ИПА 2 и Националниот стратегиски документ

Transcripción

1 ИПА 2 и Националниот стратегиски документ Охрид, февруари 2014 година

2 Работилница на тема ИПА 2 и Националниот стратегиски документ Место: Охрид Хотел Метропол ОРГАНИЗАТОРИ И КОНТАКТ-ЛИЦА Центар за истражување и информирање за животната средина - Еко-свест Бул. 11 Октомври, 125/12, 1000 Скопје Тел/ факс (02) , Контакт лице Ана Чоловиќ Лешоска Мобилен Аналитика Ул. Даме Груев 7-8/3, 1000 Скопје Тел/ факс: (02) , Контакт лице Соња Зубер Мобилен Фронт 21/42 Бул. Јане Сандански 25/2-19, 1000 Скопје Тел/ факс: (02) Контакт лице- Александра Бујароска Мобилен Македонски центар за европско образование - МЦЕО Ул. Мајаковски 2/4, 1000 Скопје Тел. (02) , , Контакт лице Љупчо Петковски Мобилен Асоцијација Зенит Ул. Ленинова 58/2, 1000Скопје Тел/факс: / Контакт лице- Зоран Нечев Мобилен Реактор Ул. Франклин Рузвелт 46/8, 1000 Скопје Тел/ факс: (02) Контакт лице- Неда Коруновска Мобилен Институт за европска политика Ул. Дебарца 6, 1000 Скопје Тел/ факс: (02) , Контакт лице- Александар Јованоски Мобилен ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 1

3 Содржина Цел на работилницата Сектор 1 Демократија и владеење...7 Сектор 2 Владеење на правото и темелни права...16 Сектор 3 Животна средина...27 Сектор 4 Танспорт...36 Сектор 5 Конкурентност и иновации...45 Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики...56 Сектор 7 Земјоделство и рурален развој...68 Материјали...76 ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 2

4 Прв ден Четврток, 27 февруари 2014 година Сместување и кафе/чај за добредојде Зошто сме овде? Ана Чоловиќ Лешоска (Еко-свест) Улогата на граѓанските организации во ИПА 2 Научени лекции Лидија Димова (МЦЕО) Модели на дијалог на власта и граѓанските организации Неда Коруновска (Реактор) Ручек Проблеми и решенија Работа во групи (според сектори) Сектор 1 Демократија и владеење Сектор 2 Владеење на правото и темелни права Сектор 3 Животна средина Сектор 4 Транспорт Сектор 5 Конкурентност и иновации Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики Сектор 7 Земјоделство и рурален развој Кафе пауза Критериуми за членови на секторските работни групи Работа по групи (според сектори) Вечера 20:30 ИПА ДАТА Александар Јовановски (ЕПИ) Втор ден Петок, 28 февруари 2014 година Јас сум... I Претставување на кандидатите пред учесници од сите сектори Кафепауза Јас сум... II Претставување на кандидатите пред учесници од сите сектори Гласање Ручек Објавување на резултатите од гласањето Како натаму? Евалуација и заминување ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 3

5 Цел на работилницата Наслов на проектот ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани Овој проект претставува обид да се покаже дека може граѓанскиот сектор координирано да учествува вопроцесот на програмирање на ИПА 2 Идентификувани потреби и проблеми Инструментот за претпристапна помош (ИПА) за следниот период ( ) е во фаза на програмирање. Европската комисија (ЕК) подготви нацрт Национален стратегиски документ (НСД) во тесна соработка со Владата на Република Македонија, кој дава генерални насоки за секторите кои ќе бидат финансиски поддржани во периодот Во подготовката на овој исклучително важен документ, ЕК организираше консултации со граѓанскиот сектор и со другите недржавни засегнати страни. За жал, интересот, па дури и знаењето на овие чинители се покажаа недоволни за да се даде суштински придонес во подобрувањето на документот. Одзивот на граѓанскиот сектор за време на првите консултативни средби организирани во мај 2013 година беше повеќе од скромен. НСД за Македонија ќе биде донесен од страна на ЕК во април 2014 година. Во меѓувреме тој ќе се доработува, дотерува и подобрува, но и ќе се надополнува со цели подсектори. Во тој процес граѓанските организации мора да земат активно учество за Македонија конечно да добие вистински документ од каде што успешно ќе се користат ИПА-средствата во следниот програмски период. Овој проект се спроведува од партнерски организации кои соработуваат неформално уште од консултативните средби на ЕК од минатиот мај. Согледувајќи ја опасноста од повторно површно заокружување на овој документ, оваа група на граѓански организации на сопствена иницијатива до Владата на Република Македонија упати конкретна предлог-структура за партнерски дијалог со граѓанскиот сектор со која се очекува да се зајакне улогата и да се интензивира вклучувањето на граѓанскиот сектор во програмирањето на ИПА 2 за Македонија. Граѓанските организации треба да се зајакнат со соодветно знаење и разбирање за оваа проблематика за да дадат вистински придонес кон подобрувањето на НСД, креирајќи можности кои ќе донесат вистински придобивки и за Македонија и за нејзината ЕУ-аспирација, но и за граѓаните. Во недостиг од формална структура, овој проект: 1) ќе даде суштински придонес во формулирањето на содржината на НСД, и 2) ќе овозможи избор на претставници од граѓанскиот сектор од самите граѓански организации во работните групи на дефинираните сектори на Владата на Република Македонија. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 1

6 Цел на работилницата Цели на проектот Овој проект има долгорочна цел и краткорочни цели. Долгорочната цел ќе се спроведува се додека трае тековната финансиска перспектива на ЕУ, односно периодот Краткорочните цели, пак, треба да се исполнат во период од една година, односно се додека трае конципирањето на НСД, но и на поединечните секторски стратегиски документи. Тие се: Долгорочна цел на проектот Зајакнување на граѓанскиот сектор и унапредување на неговиот придонес во програмирањето на ИПА година. Краткорочни цели на проектот 1) Зајакнување на граѓанскиот сектор за учество во подготовката на НСД, и 2) Формирање на формална структура со легитимно избрани претставници од граѓанскиот сектор со цел имплементација на принципот на партнерство со институциите на централната власт во Македонија. Очекувани резултати Цел 1 - Зајакнување на граѓанскиот сектор за учество во подготовката на НСД Очекуван резултат 1.1. Граѓанските организации го разбираат програмирањето на ЕУ-фондовите и се подготвени да се вклучат во идните процеси на програмирање на ИПА 2 во Македонија, Очекуван резултат 1.2. Граѓанските организации даваат суштински коментари по НСД и значително го подобруваат документот со цел обезбедување на одржлив развој за Македонија. Цел 2 - Формирање на формална структура со избрани претставници од граѓанскиот сектор со цел имплементација на принципот на партнерство со институциите на централната власт во Македонија. Очекуван резултат 2.1. Граѓанските организации имаат избрано свои претставници (за секој сектор поединечно според секторите наведени во НСД за Македонија). Очекуван резултат 2.2. Мрежа од околу 100-тина граѓански организации и нивните претставници активно ја информираат Владата на Република Македонија и јавноста за своите ставови и намери за натамошното учество во програмирањето на ИПА 2. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 2

7 Цел на работилницата Очекуван резултат 2.3. Извршен притисок врз Владата на Република Македонија за да ги вклучи легитимно избраните преставници на граѓанските организации во структурата која се занимава со активно програмирање на ИПА 2. Целна група и географска локација Проектот е национален и ќе ги опфати сите региони во Македонија. Главните целни групи на проектот се: - Граѓанските организации во Македонија активни во секторите: правда и внатрешни работи, реформи на јавната администрација и ЕУ интеграција, животна средина и климатските промени, транспортот и енергетиката, вработувањето и конкурентноста, земјоделството и руралниот развој и прекуграничната соработка, односно сите сектори идентификувани во првата нацрт верзија на НСД. Граѓанските организации ќе бидат директно вклучени во проектот преку нивното учество во консултативните работилници и преку давање на придонес за подобрување на процесот на програмирање како и на избор на свои претставници кои натаму ќе останат вклучени во процесот. - Влада на РМ е целна група поради нејзината определба да ги вклучи граѓанските организации во процесите на донесување одлуки. Поради недостиг од соодветен механизам за имплементација на принципот на партнерство во програмирањето на ЕУ фондовите, Владата ќе треба да воспостави модел кој ќе ги задоволи потребите на ЕУ, но и на самите граѓански организации, бидејќи тие и ќе треба да дадат подобри резултати. На Владата ќе ѝ се понуди директно вклучување во проектот и нејзино следење на изборот на претставниците на граѓанското општество во тековните секторски работни групи. - Делегацијата на Европската комисија во Македонија - ќе биде исто така директно вклучена во проектот како сопственик на НСД и како директно засегната страна во процесот на програмирање на ЕУ фондовите. Претставниците на ЕК ќе бидат поканети на консултативните работилници и до нив ќе бидат и официјално испратени консолидираните ставови на граѓанските организации од спроведените работилници во врска со предлозите за подобрување на НСД за Македонија. Очекувано долгорочно влијание Проектот со своите предвидени активности ќе придонесе кон неколку позитивни постигнувања, и тоа: 1. Избор на секторски претставник на граѓанските организации и воспоставување на комуникациски механизам внатре во самиот сектор и меѓу различните сектори со што ќе се подобри координацијата и информирањето меѓу ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 3

8 Цел на работилницата граѓанските организации. Како резултат на тоа, секторот ќе стане посилен и погласен во своите барања кон институциите, а со тоа ќе го зголеми влијанието врз политиките на власта. 2. Воспоставување на формален механизам за комуникација со Владата на Република Македонија за потребите на програмирањето на ИПА 2 во Македонија, со што директно ќе се придонесе кон долгорочно вклучување на граѓанскиот сектор во креирањето на политиката за користење на ЕУ фондовите. На овој начин ќе се овозможи постојано следење и коригирање на одлуките на институциите (преку учество на граѓански организации во Секторските мониторинг комитети на пример), менување на приоритетните активности со цел искористување на фондовите за поодржлив развој на државата (преку учество во програмирањето на секторските оперативни програми на пример) и генерално застапување за насочување на политиките на власта за постигнување на ЕУ целите (со директната комуникација со Владата и со ЕК). Одржливост на проектот Проектот ќе оствари одржливост на 2 нивоа: 1. Институционално ниво знаењето и искуствата стекнати од страна на граѓанските организации ќе им помогнат во натамошната работа и комуникација со владините институции и со ЕК во делот на програмирањето на ИПА 2. Кога организациите ќе го разбираат процесот, ќе знаат во кој момент можат да се вклучат и директно да влијаат врз креирањето на политиките во овој домен (на европско или на национално ниво). 2. Техничко ниво формираната структура од избраните претставници на граѓанскиот сектор и нивните заменици ќе претставува алатка за подобрување на комуникацијата во рамките на еден сектор, меѓу 7-те сектори, но и меѓу секторите и институциите. Со оваа структура ќе се зајакне соработката меѓу граѓанските организации и ќе се наметне саканата соработка со владините институции што како резултат ќе даде активно присуство на граѓанските организации во процесите на донесување одлуки поврзани со ИПА 2 во Македонија. 3. Финансиско ниво со предзнаењата и интересот да бидат вклучени во процесите на донесување одлуки и креирање на ИПА 2 за Македонија, граѓанските организации ќе дефинираат свои активности и програми за кои дополнително ќе можат да прибираат финансиски средства, во рамки на секторот во кој дејствуваат. На тој начин ќе се придонесе кон финансиска одржливост на активностите кои ќе следуваат, како на пример учеството во консултациите за секторските оперативни програми, консултациите на годишно ниво, консултациите за извештаите за напредокот, учеството во Секторските мониторинг комитетите и сл. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 4

9 Цел на работилницата Партнерство Иницијалното партнерство за овој вид активности на граѓанскиот сектор е воспоставено во април 2013 година со праќањето на официјално писмо до Заменик претседателот на Владата на Република Македонија за европски прашања од страна на групата заинтересирани организации со кое се бара активно вклучување на граѓанските организации во програмирањето на ИПА 2 за периодот како и транспарентност во процесот на креирање на стратегиските документи. Партнерството е воспоставено од страна на следниве организации: 1) Центарот за истражување и информирање за животната средина - Еко-свест, како иницијатор на групата, 2) Македонскиот центар за европско образование (МЦЕО), 3) Аналитика, 4) Фронт 21/42, 5) Институтот за европска политика (ЕПИ), 6) Центарот за граѓански комуникации, и 7) Реактор Активностите на овие организации беа редовно поддржани од страна на претставничката на граѓанскиот сектор во Националниот совет за евроинтеграција при Собранието на Република Македонија, Тања Хафнер Адеми, од Балканската мрежа за развој на граѓанското општество. Во текот на 2013 година, и Асоцијацијата Зенит се приклучи кон ова партнерство. Проектот е директна последица на досегашните активности на ова партнерство и неговите напори да се воспостави структура која ќе го поддржи активното учество на граѓанските организации во процесот на програмирање на ИПА 2. Очекувани резултати од работилниците: Предвидените работилница имаат и димензија на градење капацитети. Учесниците ќе се запознаат темелно со нацрт стратегискиот документ за Република Македонија кој ја претставува основата на процесот на програмирање на ИПА 2. Со оглед на фактот дека ИПА 2 ќе користи секторски приод, учесниците ќе се запознаат со секторите кои се предложени за финансирање во периодот Исто така ќе стане збор и за идните чекори во програмирањето на ИПА 2, но и за некои суштински промени во регулативата на ИПА 1 и 2 кои произлегуваат од научените лекции од претходното искуство со ИПА 1. Се разбира, документот ќе биде анализиран и од гледна точка на претходно елаборираните ударни иницијативи. Свое заслужено место во секторските рабилници ќе заземат и утврдените насоки (и индикатори) на неодамна донесената Стратегија на Југоисточна Европа 2020 насловена Работни места и просперитет низ европска перспектива. На крајот на оваа работилница, учесниците ќе: Знаат кои се целите што ЕУ сака да ги постигне во наредниот период; Сфатат зошто и како Европа 2020 е поврзана со реформите на Македонија; ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 5

