A prol dun debate verbo da reforma da LOCE Repensar a educación. Xoves, 3 de marzo (Salón de Actos da Facultade de CC.EE. da USC en Compostela)

Transcripción

1 A prol dun debate verbo da reforma da LOCE Repensar a educación Xornadas 3, 4 e 5 marzo Xoves, 3 de marzo (Salón de Actos da Facultade de CC.EE. da USC en Compostela) 17:00 Recepción dos participantes e entrega do documento de traballo elaborado a partir das propostas recibidas. 18:00 Apertura xornadas: Felipe Trillo Alonso (Decano da Facultade de CC. EE. da USC), e Aurora Plata Casais (Responsable de Fies Galicia): presentación do material e da metodoloxía que se seguirá no debate. 18:30 Relatorio: A Escola democrática do século XXI: Cambios estruturais necesarios no sistema educativo, nos centros e na sociedade. Mariano Fernádez Enguita (Catedrático de Socioloxía da Universidade de Salamanca). Presentación: José Antonio Caride Gómez (Catedrático de Pedagoxía Social da USC) 19:30 Debate sobre as propostas do conferenciante e as do Documento Base. Venres, 4 de marzo (Salón de Actos da Facultade de CC.EE. da USC en Compostela) 18:00 Relatorio: Un Curriculum democrático para unha escola de todos e con todos. Jurjo Torres Santomé (Catedrático de Didáctica e Organización Escolar da Universidade da Coruña). Presentación: Lourdes Montero Mesa (Catedrática de Didáctica e Organización Escolar da USC) 19:00 Mesa redonda: Análise e propostas sobre a futura lei de educación Participan: Xosé Álvarez Castro (Nova Escola Galega), Isabel Quintáns Rodríguez (CITE), Manuel Dios Diz (Seminario Galego de Educación para a Paz), Olga Patiño (CONFAPA), Sindicato de Estudantes, José Paz Rodríguez (Federación Galega de MRPs). Moderador: Luis Otero. Debate e elaboración de propostas para engadir ó Documento Base. Sábado, 5 de marzo (Salón de Actos da Facultade de CC.EE. da USC en Compostela) 9:00 Coloquio: O profesorado que a escola democrática do século XXI necesita. Virginia Ferrer Cerveró (Profesora no Departamento de Didáctica e Organización Educativa da Uiniversidade de Barcelona), Lourdes Montero Mesa e Miguel Vázquez Freire (Profesor de Ensino Secundario). Moderadora: Lourdes Montero Mesa 11:00 Descanso. Debate e elaboración de propostas para engadir ó Documento Base. 11:15 Relatorio: Descentralización: Autonomía e competencia dos centros. Vincent Tirado i Bausá () e Elvira Cienfuegos López (Concelleira Delegada de Educación e Mocidade). Presentación: Aurora Plata Casais 12:15 Mesa redonda.: Propostas dos diferentes sindicatos e partidos políticos. BNG Tereixa Novo (membro da Executiva Nacional e deputada no Parlamento de Galicia), CIG, CC.OO. Rosario Alonso Fernández (Secretaria Xeral da Federación do Ensino), FETE-UXT, PSdeG-PSOE Manuel Luis Rodriguez (voceiro do PSG-PSOE no Parlamento de Galicia), EU-G, STEG. Moderadora: Carme Alvariño Debate e elaboración de propostas para engadir ó Documento Base. 14:00 Presentación das conclusións e clausura das xornadas.juan Jorganes (Presidente de FIES). D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 2 de 2

2 Avaliación Individual Xornadas REPENSAR A EDUCACIÓN Santiago: 3, 4 e 5 de marzo de 2005 Este cuestionario pretende recoller a túa opinión sobre distintos aspectos relacionados co desenvolvemento das xornadas. Indica a túa valoración no seguinte cadro Moi mala Mala Normal Boa Moi boa Interese das xornadas Cumprimento dos obxectivos Metodoloxia empregada Materiais utilizados Duración Organización Relatores Observacións/Suxestións: Santiago, 5 de marzo de 2005 Este cuestionario é anónimo D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 3 de 3

3 Inquérito A prol dun debate verbo da reforma da LOCE Repensar a educación 3, 4 e 5 marzo Nome: 1. Debate, pacto social, financiamento. 1. Cómo valoras os termos e os prazos do debate auspiciado polo MEC? 2. Consideras factible a consecución dun pacto social verbo da educación? 3. En torno a que núcleo se podería acadar? 4. Ata que punto é imprescindible un compromiso político de financiamento e como debería articularse? D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 4 de 4

4 2. Educación infantil 5. Cres necesario o seu carácter educativo? Estás de acordo coa súa organización en 2 ciclos? 6. Paréceche suficiente a garantía de oferta de prazas escolares e a gratuidade só no 2º ciclo? 7. Consideras conveniente esixencia de mestres especialistas? 8. Podería, segundo o teu criterio, resultar contraproducente a introdución da lecto-escritura? 9. Resulta xustificada a preeminencia que se atribúe ás ferramentas informáticas? D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 5 de 5

5 3. Educación primaria 10. Consideras axeitada a súa articulación en 2 ciclos? 11. Cres suficiente a avaliación continua para a detección precoz das dificultades de aprendizaxe? Que habería que facer se non? 12. Que medidas preventivas e compensadoras che parecen máis eficaces? Cales son as súas vantaxes e inconvenientes? Agrupamentos flexibles Aumento do tempo de traballo e de atención do profesorado Actividades complementarias Plan estival de reforzo Permanencia 1 ano máis no ciclo. 13. Parécenche útiles as repeticións nesta etapa? Cres adecuado o límite dunha repetición por etapa ó final de cada ciclo? Debe limitarse á adquisición das capacidades básicas e estar acompañada dun plan de actividades específico? 14. Como se pode acadar un compromiso pedagóxico coas familias? 15. Consideras conveniente a avaliación de diagnóstico ó rematar 4º curso? Ves algún inconveniente ou precaución que haxa ter en conta? 16. Como incidirían todas estas medidas nos cadros de persoal dos centros de primaria? D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 6 de 6

