JOSE MARIA ARREGI Herri gizona i
Mungiako Udalak argitaratua 2001 Egilea: Martin Olazar Maketazioa: E.lriondo Lege gordailua: BI-1518-01 Inprimategia: Graficas Mungia
EZ DAUKAGU AIZTUTA Mungiarrak ez daukagu aztuta Arregi eta Abarrategitar Jose Maria abadea: datorren otsailean beteko dira berrogeta amar urte parrokia onetara etorri zala. Morcillo ta Gonzaleztar Kasimiro Gotzainak Mungiarako izendatu ebanean, lan arlo au ezarri eutsan: "Parrokiko abade laguntzaile eta bigarren organulari". Izendapen onetan zerikusi andia izan eban meñakarra zan Aurtenetxe ta Goitiatar Frantzisko Gotzaindegiko idazkariak. Au pozik agertzen zan Gasteizko Abadegaien Etxean izendapen au egin zanean. Mungiarentzat oso ona izango zala uste eban eta orrelan esan egin euskun. Zer egin bear ete eban emen gure Jose Mari abadeak? Parrokiko ekintza eragileak bizkortu, batez be orduan ain indartsu egoan Katoliku-Ekintzaren bidetik. Izan be, Jose Mari benetan ekintzailea zan. Bere urrutizkin edo telefonoak lan asko egiten eban, aria gorritu arte: Baten dei egin eta etorten ez zanari laster egingo eutson bigarren edo irugarren deia. Orregaitik batzuk "txapa" ezizena ipiñi eutsoen, txapea emoten ona zalako. Egia esan, gauzak ez dira lortzen ekin orregaz nagikeriari geiago egin barik. Ez uste izan Jose Mari burrukalaria zanik. Ez. Ekintzailea bai baina ez burrukalaria. Iztilu edo "konflikto"ai bildurra eutsen. Ekintza larrietan beti atzetxutik ibili izan da. Naiago eban apur bat burua makurtu, eskubideak zaindu baino. Ekintza eragileetan, ostera, beti aurretik. Omenaldi asko egin jakoz Mungian Jose Mariri: abeslariena, sukalkiarena, pelotariena, parrokiak eta Udalak alkar lagunduta egin jakona, Laukarizko Landa-Etxeen jatetxean bazkaria Meza Nagusiaren ostean eginda. Olako omenaldietan pergaminoak, zidarki idatziak eta emoitzak ugari egin jakozan. Gaur Jose Mari Alzaimer-giroko gasoak jota daukagu Portugaleteko Aspaldiko egoitzean: ibiltea neketsu, burua naikoa laban, berba egiteko erreztasun larregirik ez. Orregaitik, omen lez, parrokiko Laguntza Gaisoen taldeak eta bere lankideak eta adiskideak, Udal-Batzagaz batera, liburutxu au berari eskaintzea erabagi dogu eta erabagi au biotz beroz eta esker onez eskaintzen dautsagu. 3
URTEAK JOAN URTEAK ETORRI Gure Jose Mari Arregi Abarrategi Elorrioko San Agustinen jaio zan 1915-05-17an eta gazte zala itzi eban San Agustin, uriaren barruko kalera bizi izaten joateko. Txikitan Elorrioko parrokian eleizmutil edo monagilo ta ume abeslaria izan zan eta gogoan dauko berak, eskolea itzita, eleizara joaten zala ileta egunetan. Orduan beti izaten izaten ziran iletak goizez, mezan laguntzaile edo abeslari izateko. Gero iletako bazkarian kideko izaten ziran eta umeak izan arren, nagusiak lez euren akeita, txolea ta txokorra, (kafea, kopea ta purua) artzen ebezan. Jose Mariren etxean baegoan Jose Mariaren familiaren baserria musikarako zaletasuna. Amak pianua erosi eutsan ta txikitatik bialtzen eban Abadinora musika ikastera. Jose Marik beronek esana da inoz Elorriotik Abadinora bizikletan eta purua erreten, joaten zala, musika-ikastaldia egitera. 1927.urte inguruan gure Jose Mari amabi urte ingurukoa zala, Seminariora joan zan eta urte batzutan beintzat fomulo lana egin eban bere ikasketak ordaintzen laguntzeko. Seminarioan Mungiakoa zan lagun andi bat egin eban. Mariñerueneko Jose Luis Torrontegi. Lagun onek Seminariotik urten-bearra izan eban, bere abertzaletasuna agertu ebalako bialdu egin eben-eta, baina biak izan dira adiskide andiak Jose Luisen eriotzara arte. Jose Mariaren gurasoak Ogeita bat urte ingurukoa zala, gudara joan bear izan eban. Ez eban inoz armarik artu baina urrutizkinean edo "servicio de retransmisiones"en egin eban bere ekitaldia, beste abadegai askok lez. Andik etorri ziranean, guda osteko giro gogor aretan, Bergaran artu ebazan Rufino Aldabalde abade onak, besoak zabalik eta gudako zauriak osatzeko prest. Nik Gazteizen ezagutu neban Jose Mari 1941. urtea ezkero. Oso ezaguna gen-
duan, batez organularia zalako. Gainera ikasteko materialak saltzen egiten eban lan, liburuak eta abar. Beronek bideratzen ebazan prokuraduriko kontuak be. Ezaguna genduan, ba, eta apur bat "despistaua" zalako entzutea geunkan. Dana dala, guk ezin gauzek zeatz jakin askoz gazteagoak ginalako. 1945-07-01 ean egin zan abade. Egun pozgarria Jose Marirentzat eta beronen etxekoentzat. Egun orretan bete ziran bere ametsik andienak eta eldu zan bizitzako elburu batera: abadea zan. Abadetza artu ondoren laster etorten da abade gaztearen burura itaun au: Nora bialduko ete nabe? Orrelan egoan Jose Mari be, baina ez luzaro. Laster artu eban Gotzainaren eskutitza, pozez eta ametsez beterik joan zan Berangora. Zazpi urte egin ebazan Berangon eta erria pozik egoan beragaz, bera be bai erriagaz. Sarritan joaten zan mezea etxean esateko Ikaza markesaren etxera be. Baina ni abade izateko ateetan nengoala albiste au entzun neban Meñakarra zan Aurtenetxetar Franziskoren agotik Gasteizko seminarioan: Mungiara Jose Mari Arregi etorrela abade. Pozik entzun gendun albiste ori, abade ona zala bagenekialako. Eta ori bete be egin zan: 1952ko otsailean izendatu eben Jose Mari: "Mungiako Abade Laguntzaile izatea zan bere zeregina, baina baeukan goitik laguntza bereiziren bat. Dana dala, parrokian, orduan ain gauza andia zan "Katoliku Ekintza" edo"accion Catolica'Ven ardurea artu eban, eta Artzipreste-mailan katekesiarena. Emen ebagiten dogu bizitza-edesti au, Mungiako bere bizitza urrengo ataletan azaldu bear dogulako. 5
II. KATOUKU-EKINTZAN Jose Maria Arregi abadeak Mungiara ekarri eban ardurarik aundiena Katoliku- Ekintzan lan egitea izan zan, eta lan orregaz batera joango ziran beste abade-lanak eta organularitza. Eta Katoliku-Ekintza orren barruan, gazteak ziran lanik beinena. Baina zer zan Katoliku-Ekintza izen ederra daroan lan ori? Katoliku-Ekintzak indar aundia eukan Eleiza osoan urte areetan eta Aita Santua bera ta Gotzain guztiak ziran bultzagile. Lau arlo edo abar nagusi eukazan: gizonena, andreena neskena ta mutilena. Elburu nagusia laikoak ebanjelizatze-lanera sartzea zan, elburu ederra benetan, eta gotzainak oker jokatu ez baeben gaur arte frutu ugaria emongo ebana. Zoritxarrez ez zan orrelan izan, atal onen azkenean esango dogun lez. Arlo bi izan ziran, batez be, gure artean indarra artu ebenak: Langileen arloa edo JOC/HOAC eta baserritarrena, Erri-Gaztedi. Jakina da Frankoren aldi gogor areetan oso gauza gatxa zala erakundeak sortzea. "Principios del Movimiento" zin eginda onartu bear ziran eta arduradunak aukeratzeko "Certificado de Penales" eta jokabide onaren baiezpena lortu. Eta ori Frankotar ziurrai baino ez jaken emoten. Zorionez, Eleizeak eukan orretan eskubide geiago: Erriko elburu orreik lortu eikezan Katoliku-Ekintzaren barruan lan egin ezkero. Orregaitik errian zerbait eratu nai ebenak Eleizara etorten ziran babes bila. Orra or gure Jose Marirentzat lan egiteko aukerea. Jose Mariaren lenengo meza eguna bere familiagaz. Soldaduzkatik etorritako anaia dauka ondoan. Baina Eleizan be sarritan sortzen ziran iztiluak eta eragozpenak. Izan ebazan Jose Marik be olakoak, baina beti izten eban dana laikoen eskuetan eta oneek izaten ziran aurrean erabiliak. Beste leku baten azalduko dogu Eleiza barruan organulariak izan ebana.
