Van stedelijke structuur tot woning

Transcripción

1 1

2 Van stedelijke structuur tot woning Het onaangepaste huis Masterproject 3: Het huis zonder eigenschappen. Patricia van den Eertwegh TU/e, Architecture building and Planning, Chair: architectural history and theory (AHT) Maart

3 3

4 Samenvatting Luc Deleu heeft zijn bekendheid behaald met zijn immense utopische stedelijke structuren die gepresenteerd worden als mogelijke projecten. Hij wil hier een duidelijk statement mee maken tegen de huidige maatschappij. Uit de vele ontwerpen die hij in zijn gehele loopbaan heeft gerealiseerd zijn verschillen elementen in deze structuren verwerkt. Orde en structuur van de maatschappij spelen een grote rol bij de realisatie van de projecten van de Onaangepaste Stad. De drie woonhuizen van Deleu zijn in een kleiner opzicht ook onaangepast, maar dan aan de stedenbouwkundige regelgevingen van de plek. Het stedelijke moet ordelijk worden ingedeeld en zo zouden de kavels naar eigen idee uitgewerkt kunnen worden. Met de ontwerpen van zijn woonhuizen zoekt hij de grenzen op die opgelegd zijn door de overheid, om toch zo tot een goede architectuur te kunnen komen. Na analyse van deze huizen zijn er enkele overeenkomsten te vinden met de stedelijke structuren. Deze punten zijn belangrijk in zijn werk en wil ik benoemen als elementen die in het volgende ontwerp van een woonhuis zeker gebruikt zullen worden. 4

5 Maquette van Vipcity tentoongesteld op de TU Einhoven. 5

6 Inleiding Dit onderzoek gaat over de ideeën van Luc Deleu. Enkele jaren geleden heb ik voor het eerst werk van hem gezien. Ik vond het erg inspirerend hoe de twee identieke gebouwen als een liggende en een staande waren ontworpen. Het ging mij vooral om de manier waarop hij dit uitwerkte tot een identieke ruimtelijkheid voor beide gebouwen, en dat deze toch zouden kunnen functioneren. Dit project van Luc Deleu had mijn interesse gewekt, en ik wilde me meer gaan verdiepen in zijn ideeën achter dat project. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een onderzoek waarin ik me voornamelijk ben gaan richten op de enige drie gerealiseerde woonhuizen van hem. Deze zijn erg excentriek en zeer opvallend op de plek waar ze staan. Vanuit dit onderzoek was de vraag ontstaan op welke manier zijn huizen eigenlijk tot stand waren gekomen. Gedurende het onderzoek was me opgevallen dat hij zich voornamelijk bezighoud met onderzoek op het stedenbouwkundig vlak. Daardoor ben ik me gaan afvragen of er in zijn stedelijke structuren specifieke elementen te benoemen zijn, die in zijn woonhuizen weer zichtbaar worden. Samen met zijn specifieke ideeën over architectuur, het bouwen en de maatschappij wil ik dit samenvoegen tot een definitie van elementen die in zijn toekomstige vierde huis voor zouden kunnen komen. 6

