INFORME MULLER RURAL. Comisión Muller Rural

Transcripción

1 INFORME MULLER RURAL Comisión Muller Rural 0

2 Informe Muller Rural Coordinación: Secretaría Xeral da Igualdade Elaboración: Comisión de Muller Rural do Consello Galego das Mulleres Aprobación: Pleno do Consello Galego das Mulleres, na súa reunión do 3 de xuño de 2016

3 ÍNDICE 1. AS MULLERES EN GALICIA MEDIO RURAL DEFINICIÓN DE RURAL: CRITERIO EMPREGADO O RURAL GALEGO TERRITORIO POBOACIÓN ANÁLISE DEMOGRÁFICA E SOCIAL ECONOMÍA EMPRENDEMENTO TIC E MOBILIDADE CONCILIACIÓN E CORRESPONSABILIDADE CONCLUSIÓNS ANEXO 1. GRAO DE URBANIZACIÓN DOS CONCELLOS ANEXO 2. MAPA DE SERVIZOS... 53

4

5 1. AS MULLERES EN GALICIA Galicia caracterízase pola importancia do seu eido rural, xa que a maior parte do seu territorio ten esta consideración (arredor do 84% da superficie). O rural e o mar son os valores sobre os que se sustenta e evoluciona a sociedade galega. Estes non pode ser explicados sen ter en conta o importante papel que as mulleres galegas levaron a cabo ao longo de séculos de historia. O traballo feminino foi dende sempre un piar fundamental para manter as economías familiares. A partir dos anos 60 a industrialización incrementou a urbanización das cidades e o auxe da economía de servizos. Paralelamente a mecanización e modernización da agricultura que experimentou o rural fixo que se reducira a carga de traballo, o que causou a invisibilización dos labores exercidos polas mulleres, quedando relegadas a un papel secundario e invisible, vinculadas ás tarefas domésticas e á axuda familiar. Esta situación repercutíu de xeito negativo no benestar, a saúde e a autoestima das mulleres, posto que o traballo doméstico non ten duración temporal, senón que se dilata indefinidamente durante todo o día e todos os días do ano. Ao non ser un traballo remunerado, non hai una valoración cuantificable do cansazo, dedicación, esforzo e habilidades que conleva (1) As condicións de vida das mulleres rurais caracterízanse pola falla de oportunidades laborais e a precariedade dos empregos existentes, a insuficiencia de infraestruturas e servizos, as dificultades de acceso ás tecnoloxías da información e a comunicación, e a escasa afiliación á seguridade social das mulleres traballadoras, segundo o estudo Condiciones de vida y posición social de las mujeres en el medio rural, MARM (2011c), elaborado polo Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino. A permanencia dun rural vivo e con futuro pasa pola súa revalorización, como motor xerador de riqueza e emprego, aproveitando as múltiples potencialidades que ofrece. Para que o desenvolvemento sexa sostible e integral é necesario poñer en valor o papel da muller, coma piar fundamental no mantemento dos pobos e no desenvolvemento sostible de toda a sociedade. As mulleres fixeron achegas esenciais na vida social e económica do ámbito rural transmitindo valores e contribuíndo de forma decisiva á evolución da sociedade galega (1) (Cruz Souza, 2006: 112). 1

6 A procura da igualdade está reflectida no Artigo 14 da Constitución Española, no que establece que a poboación española é igual ante a lei. A Lei Orgánica 3/2007, de 22 de marzo, para a Igualdade efectiva de mulleres e homes, constitúe o marco normativo español para promover a igualdade de trato e oportunidades entre mulleres e homes, e combater a desigualdade de xénero en España. No artigo 30 fai referencia ao principio de igualdade na política de desenvolvemento rural, onde se establecen cinco medidas para transversalizar o enfoque de xénero e favorecer a igualdade entre mulleres e homes no eido rural. En Galicia, o Decreto lexislativo 2/2015, do 12 de febreiro, polo que se aproba o texto refundido das disposicións legais da Comunidade Autónoma de Galicia en materia de igualdade, dedica o Capítulo VII, de xeito específico, á Participación das mulleres no desenvolvemento rural. No artigo 42, os dereitos das mulleres no desenvolvemento rural sinala que a Xunta de Galicia adoptará, dentro das súas competencias, as medidas conducentes a eliminar a discriminación contra as mulleres en zonas rurais, coa finalidade de asegurar, en condicións de igualdade entre as mulleres e os homes, a súa participación nos beneficios dun desenvolvemento rural sustentable. Establécense 4 dereitos co obxecto de asegurar a participación das mulleres nos beneficios dun desenvolvemento rural sustentable. No artigo 43, establece que a Xunta de Galicia adoptará as medidas necesarias para facilitarlles ás mulleres o acceso e mantemento da titularidade ou cotitularidade das explotacións agrarias. A Lei 45/2007, do 13 de decembro, para o desenvolvemento sostible do medio rural, ten como obxectivo o mantemento da poboación rural a través da mellora da súa situación socioeconómica e o acceso a servizos públicos de calidade, poñendo especial énfase na incorporación da xente moza do rural ao mercado laboral, fomentando a igualdade de xénero e a participación das mulleres en todos os ámbitos da vida do medio rural. A importancia da muller no rural, tamén se puxo de manifesto polo Parlamento Europeo, que aprobou unha resolución na que considera a integración da dimensión de xénero no sector rural é un elemento estratéxico non só para promover a igualdade entre mulleres e homes senón tamén para o crecemento económico e un desenvolvemento rural sostible. (2) (2) Resolución do Parlamento Europeo, de 12 de marzo de 2008, sobre a situación da muller nas zonas rurais da Unión Europea (2007/2117(INI)). Diario Oficial da Unión Europea ( /C 66 E/04). 2

7 2. MEDIO RURAL 2.1 DEFINICIÓN DE RURAL: CRITERIO EMPREGADO Un dos criterios máis habituais é o da densidade de poboación. Segundo a metodoloxía da OCDE, son municipios rurais aqueles cuxa densidade de poboación está por debaixo dos 150 habitantes / km². A partir desta metodoloxía, a OCDE establece unha tripla clasificación en canto a grao de ruralidade: Rexión Predominantemente Rural (PR), se máis do 50% da poboación vive en municipios que cumpran o criterio de ruralidade fixado. Rexión Significativamente Rural (SR), se entre o 15% e o 50% da poboación reside en municipios de menos de 150 h/km 2. Rexión Predominantemente Urbana (PU), se menos do 15% da poboación vive nos devanditos municipios. Segundo os datos anteriores, Galicia é unha comunidade significativamente rural (SR). A Lei 45/2007, de 13 de decembro, para o desenvolvemento sostible do medio rural, no seu artigo 3 proporciona as seguintes definicións: Medio rural: o espazo xeográfico formado pola agregación de municipios ou entidades locais menores definido polas Administracións competentes que posúan unha poboación inferior a habitantes e unha densidade menor dos 100 habitantes por km 2. Zona rural: ámbito de aplicación das medidas derivadas do Programa de Desenvolvemento Rural Sostible regulado por esta Lei, de amplitude comarcal ou subprovincial, delimitado e cualificado pola comunidade autónoma competente. Municipio rural de pequeno tamaño: o que posúa unha poboación residente inferior aos habitantes. No ano 2011, o Instituto Galego de Estatística publicou unha clasificación do grao de urbanización dos concellos galegos, baseada nun estándar europeo. Nela recóllense os principais indicadores demográficos, sociolaborais e económicos para Galicia e as súas provincias segundo o grao e o subgrao de urbanización. Este conxunto de indicadores permite discernir as diferenzas e similitudes entre as distintas zonas de Galicia, ademais de caracterizar o que habitualmente se denomina urbano ou rural. 3

8 Grao de urbanización: é o tipo de localidade na que reside unha persoa segundo o seu carácter urbano ou rural, e establécense tres categorías: zonas densamente poboadas (ZDP), zonas intermedias (ZIP) e zonas pouco poboadas (ZPP). o o o Zonas densamente poboadas (ZDP), conxunto contiguo de áreas locais de densidade superior a 500 hab./km 2 e unha poboación total para a zona de polo menos habitantes. Zonas intermedias (ZIP) son o conxunto de áreas locais que non pertencen a unha zona densamente poboada e cada unha delas ten unha densidade superior a 100 hab./ Km 2 e, ou ben a poboación total da zona é superior a habitantes, ou ben é adxacente a unha zona poboada densamente. Zonas pouco poboadas (ZPP). Son os grupos de áreas locais que non pertencen a zonas densamente poboadas nin a zonas intermedias. Subgrao de urbanización: é unha subdivisión das zonas de urbanización (ZDP, ZIP, ZPP) en subzonas co fin de diferenciar núcleos de características diferentes. Esta subclasificación desagrega a ZIP en dúas subzonas (alta, baixa) e a ZPP en tres subzonas (alta, intermedia e baixa). O criterio empregado para a realización deste documento é o baseado no estándar europeo, por ser o que emprega o Instituto Galego de Estatística (IGE), e o que achega os datos estatísticos dispoñibles. Atendendo a este criterio, os concellos galegos quedan clasificados do seguinte xeito: Gráfica 1: Clasificación dos concellos segundo a densidade de poboación Fonte: IGE- Eurostat 4

9 Táboa 1: Densidade de poboación segundo o grao de urbanización por provincias ZDP 1000 ZIP ZPP A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Fonte: IGE. Elaboración propia a partir de: INE. Padrón municipal de habitantes. Ano O RURAL GALEGO 3.1. TERRITORIO Galicia ten unha extensión de km2, distribuídos en 4 provincias (A Coruña, Lugo, Ourense e Pontevedra) que integran un total de 314 concellos. Conta con km de costa, dos cales 161 teñen carácter insular. Distínguense dúas grandes áreas territoriais: o eixe atlántico, formado polas provincias da Coruña e Pontevedra, e o eixe interior, formado polas provincias de Lugo e Ourense, caracterizadas pola importancia da actividade agraria e o despoboamento. Segundo a metodoloxía de clasificación das rexións en función da súa ruralidade (ICC3) proposta pola Comisión Europea, as provincias da Coruña e Pontevedra, que ocupan o 42,1 % do territorio, considéranse de condición intermedia, mentres que as de Ourense e Lugo, que representan o 57,9 % da superficie, son predominantemente rurais. 5

