Ta hopi importante pa cada pashent haya sa kico tur e por haci ora e mester di cuido. Ta. Bo mester di cuido Pero bo sa unda pa bay? HEADLINES.

Documentos relacionados
ASSESSMENT PA UNIDAD DI SERVICIO.

UN BON PREPARACION PA UN VACANSI SIN PREOCUPACION

Pesey e ta na su lugar pa nos celebra e cumpleaños di nos Rei Willem- Alexander. E ta pas pa ariba un dia manera awe nos brinda na su honor.

Gender Gap na. Aruba. februari 2012

Bon nochi dama y cabayeronan,

E temporada di gozo alegria, musica y baile a yega un biaha mas! Chikito y grandi sa goza di dje.

S T I L I S T I C A DI PAPIAMENTO

DISCURSO DI GOBERNADOR NA OCASION DI HURAMENTACION DI GABINETE WEVER-CROES

TA RED SO TA CUESTIONA Y BRINGA CONTRA

Prueba di Naturalisacion

Sherwin Vingal Manager Financien

Mehoracion den cuido. Si! Un edicion yena di informacion pa guia bo den e mundo medico di. HEADLINES Seguro di biahe. pulso. 12Bacteria resistente

Introducion di un reglamento nobo. Viviana Bermudez Manager di Pensioen

Prome entrega di remedi

Di curason; duna sanger! No tin niun satisfaccion mas grandi cu duna sanger. Si! Bo tabata sa cu HEADLINES. pulso. Fundacion Anti Droga Aruba

Foyeto Colombia 2018 Biahe educativo di e alumnonan di Havo 4 di Colegio Arubano

FAQ s Cambionan. Si. E preguntanan mas frecuente haci na AZV ta wordo publica den

MI NOMBER: Mi buki di salud

EMBARGO TOT 12 SEPTEMBER UUR DISCURSO DI GOBERNADOR DI ARUBA NA OCASION DI APERTURA DI AÑA PARLAMENTARIO

Mucha den e fase di cambio

Aruba, juni Edicion 36

Adres: Beatrixstraat 8 Oranjestad, Aruba T F facebook.com/arubadoet TOOLKIT

Aspecto verbal den Papiamento

BUKI DI INFORMACION PA PASHENT

Obesidad y tratamento medico den exterior HEADLINES. pulso. 14Pone BISTA riba DIABETES. Sanger dushi. Biba cu incontinencia no ta un berguensa!

Checkeo si / no. Ta ken no a yega di haci un checkeo medico general? Tin di nos cu ta HEADLINES. pulso. 8Podoterapia

CONTENIDO: UN COMUNIDAD NOBO - (Home) Carta personal di Lider di MPA I. INTRODUCCION. Vision y principio di partido UN COMUNIDAD NOBO SECTORNAN

FEDERACION DI TRAHADORNAN DI ARUBA (F.T.A.) REGLAMENTO DI DAHU ASISTENCIA HURIDICO

Continuamente AZV hunto

DISCURSO GOBERNADOR APERTURA AÑA PARLAMENTARIO SEPTEMBER 2018

DISCURSO NA OCASION DI APERTURA DI AÑA PARLAMENTARIO

CONTESTA PA10 PREGUNTA CU HOBENNAN SA HACI

HAVO Habilidad di lesa 2018 Periodo di examen 1 9 di mei 150 minuut ARUBA PAPIAMENTO. Buki di texto. E buki di texto aki ta contene tres texto..

LISTA DI PREGUNTA MAS HACI (version 23/08/13)

Comunicado di Prensa di Indice di Prijs di Consumo December 2017

CRITERIONAN DI PETICION PA COFINANCIAMENTO

Indice di Prijs di Consumo, base December 2006 Januari 2018

Indice di Prijs di Consumo, base December 2006 Maart 2018

Arubalening : unda mi ta bay studia?

Mi kier a yama nos miembronan di prensa un bon bini na nos conferencia anual di prensa. Nos ta aprecia hopi boso presencia aki na nos oficina.

E producto aki a worde getest i aproba door di dietistanan di Horacio Oduber Hospital. Esey kiermen cu e ta bon i saludabel p abo tambe!

Servicio di Impuesto. Belastingkantoor

Companianan di Compra y Benta. Pawn shops

FUNDACION DI FONDO DI PENSION SECTOR TURISMO ARUBA REGLA Y REGULACION

E Recordatorionan di Jehova Ta Confiabel PAGINA 3 CANTICA: 64, 114

Dwight Didier Manager Hypotheken

tocante esaki riba pagina 2

DI OCTOBER 2013

Considerando cu ta esencial pa promove desaroyo di relacion amistoso entre e nacionnan;

Aña escolar

Seguridad Prome. Adolescente y droga for di un perspectiva basa riba realidad. Marsha Rosenbaum, PhD

Saneamento di nos Finanzas Publico:

Saca Pleno Beneficio di Bo Lesamento di Bijbel PAGINA 7. Uza e Palabra di Dios pa Beneficia Bo Mes y Otronan PAGINA 12

Departamento di Progreso Laboral. Checklist peticion pa entrega di vacatura

Bo sa sinti manera cos cu bo a perde caminda y cu bo mester di guia? Hesucristo ta e Lider duna pa Dios cu tur hende tin mester. El a bisa: Ami ta e

Studiante : Soraima Grell Modulo : Introduccion di Papiamento Periodo : 1.3 Docente : Swinda Maduro-Schwengle Specialisacion : Informatiekunde

Kico e ta y con mi ta yega na dje. Jennifer Jacobs Manager HR & Communicatie

AVP KIER HORA OTRO VISION DI PPA!! GATEWAY/PUENTE/HUB PA INTERNACIONAL TRADE TA PPA SU VISION PA E ULTIMO 27 ANA!!

News. Cambio den directiva di OCA. Org. Caballista Arubano. Alex y Tom a retira di Directiva

DISCURSO NA OCASION DI APERTURA DI AÑA PARLAMENTARIO

HUGO CHAVEZ TA PERDE SU BATAYA CONTRA CANCER

Not é riba bòrchi Tim di maneho di tantu VSBO, HavoVWO i SBO diskutiendo riba plan di maneho nobo pa RK. Tur miembro aktivamente a deliberá riba

PREVENCION DI ENNIA ennia.com. atencion: tip pa horcan. manual pa tormenta y horcan

PADILANTI 2017/2021. Berd e ta!