7 Maquette van de twee woontorens van Housing & city Barcelona. 7

8 Werkbeschrijving van Luc Deleu Luc Deleu is een Belgische architect die zich naast architectuur ook bezighoud met stedenbouwkunde en kunst. Vanaf zijn afstuderen in 1969 is het duidelijk zichtbaar dat hij zich tijdens zijn gehele loopbaan afzet van bepaalde tendensen met betrekking tot de maatschappij, architectuur stedenbouw. Hij verzette zich tegen architectuur die uit puur economische argumenten ontstond en ontwikkelde daarom uiterste onconventionele, provocerende ideeën en ontwerpen. Het gaat bij hem dan ook om het herdefiniëren van architectuur omdat de plaats hiervan in de maatschappij is verouderd. Met zijn werken legt hij de nadruk op de ethische kant van de architectuur. Vanaf oprichting van zijn bureau T.O.P. Office in 1970, een bureau voor stedenbouw en architectuur, geeft hij aan dat het bestaande stedenbouwkundige concept van het bouwen moet worden uitgebreid tot een planologie die de hele wereld zou moeten omvatten. Deleu pleit dan ook voor een architectuur op wereldschaal, zoals hij het noemt het orbanisme. Hierbij zou architectuur als hulpmiddel gebruikt moeten worden om de aardruimte beter organiseren, comfortabeler en intenser te maken. Dit komt tot uitdrukking in zijn ideeën en ontwerpen voor de stedelijke structuren. Eigenlijk wordt in heel zijn loopbaan zichtbaar dat de organisatie van de stad belangrijk voor hem is. Wanneer er verder wordt gekeken naar zijn werken, dan is het wonen ook een belangrijk thema waaraan hij veel aandacht besteed. Hier komt dan vooral het individu vaak terug als aandachtspunt. 8

9 Luc Deleu geeft aan dat voor een leefbare omgeving het wonen voorop moet staan en de vrijheid van het individu daarin zoveel mogelijk moet worden verzekerd. Termen die Luc hierbij gebruikt zijn de orde die op grote schaal benodigd zijn, en de chaos die zorgt voor meer vrijheid. Zijn ideeën over hoe een ideale stad voor hem eruit zou moeten zien, komen voort uit zijn betrokkenheid voor maatschappelijke en culturele problemen. Deze komen nog verder tot uitdrukking in de tegenstand die hij geeft tegen bepaalde regels van de overheid. Dit is ook doorgevoerd in de ontwerpen voor de drie woonhuizen die hij heeft gerealiseerd. Omdat de regels en randvoorwaarden van de kavels vaak zover zijn doorgevoerd, ontstaat er een straat van vrijwel identieke woningen. Deleu is van mening dat er door deze zinloze regelgevingen maar weinig aan architectuur bedreven kan worden. Tijdens een gesprek geeft hij aan dat alles tegenwoordig in een vooropgesteld programma moet passen, dit vindt hij heel erg burgerlijk, en ziet liever verrassende ontwerpen ontstaan op deze plekken. Er moet orde zijn om vrijheid te geven. Al die stedenbouwkundige reglementen zijn voorbeelden waarmee men de vrijheid beperkt waarmee men hoopt om orde te creëren. Dit is ook duidelijk terug te vinden in het werk van Luc Deleu, waar hij een goed georganiseerde structuur wil zien in de stedenbouwkunde en waar het bouwen van woningen vrijer wordt gelaten om een aantrekkelijkere stad te maken. 9

10 Fragment uit Vipcity under construction 3, Urbi et Orib. 10

11 De stedenbouw en het wonen De oorsprong van de ideeën van Luc Deleu over de maatschappij, stedenbouw en het wonen zijn terug te vinden in de studies van Le Corbusier. In Deleu s ideeën zijn overeenkomsten en kritieken te vinden op de modernistische stedenbouw van de vroeg 20ste eeuw. Een aantal te noemen overeenkomsten zijn onder meer dat Luc geïnspireerd is door de maatschappelijke engagement en de overtuiging dat bouwkunst de samenleving zou moeten dienen. De aandacht van de modernisten werd gelegd bij het wonen, en de woning werd beschouwd als het middel bij uitstek om een democratisch erfgoed te realiseren. De huisvesting werd vaak geregisseerd, waarbij deze aandacht voor het onderdak van de mensen tot op vandaag nog zichtbaar is. Volgens Deleu zijn de stedenbouwkundige reglementen van vandaag voornamelijk beschreven met randvoorwaarden voor woningen. Hier zijn de stadsontwikkelingen zwak uitgewerkt, en ook elke keer weer aangepast aan de samenleving. Zijn reactie hierop komt zeer duidelijk tot uitdrukking in zijn laatste projecten van De Onaangepaste stad en Vipcity. Maar daar niet alleen, dit is het thema die hij vanaf het begin aanvoert, en wordt dus eigenlijk in al zijn projecten zichtbaar gemaakt. 11

