XESTIÓN TÉCNICO-ECONÓMICA DE EXPLOTACIÓNS BOVINAS EXTENSIVAS: UN NOVO RETO PARA O

Transcripción

1 Dr. Vicente Jimeno Vinatea 1 e Dra. Teresa Castro Madrigal 2 1 Departamento de Produción Animal E.U.I.T. Agrícola (U.P.M.) 2 Departamento de Produción Animal F. de Veterinaria (U.C.M.) XESTIÓN TÉCNICO-ECONÓMICA DE EXPLOTACIÓNS BOVINAS EXTENSIVAS: UN NOVO RETO PARA O VETERINARIO (Parte III) Introdución A alimentación representa o custo máis importante nas explotacións de vacas nodrizas; cando se expresa sobre os custos totais supón arredor dun 28% e algo máis do 50% si se fai sobre os custos variables. Unha correcta alimentación é, polo tanto, fundamental, ademais dun adecuado manexo do gando, coa fin de alcanzar o obxectivo dun tenreiro por vaca e ano. Efecto da nutrición sobre os rendementos produtivos e reprodutivos En xeral, as condicións naturais de explotación das vacas nodrizas en España son bastante difíciles no verán e inverno, posto que son dúas épocas de escaseza de alimentos no campo, como consecuencia da parada do crecemento vexetativo da herba. Nestes períodos, a alimentación das vacas é un factor crave para poder alcanzar os obxectivos reprodutivos fixados na explotación. O balance enerxético das vacas en fase de preparto e postparto é un dos principais factores que afectan á duración do APP, polo que o desenvolvemento dun programa de alimentación baseado en dietas que cubran as necesidades enerxéticas destas fases produtivas sen dúbida axudará a mellorar a eficiencia reprodutiva do rabaño. As recomendacións nutritivas medias diarias para vacas de cría de formato medio (PV = 600 kg) paridera no inverno ao aire libre, CC de 2,5 puntos ao parto e peso estimado do tenreiro ao nacemento de 40 kg son as seguintes (INRA 2007; Jimeno e Castro 2009): En condicións prácticas de manexo, unha gran parte das variacións observadas nos rendementos reprodutivos dos rabaños de vacas nodrizas débense a diferenzas no consumo de enerxía e a variacións na condición corporal Táboa 4. Recomendacións nutritivas para vacas nodrizas en preparto e en inicio de fase de cría ou inicio de lactación. 1

2 das vacas no momento do parto e durante os dous primeiros meses de lactación (Lemenager e col., 1991). O efecto da alimentación da fase de preparto sobre a duración do APP é moito máis importante que na fase postparto, dado que un consumo de enerxía insuficiente ao final da xestación reduce os rendementos reprodutivos. Tras o parto é importante manter unha óptima condición corporal das vacas, non máis de 1 punto de perda de CC nos primeiros 60 días postparto, xa que unha adecuada reserva de lípidos corporais asegura unha boa eficacia reprodutiva no postparto (Hess e col., 2004). Noutro traballo de Sanz e col. (2004) con vacas de raza Parda e Pirenaica, sinalan que o nivel de alimentación en preparto, reflectido no CC ao parto é o principal factor asociado coa duración do APP e que a perda de peso en preparto e unha menor CC ao parto asociánse con un maior APP. A paridera de vacas nodrizas en zonas de montaña sucede durante o primeiro trimestre do ano (cun adianto de entre 2-3 semanas para as novillas de primeiro parto), de maneira que o final da xestación e o inicio da lactación teñen lugar durante o inverno, cando a única dispoñibilidade de forraxes é en forma de forraxes conservadas (fenos e ensilados). Co fin de economizar e xestionar o mellor posible as forraxes conservadas dispoñibles na explotación, ás veces pode ser unha boa estratexia restrinxir de forma moderada as achegas alimentarias que reciben as vacas. Garel e col. (1988), levaron a cabo un traballo con vacas de raza Salers en zona de montaña, para valorar o efecto dunha subalimentación durante o final da xestación (tres últimos meses). Observaron que en vacas multíparas que ao comezo do inverno teñen un CC adecuada, se a intensidade da subalimentación aplicada non supera o 15% das necesidades enerxéticas totais e a duración non se estende máis do último terzo de xestación, non hai efecto algún sobre o peso do tenreiro ao nacemento, a produción de leite, porcentaxe de vacas que ciclan antes dos 60 días postparto nin sobre a taxa de xestación global. Táboa 5. Efecto dunha subalimentación moderada vs a unha forte, durante os últimos tres meses de xestación en vacas de raza Salers, sobre o peso do tenreiro ao nacemento, porcentaxe de vacas en celo antes dos 60 postparto e taxa de xestación (Garel y col., 1988). 2