6 D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 7 de 7

7 4. Educación secundaria 17. Como debe organizarse a secundaria obrigatoria? Ciclos, cursos Consideras adecuado reducir o número de profesores no 1º ciclo da educación secundaria obrigatoria? 19. Como pensas que se debe organizar o currículo na secundaria obrigatoria? Ámbitos, áreas, materias Paréceche xustificado o carácter extraordinario da 2ª lingua estranxeira? 21. Como se debería reforzar o labor da titoría? 22. Cales pensas poden ser as medidas educativas para previr o fracaso escolar?: actividades complementarias plans de reforzo nas vacacións grupos flexible outras En que momento da escolaridade se deben pór en marcha? 23. Que opinas das recuperacións extraordinarias? 24. Parécenche unha medida eficaz as repeticións nesta etapa? É verosímil que contra o que a súa denominación expresa non reproduzan as circunstancias que conduciron ao fracaso? 25. Que opinas do instrumento da avaliación de diagnóstico ó remate do 2º curso? 26. Consideras xustificada a limitación dos desdobres ás matemáticas e lingua estranxeira e a súa división en dous niveis a partir de 3º? 27. Cal é a túa valoración dos Programas de Diversificación Curricular? Que aspectos consideras que habería que modificar? 28. Como valoras outras iniciativas coma as titorías de pares e mentores? 29. Segundo o teu criterio, deben os Programas de Iniciación Profesional conducir directamente á obtención do graduado en ensino secundario ou é conveniente que o fagan a través dunhas pasarelas formativas? 30. Que opinas da flexibilidade do currículo e do tempo de aplicación do mesmo, período de vacacións, etc. como medidas para atender a diversidade tanto do alumnado con especiais dificultades de aprendizaxe coma de integración? 31. Que outras medidas compensatorias habería que pór en práctica para atender ao alumnado procedente da inmigración? Inmersión lingüística e cultural, caso de o requirir, nos centros de destino ou centros especializados Facilitar a saída anticipada do sistema ordinario Forzar a escolarización equilibrada entre centros públicos e privados concertados Facilitar o ensino confesional doutras relixións namentres exista para a relixión católica. Inclusión, se así o require a composición do alumnado, da educación intercultural e as técnicas de resolución de conflitos 32. Que actuacións che parecen adecuadas para enfrontar o problema do rexeitamento escolar? D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 8 de 8

8 33. Debe garantirse a consecución do titulo de educación secundaria obrigatoria a tódolos estudantes? Que medidas e recursos son as máis adecuadas para logralo? 34. Débese ofrecer a posibilidade de cursar as materias en máis dun curso, sobre todo no segundo ciclo? 35. Ata onde debe chegar a optatividade no curricular de secundaria obrigatoria? D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 9 de 9

10 5. TIC e idiomas. 36. Que fai falta para que o ensino de idiomas e das TIC non ficase reducido a unha mera declaración de intencións? D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 11 de 11

11 6. Bacharelato 37. Consideras axeitada a división do bacharelato en tres modalidades? 38. Pensas que sería conveniente a prolongación do bacharelato un ano máis? e a redución optativa da ESO un ano? 39. Consideras xustificada redución de materias obrigatorias de modalidade e a inclusión dunha materia común de cultura científica? 40. Como organizarías o acceso a universidade? 7. Formación Profesional 41. Conviría establecer unha canle ordinario entre os PIP, os ciclos medios e os superiores, como sucedía coa antiga FP? D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 12 de 12

12 8. Educación en valores 42. Debe incorporarse unha nova materia de Educación para a Cidadanía ou abonda co seu tratamento transversal? En caso de habela debe restrinxirse aos departamentos de xeografía e historia e filosofía? 9. Relixións 43. Cal debe ser o tratamento do ensino confesional da relixión? dentro ou fóra do currículo? dentro ou fóra do centro? 44. Que deben facer os alumnos que non cursen estas materias confesionais? 45. E o estudo non confesional das relixións debe incorporarse ao currículo? como? D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 13 de 13

13 10. Profesorado 46. Como debe ser a formación inicial do profesorado con relación ao modelo de graos e posgraos do espazo europeo? 47. Come se debería realizar, segundo a túa opinión, o acceso á función docente? 48. Perécenche axeitada a tutela dos profesores noveles por parte de profesores experimentados? 49. Cres necesario un estatuto da función pública? que características debería reunir? 50. Qué características pensas que debe ter a carreira profesional docente? 51. Estás de acordo con que a formación permanente e continua se deba vincular a proxectos singulares de centros e servir de instrumento de avaliación e promoción do profesorado? 52. Deben avaliarase os centros educativos e o profesorado? qué tipo de avaliación? quen a debe facer? que efectos debe producir? 53. Estas de acordo coa restauración do corpo de catedráticos? 54. Cal debe ser o estatuto do profesorado de relixións confesionais? 55. Se debe limitar a mobilidade e asignación do profesorado público para consolidar equipos e proxectos en centros con necesidades específicas? D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 14 de 14

16 11. Dirección 56. Que competencias debe ter o director/a e o equipo de dirección? Que incentivos? 57. Quen deben ser os electores? Quen son os elixibles? Cales deben ser os criterios de selección? Como debe ser o proceso de elección? 12. Centros 58. Ata onde debe chegar a autonomía dos centros? 59. Qué funcións deben ter os claustros e os consellos escolares, e cal debe ser a súa composición? 60. Estás de acordo coa asignación de recursos materiais e humanos en función de proxectos? 61. Que características deberían reunir os proxectos para chegar a ser unhas ferramentas eficaces que concitasen o compromiso e a participación da comunidade educativa, en particular, o profesorado e os pais? 62. Como garantir e mellorar a participación e o control democrático da escola pública? 63. Cal debería ser o papel que desempeñe a inspección educativa? Como contribuiría á mellora e a autoavaliación interna? 64. Que pensas das redes de calidade e dos modelos de certificación segundo algunha norma ISO ou semellantes? 65. Cres xustificado o mantemento da tripla rede educativa: estatais públicos, privados concertados e privados se concerto? D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 17 de 17

