághere atraessu esempros. Sas abbreviatziones chi b impreamus sunt custas: Sr.: sardu Log.: logudoresu; Cam.: campidanesu Es: ispanniolu Ct: catalanu It.: italianu As.: asturianu Gl.: galitzianu Pt.: portughesu 3
Formatzione de su plurale (1) Sr. Log.: As.: Altu > altos Seguru > seguros Altu > altos Seguru > seguros Si tratat in custu casu de s asturianu istàndard, chi pigat che base s asturianu tzentrale; in sos àteros dialetos no est gai. 4
Formatzione de su plurale (2) Sr. Camp. Pt.: Amorósu > amoròsos Témpus > tèmpos Amoróso > amoròsos In portughesu e una parte de su galitzianu, sa metafonia s agatat in sa formatzione de su plurale; su singulare tenet una vocale serrada, peró su plurale la tenet abberta 5
Formatzione de su plurale (3) Sr. Log.: Ricu > ricos; rica > ricas Tempus > tempos Foto > fotos Forte > fortes Ferreri > ferreris Ast. Tzentrale Ricu > ricos; rica > riques (ocidentale ricas) Fierro (chena plurale ca est neutru) Fuerte > fuertes Foto > fotos Camín > caminos Bici > bicis 6
Artículu definidu Paradigma: Logudoresu Su ~s, sa ~s, sos, sas Campidanesu Su ~s, sa ~s, is (invariábile in plurale) Catalanu baleáricu Es~s, sa~s, ets, ses Catalanu commune El~l, la, els, les Ispanniolu El, la, lo*, los, las Italianu Il ~lo~l, la~l, i~gli, le 7
Frommas de sos possessivos de 2PS e 3PS masculinos Sr. Log: Tou, sou Gl. de Astúrias Tou, sou Asturianu-leonesu (mirandesu) Tou, sou otzidentale 8
Collocatzione de sos possessivos Sr.: art. + nòmene + possessivu S amigu bostru Es.: poss. + nomen Vuestro amigo art. + nòmene + possessivu El amigo vuestro Gl. e As. art. + poss. + nomen O voso amigo El vuesu amigu art. + nòmene + possessivu O amigo voso L amigu vuestru 9
Diminutivu de ELLU Sr. eddu animaleddu, Gl. elo ruela, rochela, cantelo Es. illo animalillo 10
Cuantificadores de plurale Sr.: Unos cantos; bários; unos Es.: Unos cuantos; varios; unos Ct.: Uns quants, uns Sa fromma unos,-as in sardu balet solo pro sos pluralia tantum 11
Futuru analìticu Sr.: as a cantar; amus a cantar Gl.: has cantar; habemos cantar cantarás, cantaremos Galitzianu de Astúrias has a falar, habemos a cantar 12
Alternàntzia de sas vocales finales: presente~imperativu Sr. log: Perdet <-> perdi (2º cungiugatzione) Partit <-> parti (3º cungiugatzione) Ast. Centrale It.: Pierde <-> pierdi (2º cungiugatzione) Parte <-> parti (3º cungiugatzione) Perde <-> perdi (2º cungiugatzione) Parte <-> parti (3º cungiugatzione) 13
Tábulas de sa cungiugatzione de unu (1) sr. log. sr. camp. es. gl. pt. canto canto canto canto canto cantas cantat cantamus cantas cantat cantaus cantas canta cantamos cantas canta cantamos cantas canta cantamos cantades cantais cantáis cantades cantais cantant cantant cantan cantan cantam 14
Tábulas de sa cungiugatzione de unu (2) sr. log. sr. camp. es. gl. pt. cantaia cantamo cantaba canto cantava cantaias cantást cantabas cantas cantavas cantaiat cantát cantaba canta cantava cantaíamus cantamus cantábamos cantabamos cantávamos cantaíades cantastes cantabais cantabades cantáveis cantaian(t) cantánt cantaban cantaban cantavam 15
Tábulas de sa cungiugatzione de duos (1) sr. log. sr. camp. es. gl. pt. perdo perdo pierdo perdo perdo perdes perdes pierdes perdes perdes perdet perdet pierde perde perde perdemus perdeus perdemos perdemos perdemos perdedes perdeis perdéis perdedes perdeis perdent perdent pierden perden perdem 16
Tábulas de sa cungiugatzione de duos (2) sr. log. sr. camp. es. gl. pt. perdia perde(m)o perdía perdía perdia perdias perdiast perdías perdías perdias perdiat perdiat perdía perdía perdia perdiamus perdemus perdíamos perdiamos perdíamos perdiades perdestis perdíais perdiades perdieis perdiant perdiant perdían perdian perdiam 17
Tábulas de sa cungiugatzione de tres (1) sr. log. sr. camp. es. gl. pt. parto parto parto parto parto partis partis partes partes partes partit partit parte parte parte partimus partius partimos partimos partimos partides partis partís partides partis partint partint parten parten partem 18
Tábulas de sa cungiugatzione de tres (2) sr. log. sr. camp. es. gl. pt. partia partio partía partía partia partias partiast partías partías partias partia partiat partía partía partia partiamus partiadis partiant partemus partestis partiant partíamos partíais partían partiamos partiades partían partíamos partíeis partiam 19
Perìfrasi de obbligatzione Sr.: Es.: Gl.: tènere de + V inf dèpere + V inf tener de + V inf (arc.) tener que + V inf deber + V inf ter de + V inf (obbligatzione inescusàbile) ter que + V inf deber + V inf 20
Infinitivu pessonale Sr. camp. As. Est una cosa fátzile a dda fáer tue Ye una cosa fácil pa tu facela Es. (pruscatotu americanu) Es una cosa fácil para tú hacerla Es una cosa fácil para hacerla tú (solo) 21
Infinitivu cungiugadu: paradigma Sardu cantarepo/- apo cantares cantaret cantáremus cantaredes cantarent Galitzian u cantarepo/- apo cantares cantaret cantáremus cantaredes cantarent Portughes u Cantar cantares cantar cantarmos cantardes cantarem 22
b aer impessonale Sr. b at cosas medas Ct. hi ha moltes coses Aragonesu b ha muitas cosas Frantzesu il y a beaucoup de choses 23
Modificadores de adietivos e avérbios Sr.: sezis altos altos est bonu bonu Es.: sois altos altos está bueno bueno 24
Averbializatziones de verbos Sr. na(n)chi Juanne nachi no est innoghe Es. disque Juan disque no está aquí Gl. disque Xoán disque non está aquí 25
Focalizatziones de sos obietos Sr. Sa bidda nostra i l i as a visitare (t i ) chitze A frade meu i li i damus custu (t i ) Carre i no nde i tèngio (t i ) meda Ct.: La nostra vila i l i has de visitar (t i ) aviat A mon germà i li i donem açò (t i ) (De) carn i no en i tinc (t i ) gaire Es.: Nuestro pueblo i lo i visitarás (t i ) pronto A mi hermano i le i damos esto (t i ) Carne i no tengo (t i ) mucha 26