Zelan emon eban Jose Marik babes ori? Biotz-biotzez eta gogo osoz. Bai errian eta bai Eleizan lan egiteko aukerea ortxe aurkitu eban eta bera ekintzailea zan lez, ez eban aukera eder ori galdu, geroago agertuko dan lez. Gauza bi batez be egin bear ebazan Katoliku- Ekintzaren barruan Jose Marik: ardurak artu eta ardurak laikoai banatu, baina ardurak artzeko laikoak gertatu egin bear ziran eta orretarako eratzen ziran ikasketa-batzarrak edo "Circulos de Estudios". Asko izan ziran or gertatu ziran laikoak. Gaur emen dabiltz, gure artean erri-lanean. Katoliku-Ekintza au bizibizi sartu zan, urteen joanean, diktaduraren aurka eta orduan gotzainak jokabide gogor orren alde egozan lez, Katoliku-Ekintza zelan edo alan alboratu egin eben, kendu esango neuke nik. Ekintza oker ori bizi agertu jakun Erri-Gaztediren lana baserrietan egiteko ekintzan. Azkenean Gurpide Gotzainak lortu eban kentzea. Aitori bioldutoko orgozkio. Atzeko oldeon "Zure semio" douko idotzito. 7
III. KATEKESIA Eleizan, eta gure parrokietan, beti izan da zeregin eta ardura andi bat umeen katekesia, ez ainbeste elduena. Eta elduen katekesia bear-bearrekoa da: ume-denboran artu zan kristinau-osokuntza ez da naikoa elduak daukezan arazoai ebanjelioak emoten dauan erantzuna emoten laguntzeko. Orregaitik askorentzat lenengo jaunartzea, Aitori bialdutako argazkia. Atzeko aldean "Zure semia" dauka idatzita. zori txarrez, azkenengoa izaten da. Arazo andi au bideratzen alegintzen da gaur Eleizea, baina ez da erreza erantzun ona aurkitzea. Jose Mariren denboran abadeak ziran katekesia emoten ebenak, katekesia baino geiago "dotrinea" esango geunskio orduan esaten jakon lez. Katekista on bat Teresa Biguri irakaslea zan, baina lanik geiena abadeak egiten eben arlo onetan. Jose Mari ez zan parrokian katekesiko arduradun, beronek, gazteakaz egiten eban lan eta lana abadeen artean banatu egin bear zan. Baina katekesi-arloan be zeregin andi bateukan: inguruetako parrokietako katekesia alkartzea eta Gotzaindegian egiten ziran batzarretara geure izenean joatea. Ondo beteten eban lan ori. Inoz bere ordez joan nintzan Gotzaindegiko batzarrera eta an aurkitu neban giroa oso txarra zan. Ez zan ezer egiten kritika txar tatzuk baino. Bide orretatik sartu nintzan A.S.C.E.A. kalekesi-taldera eta emen bai, emen lan ederra egiten zan, batez be ikas-liburuak argitaratzen eta katekesiai bideak eskaintzen. Jose Marigaz ondo alkartuta, Mungialdean katekesi sariketak eratu genduzan: em' guztietan egiten zan ikasturtearen azkenean azterketa eta an agertzen ziran onenak, Mungiakoakaz batera, sariketa egiten eben. Neskarik jakintsuena "Emperatriz" izendatzen zan eta mutilik jakintsuena "Emperador".
Gero jai andi bat eratzen zan Mungian. Gotzaina ekarteko alegina egiten gendun eta onek ezin baeban, gitxienez, gorriz jazteko eskubidea eukan abade bat ekarten zan jairako. Erri guztietatik ekarten ziran umeak, kamioetan eta al zan moduan. Orrelan egiten ziran katekesi egunak, sariketak bai beintzat, Bizkai guztian eta geu joaten gintzan lekurik geienetara azterketak egiten. Gure katekesia Bizkaian punterengotzat egpan. Baita 1965. urte-inguruan larri-unea sortu zan: Kristinau izatea edo "doktrinea" jakitea eta gainera umeak norgeigora sartzea ez dala gauza egokia uste eben abade batzuk. Azkenean dana zala norgeiagoa ta arrokeria, esaten eben. Abadeen artean iztilu edo konflikto ikaragarria sortu zan. Beste atal baten azalduko da au. Arlo onetan Jose Mari isilik egoten zan, beti lez iztiluetan, "atzetxuan", naiz eta bera zan inguru onetan misioen arduradun. 9
IV. ABADEEN ARTEAN ABADE Jose Mari Mungialdeko abadeen artera etorri zanean, ondo artua izan zan. Orduan geienak abade elduak eta emen urte asko eroienak ziran eta ez egoan euren artean eztabaida andirik. Giro ona abade etorri barriarentzat. Baina urteen joanean emengo abade batzuk kanpora joan eta abade barriak etorri ziran gure artera: Fikara, Gam izera, Frunizera, Gatikara eta Laukarizera. Asieran ez zan egon eztabaidarik, baina laster agertu zan gazteen eta zarren arteko alkar-ulertu ezina, iztil ua. Giro barri au ez zan Jose Marirentzat atsegingarria. Isilik geratu zan. Ilean bein egiten gendun geure batzarra gaur Zarren egoitz barria egiten diarduen lekuan egoan "Juana de Castilla" etxean. 1965.urte inguruan asi ziran goraberak. Gazte etorri barriak eta elduak ziran batzuk gure batzarrak eta otoitz-eguna euskeraz egitea eskatzen eben, elduak, ostera, artziprestea aurrenengo zala, erderaz gura eben eta orretarako euren aginpidea ipinten eben azken-oinarri lez. Oridorena taldea zati bi egitea izan zan, batzuk egiten eben euren batzarra euskeraz eta besteak erderaz. Otoitz-aldia egiteko zuzendari bi ekarten ziran eta banan egin. Etorri zan zuzendari batek, ez egoala otoitzerako girorik eta, trena artuta iges egin eban. Dana dala, bazkal-tzeko orduan mai baten inguruan batzen gin-tzazan guztiok eta antxe agertzen zan gogorren iztilu edo konfliktoa eta berbazko irainak be bai inoz. Gure Jose Mari talde bien artean ikusten gendun, baina isilik beti. Zelan amaitu ete zan giro ori? Abade batzuk emendik urten egin bear izan eben eta geratu ziranak, batzarrak egiteko, Txori-errira joaten asi ziran. Arrezkero, ainbeste urtetan, bere abadeak aldatu barik eukiten ebazan Mungia aldakuntza-aldietara sartu zan eta urte gitxitan ainbat abade barri ezagutu ebazan, baina Jose Mari'k beti jarraitu eban bere lekuan. Olako bitarteren baten parrokoordea be izan zan. Giro txar au Europa guztian aurkitzen zan aldi aretan, Batikanoko II Batzar nagusia amaitu eta 1970. urtera bitartean geiena. 1968. urtean izan zan Parisen iraultza andia. Giro ori agertu zan emen be eta Jose Marik bere aurretik igaroten ikusi eban. Bitartean berak len lankide izan ebazan "landarai" ura botaten eutsen.