SHOCO AWARD CEREMONY TABATA UN EXITO!!!! GRATIS. CUSTOMER RELATION MANAGEMENT software

7. EDUCACION DI CALIDAD Y CULTURA

Triage enbes di sistema di number pa cita cu dokter

Tratado tocante Derecho di Persona cu Discapacidad

Adiccion ta un problematica creciente

TRATADO TOCANTE DERECHO DI MUCHA. Preambulo

Den mayoria di caso problemanan social nan origen ta den e famia. P esey den nos vision lo enfoca y fortifica e nucleo familiar:

Boletin Informativo di Savaneta y Pos Chikito December 2015

10 aña largo un trahado a horta miyones

AZV ta lamenta morto di baby di 3 aña gratis

Atraconan arma ta sigui riba turista

Diamars 20 di Januari 2009 Margrietstraat 3 Tel: Fax:

Cristiannan Uni Reforzando e Potencialnan di Aruba C.U.R.P.A. Programma Politico SALBA ARUBA

Caso Bouldin & Lawson contra Icon Aruba N.V. posponi. Corte Comun di Husticia na caminda pa su independencia

PUBLICACION DI GABINETE DI

Vakantie grandi pa mucha ta dilanti porta atrobe. Pa hopi mayor cu ta traha, esaki

DI AUGUSTUS 2013

Candela misterioso a caba cu Black Hog Saloon y mas compleho di Adventure Golf

mas hoben denteni mucha a dal muher cu klinker na tamarijn a conmemora e heroenan di Segunda Guera Mundial malechornan a kibra graf di gilbert regales

PROGRAMA DI ACCION ...

Aruba Bank caminata di 4 dia atrobe exitoso. ROBO Di un laptop for di MOT tin recherche preocupa. Despues cu e baca a hoga a bin tuma pasonan.

CENTRALE BANK VAN ARUBA

Husticia Aruba a conseha: haci investigacion interno prome

Noti & News. Regalo di OCA na e Gran Campeonnan di Paso Fino den Bataya di Campeones na Corsow. Org. Caballista Arubano

AZV: Pashent afo ta haya debitcard

E ta planea pa prosperá hende (Jeremias 29:11)

IMF: Aruba mester tuma medidanan extra

hobennan arma bom na azv eigenbijdrage lo subi? matanza na california avion su tire a rebenta placa ta cabando na azv

homber haya na bushiri gratis

INTRODUCCION. E partidonan MEP, POR y RED a asumi nan responsabilidad y a yega na un Acuerdo di Formacion dia 17 di october 2017.

Nos compromiso civico

Ambulance bao di sirena a dal auto di Marechaussee bolter esaki

Transcripción:

9HIV y AIDS pulso Aruba, september 2018. Edicion 37 HEADLINES 2 Bo mester di cuido, pero bo sa unda pa bay? Mayor, e progreso di bo yiu ta den bo man 3 5 4 Gamblemento Psicoterapia: un entrevista cu Eva Rusz E curason, organo esencial 7Cuido di riñon bou nos hobennan 6 Cera conoci cu Dokter Marcel Ho-Kang-You 8 0Haci e promesa Famia Planea Aruba ta lansa su Servicio di Entrega Yegando asina mas cerca di tur hende den comunidad 15na Bo Curason Bo mester di cuido Pero bo sa unda pa bay? Ta hopi importante pa cada pashent haya sa kico tur e por haci ora e mester di cuido. Ta cuminsa acudi na e dokter di cas kende ta e prome persona den e cadena di cuido unda bo por acudi. Pero kico haci ora e no tey? Of ora a bira malo den anochi? Nos ta contabo! Cu hopi topico interesante e biaha aki, nos ta kere cu cada partido ta yuda pa duna bo informacion balioso y al caso. Siña tocante vacuna y con por mantene e muchanan fuerte. Repasa e lista di recomendacion pa bo curason y kico tur bo por haci pa no haya HIV. Servicio di entrega? Algo nobo? Si! Lesa con Famia Planea Aruba ta yuda nos isla pa mantene un bida sexual saludabel y den balance. Salud!

2 3 Mayor, e progreso di bo yiu ta den bo man door di SVGA Mayor, e unico limitacion cu bo yiu por tin ta un mayor cu no ta involucra den e bida di su yiu. Mas involucra un mayor ta den e guia y desaroyo di su yiu, mas positivo e resultadonan lo ta. Stichting Verstandelijk Gehandicapten Aruba (SVGA), ta enfoca riba mucha, hoben, y adulto cu tin un limitacion intelectual di un IQ mas abou cu 60. SVGA ta percura cu nan vision ta para central, esta: brinda un calidad halto di cuido na personanan cu un limitacion intelectual pa nan por biba un bida cualitativo. Sosten SVGA por sostene mayornan den diferente manera encuanto e guia di nan yiunan cu un limitacion intelectual. Y un di e maneranan aki ta duna sosten, guia y informacion na mayornan pa nan por yega na un solucion pa nan mesun retonan. Structura ta importante! Structura e bida diario di bo yiu, ya na un edad jong, ta e miho manera cu abo como mayor por actua como un giraf. Cu bo pianan den lodo (e reto cu bo tin), pero na mes momento cu un nek largo bo por tin bista riba tur locual cu ta pasando. Tambe cu bo pianan largo bo por tuma e stapnan corecto pa bo sali for di e situacion dificil. Mas trempan abo como mayor cuminsa na structura bo yiu su bida diario, miho resultado bo por cosecha. Ehempelnan Ehempel di con pa brinda structura ta: Haci e mesun actividadnan tur dia cu e mucha. Cria un mucha cu un limitacion intelectual ta incera hopi interaccion. Traha un programa diario, pone materialnan visual cu ta demostra e mucha kico tur ta actividad cu lo tuma luga ariba e dia. Asina e yiu por siña e rutina nobo. No desvia di e programa. Desviacion por causa cu e mucha ta bruha y cu e no lo sigui demostra e comportacion deseabel. Como consecuencia e proceso por dura un poco mas largo. Celebra cada logro chikito. Esaki no mester ta un celebracion grandi. Cu un simpel highfive, thumbs up of un hopi bon bo yiu por sinti su mes bon. Mayor, tene pasenshi. Bo yiu no lo demostra e comportacion deseabel den un dia pa e otro. Conseho Nos conseho di SVGA pa mayornan cu ta bin pa un entrevista ta: Pa tene na cuenta e preguntanan clave basa riba intercambio di e mayor cu e trahado social. Presencia/ausencia di e parti fuerte di e mayor: riba un scala di 1 pa 10 con bon abo, mayor, ta sinti cu bo ta guiando bo yiu cu tin un limitacion intelectual? Cua ta e motibo cu bo a duna bo mes e cifra ey y no un mas halto/abou? Colaboracion di e parti fuerte pa cu e mayor su felicidad: E partinan fuerte cu abo, mayor, a menciona, den ki sentido nan ta colabora na bo felicidad? Kico ta bo meta final pa cu e desaroyo di bo yiu? Deseo di e mayor pa desaroya e parti positivo pa bay dilanti: Mayor, kico bo por haci awe pa e situacion di bo yiu ta mihor mayan? Kico tur bo lo tin mester pa yega eynan? Cua ta e pasonan cu bo por tuma? Nos di SVGA ta spera cu e relato aki por ta di ayudo pa mayornan aki na Aruba. Mayor, corda, e unico limitacion cu bo yiu por tin ta un mayor cu no ta involucra den e bida di su yiu. Mas involucra un mayor ta den e guia y desaroyo di su yiu, mas eficiente e proceso di tuma e posicion di giraf y brinda structura lo ta. Ademas, mas positivo e resultadonan lo ta. Contacto Gisella Polo y Miloushka Krozendijk E-mail: gisella.polo@svga.aw Tel. 522 7844