17 66. Consideras que mentres existan os centros concertados estes deberían dispor dos mesmos dereitos e das mesmas obriga polo que se refire á escolarización de alumnado con necesidades especiais, así como o deber de acoller e garantir a diversidade cultural e ideolóxica presente na sociedade? 67. Cres que se debe liberalizar a constitución de empresas educativas ou polo contrario pensas que, como ben público, o Estado ten a responsabilidade última, que só pode delegar por vía de concesión? 68. Como habería que xestionar os servizos complementarios dos centros: comedor, biblioteca, instalacións..., tanto cara ao interior dos mesmo coma en relación coa contorna? D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 18 de 18

20 13. Descentralización 69. Es partidaria/o dunha lei de garantías mínimas de ámbito estatal ou dunha lei marco para ser completado no ámbito de competencias das CC.AA.? 70. Cales consideras que son ser os trazos diferenciais que debería incorporar o sistema educativo en Galicia? 13. Outras cuestións D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 21 de 21

29 o77 A prol dun debate verbo da reforma da LOCE Repensar a educación DB 3, 4 e 5 marzo 1. REPENSAR A EDUCACIÓN 31 I. FINALIDADES: 31 II. CAMBIOS ESTRUTURAIS: 32 a) No sistema educativo: 32 b) Nos centros escolares: 33 c) Na sociedade: 35 III. DIVERSIDADE: 35 IV. PROFESORADO: 36 V. DESCENTRALIZACIÓN: PROPOSTAS DO MEC 37 DA EDUCACIÓN INFANTIL 37 DA EDUCACIÓN PRIMARIA 37 DA EDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA 37 DO ENSINO DOS IDIOMAS 38 DAS NOVAS TECNOLOXÍAS 38 DO BACHARELATO 38 ACCESO Á UNIVERSIDADE 39 A FORMACIÓN PROFESIONAL PROPOSTAS PARA DEBATER Debate, pacto social, financiamento Educación infantil Educación primaria Educación secundaria TIC e idiomas Bacharelato Formación Profesional Educación en valores Relixións Profesorado Dirección Centros Descentralización DOCUMENTOS ESTUDOS E ARTIGOS 45 Doc[4.1.1]: El curriculum básico propuesto por la LOGSE, es un curriculum democrático? Amador Guarro e Angela 45 Doc[4.1.2]: La insoportable diversidad de ese ser. Mariano Fernández Enguita 58 Doc[4.1.3]: Converger hacia un servicio público unificado. Mariano Fernández Enguita 60 Doc[4.1.4]: Redefinir lo básico en la educación básica. César Coll 64 Doc[4.1.5]: Fracaso escolar y bienestar emocional. Álvaro Marchesi 67 Doc[4.1.6]: La necesidad de un pacto social por la educación. Pedro J. Pérez-Valiente Pascua 69 Doc[4.1.7]: Un debate necesario y una oportunidad que hay que aprovechar. Juan M. Escudero Muñoz 71 Doc[4.1.8]: Reflexiones sobre el documento Una educación de calidad para todos y entre todos. Elena Martín Ortega 85 Doc[4.1.9]: Medidas educativas y cualificación profesional. Miguel Ángel Santos Rego 93 Doc[4.1.10]: SEMINARIO DE EXPERTOS. Interpretación sintética. Jaume Carbonell Sebarroja 97 Doc[4.1.11]: Hacer de los centros el centro del sistema. Mariano Fernández Enguita 100 Doc[4.1.12]: Reformar el trabajo y la carrera docentes. Mariano Fernández Enguita 103 Doc[4.1.13]: Educar en la Secundaria es posible. Jaume Funes Artiaga 109 Doc[4.1.14]: Breve informe sobre la reforma educativa sometida a debate. Manuel de Puelles Benítez 116 D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 30 de 30

30 Doc[4.1.15]: Medidas para prevenir el rechazo escolar y evitar la exclusión social. Consuelo Vélaz de Medrano Ureta (UNED) 118 Doc[4.1.16]: Penelope o Antigona: sobre los desaprendizajes del profesorado para la complejidad. Virginia Ferrer Cerveró DECLARACIÓNS INSTITUCIONAIS 152 Doc[4.2.1]: El profesorado del IES de Arzúa (A Coruña) Doc[4.2.2]: Propostas sobre a reforma educativa (CPI D. Aurelio) 152 Doc[4.2.3]: SEMINARIO GALEGO DE EDUCACION PARA A PAZ 154 Doc[4.2.4]: NOVA ESCOLA GALEGA 158 Doc[4.2.5]: FORO DE JABALQUINTO II. 168 Doc[4.2.6]: Por una reforma educativa en beneficio de los hijos de los trabajadores. Sindicato de Estudiantes 173 Doc[4.2.7]: EDUCACIÓN E INMIGRACIÓN. CITE 185 Doc[4.2.8]: INFORME. CIG 189 Doc[4.2.9]: Hacia la nueva legislación educativa. Confederación estatal de MRPs 199 Doc[4.2.10]: A escola democrática do século XXI: O profesorado. FiesGalicia 219 Doc[4.2.11]: A escola democrática do século XXI: Avaliación de centros. Conclusións. FiesGalicia 232 Doc[4.2.12]: Propuestas de CC.OO. sobre el documento do MEC 237 Doc[4.2.13]: Por una alfabetización científica. Asociación Española para la Enseñanza de las Ciencias de la Tierra (AEPECT) 263 Doc[4.2.14]: INFORME DE FETE-UGT AL CONSEJO ESCOLAR DEL ESTADO. 264 Doc[4.2.15]: Análise das propostas do MEC. STEG 281 Doc[4.2.16]: La convergencia europea, una mirada crítica. AUFOP 289 Doc[4.2.17]: Apuntes para a reforma da LOCE. EU-IU 295 Doc[4.2.18]: Informe sobre el documento del MEC. Federación Española de Sociedades de Profesores de Matemáticas 297 Doc[4.2.19]: Propostas do CPI Antonio Faílde de Cambeo, Coles (Ourense) CONTRIBUCIÓNS 306 Doc[4.3.1]: Repensar a Educación. Xurxo Martínez Gómez 306 Doc[4.3.2]: Vicente Santos, Secretario do Ies As Lagoas 308 Doc[4.3.3]: Xurxo Martínez Gómez 308 Doc[4.3.4]: Algunhas propostas sobre a reforma da LOCE. Laura Fernández López 310 Doc[4.3.5]: Apuntes para un necesario cambio no ensino das Ciencias Sociais. Carme Alvariño 310 Doc[4.3.6]: Notas sobre a profesión docente. Miguel Vázquez Freire 312 Doc[4.3.7]: Repensar a educación. Pura González Martínez 312 Doc[4.3.8]: Sobre a relixión (fóra) da escola. Víctor Santidrián Arias 315 Doc[4.3.9]: Análise do foro do MEC. Fies Galicia 317 Doc[4.3.10]: Repensar Infaltil e Primaria. Mª Dolores Sánchez Leira Repensar a educación I. FINALIDADES: Moitas das posicións recollidas neste documento comparten que a educación da cidadanía, en particular, dende que nace ata que acada a maioría de idade civil, constitúe de seu un ben público e non privado, que o Estado democrático debe garantir, promover e repartir equitativamente. De aí que todos os axentes e servizos privados educativos deban subordinar os seus lexítimos intereses particulares ao interese xeral, desenvolvendo a súa función dentro do marco do servizo público da educación. A maioría dos intervenientes recuperan o horizonte da LOXSE como referencia para a reflexión verbo da educación, interpretando a LOCE unha efémera resposta, que amparada nas deficiencias, tensións e disfuncionalidades apenas analizadas do sistema educativo, así como no malestar difuso do profesorado e a sociedade en xeral, pretendía intervir a complexidade da educación co instrumento dunha retórica acéfala e D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 31 de 31