11
V. ETXE -BIZITZEA Abadeak euren etxe-bizi-tza eratzeko eragozpen bereiziak daukez. Abade bat badator parroki batera eta geienetan ez dauko etxerik bizi izateko eta ez laguntzailerik bere inguruko bear-izanak bideratzeko. Bakarrik dator. r m i i I Orrelantxe etorri zan Jose Mari Berangotik Mungiara eta etorri ta laster Solozabaldar Paulinen etxera urreratu zan beragaz batera etxean bizi izateko eskatuz. Paulinek baietza emon eutsonean, berak erantzun eutson: Ikusiko dozu ze ondo biziko garan! Barrogeta amar urte eroan dabez alkarragaz bizi izaten Jose Mari'k eta Paulin'ek, baina emen be edestia, istoria, dago. Abade-etxe zarrean Paulin ienengo etxemailan, ezkerrean bizi zan, bere arrebeagaz eta antxe Jose Mari be etorri zanetik. Gero beste arreba bat ekarri bear izan eban Paulinek, eta loba bat be bai, eta guztiak antxe bizilekuan bizi ziran, nasaitasun aundi barik, estu-estu. Gero, bizileku orreri kendua zan alboko bizilekuaren gela bat eskuratu eben, eta nasaitxuago. Dana dala, Jose Marik goian eukan bere bizilekua. Baketsu eta ondo bizi ziran, naiz eta Jose Mari beti etorri ez maira ordurako, zeregin asko eukalako, eta arreba onak itxaron egin bear izaten eban. Baina 1987. urte inguruan abade-etxe zar eta andia erre egin zan, teilatutik sua artuta. Estualdia makala abade guztientzat eta inguruko-erritarrentzat!. Beste bizileku batera joan bear izan eben biak. Miren Arrolak emon eutsen bizileku au eta antxe bizi izan ziran biak. Ordurako Paulin bakarrik egoan, etxekoak barik. 1988. urtean amaitu zan Abade etxe barria eta ile batzuk barru elorri ziran elxe onetara bizi izatera Jose Mari ta Paulin. Jose Marik artu eban lenengo etxe-mailan leku bat eta Paulin laugarren elxe-mailara sartu zan bizi izateko. Mungiako beste abadeak be etxe onetan bizi gintzazan, Lurraldeko Ordezkaria zan Antonio Linazagaz batera zazpi abade ginan. Guztiok mai baten jaten gendun eta etxe lanak egiteko eta sukaldari lez Pili Agirre artu gendun. Urteak igaro ziran egoera egoki onetan. 12
1998. urte inguruan igarri geuntson Jose Mariri, gaisoren batek ikututa egoala, batez be ezagumena ta gomutamena urritzen joakozelako. Bera baebilan emengo osagileakaz. Baina udako egun bero baten Jose Mariri esan neu-tsan: Jose Mari! Sukal-daria oporraldira joan da eta bazkariak jatetxean egingo doguz, baina apaltzeko sagar erreak gertatuko dautsudaz, badakit zalea zareana-ta. Berak esan eustan: Zer da sagar errea? Baina, Jose Mari! Ez dakizula zer dan sagar errea? Egunero jan dozuz eta! Nik ez dot sekula jan sagar errerik. Neure artean esan neban : emen gaisoa aurrera doa. Urte bat inguru igaro zanean, arazo aundiagoak agertu ziran, batez be garbikuzi-arloan eta eskutitza egin neutsan Ana Mari bere lobeari eta Jose Mari egoitz batera eroan bear litzakela esan neutsen, priesa barik, baina eroan. Ana Marik eta onen senideak ondo artu eben proposamen au eta ainbat lasterren eroan oba, esan eben. Begoñan dan Abade Beneragarrien etxera sartu zan, Ana Marik eta senideak ondo lagunduta eta an egin ebazan ile batzuk, baina etxe ori be ez egoan gertatuta olako gaisoak artzeko eta Jose Marik urten egin nai izaten eban eta ezin. Azkenean Portugaleteko Aspaldiko etxera sartzea eskatu eta lortu gendun Eleizbarrutiko Bikarioak daukan onetarako taldeak lagunduta. Eta antxe dago orain, pausua labur eta burua laban dauzala. Arlo au amaitzeko esan bekit txalogarria izan dala Paulinek eta Jose Marik bizi izan daben alkar-bizitza, eroapen aundiagaz eta alkar-laguntza zintzoagaz, anai bi balitzakez lez.