4 5 door di Diandra Alders Pulso tabatin un combersacion cu señora Eva Rusz, psicologo di profesion y un experto den su ramo. Señora Rusz ta di Suecia y tabata biniendo Aruba desde 2004 pa goza di vakantie y scirbi bukinan tocante psicologia y psicoterapia cu tabatin hopi acogida na su pais natal. Na un dado momento señora Rusz a dicidi di establece su mes permanente na Aruba. E ta considera Aruba awor manera su cas. Kico ta psicoterapia? E ta un manera di tratamento psicologo basa riba sciencia y sistematicamenta trahando cu mente y pensamento ora cu clientenan ta sufriendo di depresionnan, anshamento, diferente fobianan y problema di relacion. Kico hende por spera? Nan por spera un informacion detayista con psicoterapia ta traha y e compromiso entre e cliente y terapista ta cu e terapista lo duna heramiento na e cliente con pa cambia patronchi di pensamento indesea. Por mira e terapista manera un entrenador, dus lo duna tareanan entre sesionnan pa asina Psicoterapia: un entrevista cu Eva Rusz e cliente por practica manera nobo di pensa, sinti y actua. Tur sesion ta asegura cu tin mehoracion. Cada sesion ta conecta cu e meta cu e cliente a establece na comienzo di e terapia. Origen y duracion di tratamento E tratamento aki ta bin originalmente di Merca. Y na Suecia y na Europa p.e. Hulanda e terapia aki ta conta cu e apoyo di gobierno manera e terapia recomenda pa nan ciudadanonan. Un tratamento averahe pa depresionnan ta tuma mas o menos 6 pa 10 sesion pa cura. Anshamento y panico tin un averahe di 5 sesion pa cura. Miedo pa contacto social ta tuma pa averahe 10 sesion. Anshamento, panico y fobia Hendenan cu ta sufri di anshamento, panico y fobianan no ta loco, aunke cu nan por sinti asina. Si bo tin custumber di actua y pensa di un manera cu no ta saludabel pa e cliente, e terapista lo yuda di busca un manera mas miho pa pensa y actua. E terapia ta cuminza cu scirbi kico ta e problemanan pa por compronde con nan a cuminza y kico ta e meta di e cliente. Sistema y of metodologia E terapia ta uza tambe e dialogo socratico, di e filosofo anciano Griego Socrates, cu ta encera cu lo puntra pregunta na e cliente pa asina nan explora maneranan nobo di pensa y actua y saca nan di nan custumbernan bieu. Pulso ta gradici señora Rusz pa su tempo y informacion. Psicologia no ta den pakete AZV Tratamento psicologico no ta wordo cubri door di e pakete di AZV pero esey no ta nifica cu e no ta bon. E hecho cu e no ta den e paketa tin di haber cu tempo cu a scirbi e ley di AZV mester a haci escogencia entre kico si y kico no ta wordo hinca bou di e pakete di AZV. Pues, tratamento psicologico no ta cay bou di AZV, pero si bo persona ta desea mas informacion, por tuma contacto cu señora Rusz via whatsapp 5697250. Gamblemento door di Fundacion Anti Droga Aruba Gamblemento ta un wega unda e resultado ta a base di coincidencia. Por bet placa ariba e resultado. Esey ta pone e gamblemento bira extra excitable. Abo como hungado no tin influencia riba e resultado di e wega. Despues di e wega bo ta simplemente mas rico of pober financieramente. Bo por gamble na diferente luga, manera den casino of clubnan nocturno. Awendia tin hopi hende ta gamble online tambe. Tin diferente tipo di weganan: lotto, weganan di raspa, wega di carta, mashin di gamble, weganan di deporte, weganan di casino. Diferente wega y efecto Manera ya caba menciona, tin diferente wega di gamble. Esakinan por wordo categorisa den diferente tipo, cada un cu nan propio caracterista y efecto riba e persona. Tin weganan cortico. Gamble ariba mashin of roulette ta dura cortico. Bo ta bet y den 4 seconde bo sa si bo a gana. Despues por sigui hunga dibiaha y haya chens di nobo. Asina e wega ta keda duna excitacion. Otro tipo ta e weganan cu ta sugeri control. E weganan aki ta laga e hende sinti cu nan por influencia e wega. Nan ta duna diferente oportunidad pa bet placa. E hungado lo kere cu e por bet sabi y ta keda sigui hunga. Tambe tin e weganan cu por hunga largo y anonimo. Den casino y online por hunga oranan largo sin cu hende ta pone atencion ariba bo. Asina e gamblemento tambe ta bira un riesgo. Y weganan online? Weganan online ta extra adictivo. Bo por hunga mas lihe cu den bida real. No mester shuffle, por hunga ariba diferente pantaya pareu. Weganan online por wordo hunga 24 ora pa dia. Kick y mas kick Na momento cu bo gana algo, naturlamente cu esaki ta agradabel y ta duna gana pa bolbe purba un biaha mas. Mas bo purba mas bo lo sinti kick (excitacion) pa sigui hunga. Esaki ta pone cu e celebro ta produci dopamina y endorfine cu ta laga hende sinti nan mes bon. Asina bon cu esaki por bira un adiccion. E kick lo por bira manera un droga cu bo curpa ta bay pidi p e. Pa gamble mester di placa. P esey un persona cu ta gusta gamble no lo stop depues cu nan a gana un biaha. E placa cu nan ta gana ta duna nan e posibilidad pa sigui gamble y keda den e kick. E riesgonan di gamblemento Problema financiero. Esaki ta e riego mas grandi. Bo por perde hopi placa den tempo cortico. Bo por haya problemanan cu bo estudio of trabou. Gamblemento pisa por pone hende neglisha su trabou of estudio. Bo pensamento lo ta na e gamblemento so. Otro riesgo di gamblemento ta e negligencia di famia of amistad. Consecuencia di esaki ta pleito, incomprension of falta di participa na actividadnan social. Dependencia E gana di gamble por bira mas piho. Un persona cu ta gusta gamble lo hinca mas placa y tempo den esaki. Na momento cu ta stop di gamble por haya ontwenningsverschijnselen manera dolo di cabes, cansancio, trilmento y sodamento. Tambe por haya problemanan psicologico manera sinti miedo, down of culpable. Ki ora bo ta un adicto? Segun descripcion di algun condicionnan bo por tin un problema cu gamblemento ora bo ta haci cuatro of mas di e nuebe criterianan aki bou. 1. Bo mester gamble mas y mas placa pa haya e kick. 2. Bo ta bira intrankil of irita ora bo ta gamble menos of stop di gamble. 3. Bo ta purba gamble menos of stop completo pero esaki no ta logra. 4. Bo ta pensa casi ful dia ariba gamblemento so of un manera pa haya placa pa bay gamble. 5. Bo ta gamble ora bo ta sinti bo fastioso. Por ehempel ora bo ta sinti miedo, depresion of culpable. 6. Bo ta gamble pa gana placa bek cu bo a perde. 7. Bo ta gaña tocante e cantidad di ora cu bo ta gamble of e cantidad di placa cu bo ta gasta. 8. Bo ta pone bo relacion, trabou of educacion na riesgo pa por gamble. 9. Bo ta depende ariba otro hende pa yudabo yega na placa. Of pa paga bo debenan di gamblemento. Con por evita adiccion? Ta bon pa sa cu tin cierto cosnan cu bo por haci pa evita cu e gamblemento ta bira un adiccion. E ta rekeri di algun accion cu bo por tuma of haci (conscientemente) prome y durante cu bay gamble: Dicidi cuanto placa bo lo bay saca pa bay hunga. Paga tur bo debenan prome, no bay hunga cu placa cu bo no por gasta y no fia placa pa bay gamble. Acepta perdida y no purba gana placa bek. Si bo ta gana, tuma e ganashi y no sigui hunga pa perde tur cos. Realisa cu bo ganashi of perdida tin di haber cu coincidencia y calculacion di chens. Bo chens pa gana no ta bira mas grandi si bo practica of uza numbernan di suerte. Si bo ta gamble hopi, registra con hopi bo ta hunga y con largo. Tambe registra cuanto placa bo ta gasta. Wak despues di un luna bek y puntra bo mes si esaki ta algo cu bo kier sigui cune. Hunga pa placer. Trabou y estudio ta na prome luga. No gamble ora bo ta emocional of bou di influencia.