31 incerta desde o punto de vista da súa fundamentación pedagóxica, mais enormemente precisa polo que respecta á defensa de determinados intereses. Dunha ou outra maneira enténdese a calidade, para alén da súa postulación en tanto un obxectivo diferenciado que concorre con outros, como a competencia do sistema no seu conxunto para desenvolver coa máxima eficacia o servizo público que ten encomendado, que pasa pola compensación real das desigualdades, a procura da cohesión social e a loita contra a exclusión, a preservación das diversidades equivalentes compatibles entre si no marco da cidadanía, e o reparto equitativo dos bens formativos dispoñibles. Por outra banda, esténdese de modo análogo a tópica do esforzo á sinerxía da totalidade do sistema e da comunidade educativa que se sirve del. Todos os esforzos organizativos, voluntaristas ou de calquera outra índole, adoecerían dunha insuperable irrealidade se non estivesen sustentados na inequívoca e contrastada, por vía orzamentaria, vontade social e política de se tomar en serio a educación. Malia que no enunciado destas finalidades da educación todo o mundo, con pequenos matices, vén a concordar, non ocorre porén o mesmo á hora de asumiren as consecuencias e os cambios necesarios para remover os obstáculos que imposibilita a súa consecución. A retórica baleira dos discursos politicamente antagónicos medran felices e irresponsables, confiados nas inercias e complicidades do sistema, ao abeiro da esixencia de render contas de quen ten dereito a pedilas. Na detección e tratamento destes atrancos estruturais, lexitimadores de privilexios, desigualdades e ineficiencias, xogámonos saír dunha vez por todas do círculo morboso dun reformismo que a falta de substancia transformadora, insiste nas intervencións cosméticas de marca ideolóxica rexistrada. II. CAMBIOS ESTRUTURAIS: a) No sistema educativo: Semella haber acordo en localizar na ESO un observatorio privilexiado do sistema no seu conxunto. Isto quere dicir que as deficiencias e contradicións da totalidade do proceso se fan dun xeito especialmente visible nunha etapa na que a transición adquire o ritmo dunha metamorfose e a profundidade dunha mutación, que afecta tanto aos suxeitos (alumnado e profesorado) como aos contidos (do saber integrado ao fragmentado en disciplinas) e a finalidade mesma da educación (da igualdade á equidade). Cómpre, no entanto, afastarse do erro de considerarmos o proceso educativo como un mero agregado de etapas autónomas e independentes. Un diagnóstico compartido responsabiliza aos currículos de constituíren unha das causas nucleares de ineficiencia do sistema. Non responden a decisión ningunha sobre o que se consideran habelencias, contidos e destrezas social e persoalmente relevantes para o desenvolvemento de futuros cidadáns autónomos e útiles á comunidade. Son inabarcables: responden a unha lóxica acumulativa de materias, reprodutora dunha estrutura academicista do coñecemento científicos, non só contraria á finalidade integradora da educación, senón allea á práctica científica e á produción de coñecemento nas nosas sociedades. D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 32 de 32