VI. "DANONTZAT" ZARREN ALKARTEA Mungian zar sarituak edo pentsiodunak bear-izan larrian aurkitzen ziran. Etxe barruan sartuta egun guztian? Benetan bizitza iluna! Tabemarik tabema ibili? Bizimodu kahegarria! Kalerik kale ta bakarrik? Txakur alboratuen antza emoten eban orrek! Urtenbidea, alkarle bat sortzea zan, baina aldi aretan obko alkarteak sor-tzea oso gauza gatxa zan. Len esan dogun lez, alkarte ori eleiz-giroan sortzea zan errezagp eta bide au artu eben erritar batzuk eta Jose Marigana urreratu ziran. Oso ondo artuak izan ziran eta alkartea sortzeko bideak artzen asi be bai. Ez dakit zein urtetan izan zan ori, baina, nire ustez, 1975. urte inguruan izan zan. Toki bat bear zan orretarako eta lenengo tokia or BBK dagpan inguruan izan zan. Alkarte oneri "Danonlzat" izena ipini eutsoen eta jaio ta laster izan eban Udal-Batzaren lagunlza. Onek Aita Ebrriaga kalean emon eutsen tokia, Maixuen etxean, gaurgizarte-laguntza dagoan tokian bertan. Nik antxe ezagutu nebazan lenengoz zar saridunak alkartuta. Batzar-agiriak 1983.urtean asten dira. Urte batzuk igaroondoren, Zarren egpitzaren lurretan gaur dauken loki zabala ta ederra lortu eben. Laster, egiten diarduen Zarren Egoitza izangp dan etxearen barruan izangp dabe egpitz bam'a ta ederra, egpitzetik eta egunezko laguntzaren tokitik aparte. Alkarte onek indar aundia artu dau Mungian. Gaur 1.062 bazkide tik gpra dira. Irakurleak, alkarte onek zer egiten dauan jakin nai izangp dau. Lenengo ta bein antxe dauke zar saridunak, gpiz eta arratsalde eurak alkartuta egoteko leku egpkia, baita jokorako naiz alkarizketarako, aurrean mai edo mostrador bat daukeb. Baina ori eguneroko bizitza gpzotzeko ona izan arren, badaukez beste ekintza onuragarri batzuk be. Esaterako, aurten esku-lanen ikastaroa, gomutamena bizkortzekoa, xake jokoarena, informatikarena, istripuetan lenengo laguntzak emotekoa, eta euroari buruzkoa. Gainera aurten urteera oneek egingo dabez: Portugaleteko zubi eskegira, Errioxara, Gasteizera, Saloura, Urkiobra, Kantabriara ta Benidormera. Ilean lautan egiten dabe dantzaldia, urtean bein ospatzen dabe jubilatuen eguna eta jaietan alkarteko bazkaria, 500 inguru maian batula. Zabntza barik, zarrentzat eta erriarentzat, eta batez be DJose Mariarentzat pozbide andia da au. 14
VII. "DANONA" PELOTAZALE-TALDEA Onen ontzeko idozki bat egiteko eragozpen aundi bat agertzen jaku: agiriak ez dirala aurkitzen errez. Sarritan esan dogu diktaduraren aldian alkarteak sortzea oso gatxa zala eta orregaitik urreratzen zirala erritarrak Eleizara eta gure kasuan D. Jose Mariaqana. Baina inoz ez dogu agertu agiririk ori ziurtatzeko. Oraingo arlo onetan badaukagu zerbait, naizta ez gauzea ziurtatzeko beste. Emen agiri bi daukaguz aurrean. Antza dagoanez Altuna ta Erzillatar Luisek eskaria egin eban Madrideko Gobernatze-Sailera "Danona Jolas eta Jakintza taldea" sortzeko. Ontzat artzekoa da Eleizara etorri baino lenago eskari au egitea, erri-eskubide bat zaindu bear zalako. Eta neuk uste dot izen ori ipinteko be Jose Mari parte izango zala eta geiago legelari ona zan Izagirretar Jose. Ez daukagu eskari ori esku artean, baina bai andik artutako erantzuna: Gobernatzerako Ministerioak 1965. urteko otsailaren 9an ezetza emoten dautso. Ezetz orreri Altunak gora-deia edo errekurtsoa egin eutson, berba naikoa gogorrakaz egin be: Zuzentasunak eskatzen dauan gauzea da baietza emotea, erri onetan gazteak deslai eta droga-arriskuan dagozelako, Mungia erri andia eginda dagoalako eta abar. 15
Gora-dei onek erantzuna artuko eban, baina ez daukagu esku artean agiria. Dakiguna da, alkarte au sortzeko Eleizearen babesa artu bear izan ebela eta orra or barriro D.Jose Mariagana urreratzea. Gure Jose Marik ondo artu eban eskari au eta gogo osoz alegindu zan Altunaren taldeagaz alkarte au sortzen. Ortik sortua dala uste dot "Danok bat Pelota-zale taldea". Taldearen eta Jose Mariren artean beti izan dira artu-emon onak. Ona emen ezaugarri batzuk: beti izan dau joko-aldietara sarrera ordaindu barik, sarritan egoten izan da batzarretan eta osteko jatorduetan, omenaldia be egin dautsoe (Zar saridunak be bai, len esan ez badogu be), beti joaten izan da joko-aldien asierako Angelus otoitza zuzentzera orretarako eleizako organu jotea meza-erdian itzita be bai. Lan ederra egin dau eta egiten dau errian talde onek. Ospetsuak dira pelota-munduan Mungian egiten diran joko-aldiak, batez San Antontxu egunean eta erriko Jaietan. 16
VIII. ABESBATZA Aurrerago be esan dogu eta badakigu Jose Mari beti izan dala eres edo musikazalea. Txikitan Elorrion ume abeslaria izan zan, txikitan asita joten eban amak bere esku itzi eban pianua, eresa ikasteko bizikletan joaten zan Elorriotik Abadiñora, seminarioan organulari ona izan zan ainbeste urtetan. Mungiako erria be musikazalea da, musika ona entzutea maite dau, bai eleizan eta bai kanpoan. Gauza bi orreek kontuan artu ezkero, berez dator gure Jose Mari ain langilea dan ezkero, Mungiara etorri eta beingoan asi zala parrokiko korua eratzen. Eta urterik urtera koru au obetuz joan zan eta ainbeste tokitan emon dauz abesti-aldiak. Izen batzuk aitatzekotan, gogorartu daigun San Vicente de la Barquera edo ainbeste urtetan Begoñan izan dauzan ekinaldiak. Ain onak izan ziran azkenengo oneek ze, Begoñako Amari burestuna ipini jakonetik eungarren urtea eldu zanean, gure koru edo abesbatz onetako abeslariak aukeratu ebezan abesteko. 17
Ganera, asko be asko dira toki askotan lortu dabezan sariak. Asieran Jose Mari'k parrokirako sortu eban koru au, baina koruak ezin bete izan ebazan parrokiko zereginak, esatarako ileta guztietan abestea. Ainbat urtetan bete eban zeregin ori, baina azkenean batzutan etorten ziran beste batzutan ez eta, guztiak korua nai eben lez, kezkak sortu ziran eta iletetan abeste ori itzi egin eban. Gaur egun orfeoi edo abesbatz benetan ona da. Jose Marik maitasun aundia dautso orfeoi oneri. Urte askotan bera izan zan zuzendari eta gero beste zuzendari batzuk agertu dira, azkenengo Anjel Enzuntza dala. Esku onetan dago ba orfeoia eta luzaro jarraituko dauala uste dogu erriak poztuten eta eziten. Antxinatik esana da eresak piztiak be ezi egiten dauzala. Esan dogu korua Jose Mari'k maite dauala, baina esan-bearrekoa da abesleak, orfeoi osoak, benetako maitasuna dautsola Jose Mariri. Omenaldiak egin dautsoz eta Santa Zezilia eguneko afarira beti izan da deitua eta Mungian bizi izan dan artean beti joan da. Eta erriari begiratu ezkero, argi dago esker onez eta maitasunez ikusten dauala, bai Jose Mari eta bai abesbatza. 18
IX. ALKARTASUNA / CONCORDIA Erri-agintaritza edo demokrazia gure artera etorri artean, Jose Mariren Mungiako bizitzan 1952tik 1975ra, ogeita iru urtean, ezin zeitekean, asieran beintzat, aldizkaririk argitaratu euskeraz, eta erderaz idazteko be, irarkolara, inprentara eroan baino len "Informacion y Turismo'Va eroan bear izaten ziran idazki jatorrak eta an onartuak izan. Orregaitik aldizkari eta liburu gitxi argitaratzen zan. Baina bearrezkoak ziran eta orretarako be agertu zan bide bat: Parrokiko aldizkaria sortzea izan zan, naizta onek be ofizina orretatik igaro-bearra izan. Ez dakit ziur nondik sortu zan guraria, ala Jose Marik berak asmatua zan ala erritarren batzuk eskatu eben ala Mungialdeko abade-taldearen jokabidea zan, baina bai 44 urte dirala aldizkaria atera zala eta ordutik ona 411 ileroko aldizkari-zenbaki atera dirala. Or daukagu ba gure Jose Mari aldizkari baten zuzendari, idazkiak artu eta euren artean onenak aukeratzen, erriko erakundeai idazlanak eskatzen, idazkerako okerrak zuzentzen, gobernuen idazgotik igaro eta dana irarkolara eroaten. Gure aldizkaria bere bidean dago. Zein izkuntzatan? Euskeraz ala erderaz? Lenengo urteetan euskeraz argitaratzea ezina zan eta Jose Marik al ebana egin eban: erderaz argitaratu. Eta izena be erderaz ezarri eutsan "Concordia". Izen onek erriaren erdiko kalea gogoratzen eban, baina baita erria eta uria batu ziraneko ituna. "Censura" aldetik ez egoan eragozpen andirik, geuk lenengo "autozensura" egiten gendualako. Zein izan aldizkari onen elburua? Lenengo parrokiaren abotsa etxe guztietara eldu daitela, batez be urrinduen etxeetara, gero erriak bere buruaren barriak izan dagizala eta irugarren erritarrentzat osokuntza-bide bat izan daitela. Lenengo zabalkundea egin bear izan zan eta au Mungiako abadeen kontura geratu zan. Jose Mari bera lenengo eta beste abadeak ondoren, etxerik etxe joan ziran arpidetzak lortzen. Ondo artuak izan ziran etxeetan eta 1.500 arpidedun lortu ebezan. Gero banaketa eta kobraketa egiteko kale bakoitxerako bat aurkitu bear zan. Benetan lan ederra egin dabe eta egiten dabe urte oneetan banatzaile oneek. Izan ditu urte gatxak bere edestian aldizkari onek, batez be abadeen aldakuntzak izan dirala-ta, baina aurrera jarraitzen dau: Jose Mariren urrengo oneek izan dira zuzendari: Agustin Aurrekoetxea, idazten nagon au eta gaur Martin Aranbarri, parroko barria.