6 7 Cera conoci cu Dokter Marcel Ho-Kang-You Entrante 1 di oktober 2018 dokter di cas Marcel Ho-Kang-You ta tuma e practica over di dokter di cas Joost Samuels. Tur asegurado cu tabata inscribi cerca dokter di cas Joost Samuels ta wordo traspasa automaticamene pa dokter di cas Marcel Ho-Kang-You. Dokter Marcel Ho-Kang-Yo a studia na Hulanda (Universiteit Maastricht) y a haci Huisartsopleiding na Aruba. E ta domina e idioma Hulandes, Papiamento y Ingles Adres: Constantijn Huygenstraat 5A Telefon: 5830877 Cambio Solamente si no ta di acuerdo cu e traspaso, por haci cambio dentro di e capacidad cu tin e momento ey. E curason, organo esencial Bo seguro AZV ta kere cu semper preveni ta miho cu lamenta. Ta den nos man pa scoge conscientemente pa un bida saludabel. Esaki por ora nos percura pa scoge loke ta e miho pa nos curpa y vooral pa nos curason. Laga nos enfoca un rato riba kico tur bo por haci pa mantene bo curason saludabel: 1. Movecion. Haci suficiente movecion, sea tur dia mey ora of sikiera 3 biaha pa siman. 2. Percura pa drumi suficiente. Ta comproba cu e falta di soño ta trece desbalance den e sistema digestivo, sistema nervioso y ta afecta e curason. Mediconan ta recomenda pa tuma entre 7 pa 9 ora di sosiego y asina mantene bo curason saludabel. 3. Evita stress. Sali y cana den naturalesa ta yuda baha stress y ta cuida bo curason. Hari hopi y pasa pret ta e clave pa un curason saludabel. 4. Come saludabel. Tin algun tipo di fruta y berdura cu ta extra bon pa e curason paso nan ta proteha e tehido di e curason, entre otro salmou, linasa, havermout, boonchi preto, almendra, walnoot, arros bruin, apelsina, spinazie, broccoli, tomati y asperges.