10 As provincias de Lugo e Ourense son rurais, mentres que A Coruña e Pontevedra son intermedias Na seguinte gráfica podemos ver a distribución dos concellos galegos atendendo a súa extensión en km 2. Gráfica 2: Clasificación dos concellos galegos segundo a superficie. Fonte: Instituto Galego de Estatística. 6

11 3.2. POBOACIÓN Galicia conta cunha poboación de persoas, das cales son mulleres e son homes (IGE, 2015), sendo a densidade media de poboación de 92,9 persoas/km 2.(IGE, 2014). O 52% da poboación galega son mulleres A provincia cunha maior densidade é Pontevedra, con 211 habitantes por km 2, mentres que Lugo é a provincia coa densidade máis baixa, tendo de media 35 habitantes por km 2. Táboa 2: Superficie e densidade por provincias Provincia Superficie (Km2) Densidade (hab/km2) Galicia ,9 A Coruña ,6 Lugo ,7 Ourense ,2 Pontevedra ,4 Fonte: IGE. Información subministrada directamente. Cifras poboacionais de referencia. Ano 2014 O 84% dos municipios galegos defínense como rurais (3) Aplicando a metodoloxía DGURBA (3) para a clasificación de ruralidade a nivel municipal atopamos que só os 7 municipios correspondentes ás maiores cidades de Galicia, que integran o 37 % da poboación, se definen como densamente poboados. Considéranse pequenas áreas urbanas e clasifícanse como zonas de densidade intermedia 44 municipios, principalmente da Coruña e Pontevedra, que representan o 26 % da poboación; e 263 municipios, que reúnen ó 37 % da poboación, reciben a clasificación de rurais pola súa baixa densidade de poboación (3) Metodología DGURBA, delimita e clasifica o territorio en zonas rurais por unidades administrativas locais (LAU2, municipios en España) dependendo da proporción de poboación que vive en cada tipo de clúster (celdas contiguas de 1 km2 de superficie). 7

12 Galicia caracterízase pola dispersión da súa poboación. En Galicia hai parroquias, o que representa o 77% do total das parroquias españolas. Unha de cada tres parroquias galegas atópase na provincia de Lugo, sendo a provincia con maior número de núcleos diseminados. A provincia con menos parroquias é Pontevedra, cun 18% do total. En canto aos núcleos de poboación a maioría concéntranse na provincia da Coruña, con núcleos, seguida de Ourense, con O 36% da poboación galega reside en Zonas Densamente Poboadas (ZDP). Pontevedra e A Coruña son as provincias con máis poboación por Km 2. Un terzo da poboación galega reside en ZDP (Zonas Densamente Poboadas) Gráfica 3: Poboación por sexo e grao de urbanización Homes Mulleres ZDP ZIP ZPP Fonte: IGE. Elaboración propia a partir de INE. Padrón municipal de habitantes. Ano 2014 O número de mulleres é superior ao de homes en todas as zonas de Galicia. Nas Zonas Pouco Poboadas concéntranse o 38% das mulleres galegas, nas Zonas Intermedias o 37%, mentres que nas Zonas Intermedias de Poboación residen unha de cada catro mulleres. 8

13 Poboación Poboación Por provincias, o reparto poboacional, queda reflectido nas seguintes gráficas: ZDP ZIP ZPP A Coruña Mulleres Homes ZDP ZIP ZPP Lugo ZDP ZIP ZPP Ourense Mulleres Homes ZDP ZIP ZPP Pontevedra Fonte: IGE.Padrón municipal de habitantes. Ano 2014 A poboación galega reside de xeito maioritario nas Zonas Pouco Poboadas, agás na provincia de Pontevedra, onde o 40% da poboación reside nas Zonas Densamente Poboadas. As mulleres galegas residen de xeito maioritario nas provincias da Coruña (41%) e Pontevedra (34%), mentres que en Lugo e Ourense residen o 12% respectivamente. 4 de cada 10 mulleres galegas residen na provincia da Coruña 9

14 Porcentaxe As Zonas Pouco Poboadas (ZPP), son as que presentan unha maior porcentaxe de poboación de máis de 60 anos. Pola contra, as Zonas Intermedias de Poboación (ZIP), son as que teñen unha porcentaxe maior de xente nova (menor de 20 anos). Gráfica 4: Poboacións segundo grao de urbanización e grupos de idade < >= Mulleres Homes Mulleres Homes Mulleres Homes ZDP ZIP ZPP Grao Urbanización Fonte: IGE. Elaboración propia a partir de INE. Padrón municipal de habitantes As mulleres menores de 20 anos residen maioritariamente nas Zonas Intermedias de Poboación, mentres que as maiores de 60 anos residen nas Zonas Pouco Poboadas. Máis da metade da poboación galega ten entre 20 e 59 anos. Segundo a gráfica anterior, o número de homes é superior ao de mulleres nas persoas menores de 59 anos, investíndose a tendencia para a poboación de máis de 60 anos, onde o número de mulleres é superior ao de homes. 10

15 Gráfica 5: Idade media da poboación segundo sexo e grao de urbanización Mulleres Homes Total 10 0 ZDP ZIP ZPP Fonte: IGE. Elaboración propia a partir de INE. Padrón municipal de habitantes. Ano A poboación máis envellecida atópase nas Zonas Pouco Poboadas (ZPP), sendo a idade media das mulleres de 50 anos. 11

16 Idade 3.3. ANÁLISE DEMOGRÁFICA E SOCIAL O 52% da poboación galega son mulleres. A poboación feminina é superior á masculina nas franxas de idade superiores aos 44 anos, acadando a porcentaxe máis elevada no grupo de 85 e máis anos, onde 7 de cada 10 son mulleres. Gráfica 6: Pirámide de poboación galega Mulleres Homes Número persoas Fonte: IGE. Censos de poboación. Padrón Municipal de Habitantes. Ano A idade media das mulleres galegas é de 47 anos e 5 meses A idade media da poboación galega é de 46 anos. É superior nas mulleres, sendo de 47 anos e 5 meses, mentres que para os homes a idade media é de 44 anos e 3 meses. A poboación galega sufre un progresivo envellecemento, sendo o índice de envellecemento de 149 persoas, o que implica que por cada 100 persoas menores de 20 anos hai 149 persoas maiores de 65 anos. Esta cifra é superior á media española que se sitúa en 113 persoas. É máis acusado para as mulleres, que se sitúa en 178, que para os homes 122, sendo superior en 56 persoas. 12

17 Nas Zonas Pouco Poboadas o número mulleres maiores de 65 anos é de 244 persoas por cada 100 menores de 20 anos. Esta taxa é máis do dobre da media española. Para os homes é de 173 persoas. Á elevada taxa de envellecemento que padece a nosa comunidade hai que engadir a baixa taxa de natalidade. A taxa media é 7 nacementos por cada habitantes. As Zonas Pouco Poboadas teñen a taxa de natalidade máis baixa, 5,7 nacementos As zonas que presentan un mellor comportamento en termos de natalidade son as Zonas Densamente Poboadas, onde a taxa chega os 8,3 nacementos por cada habitantes. A baixa natalidade está presente en boa parte dos concellos galegos. Así, o 43% dos concellos teñen de media menos de 1 fillo/a por muller. O 32% dos concellos teñen de media entre 1,1 e 1,7 nenos/as por muller. As zonas rurais caracterízanse polas elevadas taxas de envellecemento e a baixa natalidade, motivadas fundamentalmente pola fuxida da mocidade cara ás cidades na busca de novas oportunidades. A esperanza de vida media en Galicia é de 79 anos para os homes e de 86 anos para as mulleres. Segundo o grao de urbanización, a maior esperanza de vida para as mulleres atópase nas Zonas Densamente Poboadas (ZDP), onde supera os 86 anos de idade. En relación á violencia de xénero nas Zonas Densamente Poboadas as medidas de protección comunicadas no ano 2015 representan o 45,8%, seguido das Zonas Pouco Poboadas, cun 29,24% e as zonas intermedias que teñen a taxa máis baixa representada polo 24,97% do total. Unha de cada catro medidas de protección das vítimas de violencia de xénero comunicadas en Galicia déronse en zonas intermedias de poboación. 13

18 Gráfica 7: Medidas de protección comunicadas 29,24% 45,80% 24,97% ZDP ZIP ZPP Fonte: Xunta de Galicia. Secretaría Xeral da Igualdade. Ano ECONOMÍA O PIB galego foi de millóns de euros, e o PIB per cápita é de euros (IGE, 2014). O consumo dos fogares superou os millóns de euros. Os principais sectores económicos en Galicia son o sector servizos (62,4%), a industria (17,3%) e a construción (6,3%). A agricultura, gandaría, silvicultura e pesca representa o 4,5% do PIB. En termos de emprego, os sectores que máis empregos xeran son os servizos e a industria. (IGE 2014). O sector da agricultura, gandaría e pesca emprega a máis de persoas en Galicia. As Zonas Densamente Poboadas (ZDP) son as que teñen unha maior renda dispoñible bruta por habitante, correspondendo as rendas máis baixas nas zonas rurais. As prestacións sociais sobre os recursos son superiores nas Zonas Pouco Poboadas (ZPP), sendo menor nas Zonas Densamente Poboadas (ZDP). Os salarios máis altos atópanse nas zonas urbanas, e o valor máis baixo nas zonas rurais. 14

19 O número de persoas desempregadas por cada mil habitantes é superior nas ZIP e nas ZDP que nas Zonas Pouco Poboadas. A taxa máis elevada atópase nas Zonas Densamente Poboadas (ZDP), con 163 persoas por cada mil habitantes. Os índices máis baixos atópanse nas Zonas Pouco Poboadas (ZPP), posto que contan con menos poboación que as zonas máis poboadas. A taxa de paro feminino máis elevada atópase nas Zonas Intermedias de Poboación, onde acada as 169 mulleres por cada mil habitantes. Táboa 3: Paro rexistrado por habitantes segundo sexo e grao de urbanización Mulleres Homes Total ZDP 166,2 160,4 163,4 ZIP 168,9 150,6 159,7 ZPP 147,8 148,1 147,9 Total 160, ,6 Fonte: Elaboración propia a partir de: IGE. Cifras poboacionais de referencia, Consellería de Traballo e Benestar. Informe do paro rexistrado e información subministrada directamente. Ano 2013.ÓMICA As pensións non contributivas presentan certa asociación co grao de urbanización, de xeito que o seu valor diminúe cando aumenta o grao de urbanización. As pensións non contributivas son percibidas maioritariamente polas mulleres das zonas rurais Estas teñen faciana de muller rural, pois son superiores ás dos homes en todo o territorio galego. Acadan os valores máis altos nas Zonas Pouco Poboadas (ZPP), por ser as zonas cun maior grao de envellecemento. 15