Ekonomi-arloan inoz ez dau izan larritasunik, beti amaitu dauz urteak zorrak ordaintu eta gainki edo "Superavit"egaz. Irarkola, imprenta, ordaindu ezkero, beste guztiak doan egiten dabe lan. 1.988.urte inguruan, izena euskerazkoa izan bear ebala uste izanik lengo "CON- CORDIAVen aurretik, "ALKARTASUNA" ipini geuntson. Or daukagu ba, gure ALKARTASUNA-CONCORDIA, Jose Mariren lana, 44n. urtean, Bizkaiko Parroki-Aldizkari guztien artean dekanoa dana eta sendo. J086 Ilarfa Arrogui f S^cerdote en Iiun^ufa
X. SUKALKI-EGUNA Bakoitzaren bizitzan balio-andia dauka bizi-ikasi edo esperientziak. Geu konturatzen gara gure bizitzea edur-bola baten antzekoa dala eta urteak biraka zelan joan, alan doala, aberatsagoa izaten gauzak egiteko daukagun trebetasuna. Ori balioko gauzea izan da Jose Mariren abadetzan be. Berangon ikusi eta egin ebezan lanak gertakuntza izan ziran Mungian egiteko eukazenetarako. Onen adibide bat. sukalki eguna da. Berangon jaien giroan sariketa, txapelketa edo leiaketa eder bat egiten zan: Pil-pil erako makalauarena. Asko sartzen ziran sariketa orretara eta erritarrak egun pozgarria igaroten eben. Gaur be orretan jarraitzen dabe. Mungian jaietarako zeozer gertaztea nai eban Jose Marik eta Berangoko sariketa bururatzen jakon, baina gauza bardina ezin egin, bardin bi orreek alkarren kaltegarri izan zeitekezalako. Orregaitik gauzea apur bat aldatu egin eban, pil-pil erako makalaua izan bearrean zergaitik ez aragia? Esan eta egin. Talde bategaz alkartuta or 1.960. urte inguruan jaietarako Sukalki eguna gertatu eban, sariketa lez. Arrezkero urte guztietan, Kepa Deunaren jaien azkenerantza, ospatzen da egun ori. Egun pozgarria izaten da, gure jendea jateko orduan atzean geratzekoa ez dalako eta adiskide-taldeak egun eder bat igaroteko aukerea izaten dalako. 400 baino talde geiago izaten dira aspaldiko urteetan agertzen diranak. Baina egin daigun edesti apur bat. Lenengo urteetan Torrebillela ondoko zugaztian egiten zan. Ez egoan ibiltoki eder au gaur lez gertatuta, baina egin leikean or orrelako sariketa bat. Eragozpenak agintarien aldetik agertu ziran. Sarrera bat baino ez eukan zugaztiak eta sarrera orren gainean arku bat ipini eben eta sartzen ziran guztiak Españako Banderearen aspitik igaro bear eben. Eta nai ez ori! Zer egin? Beste zubi bat egin Andra Maria'ren eleiza-ondoan. Ori ta guzti be izan ziran iztiluak eta inoz danbada edo tiroak izateko arriskua eta "zuek bota tiroak eta erantzukizuna neurea izango da" esan eban agintari batek. Urrengo urteetan eta gaur arte Uriguen zugaztian egiten da Sukalki Eguna. Toki ederra eta gainera baekuan lendik zerikusia Jose Mariagaz eta bere taldeaka. 21
Agintariak saldu nai izan eben landa eder ori etxeak egiteko eta Jose Mari ta bere talde batek idazki bat egin eben, toki ori etxeak egiteko barik zugazti lez zaindu bear zala eskatuz eta lortu egin eben. Zelai eder orretan egiten da ba Sukalki Eguna. Erriko oitura egin da egun au, eta gaur orretan jarraitzen dau, 40 urte inguruko asmabideari jarraituz. 22
XI. EZKONDU-AURREKO IKASTAROAK Zalantza barik, ezkondu aurrean gertakuntza bat bear da, bai erri aldetik, eta bai Eleiza aldetik. Erri aldetik, sendia erriaren oinarria dalako, eta eleiz aldetik, ezkontzen diranak artzen daben ardura andia artzeko naikoa ez dalako umetan artu eben katekesi-aldia. Gainera ezkontzera etorten diran asko umetik arrezkero Eleizatik urrin bizi izan diralako. Bear-izan ori argi ikusten eban Jose Marik. Abade-etxe zarraren barrenean gela bi egozan, katekesirako edo beste ekintza batzutarako. Sartzen garala ezker-aldea egoan bat eta or irakasten eutsen Paulin Solozabal abadeak gaztetxuai eres edo musikea, txistua, abestiak eta olakoak. Eskoialdean egoan beste gela zabal bat edateko toki ta guzti. Toki onetan egiten ziran ezkondu aurreko ikastaroak. 23
Bost egun jarraian izaten zan ikastaroa beste leku batzutan, baina Jose Marik naiago izan eban igandeetan egin, etorteko erreztasuna izan dagien ezkon-gaiak. Bost igande izaten ziran. Lenengoan sinismenaren arazoa aztertzen zan, bigarrenean lege-gizon batek egiten eban berba, irugarrenean osagile batek, laugarrenean ezkondu-bikote batek eta bosgarrenean lenengo eguneko abadeak berak, ezkontzako jokabide zuzenaren arauak agertzeko. Eunda asko bikote igaro ziran ikastaro oneetatik eta an ikasia aldean daroe. Eta batez be alkartze oneetan giro on bat sortzen zan sarritan eta ori be gauza ona da: alkar-izketarako tokiak ez dira gure artean lar ugariak izaten-eta. Gaur eskontzea larri-une aundi baten dago, bai erri aldetik eta bai eleiz-giroan, baina an izan ziran bikote asko ez dago entzuna aztuta. Ikastaro orreek eratzeko, beti lez, Jose Marik Sendiaren taldea sortu eban eta gaur be jarraitzen dau. Gomutaki lez, an dago alboko ate txikitik sartu eta eskumara agiritegi bat. Ez da ezertarako erabilten, baina gomutakia da. Zer egiten ete dau gaur Sendi-talde onek? Gitxienez urtean bein, urrilean, zidarrezko ta urrezko eztegua gertatu. Eleizan lenengo eta jatetxean gero. Ori be alkarrizketarako toki bat izaten da. Bearrezko gauzea dira gaur be olako ikastaroak eta ezkontzaren erri-arazoetarako Udal-Batzak gertatu bear leukez. Eleizan, uste dodanez, zerbait egiten da. 24
XII.- JOSE MARI, ORGANULARIA Jose Mariri Mungiara etorteko izendapena emon eutsoenean, 1952. urtearen asieran, berari ezarten eutsoen zeregina bikoitxa zan. Abade laguntzaile eta bigarren organulari. Abade laguntzaile errez ulertzen da baina zergaitik "bigarren" organulari. Ez daukat orren barririk, baina parrokian beste abade bat lenengo organulari izan zalako, eta bear bada D.Narziso izena eukana izango zan. Orduan be ez zan sarritan abaderik organular izendatzen, baina gaur askoz gatxagoa da ori, abadek asko urritu garelako. Len agertu dogu Jose Mariren eres edo musika zaletasuna, esan dogu, baita organulari izan zala seminarioan be. Mungian ez dogu ezagutu oraintxe arte, bera baino beste organularirik. Esan dogu, baita, Jose Mari ez zala iztilu edo "konflikto" zalea. Ete eukan aldi aretan konfliktorik organulariak?. Ba, bai. Sarritan eukiten eban konfliktoa: Mezako sagaran Españako Laterri-Ereserkia jo bearra zan. Guk ez gendun ori ontzat artzen, baina berak isil-isilik jo egiten eban eta kito. Aldi aretan baegoan Mungian eresbatza edo bandea be. Onek be ekintza andiren batzutan jo bear izaten eban ereserki ori. Bein baten Gorpuzti eguneko eleiz-bidea amaitzerakoan entzun neban gure Jaunaren aurrean joten. Nik urrengo mezan orren aurka berba egin neban eta salatua izan nintzan: militarren epaikundera eroan ninduen. Ez eusten zigorrik ezarri, lekukoak batera ez etozelako. Organuari eresgailu orokorra esaten jako eta oso ona da eleizkizunai edertasuna ta alaitasuna emoteko, baina txarto jo ezkero, kaltea egiten dau. Ori jazoten jakun Jose Marigaz be azkenengo urteetan, azken urteetan gaitasunak edo fakultateak galtzen joan zan-eta. Dana dala maite ebelako errez parkatzen eutsoen. Beti egon gara arduraz Jose Mari ez dagoanean nok joko ete dauskun organua. Zorionez agertu dira beste batzuk, ain onak ez badira be. Eskerrak Jose Mariri ia berrogeta amar urtean gure eleizea bere organuagaz alaitu daualako. 25