10 Цел на работилницата Сфатат дека треба своите организации да ги престројат согласно стратегијата Европа 2020 ако сакаат да имаат какво било влијание врз власта и врз ЕУ. Знаат што се ударните иницијативи на ЕУ за периодот ; Знаат што точно содржи Стратегијата за Југоисточна Европа 2020 заедно со индикаторите предвидени во самата стратегија, Изберат легимитни претставници на граѓанскиот сектор кои би можеле да станат членови на секторските работни групи на Владата на Република Македонија. Наставни помагала Powerpoint презентација, табла, маркери, табаци Материјали Учесниците на овие работилници ќе добијат неколку корисни алатки, и тоа: 1) Мојот водич 2) Каде се парите ИПА , 3) Буџетот на ЕУ, и 4) Водич за ИПА II за граѓански организации. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 6

11 Сектор 1 Демократија и владеење ИПА 2 и Националниот стратегиски документ Сектор 1 ДЕМОКРАТИЈА И ВЛАДЕЕЊЕ ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 7

12 Сектор 1 Демократија и владеење Секторска анализа Целта на оваа сесија е да се анализира секторот Демократија и владеење, онака како што тој е претставен во Националниот стратегиски документ и да се понудат предлози кои би можеле да ја подобрат содржинита на истиот. При правењето на анализата треба да се имаат предвид неколку мошне битни моменти, и тоа: 1) Како истиот тој сектор е прикажан во Стратегијата на Југоисточна Европа 2020, особено во делот на индикаторите (видете и Дел Материјали и презентации), 2) Кои предлог-проекти се веќе испрограмирани во рамките на ИПА 1 (Видете ги соодветните делови од брошурата Каде се парите од ИПА , односно Демократија и владеење на правото, Парламент, Влада, Реформа на јавната администрација, Економските критериуми, Поглавјето 22 за регионална политика и координација на структурни инструменти, Поглавје 32 за финансиска контрола и Поглавје 33 за финансиски и буџетски одредби), и 3) Како е поврзан со ударните иницијативи на Европа 2020, особено со Европската платформа за борба против сиромаштијата (Видете го Дел Материјали и презентации). За подобро да се искористи времето, оваа активност ќе ја работиме во 4 групи, согласно областите опфатени во нацрт-националниот стратегиски документ, и тоа: 1) Реформа на јавната администрација 2) Економско владеење и здрав финансиски јавен менаџмент, 3) Децентрализација и локално владеење, и 4) Поддшка за граѓанското општество и недржавните актери. Откако детално ќе се анализираат сите неопходни страгеиски документи, секоја група треба да одговори на следиве прашања и да ја пополни табелата на следната страница: 1. Кои се главните проблеми во вашиот сектор, 2. Кои решенија ги предлагате? 3. Имате ли соодветен индикатор според кој би се мерел напредокот во соодветната област/тема, и 4. Референца на другите сродни стратегиски документи. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 8

13 Сектор 1 Демократија и владеење ДЕМОКРАТИЈА И ВЛАДЕЕЊЕ Проблем Решенија Индикатори Референтност 1. Реформа на јавната администрација 2. Економско владеење и здрав јавен финансиски менаџмент 3. Децентрализација и локално владеење 4. Поддршка за граѓанското општество и за недржавните актери ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 9

14 Сектор 1 Демократија и владеење Стратегија на Југоисточна Европа 2020 Столб 5 ВЛАДЕЕЊЕ ЗА РАСТ Индикатор Зголемена ефективност на власта (Индекс за владеење на Светска банка) од 2,3 на 2,9 до 2020 Бр. Клучни мерки/активности Време Национален орган Димензија N Ефективни јавни услуги N.1 Јасна супсидијарност исполнување на принципот на супсидијарност преку пренесување на надлежностите од централната власт на локално ниво и постигнување координација меѓу различните нивоа на власт. N.2 Професионализација - Воведување процедура за континуирано подобрување на компетенциите на јавните службеници; воведување наставна програма која ќе ги поддржува меритократските својства на админситрацијата N.3 Е-владеење Воведување колку што може поекстензивно користење на е-владеење на побрзи и поефикасни електронски пристапи до јавни услуги N.4 Подобрување на квалитетот на јавните услуги N.5 Надградба на капацитетите на телата за креирање политика и на регулаторите N.6 Воспоставување и користење на регионални репери и системи за сертификација кои би придонеле кон создавање средина која е повеќе ориентирана кон бизнисот и кон политики кои се основани врз факти и докази Министерства, општини Министерства, универзитети Влада Влада Собрание Влада ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 10

15 Сектор 1 Демократија и владеење 1. ДЕМОКРАТИЈА И ВЛАДЕЕЊЕ 1.1. Опис на потребите и капацитетите во секторот Реформата на јавната администрација и доброто владеење се клучни елементи во процесот на пристапување и тие се дефинирани како приоритетни области во Пристапниот дијалог на високо ниво (ПДВН). Копенхагенските критериумите за членство во ЕУ налагаат функционални институции, со соодветни ресурси и доволни административни капацитети за ефективно транспонирање и спроведување на законодавството на ЕУ. Предизвиците во областа јавна администрација ја вклучуваат потребата за решавање на фрагментацијата во секторот (државни и јавни служби) и потребата за почитување на принципите на независност, заслуги и правична застапеност, со што демократските институции се способни да обезбедат стабилни и предвидливи услуги за сите граѓани. Стратегијата за реформа на јавната администрација, донесена во 2010 година, редовно се ревидира и ажурира со акциски планови, преку кои Владата воведува и ја проширува примената на алатки за е-влада. Предизвиците во областа децентрализација, како клучен елемент на Охридскиот рамковен договор, вклучуваат целосно спроведување на релевантните стратегии за да се обезбеди фискалната автономија и финансиската одржливост на децентрализираните власти во практика, и потребата за зголемување на кохерентноста меѓу секторските и законите за децентрализацијата, за општините да спроведуваат политики од областите кои се во нивна надлежност. Постојат многу предизвици поврзани со економското владеење, вклучувајќи и модернизација на управувањето со јавните финансии, подобрување на контролата врз готовинските и неготовинските текови, развивање макроекономски прогнози, донесување на среднорочна буџетска рамка, забрзување на имплементацијата на јавната внатрешна финансиска контрола, систематско разгледување на ревизорските извештаи за нерегуларностите во јавните расходи, усогласување на сметководството во јавниот сектор со меѓународните и европските стандарди, усогласување на јавните набавки со законодавството на ЕУ, и пред сè, развивање релевантни и веродостојни стратегии и акциски планови за управувањето со јавните финансии. Предизвиците кои се однесуваат на макроекономската стабилност и функционалната пазарна економија ќе се решаваат преку постојните мултилатерални механизми за следење на движењата на пазарот кои подготвуваат конкретни препораки за државата. Имплементацијата на овие препораки ќе биде предмет на годишна евалуација која ќе ги идентификува празнините во однос на исполнувањето на првиот економски критериум за членство во ЕУ. Овие препораки ќе бидат основа за подготовка на годишни акциски планови, во соработка со обезбедувачите на техничката помош, а посебно со ММФ. Силното граѓанско општество е суштинска компонента на секој демократски систем и претставува вреден ресурс кој придонесува за градење отчетни и легитимни држави, силна општествена кохезија и отворени демократии. Иако веќе донела Стратегија за соработка со граѓанскиот сектор ( ), Владата треба да покаже поголема отвореност за работа со секторот како и развој на граѓанското општество како неопходна компонента на секоја транспарентна, одговорна и ефективна власт која се фокусира на потребите на граѓаните и која преку инклузивноста ја засилува поддршката на граѓаните за реформските процеси. Ова посебно се однесува на соработката со граѓанските организации кои работат на социјалните реформи, ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 11

16 Сектор 1 Демократија и владеење родоватаеднаквост, ранливите групи (вклучувајќи ја и ЛГБТ-заедницата), малцинствата (вклучувајќи ги и Ромите) и организациите кои работат во руралните средини. Поддршката за реформите поврзани со пристапувањето во ЕУ се смета за потребна и во поглед на исполнување на европските стандарди и во поглед на развојот на демократски институции. Реформите во некои од овие области (на пример, реформата на јавната администрација) уживаат голема политичка поддршка и се карактеризираат со процес за стратегиско планирање и креирање јавни политики кој го координираат министерствата и кој подразбира консултации со ЕУ во рамките на Спогодбата за стабилизација и асоцијација. Во рамките на ИПА I, горенаведените области беа поддржани со околу 77 милиони евра (12% од вкупната финансиска рамка), вклучувајќи ги и средствата од националниот буџет кој изнесуваат околу 6,7% од вкупните инвестирани средства (или 2 милиони евра). Научените лекции од спроведувањето на ИПА I покажуваат дека реформите во областите каде не постои обврзувачко законодавство на ниво на ЕУ се бавни и налагаат поголема политичка поддршка, посветеност и координација со различните засегнати страни, како и вклучување и посветеност на државните службеници од сите нивоа. Програмирањето треба да има логичен редослед на активностите, а резултатите од проектите мора да бидат со повисок квалитет. Координацијата на донаторите во овој сектор е ефикасна и во насока на исполнување на барањата за членство во ЕУ, при што неколку држави-членки на ЕУ (Франција, Холандија, Обединетото Кралство) и меѓународните финансиски институции (Светска банка, ММФ) се јавуваат како посебно активни донатори. Потребни се натамошни заложби за зајакнување на координацијата и кохерентноста меѓу клучните засегнати страни (и донаторите) за да се обезбеди ефикасна рамка за поддршка на овој комбиниран сектор. Подготвеноста на потсекторите од реформата на јавната администрација и управувањето со јавните финансии е во рана фаза. Иако е донесена секторска стратегија за реформа на јавната администрација, потребна е посебна стратегија за управувањето со јавните финансии. Воспоставувањето на соодветен секторски механизам за консултации со засегнатите страни треба да се зајакне. Со оглед на важноста на овој сектор, потребно е во 2015 година да се донесе секторска програма за управувањето со јавните финансии. Во следните години, може да се донесе и секторска програма за реформа на јавната администрација Цели, резултати, акции и показатели Целта на финансиската помош од ИПА II во областа добро владеење и реформа на јавната администрација е воспоставување попрофесионална, транспарентна, отчетна и независна јавна администрација на централно и на локално ниво, водејќи сметка за принципите на заслуги и правична застапеност. Поддршката од ИПА II за реформата на јавната администрација ќе вклучи поддршка за спроведување на владината политика за децентрализација, која е клучен елемент на Охридскиот рамковен договор и е соодветно одразена во Програмата за спроведување на процесот на децентрализација и развој на локалната самоуправа ( ) и Стратегијата за рамномерен регионален развој ( ). Исто така, ИПА II треба да ги поддржи реформите во економското владеење преку подобрување на системот за управување со јавните финансии. Посебно внимание треба да се посвети на соработката со недржавните чинители, како хоризонтално прашање за сите сектори. Очекуваните резултати вклучуваат: Подобрена ефикасност и квалитет на услугите на сите нивоа (вклучувајќи и е-влада ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 12

17 Сектор 1 Демократија и владеење услуги) преку отчетна, деполитизирана јавна администрација која го почитува принципот на заслуги; Соодветна имплементација на децентрализацијата, зголемени капацитети за собирање приходи, финансиска одржливост и буџетска автономија на општините; Стабилно управување со јавните финансии; Независно, отчетно и професионално граѓанско општество, кое соодветно ја врши својата улога во решавање на предизвиците со кои се соочува државата и нејзините граѓани; Зајакнати капацитети на институциите вклучени во процесот на пристапување во ЕУ и поголема сообразност со законодавството на ЕУ. Акции: Реформа на јавната администрација Помош и поддршка за спроведување на новите закони во секторот кои водат до подобро стратегиско планирање, буџетирање и реализација; Поддршка за континуиран развој на е-услугите за граѓаните и бизнисите, е- набавки, статистички податоци и слободен пристап до информации од јавен карактер; Мониторинг на јавните политики кои се однесуваат на немнозинските локални власти и заедници; Продолжување и зајакнување на соработката со социјалните партнери и со граѓанското општество. Економско владеење и стабилно управување со јавните финансии Поддршка на мерки за ефикасно, ефективно и транспарентно управување со јавните финансии и со финансиската помош од ЕУ; Поддршка на мерки за подобрување на капацитетите и системите за управување со јавните финансии и внатрешна контрола на јавните финансии, вклучувајќи и внатрешна и надворешна ревизија и подобрено управување со јавните приходи; Воведување среднорочни буџетски рамки и спроведување на законодавството за фискалната политика, онака како што е дефинирано во поглавјата 17 и 18; Поддршка за учество во мултилатералното следење на фискалните движења во рамките на ЕУ. Децентрализација и локална самоуправа Поддршка за подготовка и спроведување на јавни политики и закони за процесот на децентрализација и за регионален развој и појаснување на соодветните улоги на централните и на локалните власти; Поддршка на заложбите за зајакнато градење капацитети на општините за собирање на сопствените приходи, подобрена испорака на услуги за граѓаните и транспарентна и отчетна координација со другите општини и со другите нивоа на власт; Поддршка на мерки за одржлива и рамномерна распределба на ресурсите до општините. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 13