8 9 Cuido di riñon bou nos hobennan HIV y AIDS door di Kidneys297 Durante e adolescencia un hoben ta drenta den e etapa di bida cu te encera cambionan hormonal, fisico y di comportacion cual ta necesario pa su desaroyo personal (como un individuo). Durante e etapa di bida importante aki, un hoben ta explora e independencia di entro otro haci escohencianan di cuminda y su estilo di bida. Siña con pa haci e escohencianan correcto y adopta habitonan saludabel ta crucial pa hiba un bida balansa, como tambe pa disminui e chens pa desaroya enfermedad (cronico) di riñon. Enfermedad di riñon Ta papia di enfermedad di riñon na momento cu e riñon perde su capacidad pa filtra e sushi y likido den nos sanger. Esaki por pasa gradualmente durante tempo pa varios razon cu ta prevenibel. Den su etapa inicial di e enfermedad aki, casi no ta wak of sinti niun sintoma. Ta den e etapa mas avansa e sintomanan di enfermedad di riñon ta cuminsa aparece manera: perdida di apetite, nausea, sacamento, calamber, retencion di likido den curpa etc. E chens pa desaroya malesa di riñon ta aumenta den caso cu ta existi factornan di riesgo manera entre otro: sobre peso, diabetes, presion halto y of antecedente familiar di enfermedad di riñon. Decisionnan propio Mientras cu como hoben bo no por controla cierto factornan manera historia familiar di riñon, semper bo por haci cierto decisionan cu por yudabo cuida bo riñon. Por pensa riba cuido di bo curpa, percura pa haya tur e nutrientenan essencial y hiba un estilo di bida cu ta necesario pa logra un bienestar fisico y mental. Recomendacion Algun recomendacion nutricional pa nos hubentud ta inclui: Reduci e tumamento di sodio. Mayoria biaha bo ta haya sodio den forma di salo di mesa y como un aditivo den cuminda procesa. Casi tur producto cu ta paketa den bleki of paki manera chips, crackers, keshi, sopi. Etiketa di comestibles. Semper check e etiket di comestibles pa e ingredientenan cu e producto ta contene y e porcentahe di balornan diario recomenda. Mantene e recomendacionnan. E cantidad recomenda pa consumo di sodio ta 1,5 mg pa dia cu ta aproximadamente un mitar telep pa dia. E limite halto ta 2,3 mg pa dia cual ta aproximadamente 1 telep pa dia. Asina purba di mantene e consume entre 1,5 y 2,3 mg pa dia. Purba di no agrega salo di mesa na e cuminda. Ora di cushina uza condimento manera yerbe y specerij seco of local manera konoflok, oregano y yerbe i hole entre otro. Esakinan ta laga e cuminda smaak dushi sin cu mester di agrega (mucho) salo. Reduci consumo di sucu. Reduci e consumo di bebida cu sucu agrega manera juice, energy drinks, sports drinks, icetea of soft. Tambe cos dushi manera cookie, bolo, donut y mangel. Cambia e bebida pa 2 porcion di fruta fresco pa dia y mantene e curpa hidrata cu awa. Lo bo ripara despues di bebe un glas di awa cu e gana di come of bebe algo dushi ta kita of bira menos. Limita e consumo di carni cora. Enbes di come carni cora, scohe pa varia bo cuminda cu carni abou den vet manera pisca, galiña y proteina vegetal manera boonchi, noot y simia. Haci movecion diario. Haci actividad fisico pa 60 minuut por lo menos 3 biaha pa siman. Esaki ta encera cualkier actividad fisico pafo of paden di cas manera un deporte, baile, landamento of cualkier actividad cu bo gusta haci. Diagnostico Si como hoben o adolescente bo a wordo diagnostica cu enfermedad di riñon, semper sigui e recomendacionan di dieta y restriccionan cu bo specialista a duna bo. Esaki usualmente ta inclui e limitacion di likido, salo, potassio y un regimen abou den proteina. Ademas, si bo ta dialysa e restriccionan ta depende di bo estado fisico. Un dietista certifica por yuda maneha bo dieta usando un plan di dieta terapeutico personalisa. Finalmente, semper papia cu bo mayornan y docter di cas tocante bo salud y preocupacionnan incluyendo bo alimentacion y estilo di bida. Busca ayudo y guia cerca profesionalnan di salud certifica prome cu cuminsa tuma multivitamina of suplementonan herbal y nutricional. No bay sigui un otro persona su conseho personal sin consulta cu bo mayornan of un profesional prome. Uza precaucion cu medicamento cu bo por cumpra sin receta y semper lesa e etiketa prome. Cuido di bo riñon ta den bo man. Kico ta HIV (Human immunodeficiency virus) HIV ta e virus cu ta causa AIDS. HIV ta kibra pida pa pida e sistema immunologico cu bo curpa a crea pa proteha bo contra tur tipo di virus y bacteria. Esaki por conduci na mas sintoma y keho. Si e capa di proteccion ta asina debilita cu bo curpa no por proteha bo mas, bo ta contrae infeccionan simpel nos ta yam e AIDS. Kico ta AIDS (aquired immunodeficiency virus) HIV ta e virus cu ta causa AIDS. HIV ta kibra pida pa pida e sistema immunologico cu bo curpa a crea pa proteha bo contra tur tipo di virus y bacteria. Esaki por conduci na mas sintoma y keho. Si e capa di proteccion ta asina debilita cu bo curpa no por proteha bo mas, bo ta contrae infeccionan simpel nos ta yam e AIDS. na) cu por tene HIV bou di control. Ora cu pashent HIV positivo tin un virus inhibi, nan no ta infeccioso y no por traspasa e virus y por disfruta pa largo tempo di bon salud. ta yama esaki AIDS. Un persona hopie malo cu AIDS mester haya tratamento inmediato. Esaki ta un periodo difícil pero cu bon cuido, supporte y tratamento mayoría biaha e persona lo sobrevivi. Epidemia di HIV? Occidente a logra reduci epidemia di AIDS fuertemente y tambe Africa ta progresando enormemente. Sinembargo, partinan grandi di Europa Oriental y Asia Central, partinan di Sur America ta experencia hustamente un crecemento, Locual ta asocia cu e situacion pesimo di derecho humano, stigmatisacion di minorianan sexual y e criterionan religioso cu sa ta masha severo. Esaki tin como consecuencia cu pashent HIV positivo no tin acceso na remedi of no ta durf di busca cuido medico na tempo door di HIV-stigma. Tambe den region Caribense, incluso Aruba ta keda aparece infeccionan nobo. Biba cu HIV? HIV ta un malesa cronico comparabel cu malesanan cronico como diabetes mellitus. Pashent HIV positivo regula tin practicamente e mesun expectativa di bida cu hende cu no tin HIV. Durante e ultimo añanan tabatin masha hopi progreso den tratamento di HIV. A desaroya hopi remedi (manera pildo combi- HIV y diagnostico? E unico manera pa haya sa si bo ta infecta ta door di hasie bo HIV-test. Esaki por wordo hasie na laboratorionan y tambe anonimo. Nos ta recomenda tur hende pa hasie nan HIV-test regularmente Papia esaki cu bo dokter di cas. Tambe e dokter di cas mester considera pa hasie test di HIV regularmente pasobra tur hende por contrae e virus aki. HIV no ta discrimina!. Si bo test a sali positivo y bo sa cu bo ta infecta, busca ayudo mas pronto posibel pa asina bo cuminza mesora cu tratamento. Mas trempan bo duna tratamento antiretroviral, mas miho ta pa salud di e persona, tambe na termino largo. Formulacion di un diagnostico na un momento laat ta haci e chens mas grandi cu otro persona ta keda infecta. Ademas e tin efecto perhudicial pa e pashentnan mes. Kico ta pasa ora cu bo tin HIV y no haya tratamento? Después di algún anja infecta bo curpa ta bira mas debil pasobra no tin e capa di proteccion mas contra atacanan di pafo. Infeccionnan cu lo por wordo haci limpi door di un curpa sin HIV, awo ta dal duro. E ora ey un simpel verkoud ta bira pulmonia masha liher mes. Tambe e persona por contrae cancer. Nos Bo ta muri di AIDS? Na Aruba tur hende tin acceso na un bon tratamento, p esey ningun persona no tin cu muri di AIDS. Mundialmente ta otro. Tur dia 2.700 hende ta fayece pasobra nan no ta haya remedi. Hende homber, hende muher, pero muchanan cu HIV tambe, ta muri pa falta di acceso na cuido medico y tratamento. Mester ayudo? Si bo mes of un hende den bo bisindario ta wordo confronta cu HIV/AIDS y bo kier mas informacion por tuma contacto cu nos Facebook page Aruba HIV Team y por manda un mensahe anónimo cual lo wordo constesta pa profesionalnan ariba e tereno aki. Don t fight people living with HIV, help HIV+ people fight the virus!