20 Táboa 4: Pensións non contributivas por habitantes segundo sexo e grao de urbanización Mulleres Homes Total ZDP 23,4 15,5 19,7 ZIP 22,9 11,1 17,1 ZPP 30,1 14,8 22,5 Total 25,9 14,1 20,2 Fonte: IGE. Elaboración propia a partir de: INE. Padrón municipal de habitantes, Consellería de Traballo e Benestar. Informe sobre a aplicación e avaliación da lei galega de medidas básicas para a inserción social e información subministrada directamente. Ano As pensións contributivas son percibidas en Galicia por persoas, das cales son mulleres. (Fonte: IGE. Ano 2013) Táboa 5: Número de persoas pensionistas segundo o grao de urbanización Mulleres Homes Total ZDP ZIP ZPP Total Fonte: Elaboración propia a partir dos ficheiros da Seguridade Social. IGE. Cifras poboacionais de referencia. Ano Segundo o grao de urbanización, as pensións contributivas teñen unha maior incidencia no eido rural, onde residen o 46% das persoas que as perciben, seguida das ZDP (Zonas Densamente Poboadas), cun 31% e das ZIP (Zonas Intermedias de Poboación), onde se atopan o 22% das persoas. O 47% das mulleres que perciben unha pensión contributiva residen no eido rural 16

21 Gráfica 8: Importe medio das pensións contributivas segundo sexo e grao de urbanización 833,61 704,43 963,03 975,51 803, ,84 875,93 695, ,93 Total Mulleres Homes 799,46 719,56 641,3 Total ZDP ZIP ZPP Fonte: Elaboración propia a partir dos ficheiros da Seguridade Social. IGE. Cifras poboacionais de referencia. Ano 2013 O importe medio das pensións é de 834 euros, sendo de 704 euros para as mulleres e de 963 euros para os homes. Por provincias, o importe medio máis alto percíbese na provincia de Pontevedra, onde as pensións medias acadan os 870 euros, seguida da Coruña, con 863 euros. Lugo e Ourense teñen as pensións medias máis baixas, con 776 euros e 737 euros respectivamente. As pensións femininas máis elevadas atópanse nas ZDP (Zonas Densamente Poboadas). O importe medio da pensión percibida polas mulleres da provincia da Coruña é de 825 euros, mentres que na de Pontevedra é de 807 euros. 17

22 Gráfica 9: Importe medio das pensións contributivas segundo sexo, grao de urbanización e Provincias A Coruña Lugo Total ZDP ZIP ZPP Pontevedra Total ZDP ZIP ZPP Ourense Total ZDP ZIP ZPP Total ZDP ZIP ZPP Fonte: Elaboración propia a partir dos ficheiros da Seguridade Social. IGE. Cifras poboacionais de referencia. Ano Os datos son relativos a pensións básicas en alta da Seguridade Social de residentes nas Comunidade Autónoma de Galicia. 18

23 Miles persoas O número de persoas afiliadas á Seguridade Social en Galicia é de preto de persoas. As mulleres supoñen o 48% das afiliacións totais á Seguridade Social O maior número de mulleres afiliadas á Seguridade Social atopámolo nas Zonas Densamente Poboadas (ZDP), cun 40% do total de afiliacións femininas. (IGE:Información subministrada directamente polo Ministerio de Empleo y Seguridad Social. Ano 2014) As diferenzas máis salientables preséntanse nas Zonas Pouco Poboadas, onde o 53% das afiliacións son rexistradas para homes e o 47% para as mulleres. As mulleres do rural teñen menos oportunidades que as que residen en zonas urbanas. Por sectores de actividade destacan as afiliacións no sector servizos, seguido da industria e a agricultura. O maior número de afiliacións rexístrase nas Zonas Pouco Poboadas, seguidas das Zonas Densamente Poboadas. Gráfica 10: Persoas ocupadas por sector económico e sexo ,3 473, ,7 300 Mulleres 200 Homes ,9 27,2 3,3 13, ,7 4,4 0 Agricultura, gandaría, caza e silvicultura Pesca e acuicultura Industria Construción Servizos Total Fonte: INE. Enquisa de poboación activa

24 O número de persoas ocupadas na agricultura e na pesca en Galicia no ano 2014 é de persoas, das cales o 36% son mulleres. Gráfica 11: Afiliacións Réxime Especial Agrario Mulleres Homes 81% 63% 72% 19% 37% 28% ZDP ZIP ZPP Fonte: IGE. Información subministrada directamente. Ano 2014 A afiliación das mulleres ao Réxime especial agrario é superior nas Zonas Intermedias de Poboación, sendo do 25%, seguido moi de preto polas Zonas Pouco Poboadas, onde a porcentaxe de afiliación acada o 24%. Segundo datos da Enquisa sobre a estrutura das explotacións agrícolas, realizada polo INE no ano 2013, en Galicia hai explotacións agrarias, das cales teñen titularidade feminina, titularidade masculina e teñen personalidade xurídica. As mulleres son titulares no 54% das explotacións existentes en Galicia. 20

25 Gráfica 12: Persoas titulares de explotacións segundo sexo Mulleres Homes Total Fonte: INE. Galicia. Encuesta sobre la estructura de las explotaciones agrícolas año 2013 Nas explotacións agrarias galegas ten grande importancia o traballo familiar, sendo as explotacións nas que o traballo é realizado pola persoa titular, e nas que tamén traballa o/a cónxuxe. En explotacións traballan os/as cónxuxes, das cales o 40% son mulleres O traballo asalariado fixo vinculado ás explotacións agrarias é maioritariamente masculino. Das persoas asalariadas, o 32% son mulleres e o 68% son homes. O 86% das mulleres teñen máis de 60 anos O relevo xeracional é un dos problemas que presentan as explotacións agrarias, pois só o 0,8% das persoas xefas de explotacións teñen menos de 34 anos. As explotacións galegas caracterízanse pola súa reducida dimensión, xa que o 70% delas teñen entre 1 e 10 hectáreas, sendo o 2% aquelas que superan as 50 hectáreas. 21

26 3.5. EMPRENDEMENTO O apoio ao emprendemento e a creación de empresas é un eixo prioritario dentro da Estratexia Europa E moi especialmente a implicación das mulleres neste ámbito, pois representa un grupo social relevante no emprendemento. A Lei 9/2013, do 19 de decembro, do emprendemento e da competitividade económica de Galicia, ten entre os seus principios informadores o impulso do emprendemento feminino. O artigo 14, establece as políticas activas da Xunta de Galicia no eido do emprego e a ocupación, facendo especial fincapé na promoción do emprendemento feminino a través de accións de formación, divulgación, asesoramento e acompañamento de proxectos cooperativos, en particular a través da colaboración de entidades públicas e privadas. O artigo 17 fai referencia ás políticas públicas de igualdade e non discriminación no apoio ás persoas emprendedoras. Nel reflíctese que, os plans de apoio ás persoas emprendedoras terán, entre outros, como obxectivos prioritarios a promoción do empresariado feminino no marco das políticas de igualdade e o fortalecemento dos proxectos de emprendemento liderados por mulleres así como a promoción do emprendemento nos ámbitos rural, agrario e do mar. O Decreto lexislativo 2/2015, do 12 de febreiro, polo que se aproba o texto refundido das disposicións legais da Comunidade Autónoma de Galicia en materia de igualdade, senta as bases para acadar unha igualdade real de oportunidades entre mulleres e homes. Establécese no artigo 31, fomento do empresariado feminino, a posibilidade de incluír accións positivas e actuacións de discriminación positiva dirixidas á equiparación de ambos os dous sexos no emprego por conta propia. Así mesmo, no artigo 31.3 indícase que no desenvolvemento regulamentario das medidas dirixidas ao fomento do empresariado feminino teranse en conta de xeito preferente as mulleres emprendedoras con especiais dificultades de inserción laboral ou en situacións marcadas pola desvantaxe social ás que se refire a disposición adicional terceira e mais as mulleres emprendedoras do medio rural e do sector marítimo-pesqueiro. O VI Plan Galego para a igualdade entre mulleres e homes senta as bases do marco de referencia para acadar unha igualdade real de oportunidades para as mulleres. A promoción do emprendemento é un elemento clave para o desenvolvemento económico e social de un país. A través do eixe tres, aproveitamento do talento feminino, ten como obxectivo potenciar unha participación máis ampla e diversa das mulleres no desenvolvemento económico e social de Galicia. O obxectivo operativo 3.2, basease na promoción do espírito emprendedor e a actividade empresarial das mulleres, cunha especial atención aos sectores vinculados á tecnoloxía, o coñecemento e a creatividade. 22

27 A promoción do emprendemento feminino, especialmente no eido rural, é un dos eixes prioritarios de actuación da Secretaría Xeral da Igualdade. Este apoio materializase a través do Programa Emega, que dende o ano 2009, investiu máis de 4 millóns de euros en proxectos empresariais innovadores promovidos por mulleres, achegando financiamento e asesoramento personalizado, creando case 500 postos de traballo feminino. O emprendemento feminino presenta diferenzas en relación ó masculino, tanto no xeito de encarar o proceso, coma na tipoloxía de empresas xeradas. Destacan as seguintes (3): - A actividade emprendedora das mulleres é inferior á dos homes - Menor presenza das mulleres en todo o proceso emprendedor - O perfil das emprendedoras é diferente ao dos homes - As motivacións para emprender son distintas entre ambos os dous sexos - As empresas creadas por mulleres concéntranse no sector servizos e teñen unha dimensión e unhas perspectivas de crecemento diferentes. A maior taxa de emprendemento preséntase na provincia da Coruña, seguida de Pontevedra. Nestas dúas provincias é onde se asenta de xeito maioritario o tecido industrial galego. A taxa de emprendemento en Galicia é de 3,92, sendo a TEA Feminina de 3,68 (4) Gráfica 13: Evolución Taxa de Actividade Emprendedora Galicia 7 6 5, ,99 3,12 2,26 5,39 4,74 4,08 5,13 4,49 4,8 4,11 3,42 4,17 3,92 3,68 Mulleres Homes Total (4) Fonte GEM Galicia