32 Transmiten ao sistema nos seus distintos niveis unha rixidez cadavérica, que imposibilita a xestión racional dos principais recursos, como os espazos institucionais e non institucionais, e os tempos do profesorado e do alumnado, baleirando calquera proxecto de autonomía organizativa e pedagóxica, calquera intento de responder á complexidade da diversidade de situacións e persoas coa que se enfrontan os centros de ensino. Contra o que se declara, pola súa propia inercia tenden a se limitar aos contidos conceptuais e fan imposible ou puramente simbólica a inclusión de contidos transversais. De aí que, malia a extensión e profundidade dos currículos, que en conxunto no resisten comparanza ningunha con tempos pasado, dáse o paradoxo de que se botan decote en falta moitas habelencias, destrezas e competencias sociais e persoais que se consideran imprescindibles, como a educación en valores ou a da cidadanía, a resolución de conflitos, a interculturalidade, a cultura científica ou humanística ou relixiosa, a educación sexual e as identidades de xénero..., reclamándose novas materias que enchan os ocos detectados. Urxe reflexionar e tomar decisións sobre o currículo básico, que non debe entenderse unicamente como unha redución de materias e contidos, senón que defina esa dotación competencial necesaria para que unha persoa poida autoproducirse e contribuír á reprodución da sociedade, que se postula como un obxectivo universal para os cidadáns, que ten a virtude de pór a proba o sistema. Cómpre tamén repensar as alternativas curso / ciclo, materia / ámbito ou área, transversalidade / novas materias, e así mesmo na rixidez no desenvolvemento temporal dos currículos... Capítulo á parte merece o relativo á educación intercultural, ao ensino confesional das relixións ou outros adoutrinamentos. Proponse a este respecto deslindar nidiamente a aconfesionalidade das institucións públicas e a dos espazos e tempos que teñan ese carácter institucional, e o que atinxe aos cidadáns particulares, alumnado ou profesorado, fóra deses espazos e tempos, aínda que non necesariamente fóra dos centros de ensino. b) Nos centros escolares: Ao respecto dos centros, as intervencións atenden tanto á dimensión intercentros coma á intracentros: A superposición das tres redes 1 de centros: os públicos estatais, os privados concertados e os non concertados ven producindo distorsións que afectan particularmente ao deterioro dos centros públicos. Neste sentido unha distribución desigual do alumnado con alto risco de exclusión, que require en consecuencia maiores atencións e recursos, como os fillos de inmigrantes e/ou os pertencentes a minorías culturais ou grupos sociais minorizados, produce un efecto chamada sobre as familias que buscan para os seus fillos centros homoxéneos a salvo da mestura social, reforzando dese xeito a tendencia á desigualdade. Urxe, xa que logo, repensar a situación dos concertos e mesmo a dos centros non subvencionados na procura de paliar o efecto negativo que estruturalmente proxecta sobre a cohesión social e a eficacia do servizo público da educación. 1 Das que só unha, a pública ten a necesidade de se constituír e medrar en forma de rede para dar resposta aos requirimentos do servizo público que ha satisfacer. As outras dous son a este respecto parásitas. D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 33 de 33

33 Fronte aos que apoian a substitución dos concertos pola subvención directa ás familias están os partidarios de suprimir os concertos ou, en todo caso, vincular a súa concesión e continuidade á admisión e na retención non discriminada de alumnos, así como á salvagarda no seu interior da igualdade e diversidade, de cohesión e de convivencia. Algúns estenden obrigas desta natureza aos centros privados non concertados en base ao carácter de ben público da educación. No ámbito interno ao centro todo o mundo está de acordo en reforzar a súa eficacia como organización, o que comporta o compromiso e a responsabilidade dos profesores, a capacidade e competencia das direccións, a participación das familias e a comunidades e o control e apoio das administracións. En resume: autonomía e responsabilidade coma dúas caras inseparables dunha moeda. Ao respecto da autonomía hai partidarios de ir máis alá da mera xestión de recursos materiais e organizativos, incluíndo a de contratación, tanto de persoal docente como de outros profesionais e de servizos complementarios, así como de competencias amplas polo que atinxe a estrutura, desenvolvemento temporal e contidos do currículo. En coherencia coa súa autonomía organizativa os centros, segundo algúns, deberían poder ensaiar a creación de espazos polivalentes alternativos ás aulas e aos agrupamentos permanentes, así como cumpriría dotalos da capacidade de ampliar e diversificar os tempos, dende as modulacións horarias ata a duración da xornada escolar e do ano académico, pasando polo tempo de dedicación do profesorado ao centro. Todos coinciden, así mesmo, en requirir o establecemento dun proxecto visible, realizable e compartido por toda a comunidade educativa, que dea soporte ao exercicio responsable da autonomía. Que este proxecto non reproduza o formalismo baleiro dos actuais documentos de planificación dos centros, PEC e PCC, constitúe un reto sobre o que paga a pena demorármonos a reflexionar. Outro aspecto fundamental neste contexto, que nos permite transitar da autonomía á responsabilidade, reside en dotar de contido e mais eficacia ao goberno e á xestión democrática dos centros, sen o cal todos os intentos de educar en valores democráticos está condenado ao fracaso. En relación con isto cómpre repensar as competencias, a composición e o funcionamento dos órganos colexiados, así como na elección e competencias dos directores e os seus equipos. A este respecto preséntanse moitas suxestións, ás veces contrapostas: desde a precisión das competencias dos consellos escolares aos equilibrios sectoriais na súa composición, pasando pola prioridade das nais e pais á hora de establecer os calendarios de reunións, así como a compensación económica dos que desempeñen postos de representación. Capítulo especial constitúeo a dirección. Estando case todo o mundo de acordo na súa relevancia para o bo funcionamento dos centros e, xa que logo, en a dotar de competencias e autoridade para desenvolver os proxectos educativos, non ocorre porén o mesmo en relación co proceso de selección. Após a experiencia da LOCE non parece quedar ninguén que defenda a profesionalización da función directiva, aínda que hai distintas posición en relación co ámbito dos elixibles. Netamente do lado da responsabilidade fica a necesidade natural de calquera organización que desexe aprender de someterse a avaliacións internas e externas e a obriga democrática de render contas aos seus beneficiarios. Respecto ás avaliacións externas algúns autores pon de releve o risco dunha mala D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 34 de 34