18 Сектор 1 Демократија и владеење Поддршка за граѓанското општество и недржавните чинители Поддршка за спроведувањето на Стратегијата за соработка со граѓанскиот сектор со фокус на новото советодавно тело коешто треба да се формира во 2015 година; Поддршка за развивање соодветни механизми за соработка меѓу граѓанското општество/недржавните чинители и јавните институции и подобрен пристап до информации од јавен карактер; Вклучување на граѓанското општество/недржавните чинители во процесот на развивање, спроведување и мониторинг на секторските стратегии за финансиската помош од ЕУ; Поддршка за креирање јавна политика и создавање правна и финансиска средина за независноста и одржливоста на граѓанските организации за тие да можат да работат на репрезентативен, транспарентен и отчетен начин. Помош поврзана со пристапувањето во ЕУ Поддршка за натамошно транспонирање и спроведување на законодавството на ЕУ на сите релевантни области; Зајакнување на административните капацитети на институциите вклучени во планирање, подготовка и спроведување на помошта од ЕУ. Показатели: (види Анекс) 1.3. Вид на финансирање Реформите ќе се поддржат преку договори за твининг, услуги, набавки, работи и грантови склучени во рамките на директното и/или индиректното управување со финансиската помош и преку проектите СИГМА и РеСПА (регионална школа за јавна администрација). TAIEX може да се користи за ад хок и краткорочна техничка помош. Поддршката за недржавните чинители ќе се обезбедува преку националната и повеќекорисничката ИПА, односно преку Инструмент за граѓанското општество. Помошта за граѓанското општество ќе се спроведува преку долгорочни договори, шеми за грантови и флексибилни механизми за поддршка. Користењето буџетска поддршка за секторот може да се земе предвид, но откако државата ќе ги исполни релевантните услови за ваквата поддршка. Помош може да се обезбеди и за кофинансирање на влезниот билет на државата за учеството во релевантните агенции и Програмите на Унијата, вклучувајќи ги и програмите ЦАРИНА и ФИСКАЛИС Ризици Демотивацијата на политичко и на административно ниво поради отсуството на напредок во процесот на пристапување може само делумно да се реши со креативни решенија, како што е ПДВН. Непостоењето на секторски стратегии што влијае врз кохерентноста на реформските процеси може да се реши преку инсистирање тие да бидат донесени за потребите на ИПА. Недоволната посветеност за развивање среднорочна рамка за јавните расходи и недоволните ресурси распределени за таа цел кои влијаат на капацитетот и независноста на институциите може да се реши преку поддршка на управувањето со јавните финансии, преку политички дијалог и преку релевантна помош. Непостоењето на средина која овозможува учество на граѓанското општество може делумно да се реши со поддршка за партиципативни процеси за донесување одлуки. Ризиците за појава на корупција можат да се намалат преку поддршка на спроведувањето на Националната стратегија за борба против корупцијата. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 14

19 Сектор 1 Демократија и владеење 1. Демократија и владеење Индикатори од НСД Индикатор Извор Основа 2017 цел 2020 цел Транспарентна, одговорна и ефикасна јавна администрација Извештај за напредок (ИН) ИН 2013 Намалување на товарот одвладина регулатива Светскиот форум за конкурентност Напредувањево рангирањето согласно индикаторот за Светска банка ефективност на Владата Целосна имплементација на политиките поврзани со Охридскиот рамковен договор од значење за немнозинските заедници на национално и локално ниво Извештај за напредок, Секретаријат за рамковен договор, извештаи од Human rights Watch, Народен правобранител, Совет на Европа, Програма за развој на ОН Напредок кон достигнување на критериумите за функционална Извештај за напредок пазарна економија Усвојување и спроведување на акцискиот план за Управување со јавните финансии Остварување на целите и индикаторитеутврдени во Упатството за соработка со граѓанското општество на Европската комисија Напредување во процентуалното рангирање во категоријата Глас и одговорност (Voice and Accountability) Усогласеност со правото на ЕУ Годишни извештаи за имплементација на Упатството на Европската комисија Извештај за напредок ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 15

20 Сектор 2 Владеење на правото и темелни права ИПА 2 и Националниот стратегиски документ Сектор 2 ВЛАДЕЕЊЕ НА ПРАВОТО И ТЕМЕЛНИ ПРАВА ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 16

21 Сектор 2 Владеење на правото и темелни права Секторска анализа Целта на оваа сесија е да се анализира секторот Владеење на правото и темелни права, онака како што тој е претставен во Националниот стратегиски документ и да се понудат предлози кои би можеле да ја подобрат содржинита на истиот. При правењето на анализата треба да се имаат предвид неколку мошне битни моменти, и тоа: 1) Како истиот тој сектор е прикажан во Стратегијата на Југоисточна Европа 2020, особено во делот на индикаторите (видете и Дел Материјали и презентации), 2) Кои предлог-проекти се веќе испрограмирани во рамките на ИПА 1 (Видете ги соодветните делови од брошурата Каде се парите од ИПА , односно Човекови права и малцинства, Судски систем, Борба против корупција, како и Поглавјето 10 за медиуми и информатичко општество, Поглавјето 23 за судство и темелни права, и Поглавјето 24 за правда, слобода и безбедност), и 3) Како е поврзан со ударните иницијативи на Европа 2020, особено со Европската платформа за борба против сиромаштијата (Видете го Дел Материјали и презентации). За подобро да се искористи времето, оваа активност ќе ја работиме во 4 групи, согласно областите опфатени во нацрт-националниот стратегиски документ, и тоа: 1) Судство 2) Борба против корупција, 3) Темелни права, и 4) Внатрешни работи. Откако детално ќе се анализираат сите неопходни страгеиски документи, секоја група треба да одговори на следиве прашања и да ја пополни табелата на следната страница: 1. Кои се главните проблеми во вашиот сектор, 2. Кои решенија ги предлагате? 3. Имате ли соодветен индикатор според кој би се мерел напредокот во соодветната област/тема, и 4. Референца на другите сродни стратегиски документи. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 17

22 Сектор 2 Владеење на правото и темелни права ВЛАДЕЕЊЕ НА ПРАВОТО И ТЕМЕЛНИ ПРАВА Проблем Решенија Индикатори Референтност 1. Судство 2. Борба против корупција 3. Темелни права 4. Внатрешни работи ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 18

23 Сектор 2 Владеење на правото и темелни права Стратегија на Југоисточна Европа 2020 Столб 2 ПАМЕТЕН РАСТ Индикатор Зголемен БДП по вработено лице од на ; дополнителни висококвалификувани луѓе во работната сила на регионот Бр. Клучни мерки/активности Време Национален орган Димензија F Дигитално општество F.1 Развој на регионална широкопојасна инфраструктура за да се обезбеди пристап до брз Интернет МИОА F.2. Развој на прекугранични е-услуги со приоритет на здравството, образованието, комерцијатата и МИОА трговијата F.3 Обезбедување пристап до ИТ-обука со оглед на тоа дека стекнувањето дигитални вештини ги зголемува можностите за вработување МИОА ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 19

24 Сектор 2 Владеење на правото и темелни права Столб 5 ВЛАДЕЕЊЕ ЗА РАСТ Индикатор Зголемена ефективност на власта (Индекс за владеење на Светска банка) од 2,3 на 2,9 до 2020 Бр. Клучни мерки/активности Време Национален орган Димензија О Анти-корупција О.1 Транспарентни правила напуштање на одлучување врз основа на дискрециони права и придвижување кон одлучување врз политички и административни правила со спроведување на процени на ризикот и со донесување јавни, едноставни и трајни правила. О.2 Конкурентни процедури сите владини јавни набавки да станат што е можно поконкурентни со што е можно помалку пречки за учество (со оглед на природата на тендерот) преку унифицирани стандарди. О.3 Ревизија и контрола Воведување на редовни контроли од независни агенции и барање ex ante и expost евалуации О.4 Јавна свест истражувачи, дојавувачи, медиуми и други агенции треба да бидат активно поддржани а нивните наоди да добиваат голем публицитет. О.5 Градење капацитети на агенциите кои го спроведуваат законот како и на судството и подобрување на нивната регионална соработка и размена на податоци (вклучувајќи взаемна законска помош во случаите на корупција). Димензија P Правда P.1 Подобрени компетенции и ефикасност ревизија на квалитетот, ефикасноста и компетентноста на судиите и судовите P.2 Подобрување на судската соработка при слободниот пристап на информации, прекуграничното извршување и прекуграничните предмети за стечај, преземања и спојувања P.3 Поддршка на ADR воведување или подобрување на законодавствотол за алтернативно решавање на спорови (ADR) и овозможување на правилна правна и институционална соработка со судството и со системот за спроведување на законот натаму ДКСК Министер Суд, НВО агенции Постојано НВО, медиуми Агенции, миниистер. Постојано МП, универ Академија МП, РС МП, НВО ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 20

25 Сектор 2 Владеење на правото и темелни права 2. ВЛАДЕЕЊЕ НА ПРАВОТО И ТЕМЕЛНИ ПРАВА 2.1. Опис на потребите и капацитетите во секторот Во последната деценија, важните структурни реформи беа поддржани со значителна помош од ЕУ, особено во областите судство и полиција. Достигнувањата на државата во оваа сфера ги вклучуваат воспоставувањето на Академијата за обука на судии и јавни обвинители, системот на управни судови и органи, реформата на системот за кривично право и спроведувањето на Стратегијата за реформа на полицијата. Покрај тоа, поддршкатаво конкретните сектори обезбеди помош и опрема за областите како што се борба против корупцијата и организираниот криминал, заштитата на сведоци и управувањето и контролата на границите. Во областа на темелните права, помошта се фокусираше на спроведувањето на реформите во сферата на малолетничката правда, реформата во затворите (вклучувајќи ја и изградбата и реконструкцијата на затворите), поддршка на канцеларијата на Народниот правобранител, почитување на човековите права во постапувањето и третманот со затворениците и притворениците, спроведувањето на Националната стратегија за Ромите и заштитата на личните податоци. Идната помош е програмирана во областа слобода на изразување и недискриминација. Во рамките на ИПА I, овој сектор беше поддржан со околу 60 милиони евра (10% од вкупната финансиска рамка). Покрај помошта од ЕУ, овој сектор го поддржаа и следниве билатерални донатори: Холандија (владеење на правото, човекови права, борба против корупцијата, медиуми), Обединетото Кралство (внатрешни работи, ЛГБТ), Норвешка (борба против корупција, миграција), Германија (правда, човекови права), Италија (човекови права), САД (владеење на право, медиуми, човекови права, ЛГБТ), ОБСЕ (реформи и обуки во судство и полиција), Меѓународната организација за миграција (миграција и работна сила), УНИЦЕФ (детски и човекови права), УНХЦР (миграција, бегалци и азил) и УНДП (борба против корупцијата). И покрај постигнатиот напредок и значителната помош за овој сектор, областа правда и внатрешни работи сè уште се соочува со предизвици што треба да бидат решени со сеопфатни мерки. Во периодот во секторот правда спроведени се долгорочни законски и структурни реформи, но потребни се заложби за решавање на предолгите судски постапки, зајакнување на системот за вработување во судството врз основа на заслуги и доследно спроведување на постапките за оценување, дисциплински казни и разрешување од страна на Судскиот совет, во согласност со принципите за независно судство. Планираната реформа на законодавството за граѓанските постапки треба да ја подобри ефикасноста на судските постапки. Потребни се дополнителни чекори за подобрување на транспарентноста и пристапот до правдата за граѓаните, вклучувајќи и поголемо користење на правната помош и алтернативното решавање на спорови. Стратегиското планирање и управувањето со човечките и буџетските ресурси во судовите и во Јавното обвинителство треба да се подобрат. Капацитетите на релевантните институции (вклучувајќи ги и Министерството за внатрешни работи, Државната комисија за спречување на корупција, Државниот завод за ревизија) за ефективно спречување на корупцијата треба да се засилат и треба да се подобри меѓуинституционалната соработка. Треба да се зајакнат резултатите од истражните, обвинителските и судските постапки, особено капацитетите на судовите за ефективно справување со корупциски случаи. Важечките закони за пријавување на имотната состојба и можни конфликти на интереси, како и законите за финансирање на ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 21