28 Táboa 6: Perfil socioeconómico da muller emprendedora galega MULLER Idade anos 37, anos 34,15 Nivel de estudos Obrigatorios 26,99 Bacharelato 22,82 Universitarios 28,63 Con formación específica 31,64 Nivel de renda < , ,89 > ,84 NS/NC 39,25 Contorna Urbano 80,24 Situación laboral Emprego activo 90,94 Dedicación Tempo completo 97,08 Tamaño do fogar (media) 3,4 Fonte: GEM Galicia 2014 O perfil da muller emprendedora correspóndese co dunha muller de zona urbana, entre 25 e 44 anos, cun nivel de estudos universitario e un nivel de renda inferior ós euros. (5) As mulleres emprenden de xeito maioritario por necesidade, no sector dos servizos de consumo, e en sectores caracterizados por un baixo compoñente tecnolóxico. Ofrecen produtos nun mercado moi competitivo, que non exporta e con baixas perspectivas de crecemento. Segundo o grao de urbanización, o emprendemento feminino é superior nas Zonas Pouco Poboadas (ZPP), onde as afiliacións no Réxime Especial de Traballadores/as Autónomos acadan o 42% das afiliacións totais. No ano 2014 creáronse en Galicia novas empresas, con persoas socias e fundadoras, sendo a porcentaxe de mulleres do 27%. (5) Fonte: Informe GEM Galicia

29 Gráfica 14: Persoas socias e fundadoras das empresas creadas no ano 2014 Total Homes Mulleres Fonte: IGE. Explotación do Boletín Oficial do Rexistro Mercantil (BORME). Ano O 53% das empresas creadas por mulleres son no sector servizos e no comercio. En terceiro lugar atópanse as actividades de hostalería, co 12% das empresas. Gráfica 15: Socias fundadoras das empresas creadas segundo o sector de actividade Banca e seguros 3% Transporte e comunicación 6% Hostalería 12% Actividade inmobiliaria 7% Servizos a empresas e outras actividades de servizos 26% Agricultura 2% Comercio e reparación 27% construción 8% Industria e Enerxía 9% Fonte: GEM Galicia

30 O número de persoas afiliadas á seguridade social en Galicia no ano 2015 foi de , das cales o 48% son mulleres e o 52% homes mulleres están afiliadas á Seguridade Social en Galicia. Fonte: Ministerio de Empleo y Seguridad Social. Datos decembro O maior número de afiliacións femininas atópase no Réxime Xeral, con mulleres, seguido do Réxime especial de autónomos, (non SETA), onde as afiliacións son de mulleres. O menor número de afiliacións para as mulleres correspóndese co Réxime especial do mar por conta allea, onde as afiliacións femininas son 973. Gráfica 16: Afiliacións a Seguridade Social segundo réximes e sexo Réxime especial do mar (conta propia) Réxime especial do mar (conta allea) Réxime especial autónomos (SETA) Réxime especial autónomos (non SETA) Réxime xeral- Sistema especial empregados do fogar Réxime xeral- Sistema especial agrario Réxime xeral (excl. Agrario e Fogar) Total Homes Mulleres Fonte: IGE. Información subministrada directamente polo Ministerio de Empleo y Seguridad Social. Datos decembro

31 O menor número de afiliacións atópase nas Zonas Densamente Poboadas, onde 4 de cada 10 afiliacións corresponden a mulleres. Táboa 7: Afiliacións á Seguridade Social en alta laboral segundo sexo e réxime de afiliación Mulleres Homes Total Rex. Especial Autónomos Rex. Especial Agrario Fonte: IGE. Informacións subministrada directamente. Ano 2014 Gráfica 17: Afiliacións Réxime Especial Autónomos segundo grao de urbanización Mulleres Homes 59,06% 58,15% 57,64% 40,94% 41,85% 42,36% ZDP ZIP ZPP Fonte: IGE. Información subministrada directamente. Ano

32 3.6. TIC E MOBILIDADE As TIC posibilitan grandes oportunidades para o desenvolvemento do rural, máis se temos en conta as particularidades do rural galego, nos que o illamento e a baixa densidade poboacional son elementos comúns. Internet ofrece posibilidades de comunicación, formación, difusión, etc de grande interese para o rural. Mellorar e facilitar o acceso ás TIC pode contribuír a asentar e fixar a poboación no rural galego. As novas tecnoloxías brindan oportunidades como instrumento contra o despoboamento do rural galego, xa que achega un beneficio social, pois permite superar o illamento xeográfico e aumentar a interacción social, ó tempo que melloran a calidade de vida e de traballo da cidadanía do eido rural, facilitando o acceso a novos servizos (formación, sanidade, cultura, etc), e acercando coñecementos do mundo dixital. Achegan tamén un beneficio económico, posto que axudan á promoción do emprendemento e á diversificación das actividades económicas. O plan de Banda Larga posto en marcha pola Xunta de Galicia permitiu acadar unha cobertura do 98% do territorio e máis de 1,4 millóns de persoas con posibilidade de acceso ás redes de nova xeración. Así mesmo, foron postas en marcha axudas para dotar de cobertura satélite á poboación dos núcleos nos que non é posible o acceso a través das redes tradicionais. Os fogares que dispoñen de ordenador en Galicia superan as persoas. Destacan as Zonas Pouco Poboadas con máis de ordenadores. O 72% dos fogares con conexión á internet contratada sitúanse nas Zonas Densamente Poboadas (ZDP), pola contra, nas Zonas Pouco Poboadas (ZPP), os fogares con conexión á internet son o 53%. Táboa 8: Fogares que dispoñen de ordenador e conexión a internet segundo o grao de urbanización do concello ZDP ZIP ZPP TOTAL Ordenador (número) % fogares con ordenador 72,30 66,91 54,66 64,23 Conexión a internet contratada (número) % fogares con conexión a 71,73 64,99 53,60 63,15 internet contratada Fonte: IGE. Enquisa estrutural a fogares. Ano

33 En Galicia, no ano 2014, un 69% dos homes usou o ordenador nos últimos tres meses, fronte ao 64,8% das mulleres. A fenda de xénero é semellante á media estatal, situándose en 4,2 puntos, fronte aos 4,1 puntos da media española. O uso de internet increméntase na poboación galega, se ben é superior nos homes, (71,2%), que nas mulleres (67,4%). (6) A fenda dixital de xénero está claramente influenciada pola idade: na franxa dos 16 aos 34 anos as mulleres superan aos homes no uso do ordenador. A partir dos 35 anos a tendencia cambia ata acadar 10,2 puntos de diferenza no uso do ordenador entre homes e mulleres para as persoas maiores de 65 anos. Por provincias, os homes empregan o ordenador máis que as mulleres en todas as provincias, destacando A Coruña e Pontevedra cunha maior incidencia. Gráfica 18: Mapa de persoas que utilizaron o ordenador nos últimos tres meses por xénero e áreas comarcais Fonte: OSIMGA. A Sociedade da Información en Galicia desde unha perspectiva de xénero. Edición (6) Fonte: OSIMGA. A Sociedade da Información en Galicia desde unha perspectiva de xénero. Edición

34 Nos últimos tres meses o número de mulleres que empregaron o ordenador ou se conectaron á internet é inferior ao dos homes. Os valores máis altos atópanse nas Zonas Densamente Poboadas e nas Zonas Intermedias de Poboación, rexistrándose os valores máis baixos nas Zonas Pouco Poboadas. Por provincias, as mulleres que máis se conectan son as da Coruña e Pontevedra. Nos núcleos urbanos e semiurbanos é onde a fenda de xénero se manifesta de xeito máis significativo, mentres que nos hábitats de menos de habitantes, o uso do ordenador entre as mulleres sitúase en valores máis próximos ao dos homes. En Galicia, no ano 2014, mulleres realizaron algunha compra a través de internet, o que representa o 31% da poboación que empregou internet. Os teléfonos móbiles son empregados polas mulleres en menor medida que polos homes. A Coruña e Pontevedra son as provincias nas que elas máis o empregan, mentres que Lugo e Ourense as que menos. Táboa 9: Persoas que usan teléfono móbil segundo o sexo Home Muller A Coruña 81,52 77,46 Lugo 79,62 72,06 Ourense 78,39 72,49 Pontevedra 80,31 76,33 Fonte: IGE. Enquisa de condicións de vida das familias. Ano 2013 En relación á mobilidade, nas últimas décadas apreciouse un reforzamento da posición da muller como usuaria do sistema de transporte público, tanto en Galicia como nos países da nosa contorna, aínda que, paralelamente, non se acadou en ningún destes ámbitos unha adaptación da oferta de transporte público ás necesidades diferenciadas das mulleres. Neste sentido, a configuración unitaria da planificación do sistema de transporte público vén atendendo fundamentalmente á satisfacción da denominada mobilidade obrigada (estudos e traballo), na que habitualmente non se valoraron as necesidades específicas de desprazamentos vinculados con actividades diarias desenvoltas por moitas mulleres. Esta relación entre transporte público e muller trasládase a índices de utilización do entorno do % de mulleres fronte un 30-40% de homes. No caso do transporte 30