34 utilización das mesmas se se usan para establecer comparanzas nesgadas entre centros sen ter en conta os contextos socio-culturais, os valores educativos engadidos e os recursos económicos. c) Na sociedade: Todo o mundo insiste na importancia do compromiso e participación das familias na educación. Cómpre pensar nos medios para facelo posible. Hai que suxire a necesidade dunha formación específica para nais e pais encamiñada á coeducación e á participación na xestión dos centros. Outros prefiren fixarse en aspectos máis concretos coma a adaptación das actividades que requiran a súa presenza aos horarios que lles resulten máis favorables. Na educación, coma noutras moitas actividades humanas, o carácter favorable ou desfavorable das expectativas recíprocas dos intervenientes desempeña un papel decisivo na consecución ou non dos seus obxectivos. De aí que a valoración social da educación, medida por medio do esforzo que é capaz de investir nela, en forma de recursos económicos, prestixio social do coñecemento, valoración efectiva das titulacións que o acreditan, control e participación na súa xestión, etc. sexan determinantes para acadar as súas finalidades. III. DIVERSIDADE: En xeral as opinións dos expertos tenden a dar prioridade á atención cos recursos ordinarios fronte aos extraordinarios, xeralmente máis agresivos e proclives á estigmatización e a segregación. Todo o tratamento da diversidade debe responder ao principio da equivalencia das estratexias e procedementos e a igualdade no fundamental dos obxectivos educativos. A pedra de toque dun sistema educativo democrático reside na posibilidade efectiva de garantir a todos os alumnos reais acadar en condicións tamén reais unhas competencias e coñecementos suficientes para se desenvolveren sen limitacións de partida na súa sociedade. Por todo o anterior moitos coinciden en utilizar, como primeira medida, o uso flexible do principal recurso que é o tempo de atención do profesorado, antes cos agrupamentos específicos ou os itinerarios devalados ou, non digamos os PIP e outras maneiras pouco dignas de saír do sistema. Nesta liña, insístese no principio da discriminación positiva, no que atinxe á cantidade e calidade da atención, así como a adxudicación do mellor profesorado no canto do que ocorre adoito. Algún autor se pregunta por que se facilita no ensino superior a fragmentación das acreditacións e dos tempos e, porén, existen todo tipo de atrancos á hora de flexibilizar os tempos de aprendizaxe e da avaliación por partes cando falamos de acreditar os obxectivos básicos do ensino obrigatorio. Non obstante o dito, é mester prever para o alumnado que malia todo non estea en disposición de acadar a titulación, unha saída digna do sistema que non peche definitivamente a porta á consecución das competencias requiridas ou outras equivalentes por algunha vía alternativa. Urxe, a este respecto, repensar os Programas de Garantía e os de Iniciación Profesional, na súa versión orientada á titulación e na que precisaría de pasarelas entre paraxes, por tanto, incomunicados. D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 35 de 35

35 Cómpre reflexionar acerca de se estas saídas do sistema deben manter o seu carácter excepcional ou resulta máis realista aceptar a súa consolidación como unha vía alternativa ordinaria de tránsito polo sistema educativo. Ata que punto fracasa o sistema nestes itinerarios de saída? En relación co devandito cabe considerar o problema do alumnado obxector que rexeita a escola. En que medida o rexeitamento é mutuo? En que medida se trata dunha excepción? Se se tratase dun grupo suficientemente numeroso e estable, cal sería a súa causa? que é o que efectivamente se rexeita? que pode facer a comunidade educativa nestes casos? hai diagnósticos e solucións sinxelas para este problema?... IV. PROFESORADO: Para algúns semella necesario comezar por solicitar aos profesores unha elucidación da identidade profesional como educadores, que os sitúe e reconcilie co ethos profesional que lles é propio. A partir dese recoñecemento consideran indispensable a converxencia entre as culturas profesionais diferenciadas que concorren no ensino obrigatorio. A formación inicial debe, seguindo unha opinión consolidada, ser diferente para o profesorado de ensinanzas obrigatorias e o de bacharelato: os primeiros requirirían unha formación específica ao nivel das actuais licenciaturas: grao de 240 créditos; e os segundos unha formación de posgrao de carácter teórico-práctico. Nesta liña suxírese tamén unha reflexión sobre os sistemas de acceso á función pública docente, que seleccione en función da competencia profesional e estableza para os docentes noveles períodos de incorporación progresiva e tutelada. Reclámase desde moitas instancias un estatuto da función pública docente que estableza incentivos materiais e simbólicos para a promoción profesional, evitando a consolidación e a burocratización, á par que sistemas de avaliación da práctica docente nos que interveñan tamén os receptores do servizo público que desempeñamos. A formación permanente e continua debe vincularse, segundo algúns, a proxectos singulares de centros e servir de instrumento de avaliación e promoción do profesorado. Limitar a mobilidade e asignación do profesorado público para consolidar equipos e proxectos en centros con especiais características. V. DESCENTRALIZACIÓN: O primeiro que habería que dilucidar para sentar as bases dun pacto social e político a prol da educación, consiste na delimitación das competencias do Estado e as CC.AA. no que se refire á ordenación do sistema educativo. Namentres que para algúns o Estado debe limitar a súa competencia á fixación dunha lei marco de garantías ou de mínimos de homologación, que permita ás CC.AA. o desenvolvemento íntegro de cadanseus sistemas educativos, outros avogan por unha lei estatal que desenvolva os aspectos básicos do sistema e deixe ás CC.AA. que as completen e adapten as súas respectivas identidades lingüísticas e culturais. Podería ser pertinente debater a cuestión dos trazos diferenciais que debería incorporar o sistema educativo en Galicia. D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 36 de 36