26 Сектор 2 Владеење на правото и темелни права политички партии треба целосно да се спроведуваат и, онаму каде е потребно, да се подобрат. Поголемо внимание треба да се посвети на борбата против корупцијата во јавните набавки. Сè уште не се развиени системи за мониторинг и повратни информации за корупциски случаи коишто различни надзорни органи ги проследуваат до Јавното обвинителство. Потребни се поголеми заложби за унапредување и заштита на темелните права на ранливите групи, вклучувајќи ги децата, ЛГБТ-заедницата (лезбејки, хомосексуалци, бисексуалци, трансродови лица и интерсексуалци), лицата со попречености и за малцинствата, вклучувајќи ги и Ромите. Потребна е континуирана поддршка за социјална инклузија на ранливите групи. Спроведувањето на релевантните јавни политики во оваа област треба да се зајакне преку градење капацитети и координација меѓу вклучените институции. Потребно е проактивно спроведување на јавните политики кои ги засегаат малцинствата, вклучувајќи ја и Националната стратегија за Ромите и поврзаните национални и локални акциски планови, и целосно спроведување на Охридскиот рамковен договор. Континуираната реформа на затворите треба да се фокусира на долгорочно стратегиско планирање и подобрување на управувачките капацитети. Процедуралните права на притворените лица, особено на малолетните престапници, треба да се заштитат на посистематски начин. Неопходни се натамошни реформи и мерки за градење доверба за да се обезбеди почитување на слободата на изразување и на медиумските слободи во практика. Помошта може да биде насочена кон поддршка на медиумски иницијативи, вклучувајќи го и развојот на истражувачкото новинарство, подобрувањето на професионалните стандарди и саморегулацијата, и поголем плурализам во медиумскиот простор. Државата има донесено политики за азил и миграција, но потребно е значително зајакнување на човечките и материјалните капацитети за справување со зголемениот прилив и транзит на илегални мигранти и со зголемениот број на барања за азил. Поддршката треба да се насочи кон градење капацитети за откривање на илегалната миграција, идентификување на жртвите на трговијата со луѓе, подобрување на сместувачките капацитети и услугите за барателите на азил, илегалните мигранти и жртвите на трговијата со луѓе, вклучувајќи ги и капацитетите на административните органи кои одлучуваат по барањата за азил. Министерството за внатрешни работи продолжува со реформата наполицијата, но потребна е натамошна професионализација и деполитизација на полицијата и зајакната ефикасност и транспарентност при користењето на специјалните истражни мерки, поголема проактивност за истражување на организираниот криминал, вклучувајќиги и финансиските истраги и воспоставувањето на национален модел за финансиски разузнавачки информации. Државата започна сеопфатна реформа на системот на кривично право преку донесување на новиот Закон за кривични постапки. Спроведувањето на оваа реформа, што подразбира значајни организациски и законски измени, останува главен предизвик за сите чинители во овој систем. Човечките и материјалните капацитети на Граничната полиција за одржување на националната безбедност против транснационалниот криминал, илегалната миграција, трговијата со дроги, стоки и луѓе, и терористичките закани треба и натаму да се зајакнуваат во согласност со Шенгенскиот договор. Помошта во овој сектор ќе се распредели врз основа на клучните секторски стратегии усвоени од Владата, посебно Стратегијата за борба против корупцијата, Националната стратегија за Ромите, стратегиите за родова еднаквост и за правата на лицата со попречености, Стратегијата за реформа во полицијата, Стратегијата за интегрирано управување со границите и сите идни стратегии за континуирана реформа на судскиот ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 22

27 Сектор 2 Владеење на правото и темелни права систем. Сепак, подготвеноста за примена на секторскиот пристап е во рана фаза. Владата ќе мора да ги ревидира клучните документи за јавната политика и да ги подобри своите капацитети за планирање и креирање јавни политики. Стратегиските рамки за секторот правда и внатрешни работи треба да се ревидираат и, онаму каде не постојат, треба да се развијат во тесна соработка и координација со сите релевантни засегнати страни Цели, резултати, акции и показатели Целтана помошта од ИПА II во овој сектор е да ја поддржи државата во комплетирањето на реформите во судството и полицијата, да ја подобри ефикасноста на борбата против корупцијата и организираниот криминал, да обезбеди целосно почитување на темелните права на граѓаните, да го подобри ефективното управување со надворешните граници и спроведувањето на политиките за безвизен режим, миграција и азил, во согласност со законодавството на ЕУ. Очекуваните резултати вклучуваат: Зајакнато законодавство, стратегиско планирање, административни и судски капацитети и меѓуинституционална соработка во областите правда и внатрешни работи и темелни права; Усогласување на националното законодавство со законодавството на ЕУ; Почитување и спроведување на судската практика на Европскиот суд за човекови права; Исполнување на европските стандарди и најдобрите практики на меѓународно ниво. Акции: Судство Гарантирање вработување и унапредување во судството, јавното обвинителство и експертските служби врз основа на заслуги; Заштитни мерки за независноста на судството преку подобрување на системот за оценување, дисциплински мерки и разрешување; Создавање веродостојни податоци за следење на севкупното времетраење на судските постапки; Подобрување на граѓанските и стопанските судови, вклучувајќи ја и реформата на судските постапки, зајакнувањето на ефикасноста на управните судови и органи и комплетирањето на реформата на кривичното право; Зголемување на пристапот до правда за граѓаните (вклучувајќи го и унапредувањето на постојните системи за алтернативно решавање на спорови и бесплатната правна помош); Подобрување на материјално-техничките услови во релевантните институции; Натамошно унапредување на користењето на е-правда од страна на судовите и на сродните институции; Зајакнување на спроведувањето и извршувањето на пресудите и законите; Поддршка за сите државни и недржавни чинители кои работат на унапредувањето на владеењето на правото, вклучувајќи ги и невладините организации, различните здруженија на правници и академските институции. Борба против корупција Подобрување на резултатите од истражните и обвинителските постапки, и ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 23

28 Сектор 2 Владеење на правото и темелни права подобрување на извршувањето на судските пресуди; Натамошно развивање на концептот за интегритет во јавниот и во приватниот сектор; Зајакнување на механизмите за транспарентност и отчетност во јавниот и во приватниот сектор и меѓу политичките партии; Зајакнување на граѓанскиот надзор врз судските органи и органите за спроведување на законите; Подобрување на соработката меѓу различните органи вклучени во борбата против корупцијата; Вклучување на невладиниот сектор и граѓаните во спроведувањето на антикорупциската политика, подобро креирањето јавни политики, мониторинг и евалуација на релевантните државни и недржавни институции; Темелни права Спроведување на Европската конвенција за човекови права (ЕКЧП) и судската практика на Европскиот суд за човекови права, вклучувајќи ја и заштитата од дискриминација, гарантирање на слободата на изразување и мерки за заштита на процедуралните права на приведените лица; Ефективно спроведување на политиките за заштита на ранливите групи, вклучувајќи ги и лицата со попречености (и ментални болести), децата и малцинствата, и зајакнување на услугите во заедницата за ранливите групи; Спречување малтретирање на приведените лица и затворениците и спречување на неказнивоста на прекршителите; Подобрување на условите, стратегиското планирање и управувањето со затворите; Зајакнување на капацитетите на канцеларијата на Народниот правобранител, вклучувајќи ги и капацитетите за унапредување на темелните права и на родовата еднаквост; Зајакнување на заштитата на личните податоци; Зголемување на учеството и вклученоста на недржавните чинители во унапредувањето на почитувањето на темелните права; Зајакнување на меѓуинституционалната соработка во овие области. Внатрешни работи Подобрување на ефикасноста и професионализмот на полицијата; Зајакнување на материјалните и човечките капацитети за борба против криминалот, вклучувајќи ги и организираниот криминал, различните форми на незаконска трговија (дроги, луѓе, итн.), тероризмот, економскиот и сајберкриминалот; Подобрување на институционалните капацитети за ефективно запленување и конфискација на основни средства; Зајакнување на ефикасноста и транспарентноста при користењето на специјалните истражни мерки, зголемување на примената на финансиски истраги и воспоставување на национален модел за финансиски разузнавачки информации; Подобрување на управувањето и спроведувањето на сите аспекти од политиката за азил, вклучувајќи и подобрени капацитети на одделението за азил при Министерството за внатрешни работи, управните судови и сместувачките центри за барателите на азил; Зајакнување на материјалните и човечки капацитети за откривање и спречување илегална миграција, и обезбедување помош за илегалните мигранти и жртвите на ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 24

29 Сектор 2 Владеење на правото и темелни права трговијата со луѓе; Подобрување на капацитетите на Граничната полиција за надзор и детекција на различни форми на прекуграничен криминал; Зајакнување на меѓуинституционалната, прекуграничната и меѓународната соработка во овие области. Показатели: (види Анекс) 2.3. Вид на финансирање Реформите во овој сектор ќе се поддржат преку договори за твининг, услуги, набавки, работи и грантови склучени во рамките на директното и/или индиректното управување со финансиската помош. TAIEX може да се користи за ад хок и краткорочна техничка помош. Користењето буџетска поддршка за секторот може да се земе предвид, но откако државата ќе ги исполни релевантните услови за ваквата поддршка. Финансиската помош во областа внатрешни работи може да се надополни преку повеќекорисничката ИПА II. Освен тоа, помош може да се обезбеди и за кофинансирање на влезниот билет на државата за учество во релевантните агенции и Програмите на Унијата Ризици Недоволни човечки, материјални и технички ресурси за постигнување на целите дефинирани во овој сектор; Отсуство или недоволна независност на институциите, поделбата на власта, слободата на изразувањето и медиумските слободи, и непочитувањето на владеењето на правото; Отсуство на политичка заложба за спроведување на реформите поради, меѓу другото, забавувањето на процесот на пристапување во ЕУ; Ограничен капацитет на релевантните институции; Несоодветна меѓуинституционална координација и соработка; Непостоење на секторски стратегии што ја поткопува кохерентноста на реформскиот процес; Одложувања во спроведувањето на проектите финансирани преку ИПА I. Мерки за ублажување на ризиците Континуирано ставање на демократијата, владеењето на правото и доброто владеење високо на европската агенда; Следење дали на располагање се ставени доволни човечки, материјални и технички ресурси; Условување на помошта со ефективна соработка; Помош за Владата во насока на донесување сеопфатната секторска стратегија/и; Преземање мерки за да се избегнат одложувања во спроведувањето на ИПА I и во отпочнување на проектите финансирани преку ИПА II, заедно со приспособување на проектите од ИПА II на тековните потреби на државата. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 25

30 Сектор 2 Владеење на правото и темелни права 2. Владеење на правото и темелни права Индикатори од НСД Индикатор Извор Основа 2017 цел 2020 цел Намалување на бројот на старите предмети од вкупно времетраење над 3,5 и 10 год. (споредено со претходниот период, како дел од вкупно предмети во судскиот систем) Зголемување на бројот на предмети каде што се користи алтернативно решавање на спорови; број на предмети за коишто се обезбедила правна помош % на јавни службеници кои доставиле декларации за имот и изјави за интерес во согласност со законската обврска; % на случаи каде што не се доставиле декларации и при тоа се изрекле казни % на политички партии што доставиле финансиски извештаи во согласност со законската обврска; % на случаи каде што не се доставиле извештаите и при тоа се изрекле казни Намален број на жалбите за лош третман во затворите и во полициските станици Намалување на бројот на предмети за клевета иницирани во судот; зголемување на бројот на случаи кај медиумите разрешени со алтернативни средства, пример право на одговор и корекција % зголемен државен буџет за имплементацијата на Стратегијата за Роми МФ % зголемен на деца со попречености во ообразованиот систем Зголемена стапка на детекција на незаконско преминување на сите граници % од националното законодавство од областа на азил, миграција, визна политика, граници, судска соработка и организиран криминал усогласен со европското законодавство FRONTEX ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 26

31 Сектор 3 Животна средина ИПА 2 и Националниот стратегиски документ Сектор 3 ЖИВОТНА СРЕДИНА ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 27

32 Сектор 3 Животна средина Секторска анализа Целта на оваа сесија е да се анализира секторот животна средина, онака како што тој е претставен во Националниот стратегиски документ и да се понудат предлози кои би можеле да ја подобрат содржинита на истиот. При правењето на анализата треба да се имаат предвид неколку мошне битни моменти, и тоа: 1) Како истиот тој сектор е прикажан во Стратегијата на Југоисточна Европа 2020, особено во делот на индикаторите (видете и Дел Материјали и презентации), 2) Кои предлог-проекти се веќе испрограмирани во рамките на ИПА 1 (Видете ги соодветните делови од брошурата Каде се парите од ИПА , односно Поглавјето 27 за заштита на животната средина), и 3) Како е поврзан со ударните иницијативи на Европа 2020, особено со Европа со ефикасни ресурси (Видете го Дел Материјали и презентации). За подобро да се искористи времето, оваа активност ќе ја работиме во 4 групи, согласно областите опфатени во нацрт-националниот стратегиски документ, и тоа: 1) Заштита на различните медиуми (вода, воздух, отпад, природа, индустриско загадување, енергија), 2) Инвестиции во управување со вода и отпад, 3) Пилот-мерки за воведување на одржлив развој, и 4) Климатски промени. Откако детално ќе се анализираат сите неопходни страгеиски документи, секоја група треба да одговори на следиве прашања и да ја пополни табелата на следната страница: 1. Кои се главните проблеми во вашиот сектор, 2. Кои решенија ги предлагате? 3. Имате ли соодветен индикатор според кој би се мерел напредокот во соодветната област/тема, и 4. Референца на другите сродни стратегиски документи. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 28

33 Сектор 3 Животна средина ЖИВОТНА СРЕДИНА Проблем Решенија Индикатори Референтност 1. Различни медиуми 2. Инвестиции за управување со вода и отпад 3. Пилот мерки за воведување одржлив развој 4. Климатски промени ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 29