3 Con todo, cando ten lugar unha subalimentación excesiva durante o final da xestación (- 28% das necesidades enerxéticas totais), só o 42% das vacas ciclan nos dous meses seguintes ao parto fronte ao 65% daquelas que son subalimentadas de forma moderada (- 15%), prodúcese unha redución na taxa de xestación global e alárgase o período de partos na seguintes parideras (Táboa 5). Se o CC ao parto das vacas é adecuada (> 2,75 sobre 5), unha subalimentación enerxética moderada (15%) durante o inicio de lactación non afecta nin á produción de leite nin ao crecemento dos tenreiros, a condición de que paran entre un mes e medio ou dous meses antes do comezo do pastoreo. Por tanto, os efectos da subalimentación enerxética non dependen só da intensidade desta e da súa duración, senón tamén do CC da vaca o parto (mínimo 2,5 puntos sobre 5). Pola contra, unha subalimentación enerxética moderada en vacas primíparas, reduce a ganancia media diaria do tenreiro entre o nacemento e o destete, xa que as vacas primerizas teñen unha menor capacidade para reconstituir as súas reservas corporais como consecuencia da súa menor capacidade de inxestión con respecto ás vacas adultas (un 15-20% menos). Efecto da condición corporal ao parto e ao postparto Está suficientemente documentado na literatura científica que a condición corporal (CC) ao parto é un factor importante que afecta á extensión do APP e á taxa de xestación. Nas vacas de cría que paren na primavera o APP é máis curto canto mellor é o CC ao parto. En caso de déficit alimentario, as reservas corporais das vacas nodrizas xogan un papel regulador moi eficiente en beneficio de todas as funcións fisiológicas, cunha orde de prioridade; mantemento e protección da nai, mantemento e protección do feto, mantemento da lactación e en último lugar mantemento da reprodución. A condición corporal é un indicador externo da cantidade de tecido adiposo almacenado e un bo índice da aptitude do rabaño para reproducirse de forma regular (Petit e Agabriel, 1993). Nas épocas do ano desfavorables (verán e inverno), a vaca de cría compensa nunha parte o seu déficit nutricional mobilizando as sús reservas corporais, principalmente lípidos, mediante a perda de peso e de CC, para posteriormente en fases de abundancia de pastos de calidade recuperar o peso perdido. Aínda que a xestión deste fenómeno pode axudar a mellorar os resultados económicos da explotación mediante un aforro considerable no capítulo de alimentación, a súa amplitude debería ser controlada, de maneira que o limiar mínimo do CC ao parto debería situarse sempre por encima de 2,5 puntos e a perda en CC durante os 60 primeiros días postparto por baixo dun punto con relación ao CC do parto. A condición corporal ao parto é un dos factores que inflúen sobre a taxa de xestación. As vacas que paren cun CC moderada (> 2,75) presentan maiores taxas de xestación ao longo de todo o período de monta que as que paren con baixa CC. En consecuencia, o manexo das vacas debería orientarse para conseguir que paran cunha boa CC e manter o peso dos animais tras o parto para diminuír o APP, mellorar o desenvolvemento folicular e maximizar a fertilidade (Lowman, B.G., 1985; Houghton e col., 1990; Lents e col., 2008). As vacas delgadas ao parto presentaron un APP significativamente máis longo, case 28 días máis, que aquelas que pariron con CC adecuada e 58 días máis que as que pariron gordas. Con todo, as vacas delgadas ou gordas en postparto presentan menores (P < 0,05) taxas de xestación comparadas con aquelas que manteñen un boa CC en postparto (Táboa 6). Táboa 6. Efecto da CC ao parto sobre o APP e da CC en postparto sobre a taxa de xestación en vacas adultas Charolais x Angus (Houghton y col., 1990). b,c,d Medias ± SE na mesma columna con diferentes superíndices difiren significativamente 3