12 Ontwerp Usiebenpole in Wenen, Urbi et Orib. 12

13 De onaangepaste stad Voor het imago van een stad is de infrastructuur voor Luc Deleu een belangrijk onderdeel. De stedelijke structuren van Deleu zijn allemaal lineaire elementen waar onder andere de openbaar vervoersystemen in zijn verwerkt. De gehele structuur was ontstaan uit een database die gekoppeld was aan het aantal inwoners, waaruit de primaire ruimtelijke beslissingen werden vastgelegd. Toch blijft met dit cijfermatig gedefinieerde programma van De Onaangepaste Stad in het gebruik onbepaald en onbenoemd. Dat systeem is alleen gebruikt om tot een specifieke vorm komen die herkenbaar is in een stad. Dit concept heeft hij ook meteen gebruikt om verschillende gebouwen met hetzelfde vormkarakter te kunnen ontwerpen. De gebouwen worden alleen gedraaid om een as. Hier wordt zichtbaar dat er diverse gerealiseerde werken en ideeën uit voorgaande projecten terug komen. Met deze modellen wil hij goedkope inspirerende ideeën tonen waarmee hij als een voorbeeld voor de toekomst kan zijn. Deleu s aanleiding tot deze studie begon met een zoektocht, waar het wonen een grote rol speelt. Het ontwerp Usiebenpole op het Donau-einland in Wenen uit 1994 is een voorloper van De Onaangepaste Stad. Hieruit was de vraag ontstaan wat er allemaal voor voorzieningen of stedelijke functies aanwezig moesten zijn in een stad. Met deze uitgebreide studie naar de behoefte aan voorzieningen in een stedelijk gebied ontwikkelt Deleu een instrument van een nieuwe architectuurtaal voor nieuwe leefpatronen. 13

14 Ontwerp De Onaangepaste stad, Vipcity, Urbi et Orib. 14

15 Hij onderzoekt hiermee wat voor uitrusting een stad nodig heeft om in een dagelijkse metropool te kunnen bestaan. Hij richt zich hiermee niet op de kleinere problemen die zich in een stad voordoen, maar ontwerpt een stad op grote schaal. Architectuur krijgt een nieuwe dimensie, er wordt hier een mogelijke stedelijke wereld mee getoond. De studie van De Onaangepaste Stad bestaat uit verschillende fases die begint in 1995 en eindigt in Deze wordt uitgewerkt in verschillende ontwerpen voor Brikbrak, Dinkytown, Octopus en Vipcity. Brikbrak is een wijk voor 9500 inwoners die is vormgegeven als een lineaire nederzetting die is gekoppeld aan verschillende gestapelde Assen. De drie grote onderdelen, de sokkel met autotunnel, de meerdeksbrug met zwevende luchttram en de rijen woongebouwen, hebben geen geografische oriëntatie en zijn hierdoor overal te plaatsen. Dinkeytown is een variant hierop. Octopus is een nederzetting voor inwoners. In deze studie wordt voor het eerst het lineaire onderbroken door een infrastructuur die wordt gezien als een warboel van verkeersassen. Met zijn ontwerp voor vipcity als 4e fase breidt Deleu de stad uit met een verkaveling voor maar liefst inwoners en een 7,5 km lange stadsas. Hier laat hij voor het eerst de organisatie van de appartementsblokken los en gaat in op de op de hedendaagse woontrend een vrijstaande woning op een groot kavel met zelfs nog een mogelijkheid tot verdichting. 15