34 Сектор 3 Животна средина Стратегија на Југоисточна Европа 2020 Столб 3 ОДРЖЛИВ РАСТ Индикатор Зголемено отворање на нето претпријатија (нови бизниси годишно) од на ; зголемен извоз на стоки и услуги по глава во регионот од на 4.250; Секундарни цели 9% заштеди на енергија во конечната потрошувачка; Постигнување национални цели во делот за користење на обновлива енергија Бр. Клучни мерки/активности Време Национален орган Димензија J Животна средина Ј.1 Зголемување на капациетот за адаптирање преку подигнување на свеста и едукација за климатските промени (Трансфер на знаење и најдобри практики, изложба на експериментални проекти во областа на земјоделството, шумарството, користењето на водата и енергијата за индивидуалните фармери, кооперативи, јавни приватни партнерства и оператори, општини, локални организации и медиуми). Ј.2. Ј.3 Развој и воспоставување мерки за зголемување на уделот на наводнувано земјиште Развој и воспоставување мерки за зголемување на обемот на годишното пошумување Ј.4 Идентификување чекори и мерки за унапредување на приодот на вода, храна и енергија на национално и трансгранично ниво и разгледување на можностите на започнување на политички процес под водството на РСС за зајакнување на соработката во ЈИЕ во областа на TWRM Ј.5 Проширување на разбирањето на државите од ЈИЕ за создавање поволна средина за приватниот сектор за учество во финансирањето на водната инфраструктура и идентификација на клучните тесни грла во процесот Ј.6 Развој и воспоставување мерки неопходни за имплементација на Рамковниот договорот за регионално интегрално управување со (RIWMFA) МЖС, МЕ, МВР, МЗ, МЗШВ, општини МЗ, ЕЛС, НВО МШ, НВО ЕЛС МВ, ВС, НВО, ЕЛС МВ, ВС, НВО, ЕЛС МВ, МЖС, ВС, НВО ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 30

35 Сектор 3 Животна средина 3. ЖИВОТНА СРЕДИНА 3.1. Опис на потребите и капацитетите во секторот Постигнат е напредок во транспонирањето на законодавството на ЕУ за животна средина и климатски промени, но спроведувањето и примената на ова законодавство е во рана фаза, додека административните капацитети за спроведување на национално и на локално ниво се недоволни. Координацијата меѓу релевантните административни органи е неефективна, а засегнатите страни се недоволно вклучени во процесот на донесување одлуки. Системите за мониторинг и информирање за животната средина треба и натаму да се развиваат. Барањата за заштита на животната средина и климатски промени не се добро интегрирани во процесите за креирање и спроведување на јавните политики во другите области. Сложеното и сеопфатно законодавството на ЕУ во оваа област (повеќе од 200 законодавни акти) ги опфаќа хоризонталните прашања, водите, квалитетот на воздухот, управувањето со отпадот, заштитата на природата, индустриското загадување и управувањето со ризиците, хемиските супстанции, бучавата, шумарството и цивилната заштита. Активностите за справување и приспособување на климатските промени треба да дадат значителен придонес за постигнување на целите од Стратегијата Европа 2020 кои се однесуваат на одржлив раст и ниско-карбонска економија со ефикасни ресурси. Државата треба да ги засили заложбите за усогласување и спроведување на националното законодавство од сите области со законодавството на ЕУ за климатските промени, коешто го вклучува и системот за тргување со емисии на ниво на ЕУ, мониторинг и известување за емисиите на стакленички гасови, намалување на емисиите на стакленичките гасови во секторите кои не учествуваат во системот за тргување со емисии, намалување на флуорирани гасови и супстанциите што ја оштетуваат озонската обвивка, стандарди за ефикасност на возилата, стандарди за квалитетот на горивата, системи за зафаќање и складирање на јаглеродот. Административните капацитети на централно и на локално ниво треба да се зајакнат преку зголемување на бројот и квалификациите на вработените, подобрување на меѓуинституционалната соработка и капацитетите за планирање и спроведување проекти за инвестиции во животна средина. Потребни се поголеми консултации со сите засегнати страни и со другите институции. Во секторот има потреба за собирање и објавување на релевантните податоци. Потребни се значителни финансиски ресурси и инвестиции во инфраструктурата и технологијата за да се воспостават, приспособат, подобрат и модернизираат постројките и инфраструктурата, особено во секторите отпад и води. Инвестициите во секторот се екстремно ниски во споредба со потребите. Проценетите трошоци за постигнување сообразност со релевантното законодавство на ЕУ изнесуваат 2,3 милијарди евра 1 (повеќе од евра по глава на жител и околу 37% од годишната стапка на БДП). Во рамките на ИПА I, овој сектор беше поддржан со околу 100 милиони евра (15% од вкупната финансиска рамка). Севкупниот буџет на Министерството за животна средина и просторно планирање за 2013 година изнесуваше само 15 милиони евра (0,34% од државниот буџет) и тој не е доволен за да се исполнат инвестициските барања од релевантното законодавство на ЕУ. Многу донатори и меѓународни финансиски институции обезбедуваат поддршка за овој 1 Според Националната стратегија за усогласување со законодавството на ЕУ за животната средина (година) ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 31

36 Сектор 3 Животна средина сектор, вклучувајќи ги УНДП, KfW, Светска банка, Швајцарија и многу други меѓународни организации и билатерални донатори. Оттука, координацијата на донаторската помош е од големо значење. Сепак, во следниот период се очекува дека севкупната донаторска помош ќе се намалува и ќе биде ограничена во однос на обемот на финансиските средства и областите во кои ќе се инвестираат овие средства. Во овој сектор донесени се неколку плански документи, односно Националната стратегија за усогласување со законодавството на ЕУ за животната средина и Вториот национален акциски план за животната средина, кои ја даваат основата за Стратегијата за инвестиции во животната средина и различни секторски стратегии за водите, отпадот, природата, воздухот и мониторингот на животната средина. Вториот национален извештај за климатските промени укажува на потенцијалот за ублажување на состојбите во секторот и ја анализира ранливоста и приспособувањето на секторот, утврдувајќи ги целите за намалување и приспособување на климатските промени. Министерството за животна средина и просторно планирање е надлежно за формулирање, спроведување и следење на политиките за животна средина и климатски промени. Дел од законската регулатива за квалитетот на воздухот, управувањето со водите и отпадот, заштитата на природата и бучавата спаѓа во надлежност на општините. Освен Министерството за животна средина, голем број други министерства и органи се директно одговорни за прашањата поврзани со животната средина, вклучувајќи го и Министерството за здравство, Министерството за транспорт и врски, Министерството за економија и Министерството за земјоделство. Треба да се зајакне секторската координација меѓу релевантните институции на централно и на локално ниво, заедно со донесувањето на соодветна рамка за мониторинг на животната средина и климатските промени. Во целина, подготвеноста на секторот за примена на секторскиот приод е во напредна фаза Цели, резултати, акции и показатели Севкупната цел на помошта од ИПА II за овој сектор е подготовка на државата за членство во ЕУ и поддршка на реформите во областите животна средина и климатски промени коишто треба да резултираат во почиста животна средина и подобрен квалитет на животот. Исто така, овие активности ќе придонесат во постигнувањето на целите дефинирани во Стратегијата Европа 2020 за одржлив раст и ниско-карбонска економија со ефикасни ресурси која е отпорна на климатските промени. Во рамките на преговорите за членство во ЕУ ова поглавје се смета за комплексно и налага долгорочно планирање, подготовки и инвестиции. Очекуваните резултати вклучуваат: Усогласено и спроведено законодавството за животна средина и климатски промени во приоритетните области и зајакнати административни капацитети; Подобрени системи за управување со водите и отпадот; Пилот-мерки за воведување одржлив развој и приспособување на климатските промени. Акции: Усогласување созаконодавството на ЕУ за животна средина и климатски промени поддршка за градење капацитети за усвојување, спроведување и примена на законодавство за хоризонтални прашања, животна средина и климатски промени, вклучувајќи и поддршка за граѓанските организации и зголемување на јавната свест, на централно и на локално ниво; ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 32

37 Сектор 3 Животна средина Усогласување и спроведување на законодавството за животна средина и климатски промени во приоритетните области и зајакнување на административните капацитети; Квалитет на водите поддршка за подготовка на планови за управување со речните басени за да се подобри квалитетот на површинските и подземните води, воспоставување на системи за контрола на водата за пиење и системи за управување со поплави; Квалитет на воздухот поддршка за градење капацитети за спроведување и примена на законодавството за квалитетот на воздухот; Управување со отпадот поддршка за градење капацитети за спроведување и примена на законодавството за управување со отпадот, односно за спроведување на Рамковната директива за управување со отпадот; Заштита на природата поддршка за воспоставување на еколошката мрежа Натура 2000; Поддршка за намалување на индустриското загадување преку спроведување на Директивата за емисиите на индустријата; Енергија поддршказа спроведување на стратегиите за енергетска ефикасност и обновливи извори на енергија; Климатски промени поддршка за транспонирање и спроведување на законодавството на ЕУ за мониторинг и известување за емисиите на стакленички гасови, трговијата со емисии, ограничување на флуорирани гасови и супстанции што ја оштетуваат озонската обвивка, стандарди за ефикасност на возилата, стандарди за квалитетот на горивата, и зафаќање и складирање на јаглеродот. Инвестиции во управувањето со водите и отпадот Поддршка за инвестиции во постројки за собирање и третман на отпадни води за големите агломерати (еквивалентно на > жители) во сензитивните области и нивните сливови, во согласност со Директивата 91/271/EEC за третман на отпадните води во урбаните средини; Поддршка за инвестиции во интегрирани системи за управување со отпадните води на регионално ниво, во согласност со Рамковната директива 200/60/EC за управување со отпадот. Пилот-мерки за воведување одржлив развој и климатски промени Поддршка за спроведување мерки за одржливо искористување на природните ресурси; Поддршка за справување и приспособување на климатските промени, на пример, преку поддршка за воведување на технологии за обновливи извори на енергија и ниско ниво на емисии, енергетска ефикасност, активности за намалување на ризикот од катастрофи; Поддршка за постигнување сообразност на индустријата со стандардите за животна средина и трансформација во зелена индустрија. Показатели: (види Анекс) 3.3. Вид на финансирање Реформите ќе се поддржат преку договори за твининг, услуги, набавки, работи и грантови склучени во рамките на директното и/или индиректното управување со финансиската помош. TAIEX може да се користи за ад хок и краткорочна техничка ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 33

38 Сектор 3 Животна средина помош. Користењето на буџетска поддршка за реформите во овој сектор може да се земе предвид, но откако државата ќе ги исполни релевантните услови за ваквата поддршка. Активностите од втората приоритетна област може да се поддржат преку инструментот за заедничка помош за поддршка на проектите во европските региони (JAЅPERЅ). Регионалната соработка најдобро може да се поддржи преку повеќекорисничката ИПА. Поддршка може да се обезбеди за кофинансирање на влезниот билен на државата за учеството во соодветните Програми на Унијата. Инвестициската рамка за Западен Балкан може да се користи за издавање гаранции за заеми за инвестиции поврзани со справувањето со климатските промени, енергетски инфраструктури и комплетирање на инвестициите во еколошката инфраструктура. Поддршката за енергетската ефикасност може да се надополни со средства од повеќекорисничката ИПА. TAIEX може да ја надополни финансиската помош за усогласување со законодавство на ЕУ. Регионалната мрежа за животна средина и климатски промени (ECRAN) може да послужи како форум за дискусија на овие теми. Намалувањето на ризикот од катастрофи може да се поддржи преку повеќекорисничките програми за цивилна заштита и превенција од катастрофи Ризици Недоволна политичка поддршка за развој на овој сектор; Недоволна одржливост на проектите и инвестициите; Недоволни административни капацитети за спроведување и примена на законодавството за животна средина и климатски промени на централно и на локално ниво; Недоволни финансиски ресурси за спроведување и кофинансирање на активностите; Недоволно вклучување на засегнатите страни во процесот на донесување одлуки; Недоволно интегрирање на барањата за акции за животната средина и климатските промени во креирањето и спроведувањето на политики во другите области. Мерки за ублажување на ризиците Важноста на секторот животна средина и климатски промени за ЕУ агендата треба континуирано да се пренесува преку ПДВН и другите канали. Тесно следење на спроведувањето на претходно развиените програми за градење административни капацитети. Доколку е потребно, поставување јасни и прецизни услови за одржливоста на проектите; Континуирана работа на зголемување на капацитетите за среднорочно буџетско планирање за да се обезбедат соодветни финансиски ресурси за секторот животна средина и климатски промени; Одржување и натамошно зајакнување на тековната практика за вклучување на засегнатите страни и на јавноста во проектните активности и во мониторингот на спроведувањето на програмите за да се гарантира соработка и консензус; Воведување на политиката за животна средина и климатски промени во главните општествени текови и другите секторски политики. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 34

39 Сектор 3 Животна средина 3. Животна средина Индикатори од НСД Индикатор Извор Основа 2017 цел 2020 цел Зголемување на територијата на системите за собирање на комуналниот отпад во Северниот и Североисточниот регион Намалување на количините на биоразградлив отпад во депониите од Северниот и Североисточниот регион во споредба со 2013 Зголемување на бројот на домаќинства поврзани со канализационите системи Зголемување на бројот на домаќинства поврзани со пречистителни станици за вода за агломерации на жители Намалување на емисиите на гасови со ефект на стаклена градина во тони на CO2 еквивалент годишно Зголемување на процентот електрична енергија произведена од обновливи извори во вкупното производство Зголемено усогласување на законодавството со правото на ЕУ и имплементацијата Комплетна функционалност на инспекторатот на МЖСПП со веродостојна евиденција и ефективен механизам за казнување. ДЗСи 70 % (2012) МЖСПП ДЗСи МЖСПП ДЗСи 60 % (2011) МЖСПП ДЗСи 12 % (2010) МЖСПП МЖСПП ДЗС 21,8 % (2009) Европска 64 % (2012) Комисија МЖСПП ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 35

40 Сектор 4 Транспорт (и енергија) ИПА 2 и Националниот стратегиски документ Сектор 4 ТРАНСПОРТ (И ЕНЕРГИЈА) ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 36