10 11 Salud Santé Gezondheid Noticianan Internacional compila y adapta door di Solange Tchong Algun opcionnan delicioso pa desayuno Esta dushi e receta di Lucy! Famia Planea Aruba ta lansa su Servicio di Entrega Yegando asina mas cerca di tur hende den comunidad Den e edicion aki Famia Planea Aruba kier a laga pueblo cera conoci cu nan servicio di mas nobo, cual ta nos servicio di entrega. Servicio di entrega E meta di e servicio nobo aki ta pa por yega mas cerca di tur hende. Specialmente personanan cu di un manera of otro no por logra yega cerca nos pa asina por haci uzo di nos producto y servicionan. Famia Planea Aruba por a wak un crecemento grandi den transcurso di e ultimo añanan pa cu cliente hoben, pero tambe adulto. Pa nos sigui brinda nos clientenan existente y nobo un servicio di calidad halto, segun nan necesidad y deseonan, nos tin cu keda inova nos producto. Pa cu esaki a evalua diferente manera con nos por yega mas cerca di e comunidad. Asina augustus ultimo a lansa un servicio nobo di un online-store den combinacion cu servicio di entrega. Esaki ta duna tur persona e oportunidad di cumpra y e producto ta yega te na bo porta di bo cas! Pa ken e servicio nobo aki ta? E servicio nobo aki di entrega ta pa tur hoben y adulto cu ta miembro existente di Famia Planea Aruba, pero tambe pa personanan cu no ta miembro ainda di nos. Dia y orario di nos servicio di entrega Nos servicio di entrega por wordo haci di dialuna pa diaranson entre 1pm cu 4pm y diahuebs entre 1pm cu 7pm. Con pa haci uzo di nos servicio di entrega? Stap 1: Bishita: www.famiaplanea.org/store Stap 2: Selecta e producto desea y add esaki to cart. Stap 3: Despues bo ta click riba view cart of bay direct na e garoshi Cart ariba den e skina na halto na banda rechts y click riba esaki. Stap 4: Controla si bo tin bo productonan desea y click riba Proceed to checkout. Stap 5: Yena tur informacion cu ta ser pidi, specialmente esunnan cu ta necesario marca cu un * color cora. Na e company name ta yena e nomber di luga cu ta entregando e producto. Sea ta un compania, cas of otro luga. Y na adres ta yena e adres di e luga cu lo bo kier pa haci e entrega di bo producto. Stap 6: Scoge bo dia y ora cu bo lo ta desea bo servicio di entrega y tambe bo metodo di pago (preferiblemente swipe) y click riba place bo order. Via e email adres cu bo persona a yena lo bo haya un email confirmando bo pedido, dia, ora y producto(nan) desea. Si nos tin mas pregunta, nos mes lo tuma contacto cu bo. Miembrecia hoben of miembrecia adulto Importante pa menciona ta cu si bo ta un hoben bou di 21 aña cu ya caba ta miembro cerca nos, bo ta scoge riba nos online-store pa miembrecia hoben di e producto desea. Y si bo ta un adulto bo ta scohe riba nos online-store pa miembrecia adulto di e producto desea. Cu esaki no solamente nos ta motiva bo pa sigui tuma decisionnan responsabel den bida pa cu bo salud sexual, pero tambe nos ta yuda bo pa tin esaki bou control yegando mas cerca di bo. Pa mas informacion por pasa of yama libremente na oficina di Famia Planea situa na Bilderdijkstraat 16 Unit 4 na Oranjestad for di dialuna pa diabierna di 8or am te 4or pm, telefon 5889591. Tambe por manda mail na famiaplanea@hotmail. com of bishita nan website www.famiaplanea.org of Facebook www.facebook.com/famiaplanea Hulanda Amsterdam. Scientificonan di Amsterdam UMC ta bisa cu pashentnan cu cancer ta bishita mas y mas institutonan den exterior. E mayoria second opinion ta resulta den un otro opinion compara cu esun di Hulanda. Companianan di seguro ta calcula cu anualmente alrededor di diez mil pashent Hulandes ta biaha pa ricibi cuido na Belgica of Alemania. E protocolnan Hulandes lo ta obliga e pashentnan pa busca alternativa den exterior. Cerca hopi pashent ta biba e idea cu e oncologonan Hulandes ta totalmente pega den protocolnan y estadisticanan. Concecuentemente lo no tin suficiente atencion pa e pashent di cancer y diagnosticonan manera no tin nada mas of bo malesa no tin curacion ta wordo duna den un tono seco, rapido y den un lapso di 15 minuut bo ta para pafo di consultorio. Segun e conclusion di e scientificonan -kende a entrevista un total di 24 pashent cu tin diferente tipo di cancer (sin cura) dentro di e edad di 47 pa 79 aña- e pashentnan tabata tin cancer cu a plama y tabata sin ningun alternativa mas pa tratamento na Hulanda. E necesidad pa speransa tabata e motibo pa biaha pa exterior pa busca un segundo opinion of tratamento. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde Israel Scientificonan na Israel a conduci un investigacion (estudio) cu ta bisa cu productonan cu ta contene bon bacteria esta e probiotics ta totalmente inutil pa uza. Nan investigacion ta wordo considera como esun mas detaya tocante kico exactamente ta sosode ora nos ta come e bon bacterianan esta e probiotics. E bon bacterianan ta wordo mira como saludabel y bon pa nos tripanan, pero e resultadonan haya a mustra cu tin tiki of casi nada di efecto dentro di e curpa. E scientificonan aki ta bisa cu probiotics den futuro ta rekeri di mucho mas adaptacion na e necesidad di cada individuo. E ekipo di Weizmann Institute of Science a traha nan propio cocktail di probiotic usando 11 bacteria comun (y bon) incluyendo cadena di lactobacillus y bidifobacteria. Esaki a wordo duna na 25 boluntario saludabel pa un (1) luna. Despues bou di un tipo di anestecia local, e scientificonan a tuma samples for di diferente luga den nan stoma y tripanan. E scientificonan kier a wak si e bacterianan a colonisa exitosamente y si nan a resulta den cualkier cambio (actividad) dentro di e tripanan. E resultadonan den e Journal Cell a mustra cu den e mita di e casonan, e bon bacteria a bay (a cana) di e boca directamente pa e salida (ano). Den e resto, e bon bacteria a keda un rato prome cu nan a wordo pusha pafor di e curpa door di microbionan existente. Dr. Eran Elinav ta bisa cu e ta robes pa pensa cu djis cumpra e priobiotic for di supermercado lo yuda tur hende. Otro estudio cu nan a haci unda a investiga e impacto di priobiotics despues di tuma antibiotica -estudio haci bou 46 persona- a mustra cu e uzo di priobiotics ta delay e proceso normal di recuperacion normal di e bon bacterianan. Segun e dokter Eran Elinav e resultado di e estudionan aki ta revela potencial adversion y efecto secundario di e probiotic ora e ta wordo uza den combinacion cu antibiotica cual eventualmente por trece hasta concecuencianan riba termino largo. www.bbc.co.uk/news/health Pita Bread y scrambled egg Ingrediente: 4 whole wheat pita, corta den mita 1 cuchara di extra-virgin azeta di oleifi 10 ounce di frozen spinashi, primi e spinashi y saca tur e awa afo Un poco salo (sea salt) y peper na gusto 8 webo bati ¼ cup di keshi feta 8 telepel di sun-dried tomato pesto of otro smaak di pesto. Preparacion: Keinta e pita bread. Den un weya keinta e azeta di oleifi. Agrega e spinashi y e salo y cushin e door di draai e cada rato. Despues ta agrega e webo y lag e cushina. Ora e webo ta casi full cushina agrega e feta y e peper. Den e pita ta smeer e pesto y ta agrega e webo den dje. Por come cu algun slice di awacati. Pineapple Green Smoothie Ingrediente: 1/2 cup di lechi almond sin sucu 1/3 nonfat plain Greek yoghurt 1 cup baby spinashi 1 cup frozen slice di banana 1/2 cup frozen pineapple 1 telepel di chia seeds v 1-2 telep di honing puro Preparacion: Pone e lechi y yoghurt den un blender, agrega spinashi, banana, pineapple, chia y honing. Blend tur cos na e consistencia cu un smoothie mester keda. Disfruta di e dushi desayuno cu pita y smoothie. Lucy Lacle Strijdhaftig