16 Ontwerpen voor Octopus en Brikbrak, Urbi et Orib. 16

17 Van de studie De onaangepaste Stad is als afsluiting een maquette van een lengte van een zeemijl, dus 18,51 m lang, tentoongesteld van een fragment van deze wijk, Vipcity - De Zeemijl. Deze bevat naast zes kantoorgebouwen ook de nodige ruimte en infrastructuur voor horeca, sport en amusement, sociale voorzieningen, transport, enz. Zo beschikt de wijk onder meer over een handig fietscircuit en een luchttram. De gebouwen zijn gebasseerd op een eerdere studie van Luc; Schaal en Perspectief. De gelijkvormigheid van de gebouwen kan juist een levendige, altijd verschuivende ruimte creëren. Deze gelijkvormigheid zorgt voor een eindeloze verscheidenheid. Bijvoorbeeld het ontwerp van het gebedshuis die bestaat uit twee trapezoïdes die elk op een verschillende zijde rusten en in elkaar geschoven worden. Door elke keer een andere zijde te nemen ontstaan er uiteenlopende vormen volumes. 17

18 Maquette Gebedshuis in De Onaangepaste Stad, Urbi et Orib. 18

19 De woonhuizen Luc Deleu probeert ook met zijn ontwerpen van de woonhuizen vaak iets nieuws te laten zien aan de maatschappij, hij wil iets anders dan gewoonlijk het geval is. Met zijn algemene ambities reikt Deleu zover dat hij als voorbeeld voor de toekomst wil zijn. Maar met zijn woonhuizen lijkt het toch dat hij niet zover deze richting in wil reiken. Wel probeert hij voor de toekomst zo goed mogelijk te bouwen, zodat de huizen een lange tijd kunnen standhouden. Innovaties van de bouw moeten het ontgelden omdat hij vele van deze ziet als verspilling. Het eerste woonhuis, woonhuis Hotel Stok, dat Luc werkelijk realiseert in 1992 staat in het dorpje Poortugaal in Nederland. Een belangrijk uitgangspunt voor het woonhuis was een oldtimer, die een prominente plaats in het woonhuis moest krijgen. Door het kleine kavel maakte hij een gesloten gevels aan de zijden die grenzen aan de achtertuinen van de buurt. Omdat daar ook de relatie van het wonen op de begane grond en de achtertuinen zou liggen, heeft hij in dit huis het wonen op de verdieping geplaatst. Dit schept ook afstand tot de omwonenden en kon je meer zien van de omgeving, dan alleen schuttingen. De wens van de opdrachtgever om een zeer open huis te hebben, met alleen de slaapkamer prive, heeft ervoor gezorgd dat de slaapkamer als apart gedeelte op het woonhuis is geplaatst. De vorm van de woning is gebaseerd op het opzoeken van de grenzen van bouwvoorschriften. 19

20 Woonhuis Hotel Stok in Poortugaal. Maquette van Woonhuis Hotle Stok in Poortugaal. 20

21 Als tweede bouwt Deleu in 1995 een Driegeneratiewoning, deze eveneens in Poortugaal gebouwd. Hier hebben de grootouders hun leefgedeelte op de 2e verdieping en de zoon en schoondochter met kinderen op de begane grond, de eerste verdieping bevat de slaapvertrekken en een gemeenschappelijke ruimte. Er is hier met een klein aantal elementen geprobeerd de woonhuizen in elkaar te laten overlopen, de scheiding is niet overal even duidelijk. Hier past hij beton toe als een sculpturaal element in zijn ontwerpen. Beide woonhuizen hebben een betonsculptuur als openhaard op elke verdieping. Het tweede woonhuis zou beschouwd kunnen worden als een ontwerp in doos -vorm waar diverse handelingen mee zijn uitgevoerd. Hier is het woonhuis op de uiterste rand van het kavel geplaatst om er maar zoveel mogelijk van te kunnen gebruiken. Zoals we al eerder gezien hebben spelen in de grote stedelijke projecten de woningen maar een kleine rol. Zoals beschreven is, krijgt het wonen bij zijn studies wel de aandacht. Deleu verdedigt hiermee de vrijheid van het individu, die niet in de verdrukking mag leven van een maatschappij waarin economische factoren de overhand hebben. Hij verzet zich tegen een architectuur die uit puur economische argumenten ontstaat. Zoals we al eerder gezien hebben lijken hier orde en chaos belangrijke elementen te zijn die elke keer weer terugkomen. In de woonhuizen zijn verschillende voorbeelden te noemen waar Deleu werkt met orde, die vervolgens toch weer tot een chaos leiden. Vaak zijn er twee structuren of vormen als hoofdelementen genomen. Maar vanuit de ruimtelijke of functionele eigenschappen kunnen ze worden 21