35 metropolitano de Galicia detéctase que sobre un 67% das usuarias do servizo son mulleres fronte un 33% de homes (7) Gráfica 19: Persoas usuarias do transporte metropolitano Mulleres 33% Homes 67% Fonte: Enquisa de persoas usuarias do transporte metropolitano de Galicia Xunta de Galicia. Esta maior dependencia do transporte público resulta especialmente relevante na contorna rural, nos que o papel de primeiras usuarias do sistema de transporte público é reforzado pola existencia dunha maior proporción de mulleres fronte a homes xunto cun maior avellentamento da poboación, elementos que inciden na necesidade social de dotación de servizos de transporte público. Fronte a esta maior dependencia, o sistema de transporte público presenta dificultades de adaptación, derivadas das décadas transcorridas dende a configuración dos actuais servizos e das dificultades de evolución para a súa adaptación a unha realidade social cambiante. O vencemento dos actuais contratos de xestión de servizos públicos de transporte regular de uso xeral deberase aproveitar para repensar o mapa de servizos de transporte e as súas formas de prestación. Nesta liña, nos próximos 3 anos, a Xunta de Galicia está a traballar para articular e desenvolver un novo mapa de servizos de transporte integrados coa implantación de formas de xestión baixo demanda das persoas usuarias, que permitirá proporcionar unha oferta adaptada ás necesidades actuais da poboación e, especificamente, da muller rural galega, chegando con modos máis flexibles de explotación (baixo demanda) a núcleos de poboación que actualmente carecen de oferta de transporte público colectivo (7) Información facilitada directamente pola Dirección Xeral de Mobilidade. Conselleria de Medio Ambiente, Territorio e Infraestructuras. Enquisa de persoas usuarias do transporte metropolitano de Galicia

36 3.7. CONCILIACIÓN E CORRESPONSABILIDADE A conciliación da vida personal, familiar e profesional é algo que afecta tanto ás mulleres como os homes. Non obstante, as mulleres teñen máis dificultades para facer compatibles o ámbito profesional e o persoal. O Consello da Unión Europea (Helsinki, 2006) no documento Os homes e a igualdade de xénero, observa que para mellorar a situación das mulleres e fomentar a igualdade de xénero debe prestarse maior atención ao modo no que os homes se involucran na consecución da igualdade de xénero e o impacto positivo que esta ten sobre os homes e sobre o benestar da sociedade no seu conxunto. Recoñece a importancia de establecer políticas de reconciliación da vida profesional e privada tanto para homes como para mulleres co fin de apoiar que se compartan dunha forma equilibrada as responsabilidades e as tarefas domésticas e de coidado de persoas a cargo entre mulleres e homes. A estratexia Europa 2020, afirma que é necesario promover novas formas de equilibrio entre a vida laboral e familiar, políticas de envellecemento activo e incrementar a igualdade entre sexos. O VI Plan Galego para a igualdade entre mulleres e homes conta cun eixo de intervención adicado á conciliación corresponsable e calidade de vida. As actuacións desta área de intervención oriéntanse a promover unha asunción equilibrada entre ambos sexos dos tempos dedicados ás tarefas domésticas e familiares cos tempos dedicados ao traballo remunerado e á formación, así como ao ocio e á vida social, con fin de que se reduza a fenda de xénero e se avance nun modelo de organización social que facilite unha boa calidade de vida para todas as persoas e unha maior produtividade e satisfacción respecto ao traballo. O propósito xeral é progresar no desenvolvemento dun modelo de organización social máis aberto e proclive á corresponsabilidade. Conta con 4 obxectivos operativos que orientan as actuacións levadas a cabo neste eixo: - Poñer en valor as tarefas doméstico - familiares e de coidado das persoas no marco dunha nova cultura dos traballos e da corresponsabilidade. - Reforzar os modelos de organización social corresponsable que inclúan a racionalización de horarios e favorezan o equilibrio entre a vida profesional, familiar e persoal de mulleres e homes. - Potenciar o desenvolvemento e adecuación dos servizos sociocomunitarios que facilitan a conciliación con especial atención ás situacións de vulnerabilidade. - Manter unha organización territorial e de infraestruturas orientada a mellorar a calidade de vida da cidadanía cun enfoque de igualdade de xénero. 32

37 Estas actuacións seguen a ser moi necesarias, pois a realidade reflicte que a igualdade en relación co traballo doméstico e de coidados así como cos usos do tempo, amosa relacións persoais e sociais asimétricas entre mulleres e homes. Seguen presentes e vixentes roles e estereotipos que atribúen máis actitudes ás mulleres para atender as responsabilidades de carácter familiar, o que dificulta o seu acceso e permanencia no mercado laboral. De feito, as mulleres, son as que se acollen de xeito maioritario ás medidas postas en marcha para favorecer a promoción da vida persoal, familiar e laboral. 9 de cada 10 medidas de conciliación son solicitadas por mulleres En total, persoas traballadoras empregaron algunha medida de conciliación laboral para atender aos nenos/as, o 74% das cales son flexibilizacións da xornada de traballo e o 26% reducións de xornada. A incidencia na reducións de xornada para as mulleres triplica a dos homes. En canto a flexibilización ou coordinación da xornada, o 55% son solicitadas por mulleres e o 45% por homes. As mulleres solicitan o 74% das reducións de xornada Táboa 10: Persoas traballadoras con menores de 0 a 12 anos que utilizan medidas de conciliación laboral para atender as crianzas por sexo. Flexibilización ou coordinación Redución xornada da xornada Incidencia* Número Incidencia* Número Muller 17, , Home 5, , Total 10, , Fonte: IGE. Enquisa estrutural a fogares Nota: a incidencia calcúlase como a porcentaxe de núcleos con redución ou flexibilización de xornada sobre o total de núcleos en Galicia. As mulleres seguen a levar o peso no papel da conciliación e a corresponsabilidade familiar. Das 699 excedencias solicitadas no ano 2014 polo coidado de fillos e fillas, o 90% foron solicitadas por mulleres e o 10% por homes. 33

38 Gráfica 20: Excedencia por coidado de fillos/as Home Muller Total Home Muller Total Fonte: INE- Ministerio de Empleo y Seguridad Social. Anuario de Estadísticas En total, persoas traballadoras percibiron algunha prestación de maternidade ou paternidade. O 98% das cales son prestacións de maternidade e o 2% de paternidade. As prestacións de paternidade beneficiaron a pais no ano Gráfica 21: Prestacións por maternidade segundo o sexo da persoa perceptora Home Muller Total Home Muller Total Fonte: INE- Ministerio de Empleo y Seguridad Social. Anuario de Estadísticas A atención á dependencia é exercida fundamentalmente por mulleres. Das máis de persoas coidadoras que hai en Galicia, o 69% son mulleres e o 31% homes. 34

39 Gráfica 22: Persoas coidadoras segundo o sexo Home Muller Total Total Muller Home Fonte: IGE. Enquisa estrutural a fogares As mulleres son tamén as que dedican máis tempo ao coidado de persoas en situación de dependencia. O 58% das mulleres dedican máis de 30 horas, mentres que a porcentaxe baixa ao 46% no caso dos homes. Gráfica 23: Persoas que coidan persoas en situación de dependencia por número de horas que lles dedican ao coidado segundo o sexo. Galicia Menos de 15 horas semanais De 15 a 29 horas semanais De 30 a 69 horas semanais De 70 a 89 horas semanais 90 ou máis horas semanais Total Mulleres Homes Fonte: IGE. Enquisa estrutural a fogares

40 A atención á situación de dependencia implica en moitas ocasións renunciar ou reducir a vida familiar, social, etc. As mulleres reducen ou suprimen actividades ou relacións en maior medida que os homes. As mulleres representan o 75% das renuncias, mentres que os homes son o 25% do total. No caso das mulleres a principal renuncia son actividades de ocio ou relacións sociais (33%), seguida da vida familiar (27%), e o traballo doméstico (25%). Gráfica 24: Actividades ou relacións que as persoas coidadoras tiveron que suprimir ou reducir para poder coidar a persoas en situación de dependencia segundo o sexo. Galicia Mulleres Homes Total Actividades de ocio ou relacións sociais Vida familiar Traballo doméstico Traballo remunerado ou estudos Fonte: IGE. Enquisa estrutural a fogares As persoas que coidan persoas en situación de dependencia reducen pouco a pouco o seu contacto co tecido social. Isto unido ao cansazo físico e psicolóxico xera un desgaste emocional que afecta a saúde das persoas coidadoras. Un 74% das persoas que ven a saúde influída polo coidado a persoas en situación de dependencia son mulleres, fronte o 26% dos homes. A economía dos fogares é outra variable que se ve afectada cando se atende o coidado das persoas en situación de dependencia do fogar, pois moitas veces obriga a renunciar a vida profesional. O 70% das mulleres e o 30% dos homes, ven prexudicada a súa economía. 36

41 As mulleres son as máis afectadas polo coidado de persoas en situación de dependencia. Gráfica 25: Persoas que coidan persoas en situación de dependencia cuxo coidado influíu na súa saúde ou na economía do fogar segundo o sexo. Galicia Total Muller Home Economía do fogar Saúde Fonte: IGE. Enquisa estrutural a fogares

42 4. CONCLUSIÓNS As mulleres no medio rural xogan un papel fundamental, pois levan a cabo funcións produtivas, sociais, culturais e medioambientais. Son un dos alicerces esenciais no desenvolvemento sostible do medio rural e de contribución á súa valorización. Na actualidade, a permanencia das mulleres no rural está condicionada pola desagrarización do campo galego que leva á fuxida das mulleres cara ás cidades na procura de novas oportunidades e unha mellor calidade de vida. Como consecuencia, o rural galego caracterízase pola masculinización, o avellentamento e a dispersión da poboación como elementos estruturais esenciais. A singularidade das mulleres rurais require dunha atención específica que teña en consideración as súas diferentes necesidades e expectativas. Tanto a administración, coma o sector empresarial e demais axentes sociais públicos e privados deben encamiñarse cara actuacións coordinadas que afronten as ditas particularidades. Acadar o recoñecemento social, económico e institucional que merecen as mulleres do rural é unha prioridade na nosa Comunidade Autónoma, reducindo a fenda de xénero existente no emprego e no emprendemento, promovendo a conciliación e a promoción da incorporación de mulleres nos órganos e postos de decisión e participación rurais. Só así será posible mellorar a calidade de vida das mulleres rurais e potenciar un desenvolvemento sostible e equitativo do noso rural. No marco do Consello Galego das Mulleres, na Comisión de Muller Rural, priorízanse as seguintes áreas de traballo co obxecto de acadar a igualdade real e efectiva entre mulleres e homes do rural galego: a visibilidade da muller rural, a promoción de emprendemento, a conciliación da vida familiar e laboral e o fomento do uso das TIC. A visibilización da muller no rural remite á necesidade de potenciar a imaxe das mulleres que viven nesa contorna que ten características propias, diferenciais e ás veces descoñecidas dende unha perspectiva urbana. É de vital importancia impulsar o empoderamento das mulleres rurais nos diferentes ámbitos. Neste eido as asociacións rurais e as accións que levan a cabo son clave para dinamizar a participación das mulleres na toma de decisións do eido rural, así como un pulo á súa dinamización económica, social e cultural. O movemento asociativo de mulleres é unha importante canle de promoción da igualdade de oportunidades, polo que é necesario fortalecer e consolidar a súa implantación no territorio. Neste contexto é clave promover a colaboración dos axentes públicos e 38