36 Tamén podería resultar útil para avanzar na consecución dun pacto que dese estabilidade ao sistema educativo, debater verbo dos aspectos fundamentais da educación, arredor dos cales sería posible acadar acordos desde calquera posición ideolóxica compatible co estado de dereito e a democracia, ou no seu defecto, compatible coas opcións e valoracións máis estendidas na nosa sociedade 2. Propostas do MEC DA EDUCACIÓN INFANTIL A EI constituirá a etapa educativa correspondente ao tramo de 0 a 6 anos. Organizarase en 2 ciclos e terá carácter voluntario e unha finalidade educativa propia. Os poderes públicos articularán políticas de cooperación entre as diferentes Admóns. para organizar unha oferta suficiente de prazas no primeiro ciclo da etapa. O segundo ciclo da EI será gratuíto. As Admóns. educativas garantirán a existencia de prazas suficientes nos centros públicos para asegurar a escolarización. Este segundo ciclo poderá ser obxecto de concertos no contexto da planificación que realicen as Admóns. respectivas. A EI estará a cargo de mestres especialistas, sen prexuízo da colaboración, no primeiro ciclo, doutros profesionais coa debida cualificación. O currículo do segundo ciclo deberá incorporar a aproximación á lectoescritura, a unha lingua estranxeira e ao uso do ordenador. DA EDUCACIÓN PRIMARIA Na EP, os resultados da avaliación continua utilizaranse na adopción de medidas preventivas específicas para os alumnos con especiais dificultades de aprendizaxe, desde o momento no que se detecten estas dificultades. Os informes de avaliación recollerán as dificultades detectadas e as propostas previstas para resolvelas: grupos flexibles, oferta de máis horas de traballo no centro, actividades complementarias, plan especial de reforzo para os meses de verán ou permanencia dun ano máis no mesmo ciclo. Ao finalizar o 2º ciclo de EP (4º curso), os centros realizarán unha avaliación de diagnóstico dos alumnos e do seu propio funcionamento; esta avaliación terá carácter formativo interno e servirá para planificar os apoios e reforzos que se consideren necesarios. O Instituto Nacional de Avaliación e Calidade do Sistema Educativo, en colaboración coas Admóns. educativas, elaborará modelos para a realización desta avaliación. A repetición de curso, que poderá producirse una soa vez ao longo da etapa, estará orientada á adquisición das capacidades básicas establecidas como obxectivo. Con obxecto de asegurar a súa máxima efectividade, o equipo de profesores disporá un plan de actividades para o alumno que deba repetir, baseado nas aprendizaxes instrumentais básicas (lectura, escritura e cálculo) e á adquisición das destrezas e habilidades de traballo e estudio. Os centros educativos promoverán compromisos pedagóxicos entre as familias e a escola nos que se consignen as actividades que pais e profesores se comprometen a desenrolar. Ao termo da EP, os equipos de profesores procederán a valorar se os alumnos adquiriron as capacidades básicas necesarias para seguir con aproveitamento as ensinanzas posteriores e elaborarán un informe individual sobre cada alumno. DA EDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA A ESO organizarase en 4 cursos nos que ao final de cada un deles realizarase a avaliación dos alumnos e se adoptarán as decisións de promoción que correspondan. As Admóns. educativas promoverán a relación entre os centros de primaria e os de secundaria con obxecto de que a incorporación dos alumnos á secundaria sexa gradual e positiva. Neste sentido, as Admóns. educativas regularán a organización de programas de reforzo das capacidades básicas necesarias para aqueles alumnos que, en virtude do informe elaborado polo equipo de profesores ao termo da EP, así o requiran para poder seguir con aproveitamento as ensinanzas da ESO. En 1º e 2º da ESO, a distribución das materias reorganizarase de xeito que os alumnos cursen un máximo de 2 materias máis que en 6º de EP. (mais unha segunda lingua estranxeira optativa). As Admóns. educativas potenciarán a creación de equipos de profesores de nivel coordinados polo titor e a redución do número de profesores que dan clase a un mesmo grupo. D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 37 de 37

37 O labor de titoría reforzarase particularmente nos cursos 1º e 2º da ESO, mediante unha ampliación do horario de atención ao alumnado. Os alumnos serán obxecto de atención prioritaria dos seus titores para garantir un seguimento personalizado da súa evolución e unha mellora do apoio das familias. A avaliación na ESO realizarase de forma continua a través das áreas ou materias que o alumno cursara. Ao termo de cada curso e ao final da etapa, o equipo de profesores adoptará as decisións de promoción e titulación para cada alumno, de acordo cos criterios de avaliación establecidos. A non superación de algunhas materias poderá orixinar nas circunstancias que se determinen a proposta dun plan especial de traballo, que haberá que realizar necesariamente para obter unha avaliación positiva. As repeticións de curso, que poderán producirse en todos os cursos da ESO e un máximo de 2 veces na etapa, deberán planificarse de modo que os alumnos afectados non as realicen coa mesma estrutura curricular e organizativa do curso que repiten nin, na medida do posible, nun grupo no que se dean as mesmas circunstancias. A repetición ou a promoción de curso despois de ter repetido con anterioridade deben ir acompañadas dun compromiso pedagóxico entre a familia do alumno e o centro. Ao finalizar o 2º curso de ESO os centros realizarán tamén unha avaliación de diagnóstico da evolución das aprendizaxes que terá carácter formativo interno, como a anteriormente citada. O Instituto Nacional de Avaliación e Calidade do Sistema Educativo, en colaboración coas Admons. Educativas, elaborará modelos para a realización desta avaliación. As actuacións para atender á diversidade se desenvolverán nos 4 cursos da ESO con obxecto de configurar opcións e programas educativos flexibles e diversificados. En todos eles se poderá recorrer á adaptación do currículo, ao desdobre dos grupos en matemáticas e lingua estranxeira, e á oferta de materias optativas, na que se incluirá unha segunda lingua estranxeira. A partir de 3º de ESO organizaranse as materias comúns e optativas de modo que a oferta de materias e posibilidade de elixir configure un modelo flexible que permita atender adecuadamente á pluralidade de necesidades, aptitudes e intereses dos alumnos e garantir que todos eles poidan acadar os obxectivos da etapa. A oferta poderá incluír, entre outras materias, dúas opcións alternativas en matemáticas e primeira lingua estranxeira. Nos cursos 3º e 4º poderanse ofrecer ademais programas de diversificación curricular para os alumnos con maiores dificultades. A incorporación dos alumnos ás diferentes opcións que se poidan establecer deberá contar cos informes pedagóxicos pertinentes e coa aprobación das familias. Os rapaces maiores de 16 anos e menores de 21 que non deran acadados os obxectivos básicos da escolaridade obrigatoria nin a titulación correspondente poderán seguir Programas de Iniciación Profesional. Poderán tamén obter o Título de Graduado en ESO mediante a realización simultánea ou sucesiva dunhas pasarelas formativas cos contidos que se determinen. Na oferta destes programas poderán participar os centros educativos, os concellos, as asociacións profesionais, as organizacións non gobernamentais e outras entidades, coa debida supervisión das Admons. Educativas. Os alumnos con problemas graves de tipo emocional e de conduta que deban ser considerados como alumnos con necesidades educativas especiais serán obxecto do tratamento personalizado que requiran con obxecto de avanzar no posible no desenvolvemento das súas capacidades e evitar a súa exclusión social. Os alumnos inmigrantes que se incorporen por primeira vez a un centro deben ser escolarizados atendendo ás súas circunstancias, coñecemento e historial académico, de xeito que se poidan integrar no curso mais adecuado ás súas características e coñecementos previos e desa forma continuar con aproveitamento. Todos os centros contarán con medios adecuados para favorecer a súa incorporación. DO ENSINO DOS IDIOMAS No 2º Ciclo da EI, se impulsará a incorporación dun idioma estranxeiro, e xeneralizarase a súa ensinanza no 1º Ciclo de EP. Ofrecerase un segundo idioma estranxeiro en todos os centros docentes a partir do 1º da ESO. As Admóns. educativas favorecerán a implantación progresiva de centros bilingües. Para cubrir as necesidades destes centros estableceranse programas de formación inicial e permanente de profesores de todas as especialidades co compromiso de impartir clases da súa materia nesa lingua unha vez concluído o programa. En colaboración coas CC.AA, favorecerase a mobilidade internacional dos docentes, o intercambio de profesores posto a posto, as estadías de profesorado, a incorporación de profesorado nativo de apoio como lectores. DAS NOVAS TECNOLOXÍAS O MEC, en colaboración coas CC.AA., elaborará un plan de implantación das tecnoloxías da información e a comunicación que analizará as necesidades de equipamento, de apoio técnico especializado aos centros e de programas de formación do profesorado. Desenvolveranse planos e programas en colaboración co profesorado, as empresas do sector e as editoriais para a elaboración de materiais didácticos en distintos soportes. DO BACHARELATO D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 38 de 38