22 Driegeneratiewoninge De Nieborgh in Poortugaal 22

23 getransformeerd, hier wordt de orde steeds minder duidelijk herkenbaar. Zoals al eerder duidelijk was ontwerpt Luc Deleu zijn huizen niet vanuit vormconcepten, maar worden ze afgeleid uit diverse elementen, als ligging, kavel en oriëntatie. Zichtbaar wordt dat het interieur belangrijker is dan het exterieur, zijn woonhuizen zijn voornamelijk vanuit het interieur ontwerpen. Daar zijn dan weer twee elementen die een belangrijke rol spelen dat is de ruimtelijkheid en functionaliteit. Tijdens het gesprek met hem geeft hij aan dat hij geen onderscheid ziet bij het ontwerpen van zijn huizen in de vormgeving en functionaliteit. Functionaliteit geeft aanleiding tot vorm, en vorm geeft aanleiding tot functionaliteit. Hij geeft hierbij aan dat alleen de stedenbouwkundige voorschriften en de vorm van de kavel ervoor zorgen dat het ontwerp soms complexe vormen bevat. Ook de situatie waarin locatie zich bevind hebben hier ook invloed op. Daarnaast is de invloed van de opdrachtgever op de ontwerpen van Luc Deleu minimaal. Beide opdrachtgevers in Nederland waren met de excentrieke ontwerpen van Deleu bekend, ze waren in zijn werk geïnteresseerd door zijn grote raakvlakken met de kunst. Met uitzondering van het programma van de woning hebben ze Deleu grotendeels vrij gelaten bij het ontwerp van hun woning. Hierdoor zijn de vorm en uiterlijk te herleiden tot de verschillende ontwerpuitgangspunten die hij hanteert. Deleu geeft de mensen zelf wel de gelegenheid hun huizen naar eigen idee in te vullen. Dit is ook terug te vinden in zijn ideeën van de stedelijke structuren waar de bewoners zelf de kavels kunnen indelen. Het idee van orde en chaos. 23

24 24

25 Het woonhuis in Tervuren, België Het meest recent gerealiseerde woonhuis van Luc Deleu is het Rode Woonhuis in Tervuren in België. Het is een zeer opvallend huis in een bosrijk gebied. Deze opvallende kleur van de woning was toch pas later in het ontwerp toegevoegd. Volgens eigen zeggen wilde hij iets anders doen dan men gewoon was. Bij de andere twee woonhuizen in Nederland werd hij verplicht om met gevelsteen te ontwerpen, anders had hij waarschijnlijk ook voor deze twee woningen iets anders gebruikt. In elk woonhuis is het beton als sculpturaal element terug te vinden. Hieruit is op te maken dat beton een belangrijk onderdeel in zijn ontwerp is. Daarnaast vindt hij het een fantastisch materiaal omdat het er door de jaren heen alleen maar op vooruit gaat. Terwijl alle andere materialen er op achteruit gaan. Hij wil graag proberen het beton mooi te gebruiken zoals Mies vd Rohe het staal mooi gebruikte in zijn ontwerpen. Vooral bij dit laatste huis is duidelijk zichtbaar dat het van binnen naar buiten is gemonteerd, waar het ruimtelijke dus een zeer grote rol speelt. Zijn ontwerpen zijn voor een groot deel moeilijk te analyseren, waaruit geconcludeerd kan worden dat Deleu zijn ontwerpen vormgeeft door wat er op dat moment op zijn pad komt. De overeenkomst die te vinden is in zijn stedelijke structuren, is dat hij hier eveneens twee afwijkende structuren toe past en deze vervolgens in elkaar past. Deze twee structuren worden zichtbaar in de verschillende belevingen het ruimtelijk zal geven. 25