41 Сектор 4 Транспорт (и енергија) Секторска анализа Целта на оваа сесија е да се анализира секторот Транспорт, онака како што тој е претставен во Националниот стратегиски документ и да се понудат предлози кои би можеле да ја подобрат содржинита на истиот. Сметавме дека треба да се анализира и секторот Енергија иако Европската комисија не го има вклучено како посебен сектор. При правењето на анализата треба да се имаат предвид неколку мошне битни моменти, и тоа: 1) Како истиот тој сектор (вклучувајќи го и секторот Енергија) е прикажан во Стратегијата на Југоисточна Европа 2020, особено во делот на индикаторите (видете и Дел Материјали и презентации), 2) Кои предлог-проекти се веќе испрограмирани во рамките на ИПА 1 (Видете ги соодветните делови од брошурата Каде се парите од ИПА , односно Економските критериуми, Поглавјето 14 за транспортна политика,поглавјето 15 за Енергија и Поглавје 21 за Трансевропски транспортни мрежи), и 3) Како е поврзан со ударните иницијативи на Европа 2020, особено со Европа со ефикасни ресурси (Видете го Дел Материјали и презентации). За подобро да се искористи времето, оваа активност ќе ја работиме во 4 групи, согласно областите опфатени во нацрт-националниот стратегиски документ, и тоа: 1) Хоризонтални прашања, 2) Патна инфраструктура, 3) Железничка инфраструктура, и 4) Енергија. Откако детално ќе се анализираат сите неопходни страгеиски документи, секоја група треба да одговори на следиве прашања и да ја пополни табелата на следната страница: 1. Кои се главните проблеми во вашиот сектор, 2. Кои решенија ги предлагате? 3. Имате ли соодветен индикатор според кој би се мерел напредокот во соодветната област/тема, и 4. Референца на другите сродни стратегиски документи. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 37

42 Сектор 4 Транспорт (и енергија) ТРАНСПОРТ (И ЕНЕРГИЈА) Проблем Решенија Индикатори Референтност 1. Хоризинтални прашања 2. Патна инфраструктура 3. Железничка инфраструктура 4. Енергија ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 38

43 Сектор 4 Транспорт (и енергија) Стратегија на Југоисточна Европа 2020 Столб 3ОДРЖЛИВ РАСТ Индикатор Зголемено отворање на нето претпријатија (нови бизниси годишно) од на ; зголемен извоз на стоки и услуги по глава во регионот од на 4.250; Секундарни цели 9% заштеди на енергија во конечната потрошувачка; Постигнување национални цели во делот за користење на обновлива енергија Бр. Клучни мерки/активности Време Национален орган Димензија H Енергија H.1 Зголемено ефикасно користење на енергијата преку постигнување минимум 9% заштеда до 2018 г. Согласносно обврските преземени од Енергетската заедница (Имплементација на националните Акциски планови до 2018 г. и обезбедување законска рамка и финансиски ресурси, пр. Агенции за енергетска ефикасност, други релевантни институции, приватни и јавни фондови за инвестиции мерки за создавање пазар на енергетски услуги итн. Воведување критериум за енергетска ефикасност кај јавните набавки на стоки и услуги; Реновирање на јавните згради на ниво на 2% годишно за да се постигне минимумот ниво на енергетска ефиканост согласно Препораката на Советот на ЕУ за донесување директива за енергетска ефикасност. H.2 Постигнување на национален удел на обновлива енергија во бруто финална енергетска потрошувачка до 2020 согласно целите утврдени во 2012 г. (Овозможување приоритетен пристап или гарантиран пристап до мрежата за обновлива енергија; донесување и спроведување Националните акциски планови до 31 декември 2020 г.; Поедноставување и забрзување на постапките за авторизација за фабрики и мрежи на обновила енергија; Воведување и/или ревидирање (доколку е потребно) постоечките шеми за поддршка на обновили енергии за да се обезбеди континуитет и стабилност за инвеститорите. H.3 Развој на инструменти за информирање и зајакнување на потрошувачите за да се постигнат промени во однесувањето со што ќе дојде до поголема акумулација, исплатливост и безбедност H.4 Создавање клима за инвестиции и стимулирање развој на енергетска инфраструктура (имплементација на група мерки кои подразбираат: забрзано и координирано издавање дозволи и лиценци за нови енергетски инвестиции, координирани регулаторни овластувања и координирани МЛС, МОН МЖС, ЕЛС ЈН МЕ, ПА, градови, ЕВН, РКЕ МСЗ, ЗП, НВО МЕ, РКЕ, ЕВН, МФ, ЦФЦД, ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 39

44 Сектор 4 Транспорт (и енергија) тарифни методологии, поддршка за релевантни фондови на ЕУ; постепено укинување на регулацијата на цените за големите потрошувачи согласно Договорот и мерки на министерскиот совет; Донесување цени кои целосно ги одразуваат трошоците на снабдувањето за сите тарифни корисници согласно Договорот и мерките на министерскиот совет; Имплементација на проекти на Енергетската заедница донесени од Советот на министри во октомври 2013 г.). H.5 Развој на инструменти џза создавање функционален пазар на енергија на ЈИЕ кој би об езбедил исплатлив и рационален производ; Елиминирање на субвенциите за енергија и нивна замена со безбедни прагови за ранливи групи на потрошувачи. H.6 Комплементирање на тековната соработка во областа на енергетиката на во регионот, особено зајакнување на соработката со парламентарците, намалувањето на емисиите на стакленички гасови и одржливиот енергетски развој преку имплементација на одржлива регионална иницијатива за енергетски развој (SEDRI). Димензија I Транспорт I.1 Инфраструктура Подобрување на стапката на искористеност на транспортната инфраструктура он Сеопфатната мрезжа на SEETO преку отстранување на физичките и нефизичките тесни грла и прекуграничните пречки; Зголемено користење на ITS во транспортниот сектор. I.2 Операции Усогласување со ЕУ рамката за транспорт заради создавање услови на заедничкиот пазар како и безбедносни стандарди и либерализација на железничките услуги; Воведување мерки заради зајакнување на конкуренцијата кај мултимодалните, железничките и пристанишните оператори. I.3 Развој и воведување мерки за намалување на потрошувачката на енергија и трошоците по единица транспортна услуга (како и воведувањето на природниот гасво комерцијалниот патен и воден сообраќај; Зголемување на уделот на електричен транспорт во урбаните области и олеснување на велосипедизмот). АПИ МЕ, МТСП, РКЕ, ЗП МE, МЖС, Парл. НВО ЕЛС МТ, МФ, МЕ, ЗТ МТ, МФ, МЖ, ЗТ МТ, МЖ, градови I.4 Ко-модален удел Подобрување на уделот на железниќни и воден транспорт во употреба МФ, МТ, I.5 Олеснување на воздушниот транспорт Имплементација на JSPA-иницијативата како и Single МТ, АВП European Sky ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 40

45 Сектор 4 Транспорт (и енергија) 4.ТРАНСПОРТ 4.1.Опис на потребите и капацитетите во секторот Географската локација на земјата придонела за развој на меѓународен сообраќај долж два пан-европски коридори: коридорот X (север-југ) и коридорот VIII (исток-запад). Секторот транспорт вклучува железнички, патен, копнено-воден и воздушен сообраќај и интермодален транспорт. Патниот сообраќај, според обемот и бројот на стоки и патници кои се превезуваат, е доминантен во однос на железничкиот сообраќај. Државата има два меѓународни аеродроми (Скопје и Охрид), кои се дадени на управување со концесија за период од 20 години. Копнено-водниот сообраќај се одвива само на Охридското Езеро и директно придонесува за развој на туризмот. Во просек, за секторот транспорт Владата троши 7% од БДП. Воспоставувањето интегриран транспортен систем ќе го подобри економскиот раст, ќе ја зголеми конкурентноста на компаниите преку пристап до добри транспортни мрежи и ќе ја подобри мобилноста на луѓето и стоките преку подобри транспортни услуги. Министерството за транспорт и врски е надлежно за креирање и спроведување на транспортната политика, вклучувајќи ги и националните стратегии и акциски планови, контролата и примената на релевантното законодавство. Во рамките на Министерството се воспоставени Државниот инспекторат за транспорт, Управата за безбедност во железничкиот сообраќај и Охридската капетанија, кои се надлежни за следење на спроведувањето на соодветните закони и правила. Железничката инфраструктура и превозот се под надлежност на две јавни претпријатија во државна сопственост, додека со националната патна мрежа управува новооснованото јавно претпријатие за државни патишта. Националната стратегија за транспорт ( ) предвидува спроведување на потребните реформи во секторот во согласност со дефинираните национални приоритети и обврските што произлегуваат од Националната програма за преземање на европското законодавството (НПАА). Оваа стратегија ги дефинира главните инвестициски приоритети во секторот, земајќи ја предвид мрежата TEN-T и фокусирајќи се на изградбата, реконструкцијата, обновата и модернизацијата на патната и на железничката инфраструктура, која е дел од сеопфатната мрежа на Транспортната опсервација на ЈИЕ, во насока на целосно поврзување на државата со трансевропските транспортни оски. Во рамките на ИПА I, овој сектор беше поддржан со околу 100 милиони евра (15% од вкупната финансиска рамка). Поддршката од ИПА I се однесуваше на развојот на Коридорот X, со значителна поддршка од националниот буџет и меѓународните финансиски институции (ЕИБ, ЕБОР и СВ). ИПА компонентата III направи значајни заложби за воспоставување континуитет и редослед на проектите, на кој треба да се надоврзе поддршката од ИПА II. Помошта во овој сектор ќе се надоврзе на постојната Национална стратегија за транспорт која обезбедува добра основа за развој на секторот и примена на секторскиот приод. Во моментов, програмата за обнова на локалната и регионалната патна мрежа се финансира преку ЕБОР и Светската банка. Исто така, ЕБОР обезбедува поддршка и за железничкиот сектор и за воздухопловната навигација. Правната рамка, во голема мера, е воспоставена, но потребно е натамошно усогласување, особено во областа на безбедност на патиштата, одржување на патиштата и законодавството за железницата. Поддршката за регулаторните тела и комитети мора да продолжи во насока на независно функционирање и операбилност. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 41

46 Сектор 4 Транспорт (и енергија) Потребни се натамошни заложби за развој на капацитетите за стратегиско планирање, координација меѓу релевантните тела и подготовка на рамката за мониторинг, коишто се сметаат за предуслов за примена на секторска програма за поддршка. Подготвеноста на секторот за примена на секторскиот приод е во напредна фаза Цели, резултати, акции и показатели Севкупната цел на помошта од ИПА II во овој сектор е да се поддржи развојот на модерна, безбедна и еколошка транспортна мрежа и да се усогласи и спроведе националното законодавство за транспорт со законодавството на ЕУ. Очекуваните резултати вклучуваат: Усогласено и спроведено национално законодавство за транспорт со законодавството на ЕУ; Зајакнати административни капацитети; Подобрени железничка и патна инфраструктура во урбаните средини, како дел од сеопфатната мрежа на Транспортната опсервација на ЈИЕ; Зголемена соработка со соседните држави. Акции: Хоризонтални прашања Поддршка за усогласување на националното законодавство за транспорт со законодавството на ЕУ и развој на потребните институционални структури за спроведување и примена на законите; Поддршка за воспоставување на потребната инфраструктура за забрзување на развојот на интермодалниот транспорт; Поддршка за подготовка на проектната документација за комплетирање на сеопфатната мрежа на Транспортната опсервација на ЈИЕ; Поддршка за консолидација на националната транспортна политика и вклучување на недржавни чинители во овој процес; Поддршка за еколошки транспорт во урбани средини. Патна инфраструктура Изградба и/или реконструкција, обнова и модернизација на патната инфраструктура (како дел од сеопфатната мрежа на Транспортната опсервација на ЈИЕ) со посебен фокус на подобрување на безбедноста на патиштата и овозможување синергии со натамошниот развој на телекомуникациските инфраструктури (мерка за намалување на трошоците); Поддршка за соработка со сите држави вклучени во развојот на главните коридори, особено во поглед на прекуграничниот транспорт на стоки; Поддршка за развој на соодветни оперативни планови за одржување на постојната и новоизградената патна мрежа за сите категории друмски сообраќај. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 42

47 Сектор 4 Транспорт (и енергија) Железничка инфраструктура Изградба и/или реконструкција, обнова и модернизација на железничката инфраструктура (како дел од сеопфатната мрежа на Транспортната опсервација на ЈИЕ) со посебен фокус на подобрување на безбедноста и електрификацијата на железничкиот сообраќај, создавање железнички сообраќај кој е конкурентен и атрактивен модел за превоз на патници и овозможување синергии со натамошниот развој на телекомуникациските инфраструктури (мерка за намалување на трошоците). Показатели: (види Анекс) 4.3. Вид на финансирање Реформите ќе се поддржат преку договори за твининг, услуги, набавки, работи и грантови спроведени во рамките на директното и/или индиректното управување со финансиската помош. TAIEX може да се користи за ад хок и за краткорочна техничка помош. Помошните активности може да се финансираат преку заедничката помош за поддршка на проекти во европските региони (JASPERS). Инвестициската рамка за Западен Балкан може да се користи за давање гаранции за заеми за инвестиции во инфраструктурата. Регионалната соработка и координација ќе се поддржат преку релевантните регионални институции и форуми и преку повеќекорисничката ИПА Ризици Недоволни финансиски ресурси за спроведување на проектите; Непостоење на соодветно стратегиско планирање; Непостоење планови за одржување и недоволно распределени финансиски ресурси за таа цел; Отсуство на координација и соработка меѓу институциите; Ограничен капацитет на релевантните институции и агенции и на другите корисници; Недоволна посветеност на соседните земји за спроведување на агендата на Транспортната опсервација на ЈИЕ и TEN-T. Мерки за ублажување на ризиците Поддршка за транспарентност и проток на информации меѓу засегнатите страни; Поддршка за координација и соработка меѓу институциите; Поддршка за изградба на капацитетите на релевантните институции, агенции и на другите корисници; Барање посветеност од соседните држави за исполнување на агендата на Транспортната опсервација на ЈИЕ и TEN-T преку регионални форуми; Развивање рамка за спроведување на секторскиот приод. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 43