38 O bacharelato terá 3 modalidades: unha de artes, outra de humanidades e ciencias sociais e una terceira de ciencias e tecnoloxía. En cada unha poderá haber distintas vías que permitan unha formación especializada dos alumnos para a súa incorporación a estudios posteriores ou á vida activa, como resultado da libre elección de materias de modalidades e optativas. Incorporarase unha materia nova, común a todas as modalidades, destinada a aportar a formación científica imprescindible na sociedade de hoxe. Unha vez elixida unha modalidade o número de materias de dita modalidade que debe cursar con carácter obrigatorio será menor que na actualidade. Deste modo, os alumnos terán unha maior posibilidade de elección e poderán así optar por vías diferentes dentro de cada modalidade. A superación dos cursos de bacharelato dará lugar ao Título de Bacharel. Este título habilitará para acceder aos Ciclos Formativos de Grado Superior. Co título de bacharel poderá realizarse unha proba homologada e necesaria para o acceso á universidade. ACCESO Á UNIVERSIDADE Os bachareis deberán realizar unha única proba homologada que versará sobre os contidos das materias comúns e de modalidade de 2º de bacharelato e valorará con carácter obxectivo os coñecementos dos alumnos e a súa capacidade para seguir con éxito estudios universitarios. A proba organizarase e desenvolverase mediante a colaboración das Admóns. educativas, as universidades e os centros de secundaria. Os tribunais estarán integrados por profesores dos corpos docentes da ESO e da Universidade. A cualificación positiva permitirá ao alumno acceder ás distintas titulacións das universidades españolas e servirá de criterio fundamental para a asignación de prazas en caso de que a demanda de estudios supere a oferta. As características da proba serán estudadas por unha comisión composta polas universidades, as Admóns. educativas e o Consello de Coordinación Universitaria. A FORMACIÓN PROFESIONAL O MEC, en colaboración co Ministerio de Traballo e Asuntos Sociais e coas CC.AA., promoverá as accións pertinentes para facer efectiva a progresiva integración dos tres subsistemas de FP. Neste contexto, impulsará con carácter inmediato o desenvolvemento regulamentario da Lei de Cualificacións e da Formación Profesional. A actualización permanente do catálogo de títulos de FP e dos currículos correspondentes realizarase de xeito sistemático coa referencia do catálogo nacional de cualificacións profesionais. As Admóns. educativas dedicarán especial atención á formación permanente do profesorado de FP, con obxecto de facilitar a súa adaptación ás esixencias dos cambios producidos nos respectivos sectores. A este respecto, o MEC incluirá na súa oferta formativa accións destinadas ao profesorado daquelas especialidades que, por ser minoritarias, aconsellen un tratamento a maior escala territorial. Para aqueles alumnos que, cumpridos os 16 anos, no desexen continuar na ESO establecerase o acceso ordinario a Programas de Iniciación Profesional. O sistema educativo ofrecerá en algúns centros de ESO un curso orientado a preparar o acceso aos Ciclos Formativos de Grado Superior dos que estean en posesión do título de Técnico. As cualificacións obtidas en dito curso representarán unha parte importante da valoración final das probas de acceso correspondentes. O MEC en colaboración coas CC.AA. e as Admóns. Locais, favorecerá a oferta de programas de educación e formación ao longo de toda a vida para persoas adultas. A EDUCACIÓN EN VALORES A educación en valores atenderá a dúas dimensións diferentes: valores que favorecen a madureza dos alumnos como persoas (autoestima, dignidade, liberdade, responsabilidade) e nas súas relacións cos demais (respecto e lealdade, base da convivencia e a cooperación entre as persoas). Por outra parte, potenciarase a educación naqueles valores sociais que permitan aos mozos a participación activa na sociedade democrática: o coñecemento dos seus dereitos e deberes cidadáns. A educación en valores desenvolverase en dous ámbitos: 1. Por un lado, incluirase no Proxecto Educativo do Centro e abordarase desde a práctica docente diaria de todas as áreas e materias, favorecendo que os alumnos aprendan por si mesmos a convivir como cidadáns críticos, libres, xustos e solidarios. 2. Establecerase unha nova área de Educación para a Cidadanía. O currículo desta nova área afondará nos principios de ética persoal e social e se incluirán, entre outros contidos, os relativos aos dereitos e liberdades que garantiran os réximes democráticos, a igualdade entre homes e mulleres, a tolerancia e a aceptación das minorías, En EP, a educación para a cidadanía será impartida polo D o c u m e n t o D e b a t e Repensar a educación Páxina 39 de 39