26 Het Rode Woonhuis in Tervuren Begië 26

27 Interieur van het Rode Woonhuis in Tervuren. Functieanalyse van Rode Woonhuis in Tervuren. 27

28 Het onaangepaste huis De Onaangepaste Stad is voor Luc Deleu een model van de ideale stad waarin vrijwel alle door mij genoemde termen terugkomen. In dit laatste onderdeel wil ik het ideale huis gaan beschrijven die volgens zijn belangrijkste ideeën kan worden ontworpen. Omdat hiervoor naar zoveel mogelijk overeenkomsten met De Onaangepaste Stad wordt gezocht, kan dit huis ook wel het onaangepaste huis worden genoemd. Er is in het voorgaande onderzoek duidelijk geworden dat Luc diverse termen gebruikt waarop zijn ontwerpen worden gebaseerd. Er zijn soms elementen duidelijk maar soms ook moeilijk zichtbaar die overeenkomsten weergeven tussen de stedelijke structuren en de woonhuizen. Bepaalde elementen komen vaker voor in het verhaal en sommige worden maar een enkele keer genoemd. Dit neemt niet weg dat de relevantie ervan groot kan zijn voor de werken van Luc Deleu. Om te beginnen zal Het Onaangepaste Huis, net als de stedelijke structuren, onaangepast zijn de omgeving waarin het staat. En zal daarnaast ook de grenzen van de regelgevingen aftasten om zo een weerstand hiertegen te tonen. Luc Deleu lijkt deze weerstand uit te brengen doordat hij anders denkt zijn creativiteit in architectuur en het ontwerp kwijt te raken. Toch lijkt het er meer op dat doormiddel van het aftasten van die regels, je meer beroep doet op je creativiteit, om maar tot een geschikte oplossing te komen. Misschien zijn er toch wel regels nodig om ze te overtreden. Om zo tot een uitgangspunt van het ontwerp te komen. 28

29 Dit hoeft niet het meest belangrijke thema te zijn waaruit het ontwerp is gebaseerd. In alle projecten komt er wel iets naar voren dat te maken heeft met uitzicht. Dit is een punt dat niet eerder duidelijk naar voren is gekomen in dit verhaal, toch wil ik concluderen dat het een consequent terugkerend element is. Al is er bij elk ontwerp een ander argument gebruikt om het uitzicht te realiseren. Vipcity moet volgens Deleu worden gezien als een rug in de stad van waaruit veel uitzicht is naar de omgeving. Zodat men zich zo gemakkelijk kan oriënteren. Bij twee woonhuizen is het woongedeelte met opzet naar de verdieping geplaatst om ook zo van het uitzicht gebruik te maken. Ook in diverse kunstobjecten zijn uitzichtpunten terug te vinden. Dit heeft ook duidelijk verband met zijn liefde om naar de horizon op zee te kijken. Het volgende punt dat regelmatig terugkomt in de werken van Deleu is de ruimtelijke beleving. Het belangrijkste idee komt voort uit de studie Schaal & Perspectief. Bij Vipcity gaat het om de werking van perspectivische constructies. En ook in zijn woonhuizen zijn de ruimten door verschuivingen onduidelijk. Stapelingen, structuren en ritmes vloeien in elkaar over, waardoor deze perspectieven verschuiven en volumes onduidelijk worden. Dit geeft zoals Luc het noemt een toeschouwer die op het verkeerde been wordt gezet omdat hij niet meer weet wat hij ziet of ervaart. 29