12 13 Mundialmente E congreso ta tuma luga na un momento crucial pa e lucha global contra AIDS. Ultimo añanan tabatin masha hopi progreso den tratamento di HIV. A desaroya hopi remedi (manera pildo combina) cu por tene HIV bou di control. Actualmente 21 miyon persona rond mundo ta haci uzo di inhibido di HIV. Sinembargo, a pesar di existencia di e medicamento bon aki, toch 16 miyon di persona te ainda no ta haya tratamento. Esaki no semper ta un limitacion medico. Boluntad politico, suficiente medio financiero, bon logistica pa por yega na tur pashent, stigmatisacion, discriminacion, factor sociocultural, berguensa y influencia religioso, tur ta hunga un rol den combatimento di AIDS y nan ta haci cu mester atac e for di diferente angulo. E obhetivo ambicioso internacional di Nacionnan Uni ta un mundo sin AIDS na 2030. Occidente a logra reduci epidemia di AIDS fuertemente y tambe Africa ta progresando enormemente. Sinembargo, partinan grandi di Europa Oriental y Asia Central ta experencia hustamente un crecemento, locual ta asocia cu e situacion pesimo di derecho humano, stigmatisacion di minorianan sexual y e criterionan religioso cu sa ta masha severo. Esaki tin como consecuencia cu pashent cu HIV positivo no ta haya cuido medico. Formulacion di un diagnostico na un momento laat ta haci e chens mas grandi cu otro persona ta keda infecta. Ademas e tin efecto perhudicial pa e pashentnan mes. Mas trempan bo duna tratamento, mas miho ta pa salud, tambe na termino largo. Ora cu pashent cu un infeccion di HIV tin un virus inhibi, nan no por traspasa e virus ey mas. Tambe pashent cu un infeccion di HIV regula tin practicamente e mesun expectativa di bida cu hende cu no tin un infeccion di HIV. Caribe Tambe den Region Caribense ta keda aparece infeccion di HIV nobo y lo mester progresa urgentemente den combatimento di HIV. Pa tal rason a organisa durante e congreso un minisimposio pa e profesionalnan di HIV di Caribe: The Caribbean HIV-care Meeting 2018. Durante e simposio aki mas o menos trinta profesional di Region Caribense a reuni. Profesional di cuido di, entre otro, Aruba, Corsou, Boneiro, Sint Maarten, Jamaica, Puerto Rico, Barbados, Haiti y Surnam tabata representa. A coorganisa e simposio aki DCAPH (Dutch Caribbean Association of Professionals in HIV-care Bert Rodenburg y Jessica de Vocht) hunto cu Nederlandse academische organisaties in global health-educatie, Cirion (prof. dr. Eric van Gorp), Health(e)foundation (prof. dr. Fransje van der Waals) y Stichting Rode Kruis Bloedbank Curaçao (prof. dr. Ashley Duits y Gonneke Hermanides). Na e simposio a comparti best practices di den region y a dal un prome paso pa yega na un plataforma pa optimalisa sosteniblemente cuido di HIV den region. Conclusion Den termino general ta diagnostica e pashentnan relativamente laat, ta cuminsa tratamento cu inhibido di HIV laat, y tambe obtenibilidad di remedi pa HIV di prome escogencia ta variabel y costoso denter di Region Caribense. Banda di esey te ainda ta existi un tabu enorme referente HIV. E echo cu no por papia tocante HIV of e inclinacion sexual di un persona tin como consecuencia cu e pashentnan ta bay laat cerca dokter y, pues, ta cuminsa laat cu tumamento di remedi. Esaki ta haci cu durante un tempo mas largo nan por infecta otro persona. Ademas e situacion inhumano na Venezuela por aumenta e fluho di pashent. E conclusion di e participantenan tabata, pues, cu un enfoke amplio dirigi riba e situacion local ta necesario, como tambe formulacion di un plan di maneho local. Esaki por sosode solamente cu bon colaboracion interdisciplinario di politico, asegurado di cuido, medico y pashent. Cada stap den bon direccion ya ta un bunita exito! Persona di contacto: jmldekort@gmail.com Potret ta cortesia di sasjavanvechgel / Picture is courtesy of sasjavanvechgel The Caribbean HIV-care Meeting 2018 durante e Conferencia Mundial di AIDS: un exito rotundo Dutch Caribbean Association of Professionals in HIV-care (DCAPH) A lanta Dutch Caribbean Association of Professionals in HIV-care, of DCAPH, na 2017, cu e intencion di ta un mancomunidad di tur dunado di cuido cu ta envolvi den cuido di persona cu ta biba cu e virus di HIV na e islanan di Aruba, Boneiro, Corsou, Sint Maarten, Saba y Sint Eustatius, como tambe Surnam. Obhetivo di e asociacion ta di colabora cu otro riba tur tereno di cuido di pashent cu HIV. Concretamente nos ta sincronisa liñanan di guia cu otro, nos ta purba haya remedi antiviral na prijs comparablemente reduci na tur isla, nos ta intercambia idea cu otro tocante strategianan di prevencion y nos ta discuti casonan dificil cu otro. E directiva actual ta consisti di Bert Rodenburg, infecciologo na Aruba, presidente, Diederik van de Wetering, infecciologo na Corsou, secretario y Saskia Autar, infecciologo na Boneiro. Nos asociacion ta consisti di mas o menos 15 miembro. door di J. de Kort, G. Rodenburg, Jessica de Vocht y A. Duits Di 23 pa 27 di juli 2018 Hulanda tabata anfitrion di un conferencia mundial tocante AIDS masha instructivo y inspirador cu 15.000 participante. AIDS 2018 ta mas cu un congreso mundial cu charla, presentacion di poster y intercambio di e ultimo informacionnan cientifico. Ta un encuentro unda pashent, medico, investigado, stipulado di maneho, politico, activista, dunado di cuido y celebridad cu ta sinti nan mes liga cu combatimento di AIDS, ta reuni pa traha e balans di Unda nos ta para aworaki, kico ta funciona y kico no ta funciona. Riba kico nos mester bay orienta nos mes den e proximo añanan? Con nos por garantisa boluntad politico y medio financiero? Durante e congreso aki a recorda tambe prof. dr. Joep Lange, Jacqueline van Tongeren y tur otro investigado cu a perde nan bida durante e desaster di MH17.