43 privados co movemento asociativo e na difusión á sociedade galega sobre a importancia do papel das mulleres rurais. En Galicia hai asociacións, das cales o 34% están situadas na provincia de Pontevedra, o 26% na provincia da Coruña e Ourense, e o 14% en Lugo. As asociacións de mulleres rurais son un espazo de relación e de sociabilidade, fundamental para a nosa Comunidade, dadas as súas características de dispersión e desequilibrio poboacional. Por iso é fundamental favorecer e impulsar a creación e funcionamento das asociacións de mulleres rurais e das súas federacións. A sociedade actual, ten retos pendentes en relación aos estereotipos sobre o talento e a dedicación das mulleres, especialmente no eido rural. Para acadar un cambio social integral e duradeiro é necesario incorporar o enfoque de xénero en todas as políticas e intervencións dirixidas ao medio rural. As mulleres rurais desempeñan unha función social e económica que non está compensada cun recoñecemento en canto a dereitos, visibilización ou valoración das súas achegas. Durante un longo período da historia, as mulleres e o medio rural foron obxecto de discriminacións que tiveron grandes consecuencias no desenvolvemento económico e social da comunidade. Son as mulleres as que, de forma maioritaria, se responsabilizan das economías familiares, do traballo doméstico e da atención ás persoas en situación de dependencia. Debe ser unha obriga por parte da sociedade visibilizar ese traballo, poñelo en valor e dotalo de recoñecemento social e económico. Para iso é aconsellable reflectir en toda a documentación ou datos referidos a este eido, a importante implicación das mulleres e a súa presenza, co obxectivo de recoñecer a súa achega á sociedade, non permitindo a infravaloración do seu traballo e do seu tempo, combatendo calquera fenda salarial e situación de desigualdade, deseñando políticas e actividades ideadas tendo en conta as súas características propias, e poñendo en valor a súa existencia como factor de fixación de poboación no entorno rural. A promoción do emprendemento como ferramenta de creación de valor, de oportunidades e de autonomía económica e persoal. O futuro do medio rural pasa pola xeración de novas oportunidades e por mellorar a situación laboral das mulleres. Na actualidade o rural galego carece de alternativas para a mocidade, cun mercado de traballo pouco dinámico e un nivel de diversificación baixo. As mulleres abandonan as aldeas cara ás cidades, o que representa unha importante perda de recursos humanos altamente preparados. 39

44 As oportunidades de emprego da poboación local dependen moi directamente da facilidade de acceso aos mercados de traballo urbanos. Esta situación pode transformarse en fonte de novas oportunidades sociais e laborais que permitan aproveitar o potencial produtivo do rural, xerando alternativas de inclusión socio-laboral no territorio. O empoderamento é o proceso por medio do cal as mulleres incrementan a súa capacidade de configurar as súas propias vidas e o seu entorno, unha evolución na concienciación das mulleres sobre si mesmas, o seu status e a súa eficacia nas interaccións sociais. O empoderamento das mulleres fai posible trocar situacións nas que estas se atopan desfavorecidas ou subordinadas, situacións que acontecen con frecuencia no entorno rural. Mellorar a situación laboral das mulleres rurais, facilitando a creación de novos empregos e favorecendo e promovendo o emprendemento feminino, así como a procura de nichos de riqueza inexplorados no territorio é un elemento estratéxico para o crecemento económico e un desenvolvemento pleno e duradeiro do medio rural. O emprendemento feminino no rural é superior ao masculino (tendencia que se inviste no eido urbano), pois moitas mulleres identifican actividades complementarias á gandaría ou á agricultura, e ofrecen produtos e servizos de alto valor engadido, como poden ser os produtos ecolóxicos, o agroturismo ou a artesanía. Unha canle que facilita o asentamento das novas empresas rurais son as Tecnoloxías da información (TIC), a través do comercio online, que facilita o acceso a novos mercados e por tanto a un público máis amplo. Especial mención merecen as cooperativas de traballo asociado, unha fórmula empregada polas mulleres rurais como instrumento dinámico na creación de emprego no eido rural, e nas que é necesario seguir impulsando órganos de dirección e xestión equilibrados en termos de xénero. En Galicia hai 59 cooperativas de traballo asociado e contan con 217 persoas socias, das cales o 53% son mulleres. É esencial reforzar as canles existentes de apoio ao emprendemento feminino ou dotar de novos mecanismos alí onde non existan. A atención personalizada e adaptada ás necesidades das mulleres é unha das claves do éxito na creación de novos postos laborais. Debe facerse énfase na formación en coñecementos e capacidades nas áreas que máis o precisen, así como potenciar tipos de emprendemento alternativos, tanto no sector económico obxectivo coma na fórmula xurídica escollida. O rural galego conta con potencial de establecer negocios alternativos, onde as súas peculiaridades supoñen unha vantaxe fronte ao entorno urbano das cidades. É imprescindible tirar proveito destas capacidades. Novas xeracións de mozas e mozos ligados á vida urbana dende sempre, ven o rural como unha vida desexable e alternativa. É esencial achegar canles que permitan trocar as 40

45 inquedanzas en realidades, potenciando ferramentas, tanto axudas específicas como o traballo cooperativo, ás propias entidades asociativas rurais ou outro tipo de redes que faciliten o espallamento e optimización da aprendizaxe individual e colectiva. A conciliación da vida familiar e laboral como actividade que implica compartir, distribuír equitativamente e responsablemente as oportunidades en todos os eidos da vida: familiar, laboral, social, económica e persoal. A lexislación europea, estatal e autonómica recoñece ás traballadoras e traballadores o dereito á conciliación da vida persoal, familiar e laboral, de xeito que se fomente unha asunción equilibrada das responsabilidades familiares, evitando toda discriminación no seu exercicio. A pesar do recoñecemento formal do reparto das tarefas de conciliación, na práctica segue a ser asumida de xeito maioritario polas mulleres. A conciliación é un tema de mulleres e homes, posto que afecta a toda a sociedade. Esta abrangue o coidado das fillas e fillos e tamén ao coidado das persoas en situación de dependencia. O desigual reparto das cargas familiares e de coidados ou as dificultades de conciliar a vida familiar, laboral e persoal son unha das principais causas de que as mulleres do eido rural teñan que elixir entre a familia e o traballo ou un posto de responsabilidade na toma de decisións. Nas zonas rurais as mulleres contan con menos medios e recursos para o coidado das fillas e fillos e as persoas en situación de dependencia, polo que o seu papel de coidadoras impídelles dedicarse a outras tarefas profesionais ou públicas. Pola súa banda, os homes seguen a ofrecer resistencia a afrontar tarefas no seo do fogar. Cómpre potenciar a implicación e participación dos homes na asunción de tarefas e responsabilidades familiares, así coma a implantación de medidas que favorezan a conciliación e a corresponsabilidade, promovendo e apoiando proxectos destinados á creación de servizos que faciliten a conciliación da vida laboral, persoal e familiar nos concellos rurais. Débense reforzar e potenciar os servizos complementarios de comedor, transporte escolar e aulas matinais de centros educativos do rural, optimizando os recursos e servizos, para facilitar a conciliación da vida laboral, familiar e persoal, así como impulsar actuacións de información, formación e sensibilización sobre novas fórmulas de organización do traballo rural e os usos do tempo. Un dos piares fundamentais é a formación, pois ten efectos a longo prazo. É preciso recuperar accións formativas dirixidas a poboación rural en xeral sobre os servizos e recursos de atención e coidado a persoas en situación de dependencia para equilibrar o seu uso entre mulleres e homes. 41

46 A coeducación e o fomento da corresponsabilidade entre o alumnado dos centros educativos resulta fundamental para conformar unha sociedade solidaria e sostible libre de estereotipos e roles de xénero. O fomento do coñecemento e o uso avanzado das tecnoloxías da información e das comunicacións, é un instrumento clave na vida cotiá e de participación na sociedade actual e de futuro. As TIC brindan grandes oportunidades para o desenvolvemento do rural. A fenda dixital de xénero é un indicador de exclusión e inclusión, sendo a alfabetización tecnolóxica un elemento fundamental no desenvolvemento rural. O fomento do coñecemento e o uso avanzado das tecnoloxías da información e das comunicacións, é un instrumento clave na vida cotiá e de participación na sociedade actual e de futuro. As TIC brindan grandes oportunidades para o desenvolvemento do rural e facilitan a participación das mulleres nas accións formativas (busca de emprego, orientación laboral, emprendemento, etc), poden crear novas formas de traballo ou simplificar as xestións administrativas. En definitiva, eliminan os obstáculos cos que se enfrontan as mulleres que viven no rural, fundamentalmente a falla de tempo e escaseza de recursos. As TIC tamén facilitan a actividade das empresas xa instaladas e proporcionan acicates para novos emprendementos, que precisan de internet para o seu desenvolvemento. Ao mesmo tempo, potencian as actividades económicas locais, reducen o despoboamento e melloran o acceso aos potenciais servizos. Por iso, débese facilitar o acceso a recursos electrónicos por parte das mulleres rurais sobre temáticas do seu interese, tales como o emprendemento, a innovación, a conciliación, etc, así coma potenciar as xornadas formativas dirixidas tanto ao fomento en xeral do uso e coñecemento das novas tecnoloxías, como para accións concretas ligadas a relación coas administracións públicas e servizos públicos, á xestión de explotacións económicas, ligadas ao sector primario ou a outros, á busca de oportunidades de emprego ou de negocio, ao comercio electrónico, etc. Facendo un especial fincapé na divulgación dos servizos e recursos que existen na loita contra a violencia de xénero. A construción de capacidades neste eido permitirá potenciar a autonomía persoal e empresarial, así como moitas das suxestións e liñas de traballo expostas neste informe. A mellora da mobilidade incide de xeito positivo na xeración de riqueza dun territorio, ao tempo que facilita un acceso máis fluído aos servizos, e a participación en actividades profesionais, sociais ou culturais das mulleres do eido rural. A muller é a principal usuaria do transporte público en Galicia, o que reflicte a necesidade de adaptación da oferta ás necesidades diferenciadas das mulleres, tendo en conta os 42