4 Aínda que as vacas adultas poden mobilizar máis facilmente as súas reservas corporais para emendar o seu déficit nutritivo, non sucede o mesmo en vacas novas ou primíparas aínda en fase de crecemento, que son moito máis sensibles a estes cambios. En vacas novas subalimentadas obsérvase unha diminución na produción de leite e un menor peso ao destete dos tenreiros (Petit e Agabriel, 1993) (Táboa 7). Efecto do tipo de destete (temprano ou tardío) sobre o rendemento de vacas primíparas ou multíparas e a súa descendencia. Táboa 7. Efecto do nivel de alimentación invernal sobre resultados produtivos e reprodutivos en vacas primíparas de raza Charolais (Petit e Agabriel, 1993). a,b Medias na mesma fila con diferentes superíndices difiren significativamente O destete precoz arredor dos 100 días de vida do tenreiro, é unha boa estratexia de manexo nas explotacións de vacas de cría en condicións medioambientais adversas e con escasa dispoñibilidade de alimentos forraxeiros. Tamén en vacas primíparas que paren moi xustas de CC, pode ser unha estratexia recomendable para reducir a duración do APP e mellorar a taxa de xestación. En parideras de principio de inverno, en zonas chairas, o destete dos tenreiros ten lugar sobre o mes de xuño, cando os animais alcanzan unha idade aproximada de 210 días, xa que a dispoñibilidade de pastos de calidade durante a primavera e principios de verán pode ser aínda abundante. Ás veces, nestes casos mesmo se expón a estratexia de destetes máis tardíos arredor dos 300 días de vida, estendendo o período de lactación até a metade do mes de xullo, co obxectivo de destetar tenreiros con maior peso vivo e mellorar así os ingresos da empresa. Hudson e col. (2010), avaliaron o efecto dun destete tardío (300 días de idade) comparado cun normal (210 días de idade) sobre os rendementos de vacas de cría paridas no outono e os da súa descendencia. Sinalan que vacas con destetes aos 210 días, no seguinte parto os tenreiros tiveron un peso ao nacemento (+ 2,4 kg) e unha ganancia media diaria desde o nacemento ao mes de abril significativamente maior que os procedentes de vacas con destetes tardíos. As mellores taxas de xestación obtéñense nos lotes de vacas adultas sometidas a destetes tardíos e primíparas con destetes normais, aínda que non houbo diferenzas coas vacas adultas con destete normal. Tendo en conta estes resultados e con dispoñibilidade suficiente de forraxes, parece máis vantaxoso aplicar destetes tardíos en vacas multíparas e manter destetes normais en vacas primíparas (Táboa 8). Táboa 8. Efecto do tipo de destete e idade das vacas sobre os rendementos produtivos e reprodutivos de vacas paridas en outono (Hudson e col., 2010). a,b,c Medias na mesma fila con diferentes superíndices difiren significativamente (P < 0,05) 300 d = destete a 300 días de vida; 210 d = destete a 210 días de vida. PVNac = Peso vivo do tenreiro ao nacemento; PVAbril = Peso vivo do tenreiro no mes de abril (210 d de vida); Mul-300 = Vacas multíparas destetadas aos 300 días; Pri-300 = Vacas primíparas destetadas aos 300 días; Mul-210 = Vacas multíparas destetadas aos 210 días; Pri-210 = Vacas primíparas destetadas aos 210 días. 4

5 A época de nacemento e o peso vivo ao destete tamén pode afectar as tenreiras seleccionadas para a reposición, polo que no manexo das novillas desde o destete até o comezo da fase reprodutiva, deberían considerarse ambos aspectos. Marston e col. (1995) sinalan que a época de parto, idade ao destete, calidade da dieta e condicións ambientais poden afectar as taxas de crecemento das novillas entre o destete e o primeiro celo. Grings e col. (2007) levaron a cabo un traballo con novillas nadas en tres épocas do ano (final de inverno, principio de primavera e final de primavera), destetadas a dúas idades diferentes (190 e 240 días) e con dous sistemas de alimentación postdestete até a época de cubrición diferentes (crecemento constante e descontinuo). Comprobaron que a taxa de xestación das novillas ao primeiro celo non foi afectado polo tratamento (P = 0,64). Aínda que o número de novillas preñadas sobre o total foi un 6% maior para as de crecemento constante fronte ás de crecemento descontinuo, esta diferenza non foi estatísticamente significativa (P = 0,18) neste traballo e co número de novillas empregadas neste experimento. Tampouco foi afectado polo tratamento o número de tenreiros destetados por vaca (P = 0,55), tendo en conta que tanto no sistema de crecemento constante como descontinuo a ganancia media diaria (GMD) foi de 0,74 kg. O peso vivo do tenreiro ao destete non foi afectado polo tratamento (P =0,17) (Táboa 9). Os autores deste traballo conclúen que se durante o período de recría de novillas que se cobren entre os meses de idade, cando alcanzan o 58% do seu peso vivo adulto e mantense unha GMD adecuada (0,7-0,75 kg) non hai efectos significativos sobre os rendementos produtivos e reprodutivos entre seguir unha estratexia de crecemento continuo ou discontinuo. Por último, e a modo de resumo deste traballo, insistir que o novo escenario que se debuxa na EU vai determinar a necesidade de xestionar adecuadamente as explotacións bovinas extensivas. Establecer estratexias nestes sistemas de produción é complicado debido a que interveñen factores económicos, sociais e produtivos. Con todo, dada a influencia que exercen sobre os custos de produción, é imprescindible deseñar estratexias que aseguren unha correcta alimentación e reprodución da vaca nodriza. O obxectivo sería destetar un tenreiro por vaca e ano para obter a máxima rendibilidade e asegurar a viabilidade económica da explotación. Táboa 9. Rendementos produtivos e reprodutivos de novillas nadas ao final de inverno, principio de primavera ou final de primavera, criadas desde o destete até a cubrición con crecementos constantes (GC) ou discontinuos (GD) e diferentes idades ao destete (Grings e col., 2007). 1 Número de tenreiros destetados vivos por vaca 5