30 Hiermee komt ook naar voren dat het vaak een chaos is in de ruimten die hij maakt. Dit doet hij door verschillende vormen en structuren samen te voegen en te componeren tot een geheel. Hij begint met het ontwerpen bij het interieur waarna de gevel een uitkomst hiervan is. Deze is ook daarom ook niet helder leesbaar. Ter afsluiting kort samengevat; De termen uitzicht, ruimtelijkheid, weerstand tegen regels, wensbeeld voor toekomst, structuren en vormen en ontwerp principe zijn belangrijke punten in de werken van Luc Deleu en zullen daarom ook in Het Onaangepaste Huis voor moeten komen. 30

31 Literatuur Boeken: Urbi et Orbi, Auteur: Luc Deleu, uitgever: Ludion Gent, datum: 2002, ISBN: De Onaangepaste stad, auteur: Luc Deleu, uitgever: NAI Uitgevers Rotterdam, datum: 1996, ISBN: Heilige huisjes, auteur: Tellinga, J, uitgever: NAI Uitgevers Rotterdam, datum: Gespekken met Luc Deleu Internet:

32 Bijlage Projectlijst Luc Deleu 1970 Oprichting bureau T.O.P Office, bureau voor stedenbouw en architectuur Varende universiteit op drie vliegdekschepen Definiëren van de term Orbanisme, architectuur op wereldschaal Voorstel tot afschaffing van de Wet op de bescherming van de Titel en het beroep architect : Als bundeling van ideeën over een stedenbouw van de toekomst Orbanistisch manifest Studie Schaal&Perspectief, als nieuw stedenbouwkundige principe. Realisatie van readymade volkswoningen. Er is geen plan nodig om te bouwen Realisatie van ondergrondse parkeer garage in Luik, een installatie in tentoonstellingsruimte De Fabriek Eindhoven, een installatie met twee lichtmasten in omgekeerde richting Stadsplein St. Pietersplein Gent twee hoogspanningsmasten. Tentoonstellingshal Mâcon tiental lichtmasten als mikado stokjes door elkaar. Hijskraan in een havenloods, Kunstwerken van Lego stenen, als symmetrische vormen war in de toepassing van kleur uitging van toeval. Containers, als groot uitgevallen logoblokjes. 32

33 1983 Monument Kleine triomfboog in Basel en Grote triomfboog in Neuchatel. Bogen, bruggen, obelisken, dit zijn een soort van mobiele monumenten met oervormen, die tijdelijkheid, mobiliteit en vergankelijkheid uitdrukken. 1983/1986/1988 Drie winkelverbouwingen Containers installaties Stadsprojecten; utopische ontwerpen van immense stadsinfrastructuren: Antwerp your next cruise stop, De hef Rotterdam, Les Halles Parijs, Voorstel TGV brug over Brussel Housing&the city in Barcelona. Ensemble van een stand en een liggend volume waarin de meeste stedelijke functies en een ruime promenade architecturale vervat zijn Monument voor de beëindiging van de Delta werken. Maquettes van twee pijlers van de stormvloedkering Reis rond de wereld in 80 dagen met als ontdekking het nieuwe middelpunt van de aarde, Madrid en New Zeeland Ontwerp Usiebenpole, voor eiland in Donau in Wenen. 33

34 1995 De Onaangepaste Stad, Brikabrak ontwerp, wijk voor 9500 inwoners, als lineaire nederzetting. Dinkytown, variant op voorgaande. Octopus, voor inwoners. Vipcity, met verkaveling voor bewoners Studie De onaangepaste stad 10 jr De Onaagepaste Stad. Maquette van een lengte van een ze dus 18,51 m lang als afsluiting van het onderzoek Orbino, mobiele toren van zeecontainers als uitkijktoren en later tentoonstellingszaal Inrichting van het gebied voor Parasite and Paradise. 34

35 Afbeelding van De Onaangepaste Stad, door T.O.P. Office gemaakt. 35

36 36