48 Сектор 4 Транспорт (и енергија) 4. Транспорт Индикатори од НСД Индикатор Извор Основа 2017 цел 2020 цел Вкупниот товарен транспорт во земјата (копнен) ќе се зголеми (тон-км/бдп) Евростат (2007) Обемот на патничкиот сообраќај (железнички превоз) ќе го ДЗС зголеми бројот на патници Обемот на товарниот сообраќај (железнички превоз) ќе се зголеми за превоз на стоки ДЗС 2.770,000тони/год. (2011) Бројот на жртви во сообраќајот ќе се намали ДЗС 172 (2011) Бројот на жртви во железнички несреќи ќе се намали Еуростат 25 (2012) Обемот на легислативата што е на сила и се спроведува е во согласност со законодавството на ЕУ и ќе се зголеми Извештај за напредокот ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 44

49 Сектор 5 Конкурентност и иновации ИПА 2 и Националниот стратегиски документ Сектор 5 КОНКУРЕНТНОСТ И ИНОВАЦИИ ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 45

50 Сектор 5 Конкурентност и иновации Секторска анализа Целта на оваа сесија е да се анализира секторот Конкурентност и иновации, онака како што тој е претставен во Националниот стратегиски документ и да се понудат предлози кои би можеле да ја подобрат содржинита на истиот. При правењето на анализата треба да се имаат предвид неколку мошне битни моменти, и тоа: 1) Како истиот тој сектор е прикажан во Стратегијата на Југоисточна Европа 2020, особено во делот на индикаторите (видете и Дел Материјали и презентации), 2) Кои предлог-проекти се веќе испрограмирани во рамките на ИПА 1 (Видете ги соодветните делови од брошурата Каде се парите од ИПА , односно Економските критериуми, Поглавјата за слободно движење на стоки, услуги, капитал и работници (1-4), Поглавјето 5 за јавни набавки, Поглавјето 8 за конкуренција, Поглавје 20 за претпријатија и индустриска политика, Поглавје 25 за наука и истражување и Поглавје 26 за образование и култура, и 3) Како е поврзан со ударните иницијативи на Европа 2020, особено со Дигитална агенда за Европа, Унија на иновации и Индустриска политика за ера на глобализација (Видете го Дел Материјали и презентации). За подобро да се искористи времето, оваа активност ќе ја работиме во 4 групи, согласно областите опфатени во нацрт-националниот стратегиски документ, и тоа: 1) Правна и институционална средина за деловно работење, 2) Конкурентен приватен сектор, 3) Локална и регионална конкурентност, и 4) Иновации. Откако детално ќе се анализираат сите неопходни стратегиски документи, секоја група треба да одговори на следиве прашања и да ја пополни табелата на следната страница: 1. Кои се главните проблеми во вашиот сектор, 2. Кои решенија ги предлагате? 3. Имате ли соодветен индикатор според кој би се мерел напредокот во соодветната област/тема, и 4. Референца на другите сродни стратегиски документи. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 46

51 Сектор 5 Конкурентност и иновации КОНКУРЕНТНОСТ И ИНОВАЦИИ Проблем Решенија Индикатори Референтност 1. Правна и институционална средина за деловно работење 2. Конкурентност на приватниот сектор 3. Локална и регионална конкурентност 4. Иновации ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 47

52 Сектор 5 Конкурентност и иновации Стратегија на Југоисточна Европа 2020 Столб 1ИНТЕГРИРАН РАСТ - Индикатор Зголемена интрарегионална размена на стоки од милиони на милиони; зголемени СДИ во регионот од милиони на милиони Бр. Клучни мерки/активности Време Нац. орган Димензија А Област на слободна трговија А.1 Либерализација на трговијата со земјоделски производи преку елиминација на преостанатите тарифи и квоти 2014 МЗ и МТ А.2 Елиминација на дисторзивните нетарифни пречки (санитарни и фитосанитарни) и непотребните МЗ и МТ технички трговски пречки А.3 Олеснување на трговијата со помош на алатки за транспарентност и поедноставување на МТ тпроцедурите поврзани со размената. А.4 Подобрување на интерконективноста на Царината преку воведување методи кои не бараат МТ користење во регионалната трговија. А.5 Либерализација на интеррегионалната размена на услуги преку намалување на рестриктивните МТ мерки и политики. А.6 Олеснување на слободниот проток на инвестиции преку координација на инвестициските политики МЕ и промоција на инвестиции и преку подобра заштита на инвеститорите и инвестициите. А.7 Олеснување на слободното движење на експертите, професионалците и квалификуваните работници МТ, МТСП Димензија B Конкурентна економска средина B.1 Зајакнување на правилата за конкуренција преку создавање слободна трговска зона без заштитни МТ инструменти во регионот. B.2. Зајакнување на заштитата на трговските марки во регионот МЕ, МП B.3 Создавање на целосно либерализиран пазар на јавни набавки во регионот МЕ, ЈН Димензија C Интеграција во глобалната економија C.1 Подобрен пристап на пазарот преку заокружување на зоната на дијагонална кумулација и МТ хармонизација на MFN-царините во регионот C.2 Воспоставување на инвестициски концепт заради зајакнување на учеството во регионалните МЕ потрошувачки синџири и на глобалните потрошувачки мрежи. C.3 Усогласување на напорите за промоција на реформите на бизнис климата МЕ ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 48

53 Сектор 5 Конкурентност и иновации Столб 2 ПАМЕТЕН РАСТ - Индикатор Зголемен БДП по вработено лице од на ; дополнителни висококвалификувани луѓе во работната сила на регионот Бр. Клучни мерки/активности Време Нац.н орган Димензија Е Истражување, развој и иновации Е.1 Воспоставување Фонд за извонредност во истражувањето МН Е.2 Воспоставување програма за трансфер на технологии МН Е.3 Воспоставување регионален фонд за нетехнички иновации со директни пазарни проспекти МЕ Е.4 Создавање на регионален натпревар од типот на тројно хеликс партнерство со медиумски опфат МЕ, МН Димензија G Културните и креативните сектори G.1 Љубљански процес- Натамошна интегрирана рехабилитација на културното наследство МКТЕ G.2 Градење капацитети за натамошен развој на интегрирана методологија и обезбедување средства МКТЕ G.3 Воспоставување регионален механизам за за соработка во аудиовизуелниот сектор 2016 МКТЕО G.4 Поттикнување активна соработка меѓу тела за филмска политика, јавните радиондифузери, 2016 МКТЕО продукциските и дистрибутивните компании G.5 Воспоставување на регионален механизам за соработка меѓу музеите заради модернизација и подобрено функционирање на менаџментот 2015 МКЕТ G.6 Воспоставување регионален инкубатор за дизајн МК, МЕ G.7 Развој на систем на статистика за културата и креативните индустрии во регионот, споредлив со ЕУ индикаторите МКЕ, ДЗС Столб 3ОДРЖЛИВ РАСТ - Индикатор Зголемено отворање на нето претпријатија (нови бизниси годишно) од на ; зголемен извоз на стоки и услуги по глава во регионот од на 4.250; Секундарни цели 9% заштеди на енергија во конечната потрошувачка; Постигнување национални цели во делот за користење на обновлива енергија Бр. Клучни мерки/активности Време Нац. орган Димензија К Конкурентност К.1 Развој на регионални активности во поддршка на развојот на МСП, вклучувајќи ги кластерите и врските на СДИ со МСП; Мапирање на бизнис инфраструктурата и услугите во нивна поддршка; Воспоставување регионални програми за поврзување на СМП со СДИ и градење капацитети на провајдерите за да одговорат на потребите за вештини и знаење на бизнисот со потенцијални можности за раст особено на бизнисите кои можат да тргуваат внатре во внатрешниот пазар на ЕУ МЕ, МОН, МСП, Агенции ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 49

54 Сектор 5 Конкурентност и иновации К.2 Развој на регионални развојни синџири преку секторски акции, вклучувајќи пилот-проекти (преку спроведување на анализа на регионаен вредносен синџир; Создавање регионални работни групи за сите клучни сектори, Имплементација на регионален проект за зајакнување на конкурентноста на сите клучни сектори). К.3 Преземање заеднички регионални активности за поддршка на поголем пристап до финансии и интеграција на пазарот на капитал преку имплементација на регионалните финансиски инструменти (EFSE, Green for Growth, EDIF); Олеснување на регионални настани за раните фази на потфатите; Иницирање акции за илустрирање на подготвеност за инвестициски активности; Интеграција на регионалниот пазар на капитал; Почетна обука и создавање култура на создавање нови потфати преку обука и менторирање со пристапот до финансии, особено кај младите и жените; Развој на регионална соработка, вмрежување и размена на добри практики во соработка со Евроспката мрежа на претпријатија со посебен фокус на фирмите со висок раст и искористување на средствата од заедницата на дијаспората. К.4 Воведување benchmarking на развојот на МСП; Потпирање врз усогласени податоци за МСП (преку создавање база на податоци на претпријатија, benchmarking на развојот на МСП и на политиката, почесто оценување на секторите; Создавање регионален бренд за МСП). К.5 Координирање на напорите за подобрување на бизнис интегритетот со CSR-рангирање и со најдобри практики преку развој на регионални правилник за бизнис-интегритет; Воспоставување на регионален форум за бизнис интегритет; Развој на регионално CSR-рангирање за компании; и Споделување на најдобрите практики од реформата. К.6 Промоција на соработка на полето на политиката на конкуренција (со основање на мрежа на тела за конкуренција и тело за координација; развој на регионални правилници за транспарентрноста на државната помош; развој на заедничка методологија за peer-reviewing), анти-труст политики, (политики кои ја згоилемуваат економската ефикасност со тоа што ги спречуваат фирмите да не ја попречуваат конкуренцијата) и мрежни политики (политики кои поттикнуваат конкуренција преку дерегулирање на мрежните индустрии). К.7 Зајакнување на координацијата на даночната политика преку имплементација на правилници за најдобри практики (развој на правилници за најдобри даночни практики; преговарање договори за избегнување двојно оданочување). К.8 Индустриските и инвестициските политики и активности ги одразуваат вештините, вклучувајќи ги и поинтелигентните вештини преку кои може да се исполнат променливите товари врз екомонијата МЕ, МСП МЕ, МФ, МО, Берза 2015 базата МЕ, МСП МЕ МЕ, КЗК МФ МЕ МФ ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 50

55 Сектор 5 Конкурентност и иновации 5. КОНКУРЕНТНОСТ И ИНОВАЦИИ 5.1. Опис на потребите и капацитетите во секторот Подобрувањето на социо-економскиот развој преку економски раст и создавање работни места е приоритетна цел и на ИПА II и на Владата. Помошта во овој сектор ќе ги подобри условите за конкурентност и за создавање работни места, преку инвестиции и градење капацитети. Правната и институционалната средина треба да се зајакнат за да продолжат да го поддржуваат растот и развојот на бизнисите во државата. Ова подразбира континуирани заложби за градење ефективен судски систем и јавна администрација, зајакнување на агенциите и регулаторните тела, поголема флексибилност на пазарот на трудот, и зголемување на вештините и продуктивноста. Потребно е натамошно усогласување на националното законодавство со законодавството на ЕУ, одржливо градење на институциите за развој на приватниот сектор и подобрување на спроведувањето на договорите и безбедноста на сопственичките права за да се зајакне правната сигурност на економските оператори и да се привлечат странски директни инвестиции. Постигнат е одреден успех во привлекувањето странски директни инвестиции и забележани се подобрувања во регулаторната средина за почнување и водење бизниси. Одреден напредок е забележан во однос на слободното движење на стоки, работна сила, услуги и капитал. За да ја подобрат конкурентноста на своите економии, сите држави од Западен Балкан ќе подготват национални акциски планови за спроведување на Стратегијата ЈИЕ 2020, која ќе се ажурира и ќе се следи секоја година. Работата на спроведувањето на Стратегијата ЈИЕ 2020 се надоврзува на одреден број постојни стратегии и политики во различните сектори на економијата (и соодветно на тоа, во секторите дефинирани во рамките на ИПА) и е наменета како начин за утврдување приоритети за постигнување на целите за раст на секоја држава одделно и на регионално ниво. Во тој контекст, државите и натаму ќе можат да ја користат помошта од повеќекорисничката ИПА во областа трговијата, во рамките на ЦЕФТА. Исто така, спроведувањето на регионалната стратегија за истражувања, развој и иновации треба да има приоритет во однос на инвестициите во оваа област. Стратегиските заложби на секоја држава одделно треба да се гледаат во контекст на приодот на ЕУ за зајакнато економско владеење кој ќе се применува од 2014 година. Република Македонија ќе подготви годишна програма за структурни реформи и конкурентност, која ќе биде доставена до Европската комисија заедно со макроекономска и фискална програма. Европската комисија ќе ја оцени оваа програма и ќе даде препораки. Ваквиот сеопфатен приод кон конкурентноста, а посебно координацијата меѓу различните сектори важни за конкурентноста (транспорт, енергетика, вработување, образование, итн.), ќе обезбеди подобри резултати на конкретните акции. Конкурентноста на приватниот сектор треба да се зајакне преку различни мерки. Малите и средните претпријатија (МСП) претставуваат 99% од сите компании и 75% од вработувањата и оттука тие се од клучно значење за конкурентноста. Сепак, политичката рамка за поддршка на МСП останува некомплетна. Во моментов постои ограничена донаторска поддршка или јавна поддршка преку Агенцијата за претприемништво, која обезбедува кофинансирање на услугите за бизнисите. Поддршката наменета за новите бизниси и бизнис инкубаторите е недоволна, и затоа потребни се шеми за микро-заеми и гаранции и други видови финансиска и нефинансиска поддршка за МСП. МСП треба да ги развиваат потребните капацитети, ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 51