14 15 Segun WHO un 17,500,000 hende ta muri tur aña di CVD, incluso malesa di curason y stroke. Prevencion Cierto tipo di malesa di curason, manera defecto na curason, no por wordo preveni. Pero si bo por purba preveni hopi otro tipo di malesa di curason door di haci cambionan den bo estilo di bida. Nos ta reconoce cu e condicionnan cu hende ta biba y traha aden tin influencia riba nan salud. Si bo ta traha den un luga cu tin hopi tentacion di cuminda, ta mas probabel cu bo ta snack cu mas frecuencia. E ta exigi hopi dominio propio pa controla bo gana di come di mas of snacks mas cu bo curpa mester. Y esaki por tin causa desastroso tambe pa bo curason. E problemanan di malesa cardiovascular por wordo preveni door di: Haci adaptacion na bo estilo di bida, manera controla bo peso Evita un estilo di bida sedentario, tambe cerca nos muchanan; haci movecion y haci deporte/ ehercicio ta yuda baha e colesterol Cambia bo manera di come segun e Guia pa un Bida Saludabel cu ta encera p.e. come mas fruta y berdura fresco Reduci consumo halto di salo; come cuminda fresco traha na cas Consumi menos alcohol Tuma bo medicamento cu dokter a prescribi pa reduci bo LDL, colesterol malo of presion di sanger Stop di huma Siña deal cu stress y presion di tur dia Yuda bo yiu pa come mas saludabel Un mal habito cu a cuminsa desde infancia lo no conduci na un malesa cardiovascular ora e mucha ta hoben; pero e por conduci na acumulacion di problema cu ta continua como adulto, y probablemente esaki por resulta na malesanan cardiovascular. E consumo di demasiado e.o. vet satura / salo/ producto di salo combina cu otro factornan den e periodo di infancia ta haci e riesgo mas grandi pa haya presion halto, problema di curason y stroke despues den nan bida como adulto. Mayornan por guia y duna e bon ehempel pa come y biba mas saludabel. Haci e promesa na BO CURASON Door di haci cambionan chikito den bo bida, bo por reduci e riesgo di malesa di curason y stroke, mehora bo calidad di bida y duna un bon ehempel pa e siguiente generacion. Puntra bo mes esaki, ki cambio ami por haci aworaki pa cuida MI CURASON y di esnan cu mi ta stima?. Haci e promesa na bo mes y bo famia pa bay: Cumpra y cushina mas saludabel Come y bebe productonan mas saludabel Haci ehercisio (30 minuut pa dia) Encurasha esnan cu bo ta stima pa ta mas activo Stop di huma Precupa menos Fuente di informacion: https://www.world-heart-federation.org/world-heart-day/ https://www.medicalnewstoday.com/ Pa mas informacion tuma contacto libremente cu: IBiSA na Frankrijkstraat 1, Oranjestad. Tel: +297 582-4987 Haci e promesa na Bo Curason door di IBISA Cardio Vascular Diseases (CVD) of Malesanan Cardio Vascular ta e causa mas grandi di morto na mundo: 17,5 miyon morto pa aña Rond mundo 31% di tur morto ta wordo causa door di e malesa aki Na Aruba e porcentahe ta 33% segun Health Monitor 2013. E palabra cardio ta referi na e musculo cu ta e curason mes. Vascular ta e adernan di nos curpa incluso esunnan di nos curason. Abo ta core un riesgo mas halto pa sufri di e malesa aki? Chek e salud di bo curason, contestando e preguntanan aki. Marca un den hoki si e ta conta pa bo. Mi ta huma Mi colesterol ta halto (>5,2 mmol/l) Mi presion ta halto (>140 / 90) Mi no ta haci deporte/actividad fisico Mi peso ta mucho halto Mi ta un diabetico Mi ta un hende homber Mi ta riba 50 aña di edad Mi tin famia cu a of ta sufri di CVD Mi tin preocupacion of stress Mas hoki bo a marca, mas halto e riesgo ta. Si bo a marca 3 of mas hoki riba e lista, tuma contacto cu bo Dokter di Cas. Causa Mientras e palabra cardiovascular ta wordo uza pa diferente problemanan di curason y adernan, ta miho pa uza e termino atherosclerosis ora ta referi na daño haci na bo curason y adernan. Atherosclerosis ta e acumulacion di un tipo di vet (plaque) den e adernan, e tipo di vet aki cu ta acumula ta haci e murayanan di e ader duro, y ta stroba e fluho di sanger di pasa door di e adernan pa yega na e organonan. Atherosclerosis ta e causa mas comun di malesanan cardiovascular. E por bin door di problemanan corigibel, manera un dieta no saludabel, falta di ehercicio, door di tin peso di mas of ta obeso.

16 Colofon: Pulso ta un proyecto di departamento di Informacion & Comunicacion di Organo Ehecutivo AZV. E ta un corant gratis cu tin como meta pa informa y conscientisa e aseguradonan riba nan seguro AZV. Tambe e tin como meta pa informacion yega na e aseguradonan tocante diferente topico di salud na Aruba y internacionalmente. Bo tin algun comentario, pregunta of sugerencia? Comunica cu nos na: info@uoazv.aw Tambe bo por yama nos na: Organo Ehecutivo AZV Rumbastraat 21 Tel. (297) 5279900 Pa mas informacion bo por bay: www.azv.aw Redaccion: Diandra Alders Joost van de Kamp Lucy Lacle-Strijdhaftig Solange Tchong Magaly Tobel Colaborado: J de Kort G Rodenburg Jessica Vocht A Duits Departamento di Salud Publico Fundacion Anti Droga Aruba (FADA) Famia Planea Aruba (FPA) Fundacion Epilepsie Aruba (SEA) Instituto Biba Saludabel y Activo (IBISA) Kidneys 297 Stichting Voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba (SVGA) Redaccion final: Solange Tchong Fotografo: Contribucion di e fundacionnan Solange Tchong Diseñador: Gerardo Perdomo Imprenta: Interprint N.V. Van Leeuwenhoekstraat 26 Oranjestad Aruba Siguiente edicion: 17 di december 2018 Derecho di autor Tur derecho reserva. Ningun parti di e edicion aki por wordo multiplica, copia y/of publica sin e aprobacion previo y por escrito di e redaccion di Pulso. Aunke e edicion aki a wordo compila cu hopi cautela, e redaccion di Pulso y colaboradonan, no ta acepta responsabilidad pa daño causa pa motibo di eror y/of imperfeccion den e edicion aki. Opinionnan vocifera den e articulonan no necesariamente ta refleha e opinion di gerencia di AZV