XIII.- AZKENA Oraintsu izan gara Portugaleteko Aspaldiko egoitzean, seigarren etxe-mailan, Jose Mari ikusteko joanda. Ondo begiratuta eta pozik aurkitu gendun, baina bere oinkadak labur-laburrak eta bere burua naikoa laban (Berrogeta amar metro ibilteko ia ordu-erdi bear izan gendun). Laster txirrindun jesarlekua artu bearko dau. Osagileak, gaiso-zainak eta laguntzaileak beti daukaz bere inguruan eta gain-gainetik Derioko Gogo-osagile dan Mendozenak begiratzen dautso. Omenezkoa dan bizitz-edesti au amaitzeko, gure esker ona Jose Mariri berari, parrokian dan "Laguntza" Gaisoen Taldeari, onen arduradun dan Ursulak egin euskulako omen au egiteko eskaria, eta Mungiako Udal-Batzari gure asmapena onartu eta aurrera eroan daualako. Mungian 2001 eko otsailean
JOSE MARIA ARREGI Hombre del pueblo 27
NO LO OLVIDAMOS Los vecinos de Mungia no tenemos olvidado a nuestro sacerdote D. Jose Maria Arregi.cuya labor en Mungia cumplira las Bodas de oro en febrero del proximo año 2002. Cincuenta años antes el Primer Obispo de Bizkaia D. Casimiro Morcillo, con el apoyo del meñakarra D.Francisco Aurtenetxe lo nombro Coadjutor y segundo organista de Mungia. En el Seminario de Vitoria en 1.951 Don Paco nos hablo de las grandes esperanzas que tenia en este nombramiento. ^Cual era la mision concreta que traia Jose Mari? Ademas de entregarse a la musica para la que estaba especialmente dotado, se dedicaria al movimiento de la Accion Catolica, tan en boga por aquellas fechas. Es que Jose Mari era militante, activo por naturaleza y como buen militante asumia responsabilidades y las repartia entre laicos a los que (ormaba. Para ello tenia que ser insistente. Su telefono tenia siempre los cables en rojo. Uamaba una y otra vez y si no le respondian volvia a llamar. Por eso llegaron a llamarle "Chapa", porque era especialista en dar la chapa. No le gustaban los conflictos. Preferia bajar la cabeza y perder derechos que luchar por conseguirlos. En ambiente conflictivo ocupaba el ultimo puesto, pero en ambiente de actividad estaba siempre en primera linea. El pueblo de Mungia, y en especial sus colaboradores, han sido agradecidos con D. Jose Maria: homenajes de orfeon, sukalki, pelotazales, jubilados, etc. y sobre todos, recien jubilado, un gran homenaje popular con Misa Mayor y comida en el Club del Campo de Laukariz. Ademas pergaminos, placas de plata, regalos, etc. Hoy Jose Mari padece una enfermedad de tipo Alzaimer y esta en la Residencia Aspaldiko de Portugalete con dificultades para caminar, para razonar y hasta para hablar, con su memoria disminuida. Por esa razon el Grupo Parroquial de atencion a enfermos llamado "Laguntza" unidos a los amigos y colaboradores de Jose Mari y al Ayuntamiento de Mungia hemos decidido preparar este librito para que quede constancia para la historia. Lo ofrecemos de corazon y con mucha gratitud. 28
I ALGUNOS DATOS BIOGRAFICOS Don Jose Maria Arregi Abarrategi nacio en San Agustin de Elorrio el 17-05- 1915. De niño fue monaguillo y cantor en su parroquia y acudia a clases de Musica a Abadiano. Su madre le compro un piano. Hacia el año 1927 fue al seminario. Durante algunos años trabajo como famulo para sufragar parte de sus gastos y alli conocio a un chico de Mungia al que le unio hasta la muerte de este una profunda amistad. Es Jose Luis Torrontegi, de Mariñeruene, a quien injustamente le despidieron del seminario por sus ideas abertzales. Hacia los 21 años de edad tuvo Lo casa natal de Jose Mario que ir a la guerra. No tomo armas sino que presto su servicio en "Retransmisiones". A la vuelta fueron recibidos en el Seminario de Bergara por D. Rufino Aldabalde. Yo le conoci en Vitoria en 1941 como buen organista y encargado de la procura de material y libros. Tenia fama de algo "despistado" pero eramos mucho mas jovenes que el y poco supimos de sus despistes. Se ordeno sacerdote en 1945-07-01, dia memorable para el. Celebrada la primera misa en Elorrio, fue enviado a Berango donde trabajo durante siete años, siendo muy estimado. Acudia a veces a celebrar misa a casa del marques de Ikaza. En 1 952 fue nombrado para Mungia, gracias al apoyo del Meñakarra D. Francisco Aurtenetxe, que siempre trato de prestarle el mejor apoyo. Le encargaron de la entonces tan famosa Accion Catolica y de la Catequesis a nivel de zona. 29
II EN LA ACCION CATOLICA El trabajar en la Accion Catolica fue el primer objetivo del Obispado al nombrar a Jose Mari para Mungia. Juntamente con esa labor iba el servicio parroquial y la organistia. Pero gque era la Accion Catolica? Era un movimiento eclesial, promovido por el Papa y los Obispos, para que los laicos entraran a la labor evangelizadora. jhermoso objetivo j Pero, desgraciadamente, fueron los mismos obispos los que lo marginaron hasta hacerlo desaparecer, como diremos. En dos campos, sobre todo, actuo la Accion Catolica en Mungia, entre obreros con la JOC y la HOAC y entre labradores con "Erri Gaztedi". Es sabido que en tiempos de la Dictadura de Franco el crear instituciones era una carrera de obstaculos dificilmente superable. Los que eso querian tenian que presentar certificado de penales, jurar los Principios del Movimiento y presentar certificado de buena conducta del Alcalde de la dictadura. Solo los adictos al Regimen lo conseguian. Por suerte, la Iglesia gozaba de privilegios y se podia lograr todo ello dentro de la Accion Catolica. Por esa razon, los que algo querian hacer venian a la Iglesia donde encontraban a Jose Mari. scomo actuaba Jose Mari? Siendo como era trabajador, aceptaba de buen grado y con ilusion a los que venian, que solian ser buenos cristianos. Como pedia el espiritu de la A.C. asumia responsabilidades y las repartia entre laicos. Y para ello los preparaba en Circulos de Estudios. Muchos laicos empezaron y siguen trabajando hasta hoy. Pero estos movimientos entraron en actividades politicas contrarias a la dictadura y los obispos que estaban a favor, marginaron e hicieron desaparecer a esos movimientos. Testigos cercanos hemos sido en el Erri Gaztedi de los labradores. Mons. Gurpide logro hacerla desaparecer hacia 1968. 30