47 desprazamentos que estas realizan vinculados a tarefas diarias, polo que é fundamental que no novo deseño do mapa de servizos se teña en conta as necesidades actuais da muller rural galega. A singularidade das mulleres rurais require dunha atención específica que teña en consideración as súas diferentes necesidades e expectativas. Tanto a administración, coma o sector empresarial e demais axentes sociais, públicos e privados, deben encamiñarse cara actuacións coordinadas que afronten as ditas particularidades. Acadar o recoñecemento social, económico e institucional que merecen as mulleres do rural é unha prioridade na nosa Comunidade Autónoma, reducindo a fenda de xénero existente no emprego e no emprendemento, promovendo a conciliación e a promoción da incorporación de mulleres nos órganos e postos de decisión e participación rurais. Só así será posible mellorar a calidade de vida das mulleres rurais e potenciar un desenvolvemento sostible e equitativo do noso rural, que non pode ser explicado sen o importante papel que as mulleres galegas levaron a cabo ao longo de séculos de historia. 43

48 ANEXO 1. GRAO DE URBANIZACIÓN DOS CONCELLOS CONCELLOS SEGUNDO O GRAO DE URBANIZACIÓN A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Total ZDP ZIP ZPP TOTAL PROVINCIA DA CORUÑA PROVINCIA CONCELLO GRAO URBANIZACIÓN Subgrao urbanización A CORUÑA Oza-Cesuras ZPP ZPP baixa A CORUÑA Coruña, A ZDP ZDP A CORUÑA Ferrol ZDP ZDP A CORUÑA Santiago de Compostela ZDP ZDP A CORUÑA Betanzos ZIP ZIP alta A CORUÑA Boiro ZIP ZIP alta A CORUÑA Cambre ZIP ZIP alta A CORUÑA Culleredo ZIP ZIP alta A CORUÑA Fene ZIP ZIP alta A CORUÑA Narón ZIP ZIP alta A CORUÑA Oleiros ZIP ZIP alta A CORUÑA Ribeira ZIP ZIP alta A CORUÑA Sada ZIP ZIP alta A CORUÑA Ares ZIP ZIP baixa A CORUÑA Bergondo ZIP ZIP baixa A CORUÑA Cee ZIP ZIP baixa A CORUÑA Corcubión ZIP ZIP baixa A CORUÑA Mugardos ZIP ZIP baixa A CORUÑA Neda ZIP ZIP baixa A CORUÑA Noia ZIP ZIP baixa A CORUÑA Pobra do Caramiñal, A ZIP ZIP baixa A CORUÑA Pontes de García ZIP ZIP baixa Rodríguez, As A CORUÑA Abegondo ZPP ZPP alta A CORUÑA Ames ZPP ZPP alta 44

49 PROVINCIA CONCELLO GRAO Subgrao urbanización URBANIZACIÓN A CORUÑA Arteixo ZPP ZPP alta A CORUÑA Brión ZPP ZPP alta A CORUÑA Cabanas ZPP ZPP alta A CORUÑA Carballo ZPP ZPP alta A CORUÑA Carral ZPP ZPP alta A CORUÑA Laracha, A ZPP ZPP alta A CORUÑA Miño ZPP ZPP alta A CORUÑA Muros ZPP ZPP alta A CORUÑA Outes ZPP ZPP alta A CORUÑA Padrón ZPP ZPP alta A CORUÑA Pontedeume ZPP ZPP alta A CORUÑA Rianxo ZPP ZPP alta A CORUÑA Teo ZPP ZPP alta A CORUÑA Valdoviño ZPP ZPP alta A CORUÑA Vedra ZPP ZPP alta A CORUÑA Aranga ZPP ZPP baixa A CORUÑA Arzúa ZPP ZPP baixa A CORUÑA Baña, A ZPP ZPP baixa A CORUÑA Boimorto ZPP ZPP baixa A CORUÑA Boqueixón ZPP ZPP baixa A CORUÑA Cabana de Bergantiños ZPP ZPP baixa A CORUÑA Capela, A ZPP ZPP baixa A CORUÑA Carnota ZPP ZPP baixa A CORUÑA Cerceda ZPP ZPP baixa A CORUÑA Cerdido ZPP ZPP baixa A CORUÑA Coirós ZPP ZPP baixa A CORUÑA Coristanco ZPP ZPP baixa A CORUÑA Curtis ZPP ZPP baixa A CORUÑA Dodro ZPP ZPP baixa A CORUÑA Dumbría ZPP ZPP baixa A CORUÑA Frades ZPP ZPP baixa A CORUÑA Irixoa ZPP ZPP baixa A CORUÑA Laxe ZPP ZPP baixa A CORUÑA Lousame ZPP ZPP baixa A CORUÑA Mañón ZPP ZPP baixa A CORUÑA Mazaricos ZPP ZPP baixa A CORUÑA Mesía ZPP ZPP baixa A CORUÑA Moeche ZPP ZPP baixa A CORUÑA Monfero ZPP ZPP baixa 45

50 PROVINCIA CONCELLO GRAO URBANIZACIÓN Subgrao urbanización A CORUÑA Muxía ZPP ZPP baixa A CORUÑA Ortigueira ZPP ZPP baixa A CORUÑA Paderne ZPP ZPP baixa A CORUÑA Pino, O ZPP ZPP baixa A CORUÑA Ponteceso ZPP ZPP baixa A CORUÑA Rois ZPP ZPP baixa A CORUÑA San Sadurniño ZPP ZPP baixa A CORUÑA Santa Comba ZPP ZPP baixa A CORUÑA Santiso ZPP ZPP baixa A CORUÑA Sobrado ZPP ZPP baixa A CORUÑA Somozas, As ZPP ZPP baixa A CORUÑA Toques ZPP ZPP baixa A CORUÑA Tordoia ZPP ZPP baixa A CORUÑA Touro ZPP ZPP baixa A CORUÑA Trazo ZPP ZPP baixa A CORUÑA Val do Dubra ZPP ZPP baixa A CORUÑA Vilarmaior ZPP ZPP baixa A CORUÑA Vilasantar ZPP ZPP baixa A CORUÑA Vimianzo ZPP ZPP baixa A CORUÑA Zas ZPP ZPP baixa A CORUÑA Camariñas ZPP ZPP intermedia A CORUÑA Cariño ZPP ZPP intermedia A CORUÑA Cedeira ZPP ZPP intermedia A CORUÑA Fisterra ZPP ZPP intermedia A CORUÑA Malpica ZPP ZPP intermedia A CORUÑA Melide ZPP ZPP intermedia A CORUÑA Negreira ZPP ZPP intermedia A CORUÑA Ordes ZPP ZPP intermedia A CORUÑA Oroso ZPP ZPP intermedia A CORUÑA Porto do Son ZPP ZPP intermedia 46

51 PROVINCIA DE LUGO PROVINCIA CONCELLO GRAO Subgrao urbanización URBANIZACIÓN LUGO LUGO ZDP ZDP LUGO Burela ZIP ZIP baixa LUGO Monforte de Lemos ZIP ZIP baixa LUGO Viveiro ZIP ZIP baixa LUGO Cervo ZPP ZPP alta LUGO Chantada ZPP ZPP intermedia LUGO Foz ZPP ZPP intermedia LUGO Monterroso ZPP ZPP intermedia LUGO Quiroga ZPP ZPP intermedia LUGO Rábade ZPP ZPP intermedia LUGO Ribadeo ZPP ZPP intermedia LUGO Sarria ZPP ZPP intermedia LUGO Abadín ZPP ZPP baixa LUGO Alfoz ZPP ZPP baixa LUGO Antas de Ulla ZPP ZPP baixa LUGO Baleira ZPP ZPP baixa LUGO Baralla ZPP ZPP baixa LUGO Barreiros ZPP ZPP baixa LUGO Becerreá ZPP ZPP baixa LUGO Begonte ZPP ZPP baixa LUGO Bóveda ZPP ZPP baixa LUGO Carballedo ZPP ZPP baixa LUGO Castro de Rei ZPP ZPP baixa LUGO Castroverde ZPP ZPP baixa LUGO Cervantes ZPP ZPP baixa LUGO Corgo, O ZPP ZPP baixa LUGO Cospeito ZPP ZPP baixa LUGO Folgoso do Courel ZPP ZPP baixa LUGO Fonsagrada, A ZPP ZPP baixa LUGO Friol ZPP ZPP baixa LUGO Guitiriz ZPP ZPP baixa LUGO Guntín ZPP ZPP baixa LUGO Incio, O ZPP ZPP baixa LUGO Láncara ZPP ZPP baixa LUGO Lourenzá ZPP ZPP baixa LUGO Meira ZPP ZPP baixa LUGO Mondoñedo ZPP ZPP baixa LUGO Muras ZPP ZPP baixa LUGO Navia de Suarna ZPP ZPP baixa 47

52 PROVINCIA CONCELLO GRAO Subgrao urbanización URBANIZACIÓN LUGO Negueira de Muñiz ZPP ZPP baixa LUGO Nogais, As ZPP ZPP baixa LUGO Ourol ZPP ZPP baixa LUGO Outeiro de Rei ZPP ZPP baixa LUGO Palas de Rei ZPP ZPP baixa LUGO Pantón ZPP ZPP baixa LUGO Paradela ZPP ZPP baixa LUGO Páramo, O ZPP ZPP baixa LUGO Pastoriza, A ZPP ZPP baixa LUGO Pedrafita do Cebreiro ZPP ZPP baixa LUGO Pobra do Brollón, A ZPP ZPP baixa LUGO Pol ZPP ZPP baixa LUGO Pontenova, A ZPP ZPP baixa LUGO Portomarín ZPP ZPP baixa LUGO Ribas de Sil ZPP ZPP baixa LUGO Ribeira de Piquín ZPP ZPP baixa LUGO Riotorto ZPP ZPP baixa LUGO Samos ZPP ZPP baixa LUGO Saviñao, O ZPP ZPP baixa LUGO Sober ZPP ZPP baixa LUGO Taboada ZPP ZPP baixa LUGO Trabada ZPP ZPP baixa LUGO Triacastela ZPP ZPP baixa LUGO Valadouro, O ZPP ZPP baixa LUGO Vicedo, O ZPP ZPP baixa LUGO Vilalba ZPP ZPP baixa LUGO Xermade ZPP ZPP baixa LUGO Xove ZPP ZPP baixa 48