III CATEQUESIS La catequesis de niños era y aun sigue siendo, una gran labor en la parroquia. Pero esta catequesis poco sirve para dar respuesta a los problemas de los adultos. Por eso se busca una catequesis de adultos, que no siempre resulta viable. En los años de Jose Mari eran los sacerdotes los que daban catequesis o mejor "la doctrina" como se llamaba entonces. La maestra D s Teresa Viguri era una de las catequistas. No era Jose Mari el resposable de la catequesis parroquial. Este se encargaba de la juventud y habia que distribuir el trabajo. Pero si era el enviado de nuestra catequesis a las reuniones diocesanas. Alguna vez fui en su lugar, pero no encontre nada interesante. De alli pase a ASCEA y aqui si se realizaba una buena labor de servicio a las catequesis con textos y orientaciones. Muy unidos a Jose Mari, organizabamos los concursos roto de lamilia aespues ae su primera misa; a su laao su cateauisticos de la zona de Mungia: Examinabamos a los niños en cada pueblo y los mejores competian con los de Mungia en examen y se elegia al mejor niño y a la mejor niña a los que proclamabamos Emperador y Emperatriz. Luego se celebraba el Dia de la Catequesis: Se invitaba al Obispo o a alguien "de rojo" para el reparto de premios. De los pueblos traiamos a los niños en camiones. En toda Bizkaia se hicieron famosos nuestros dias de catequesis e ibamos nosotros a examinar a los niños. Pero en 1965 llego la crisis. Algunos decian que la catequesis nuestra fomentaba la competitividad y el orgullo. Ademas la catequesis no es "doctrina" solamente. Surgio entre sacerdotes un enorme conflicto, del que hablaremos en otro lugar. Ya en esta situacion, Jose Mari se retiraba y se escudaba en el silencio. 31 n
IV UN CURA ENTRE OTROS Cuando Jose Mari llego a Mungia encontro un buen ambiente entre sacerdotes. Eran todos maduros y llevaban mucho tiempo en la zona y no tenian grandes discusiones. Pero a los pocos años hubo algunos traslados y vinieron curas nuevos y jovenes a Fruniz, Laukariz, Gatika, Bakio, Gamiz, Fika, etc. Aunque al comienzo fue buena la convivencia, pronto surgieron los conflictos. Este nuevo ambiente no agradaba a Jose Mari, pero callaba. El conflicto, como en casi toda Europa, surgio entre 1965 y 1970. Los jovenes pidieron reuniones y retiros en euskera y los mayores, casi todos, querian seguir como antes. La solucion fue tener dos retiros, uno en euskera y otro en castellano. Un director que vino para euskera al ver este ambiente, dijo que asi no se podia orar. Cogio el tren y se fue. Pero a la hora de comer nos. juntabamos en el comedor del Hogar Juana de Castilla que estaba donde hoy estan edificando la Nueva Residencia de Ancianos. En la sobremesa surgia el conflicto y se llegaba hasta la agresion verbal. Poco despues del año 1970 se soluciono el problema con traslado de algunos sacerdotes y celebrandose las reuniones y retiros en Derio. Desde entonces ha habido en Mungia mucho cambio de sacerdotes, pero Jose Mari ha permanecido en su puesto. Alguna vez llego a ser parroco interino. Este ambiente tan conflictivo existia en toda Europa por estas fechas, desde el Concilio Vaticano II hasta 1970 o algo mas. Como simbolo podemos recordar los sucesos de Paris en 1968. En ese ambiente Jose Mari seguia trabajando, diriamos que regando las plantas de su actividad en tiempos mejores 32
V VIDA FAMILIAR Suele haber un problema para los sacerdotes, que viven en solitario, desde el punto de vista lamiliar: Encontrar hospedaje en los pueblos a donde van. Asi fue para Jose Mari, pero le recibio con amabilidad Paulin Sobzabal que vivia con su hermana. Han vivido juntos casi cincuenta años. Es un ejemplo de las recomendaciones de la Iglesia que piden que bs sacerabtes vivan en comunidad. Hacia el año 1985 se quemo la casa cural en que vivian y fueron recibidos por Miren Arrola en un piso. En 1988 se termino la nueva Casa Cural y aqui vinieron a vivir a bs pocos meses Paulin, que se instab en el cuarto piso y Jose Mari que empezo a vivir en un bonito apartamento del primer piso. Hacia 1988 empezamos a notar algunas cosas raras en Jose Mari, que ya andaba en tratamiento medico. Le iba fallando la memoria. Hasta que un dia le dije que le prepararia unas manzanas asadas y el me dijo^oue es una manzana asada? Pasado un año mas, surgieron algunos problemas mayores en orden a la higiene y escribi carta a su sobrina Ana Mari y demas familia diciencbles que, sin prisa, habia que pensar en un residencia para Jose Mari. Los familiares tomaron el asunto con mucho interes y recomencb ingresarlo cuanto antes. Asi fue. Con ayuda de ellos se preparo todo y se le ingreso en la Casa de Venerables de Begoña. Pero en esta casa surgieron problemas similares. Oueria salir y no podia, no era facil la higine y surgian problemas. Entonces, de acuerdo con el Servicio Vicarial del Clero se solicito ingreso en el centro Aspaldiko de Portugalete. Y alli esta Jose Mari, con el paso cada vez mas corto y con el conocimiento y la memoria cada vez mas limitados. 33
VI CLUB DE JUBILADO "DANONTZAT" Los ingresos de jubilados comenzaban a existir y el numero de personas en esta nueva situacion era creciente, pero su vida diaria carecia de calidad al no estar reunidos. Necesitaban un club pero no era facil el crearlo, como lo hemos dicho mas arriba. Tambien estos acudieron a D.Jose Maria Arregi que los recibio con alegria. No se en que fecha ocurria esto, pero debio de ser por 1975, Jose Mari logro legalizar esta nueva asociacion eclesial y encontro para ellos un local cerca de donde hoy esta BBK. Pusieron a la nueva asociacion o Club de Jubilados el nombre de "Danontzat". Pronto contaron Inauguracion del club de iubilados. con el apoyo del Ayuntamiento que les cedio local nuevo y adecuado en los bajos de la Casa de los Maestros, donde ahora esta la Asistencia Social. Mas tarde se construyo un nuevo local para ellos en terrenos del asilo. Es funcional pero adecuado y hermoso. Dentro del edificio que esta en construccion para Residencia de Ancianos, separada de la residencia y del Centro de Dia que se proyecta. El Club ha tenido un exito muy grande y hoy reune a mas del.062 jubilados que suponen la mitad de los existentes en Mungia. La labor que realiza el Club es muy importante: Aparte de tener un lugar donde reunirse, mañana y tarde, con bar y mesas, para ]uegos, este mismo año han organizado cursillos de trabajos manuales, de animacion de la memoria, de ajedrez, de Informatica, de primeros auxilios y sobre el euro. Ademas han organizado excursiones al Puente Colgante, La Rioja, a Gasteiz-Vitoria, a Salou, Urkiola, Cantabria y Benidorm. Organizan bailes cuatro veces al mes y celebran el dia del jubilado y una reunion festiva por las fiestas de San Pedro que reune en la mesa a mas de 500 participantes. No cabe duda de que tanto D.Jose Maria como los ancianos y todo el pueblo de Mungia tienen ahi un motivo de satisfaccion.
VII ASOCIACION PELOTAZALE "DANONA A la hora de escribir reseñas como esta surge siempre una gran dificultad: la falta de documentos. Es una pena que seamos tan remisos en archivar documentos. Hemos dicho varias veces que en tiempos de la dictadura era una carrera de obstaculos el crear asociaciones y que por esa razon se acudia a la proteccion de la Iglesia que tenia algunos privilegios. Pero no lo hemos demostrado. En este capitulo podemos hacer algo de eso, aunque no con toda certeza. Entre los papeles de D.Jose Maria, su sobrina Ana Mari Arregi ha encontrado dos documentos que nos ha dejado y los tenemos a la Homenaje a Jose Mari vista. Hacia el año 1965 Luis Altuna Erzilla solicito al Ministerio de la Gobernacion la requerida autorizacion para fundar Asociacion de Pelota DANONA. Lo sabemos por la contestacion negativa que recibio el 09-02-1965. Sospecho que en esa solicitud tuvo parte ya D. Jose Maria, porque el nombre parece sugerido por el, pero quiza tuvo mas parte D.Jose Izagirre abogado. Ante esta negativa Altuna interpuso recurso. Alega entre otras razones morales, que la juventud de Mungia esta abandonada, en peligro de caer en la droga y que Mungia es un pueblo en rapido crecimiento y necesita asociaciones como esta. Tampoco tenemos documento de la respuesta del Ministerio, pero es de sospechar que fue nueva negativa por lo que tuvieron que 35
recurrir a crear una asociacion eclesiastica. Aqui tenemos a este grupo ante D. Jose Maria. Fueron bien recibidos y Jose Mari siempre tuvo gran afecto esta asociacion. Afecto que tuvo igual respuesta por parte de la Asociacion y como prueba de ello, sabemos que Jose Mari acudia a las reuniones y consiguientes comidas de confraternizacion tenia siempre la entrada a los partidos libre como miembro de la Junta y acudia siempre al comienzo de los partidos para rezar el Angelus tradicional, a ve-ces abandonando el organo a media misa. Se le hizo homenaje, como le hicieron tambien, aunque no lo constatamos en su lugar, los jubilados. Gran labor ha realizado y realiza esta asociacion organizando famoso partidos de pelota, sobre todo por San Antontxu y San Pedro. De todas estas cosas mucho nos podrian hablar los componentes de la Junta actual y sobre todo Juan Ramon Pildain que durante tantos año dedica a esta labor lo mejor de su tiempo disponible. 36
VIII CORO PARROQUIAL / ORFEON A nadie puede sorprender que aquel pequeño Jose Mari de Elorrio que era tiple de la parroquia San Agustin, que tenia en casa el piano regalado por su madre, que iba de Elorrio a Abadiano en bicicleta a estudiar piano y que durante tantos años fue organista en el seminario de Vitoria, resulte ser de sacerdote gran formador de coros y admirable organista de la parroguia. Tambien es cosa conoccida por los lectores de Mungia que este pueblo es amigo de la buena musica. De estas dos premisas se deduce facilmente que un hombre activo como Jose Mari trabajaria por la musica en Mungia. Apenas aceptado el nombramiento de Mungia Jose Mari comenzo a organizar un coro parroquial. Y este coro ha ido perfeccionandose y asumiendo calidad al correr de los años hasta llegar a ser un gran orfeon que ha dado conciertos en muchos pueblos, siendo los mas sonados los que cada año da en Begoña junto a otros coros afamados. Llego a tener tal prestigio en Begoña que, al llegar el centenario de la Coronacion, fue invitado a actuar en la liturgia. La primera idea de Jose Mari fue crear coro parroquial y eso fue lo que hizo, pero al crecer el coro, no era posible acudir a todos los funerales, a pesar de la buenisima 37
voluntad de los componentes. Por eso, para evitar diferencias entre funerales, dejaron de acudir a estas funciones liturgicas. Hoy el Orfeon de Mungia goza de un prestigio indiscutible. Jose Mari ama al orfeon, lo dirigio durante muchos años hasta que aparecieron otras personas que podian cumplir esta mision, como la esta cumpliendo hoy a satisfaccion Angel Enzunza. El orfeon esta, pues, en buenas manos y es de esperar que seguira durante muchos años haciendo las delicias del pueblo. Hace mucho que se dijo que la musica es capaz de educar hasta a las fieras. El afecto de Jose Mari al orfeon ha encontrado correspondencia en el orfeon que le ha manifestado de muchas maneras este afecto: Le han rendido homenajes y siempre le han invitado a la fiesta de Santa Cecilia a la que ha acudido. Y el pueblo de Mungia aprecia a Jose Mari musico y al orfeon. 38
IX ALKARTASUNA / CONCORDIA A D. Jose Maria corresponde tambien la inciativa de crear una revista parroquial, que todavia sigue publicandose a los 44 años de su primera salida. Salio a la calle precisamente en aquellos tiempos dificiles en que se imponia censura a todas la publicaciones, incluso las parroquiales. Al principio tuvo que ser todo en castellano y asi lo acepto Jose Mari, siempre posibilista. Luego entro el euskera y hoy se publica como bilingue. Se comenzo por la propaganda y los curas de Mungia fueron a todas las casas, una a una, buscando suscripciones y consiguieron que 1.500 familias se apuntaran. Luego vinieron las colaboraciones entre las que Jose Mari hacia la seleccion. Luego la imprenta. Pero aun quedaba la distribucion que se realiza por corresponsales de calles y barrios que distribuyen y al fin del año cobran: magnifica labor esta! Jose Mari fue el primer director, luego le sucedio Agustin Aurrekoetxea, luego durante doce años, el que escribe esto y ultimamente el nuevo parroco D. Martin Aranbarri. Y ahi tenemos a la revista ALKARTASUNA-CONCORDIA, con sus 44 años de vida en 411 numeros publicados, siendo la decana de todas las Hojas Parroquiales de Bizkaia. 39