53 PROVINCIA DE OURENSE PROVINCIA CONCELLO GRAO Subgrao urbanización URBANIZACIÓN OURENSE Ourense ZDP ZDP OURENSE Barco de Valdeorras, O ZIP ZIP baixa OURENSE Carballiño, O ZIP ZIP baixa OURENSE Verín ZIP ZIP baixa OURENSE Barbadás ZPP ZPP alta OURENSE Maside ZPP ZPP alta OURENSE San Cibrao das Viñas ZPP ZPP alta OURENSE Vilamartín de Valdeorras ZPP ZPP alta OURENSE Allariz ZPP ZPP intermedia OURENSE Celanova ZPP ZPP intermedia OURENSE Petín ZPP ZPP intermedia OURENSE Ribadavia ZPP ZPP intermedia OURENSE Rúa, A ZPP ZPP intermedia OURENSE Xinzo de Limia ZPP ZPP intermedia OURENSE Amoeiro ZPP ZPP baixa OURENSE Arnoia, A ZPP ZPP baixa OURENSE Avión ZPP ZPP baixa OURENSE Baltar ZPP ZPP baixa OURENSE Bande ZPP ZPP baixa OURENSE Baños de Molgas ZPP ZPP baixa OURENSE Beade ZPP ZPP baixa OURENSE Beariz ZPP ZPP baixa OURENSE Blancos, Os ZPP ZPP baixa OURENSE Boborás ZPP ZPP baixa OURENSE Bola, A ZPP ZPP baixa OURENSE Bolo, O ZPP ZPP baixa OURENSE Calvos de Randín ZPP ZPP baixa OURENSE Carballeda de Avia ZPP ZPP baixa OURENSE Carballeda de ZPP ZPP baixa Valdeorras OURENSE Cartelle ZPP ZPP baixa OURENSE Castrelo de Miño ZPP ZPP baixa OURENSE Castrelo do Val ZPP ZPP baixa OURENSE Castro Caldelas ZPP ZPP baixa OURENSE Cenlle ZPP ZPP baixa OURENSE Chandrexa de Queixa ZPP ZPP baixa OURENSE Coles ZPP ZPP baixa OURENSE Cortegada ZPP ZPP baixa OURENSE Cualedro ZPP ZPP baixa 49

54 PROVINCIA CONCELLO GRAO Subgrao urbanización URBANIZACIÓN OURENSE Entrimo ZPP ZPP baixa OURENSE Esgos ZPP ZPP baixa OURENSE Gomesende ZPP ZPP baixa OURENSE Gudiña, A ZPP ZPP baixa OURENSE Irixo, O ZPP ZPP baixa OURENSE Larouco ZPP ZPP baixa OURENSE Laza ZPP ZPP baixa OURENSE Leiro ZPP ZPP baixa OURENSE Lobeira ZPP ZPP baixa OURENSE Lobios ZPP ZPP baixa OURENSE Maceda ZPP ZPP baixa OURENSE Manzaneda ZPP ZPP baixa OURENSE Melón ZPP ZPP baixa OURENSE Merca, A ZPP ZPP baixa OURENSE Mezquita, A ZPP ZPP baixa OURENSE Montederramo ZPP ZPP baixa OURENSE Monterrei ZPP ZPP baixa OURENSE Muíños ZPP ZPP baixa OURENSE Nogueira de Ramuín ZPP ZPP baixa OURENSE Oímbra ZPP ZPP baixa OURENSE Paderne de Allariz ZPP ZPP baixa OURENSE Padrenda ZPP ZPP baixa OURENSE Parada de Sil ZPP ZPP baixa OURENSE Pereiro de Aguiar ZPP ZPP baixa OURENSE Peroxa, A ZPP ZPP baixa OURENSE Piñor ZPP ZPP baixa OURENSE Pobra de Trives, A ZPP ZPP baixa OURENSE Pontedeva ZPP ZPP baixa OURENSE Porqueira ZPP ZPP baixa OURENSE Punxín ZPP ZPP baixa OURENSE Quintela de Leirado ZPP ZPP baixa OURENSE Rairiz de Veiga ZPP ZPP baixa OURENSE Ramirás ZPP ZPP baixa OURENSE Riós ZPP ZPP baixa OURENSE Rubiá ZPP ZPP baixa OURENSE San Amaro ZPP ZPP baixa OURENSE San Cristovo de Cea ZPP ZPP baixa OURENSE San Xoán de Río ZPP ZPP baixa OURENSE Sandiás ZPP ZPP baixa OURENSE Sarreaus ZPP ZPP baixa OURENSE Taboadela ZPP ZPP baixa OURENSE Teixeira, A ZPP ZPP baixa OURENSE Toén ZPP ZPP baixa 50

55 PROVINCIA CONCELLO GRAO Subgrao urbanización URBANIZACIÓN OURENSE Trasmiras ZPP ZPP baixa OURENSE Veiga, A ZPP ZPP baixa OURENSE Verea ZPP ZPP baixa OURENSE Viana do Bolo ZPP ZPP baixa OURENSE Vilamarín ZPP ZPP baixa OURENSE Vilar de Barrio ZPP ZPP baixa OURENSE Vilar de Santos ZPP ZPP baixa OURENSE Vilardevós ZPP ZPP baixa OURENSE Vilariño de Conso ZPP ZPP baixa OURENSE Xunqueira de Ambía ZPP ZPP baixa OURENSE Xunqueira de Espadanedo ZPP ZPP baixa PROVINCIA DE PONTEVEDRA PROVINCIA CONCELLO GRAO Subgrao urbanización URBANIZACIÓN PONTEVEDRA Pontevedra ZDP ZDP PONTEVEDRA Vigo ZDP ZDP PONTEVEDRA Bueu ZIP ZIP alta PONTEVEDRA Cambados ZIP ZIP alta PONTEVEDRA Cangas ZIP ZIP alta PONTEVEDRA Grove, O ZIP ZIP alta PONTEVEDRA Marín ZIP ZIP alta PONTEVEDRA Moaña ZIP ZIP alta PONTEVEDRA Mos ZIP ZIP alta PONTEVEDRA Nigrán ZIP ZIP alta PONTEVEDRA Porriño, O ZIP ZIP alta PONTEVEDRA Redondela ZIP ZIP alta PONTEVEDRA Vilagarcía de Arousa ZIP ZIP alta PONTEVEDRA Vilanova de Arousa ZIP ZIP alta PONTEVEDRA Baiona ZIP ZIP baixa PONTEVEDRA Guarda, A ZIP ZIP baixa PONTEVEDRA Meaño ZIP ZIP baixa PONTEVEDRA Poio ZIP ZIP baixa PONTEVEDRA Pontecesures ZIP ZIP baixa PONTEVEDRA Salceda de Caselas ZIP ZIP baixa PONTEVEDRA Soutomaior ZIP ZIP baixa PONTEVEDRA Tui ZIP ZIP baixa PONTEVEDRA Barro ZPP ZPP alta 51

56 PROVINCIA CONCELLO GRAO Subgrao urbanización URBANIZACIÓN PONTEVEDRA Caldas de Reis ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Catoira ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Estrada, A ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Gondomar ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Illa de Arousa, A ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Lalín ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Meis ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Moraña ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Ponteareas ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Portas ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Ribadumia ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Rosal, O ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Salvaterra de Miño ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Sanxenxo ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Tomiño ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Valga ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Vilaboa ZPP ZPP alta PONTEVEDRA Arbo ZPP ZPP intermedia PONTEVEDRA Crecente ZPP ZPP intermedia PONTEVEDRA Cuntis ZPP ZPP intermedia PONTEVEDRA Mondariz ZPP ZPP intermedia PONTEVEDRA Mondariz-Balneario ZPP ZPP intermedia PONTEVEDRA Neves, As ZPP ZPP intermedia PONTEVEDRA Agolada ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Campo Lameiro ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Cañiza, A ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Cerdedo ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Cotobade ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Covelo ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Dozón ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Forcarei ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Fornelos de Montes ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Lama, A ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Oia ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Pazos de Borbén ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Ponte Caldelas ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Rodeiro ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Silleda ZPP ZPP baixa PONTEVEDRA Vila de Cruces ZPP ZPP baixa 52

57 ANEXO 2. MAPA DE SERVIZOS MAPA DE SERVIZOS DA XUNTA DE GALICIA 1. Arquivos de Galicia 2. Aulas da Rede CeMIT 3. Bibliotecas de Galicia 4. Casas dos concellos 5. Centros de Información ás Mulleres 6. Centros de ensino Colexio de Educación Infantil e Primaria Centro de Educación Especial Colexio de Educación Primaria Centro Público Integrado Centro Privado Colexio Rural Agrupado 53

58 Escola de Educación Infantil (3-6 anos) Formación agraria Formación artística Formación deportiva Formación en idiomas Formación especializada IES - Instituto de Educación Secundaria Outros 7. Centros de saúde 8. Edificios xudiciais Xulgados e fiscalías Rexistros civís Oficinas médico forenses Outros órganos (avogacías do Estado, oficinas de atención a cidadanía e ás vítimas, servizos comúns e xerencias territoriais do Ministerio de Justicia) 9. Estacións de Inspección Técnica de Vehículos 10. Farmacias 11. Hospitais e centros de especialidades 12. Museos e coleccións visitables do Sistema Galego de Museos 13. Oficinas Agrarias Comarcais 14. Oficinas de Rexistro e Información da Xunta de Galicia 15. Oficinas de emprego 16. Oficinas de turismo 17. Oficinas do Instituto Galego de Consumo 18. Puntos limpos 19. Servizos sociais Centros sociais para a comunidade Centros para persoas con discapacidade Centros para a infancia Centros para persoas maiores Centros para a inclusión social 20. Teatros e auditorios 54

59

60 1