56 Сектор 5 Конкурентност и иновации вклучувајќи и преку стимулирање иновации со примена на ИКТ, за да се справат со пазарните притисоци од ЕУ и од регионот. Мерките за поддршка на проширување на компаниите треба да се зајакнат. Субвенциите за консултации, финансиска и професионална поддршка за одржливост треба да станат главната форма на владината поддршка за МСП. Системот со ваучери треба да се зајакне. Надворешните извори на финансии за МСП, вклучувајќи и банкарските заеми, значително се намалија поради кризата. Треба да се развијат дополнителни извори за финансирање, особено за микрокомпаниите, бидејќи оваа поддршка во 2010 година изнесуваше само 2,5% од БДП. Исто така, треба да се предвиди поддршка за лансирање бизнис ангелска мрежа и за создавање поволни услови за надворешно финансирање на основачкиот капитал. 2 Потребно е формирање или зајакнување на гаранциски фондови за МСП за унапредување на инвестициите во приватниот сектор. Владата поддржува истражувања и развојни активности за иновации и за постигнување конкурентност на извозните пазари. Владата ги зголемува иновативните капацитети на МСП преку Фондот за иновации и технолошки развој, но потребни се поголеми заложби. Треба да се развијат и да се зајакнат јавно-приватните форуми за консултации. Локалната и регионалната конкурентност треба да се зајакнат преку заеднични и координирани заложби. Конкурентноста во државата се карактеризира со регионални диспаритети и намален број на население во руралните области. Владата преземала одредени активности за да обезбеди стабилност, да ја намали сиромаштијата и да ја зголеми конкурентноста преку поддршка на клучните сектори, како што е туризмот. Потребни се натамошни заложби за намалување на диспаритетите и развој на подобра инвестициска клима, преку развивање локални услуги и инфраструктура со подобар квалитет во неразвиените сектори и региони. Во рамките на ИПА I, овој сектор беше поддржан со околу 23 милиони евра (4% од вкупната финансиска рамка). Помошта од ИПА II за овој сектор значително ќе се зголеми и ќе се програмира во согласност со клучните национални стратегии по сектори, посебно Стратегијата за индустриска политика ( ), Стратегијата за иновации ( ), Националната стратегија за одржлив развој ( ) и Националната програма за научни истражувања и развој ( ). Потребно е да се обезбеди вклученост на недржвните чинители и на граѓаните преку системски социјален дијалог и јавно-приватни партнерства. Потребно е натамошно зајакнување на севкупната институционална рамка во секторот, за да се примени секторскиот приод. Различните стратегии кои постојат во овој сектор и коишто се делумно заборавени или се преклопуваат треба да се консолидираат и да бидат покохерентни. На среден рок, подготовката на неколку секторски програми за поддршка може да бидат корисни за овој сложен сектор Цели, резултати, акции и показатели Општатацел на помошта од ИПА II во овој сектор е зајакнување на правната и институционалната средина за функционирање на бизнисите, вклучувајќи го и спроведувањето на законодавството за внатрешниот пазар, подобрувањето на конкурентноста на стопанството на национално и на локално ниви, зголемувањето на странските директни инвестиции, извозот и диверзификацијата, и постигнувањето одржлив економски раст и реална конвергенција со ЕУ. 2 Види: ИНДЕКС на политиката за МСП, декември 2012 година. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 52

57 Сектор 5 Конкурентност и иновации Очекуваните резултати вклучуваат: Подобрена правна и институционална рамка и функционирање на постапките во областите државна помош, конкурентност, финансиски услуги, лиценцирање, трговско право, интелектуална сопственост, итн.; Зајакнат процес на донесување одлуки што се темелат на докази; Подобар пристап до финансиски и советодавни услуги за бизнисите; Зголемен и диверзифициран потенцијал за извоз на бизнисите; Подобрено економско владеење и инфраструктура за бизнисите, посебно на локално ниво. Акции: Правна и институционална средина за функционирање на бизнисите Поддршка за подобрување на правната, регулаторната и институционалната средина, преку поедноставување на законодавството, намалување и насочување на административните постапки; Градење капацитети и регулаторно приспособување на јавната администрација/другите релевантни органи за поддршка на бизнисите, за да се обезбедат ефикасни услуги за бизнисите, подобро спроведување на договорите, подобар пристап до финансии, да се намалат пазарните поместувања, да се заштити приватната сопственост, да се подобри функционирање на Катастарот и да се заштитат индустриските права; Поддршка за донесување одлуки што се темелат на докази, административни регистри и сметководствени стандарди, воспоставување на потребните административни предуслови за слободно движење на стоки и услуги, подобрени механизми за мониторинг и евалуација; Поддршка за примена на принципите за еднакви можности и недискриминација; Натамошен развој на механизми за соработка меѓу јавниот и приватниот сектор. Конкурентност на приватниот сектор Шеми на поддршка за подобрување на пристапот до финансии за бизнисите и зајакнување на финансиското посредување; Поддршка за советодавни услуги и обуки за компаниите, за да ја зголемат нивната конкурентност и потенцијалот за извоз; Поддршка за спроведување на Националната стратегија за иновации и Националната програма за структурни реформи и конкурентност; Поддршка за зајакнување на истражувачките и развојните дејности преку инвестиции и зајакнување на капацитетите и преку поврзување на истражувачките институции со бизнисите; Поддршка за интернационална размена на знаења и вмрежување на бизнисите. Локална и регионална конкурентност Поддршка за компаративните предности на регионите/општините преку програми за интегриран развој кои би можеле да вклучат помош за активности за економско владеење, градење капацитети, инфраструктура и инвестиции; Модернизација и диверзификација на локалните и регионалните стопански структури, мерки за заштита и создавање одржливи работни места. Промоција на вмрежувањето и интегрираното планирање и нивно спроведување од страна на сите релевантни локални и регионални засегнати страни; ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 53

58 Сектор 5 Конкурентност и иновации Поддршка за спроведување на Законот за рамномерен регионален развој. Показатели: (види Анекс) 5.3. Вид на финансирање Реформите во овој сектор ќе се поддржат преку договори за твининг, услуги, набавки, работи и грантови склучени во рамките на директното и/или индиректното управување со финансиската помош. TAIEX може да се користи за ад хок и краткорочна техничка помош. Користењето на буџетска поддршка за секторот може да се земе предвид, но откако државата ќе ги исполни релевантните услови за ваквата поддршка. Пристапот до финансии за МСП, вклучувајќи го и финансирањето на основачкиот капитал, може да се олесни преку конкретни финансиски инструменти за заеми или преку националните прозорци од постојните механизми, како што се Европскиот фонд за Југоисточна Европа и Финансискиот инструмент за развој на претпријатијата и иновации наменет за државите од Западен Балкан, што е предмет на позитивна анализа на потребите. Помош може да се обезбеди и за кофинансирање на влезниот билет на државата за учеството во релевантните агенции и во Програмите на Унијата, посебно во програмите КОСМЕ и ХОРИЗОНТ Инвестициската рамка за Западен Балкан може да се користи за обезбедување гаранции за заеми за инвестиции во инфраструктурата. Конкурентноста може да се поддржи и да се координира преку релевантните регионални форуми, како што е Инвестицискиот комитет на ЈИЕ. Исто така, ЕУ ќе поддржи спроведување на регионална стратегија за истражувања, развој и иновации која има за цел да го зголеми растот, конкурентноста и вработувањето, преку унапредување на условите за иновации на регионално ниво Ризици Недоволна посветеност на Владата за спроведување на реформите во конкретни области; Недоволни човечки и финансиски капацитети за да се обезбеди сопственост врз и одржливост на резултатите постигнати со помошта од ИПА; Недостиг на лидерство од страна на корисничките институциите; Отсуство на меѓуинституционална координација; Недоволни капацитети на локалните и регионалните засегнати страни за подготовка и спроведување на проектите; Фрагментирано стратегиско планирање. Мерки за ублажување на ризиците Поддршка за координација и соработка меѓу институциите; Поддршка за транспарентност и проток на информации; Воведување среднорочна рамка за јавните расходи; Поддршка за градење капацитети на релевантните институции и другите корисници. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 54

59 Сектор 5 Конкурентност и иновации 5. Конкурентност и иновации Индикатори од НСД Индикатор Извор Основа 2017 цел 2020 цел Земјата постигнува напредок во исполнувањето на економските критериуми за членство Земјата продолжува со спроведувањето на законодавството на ЕУ во областа на внатрешниот пазар Извештај за напредокот Извештај за напредокот Паритетот на куповната моќ (БДП) по жител релативно ќе се зголеми до просекот на ЕУ 36% (2010) Трговскиот дефицит (% од БДП) ќе се намали 23% (2010) Приливот на директни странски инвестиции (во мил. ЕУР) ќе се зголеми Евростат 221 (2010) Раст на севкупната трговија во стоки и услуги (во мил. ЕУР) (2010) Зголемување на додадената вредност по вработен Намалување на регионалните разлики ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 55

60 Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики ИПА 2 и Националниот стратегиски документ Сектор 6 ОБРАЗОВАНИЕ, ВРАБОТУВАЊЕ И СОЦИЈАЛНИ ПОЛИТИКИ ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 56

61 Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики Секторска анализа Целта на оваа сесија е да се анализира секторот Образование, вработување и социјална политика, онака како што тој е претставен во Националниот стратегиски документ и да се понудат предлози кои би можеле да ја подобрат содржинита на истиот. При правењето на анализата треба да се имаат предвид неколку мошне битни моменти, и тоа: 1) Како истиот тој сектор е прикажан во Стратегијата на Југоисточна Европа 2020, особено во делот на индикаторите (видете и Дел Материјали и презентации), 2) Кои предлог-проекти се веќе испрограмирани во рамките на ИПА 1 (Видете ги соодветните делови од брошурата Каде се парите од ИПА , односно Економските критериуми, Поглавје 19 за социјална политика и вработување и Поглавјето 26 за образование и култура. 3) Како е поврзан со ударните иницијативи на Европа 2020, особено со Младите во движење, Агенда за нови вештини и работни места и Европската платформа против сиромаштијата (Видете го Дел Материјали и презентации). За подобро да се искористи времето, оваа активност ќе ја работиме во 4 групи, согласно областите опфатени во нацрт-националниот стратегиски документ, и тоа: 1) Политика за вработување, 2) Образование и обука, 3) Социјална политика, и 4) Хоризонтални прашања. Откако детално ќе се анализираат сите неопходни стратегиски документи, секоја група треба да одговори на следиве прашања и да ја пополни табелата на следната страница: 1. Кои се главните проблеми во вашиот сектор, 2. Кои решенија ги предлагате? 3. Имате ли соодветен индикатор според кој би се мерел напредокот во соодветната област/тема, и 4. Референца на другите сродни стратегиски документи. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 57

62 Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики ОБРАЗОВАНИЕ, ВРАБОТУВАЊЕ И СОЦИЈАЛНИ ПОЛИТИКИ Проблем Решенија Индикатори Референтност 1. Политика за вработување 2. Образование и обука 3. Социјална политика 4. Хоризонтални прашања ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 58

63 Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики Стратегија на Југоисточна Европа 2020 Столб 2 ПАМЕТЕН РАСТ Индикатор Зголемен БДП по вработено лице од на ; дополнителни висококвалификувани луѓе во работната сила на регионот Бр. Клучни мерки/активности Време Нац. орган Димензија D Образование и компетенции D.1 Воведување политики за зголемување на поправичниот пристап за сите и учеството во МОН висококвалитетно образование на сите нивоа, заедно со мерки за непречено признавање на квалификациите и поддршка на мобилноста во ЈИЕ D.2 Имплементација на мерки за превенција на осипување и рано напуштање на образованието и подобри стапки на заокружување на образованието на сите нивоа како придонес кон инклузивното доживотно учење МОН D.3 Стандардизирање на квалификациите и отсранување на пречките за нивно меѓусебно признавање МОН D.4 Системите за образование и обука подобро ги исполнуваат економските потреби и потребите на пазарот на трудот (и им обезбедуваат на оние кои учат вештини кои се барани на пазарот на трудот) преку, на пример, зголемена употреба на учење на работа и на механизмите како што се Националната рамка за квалификации (НРК) и секторските совети за вештини. D.5 Развој на клучни претприемачки компетенции на сите нивоа на образование и обука (наставна програма, обука на наставници, оценување), вклучувајќи рамка за претприемаќки резултати од учењето за регионот, вклучувајќи ја и промоцијата и развојот на регионална посветеност за зелена клучна компетенцијакоја ги надополнува постоечките 8 клучни компетенции на ЕУ за доживотно учење. D.6 Промоција на потенцијалот на истражувачките напори на универзитетите во трансформирањето на знаењето во комерцијални иновации преку поддршка на мрежи на инкубатори, претприемаштво, и пристап до финансии со посебен фокус на паметни и чисти технологии. D.7 Градење капацитети за вештини потребни за поддршка на бизнисот и развој на интелектен капитал за читање и толкување на пазарните промени и индустриските проспекти со посебен фокус на преминот од економска диверзификација на специјализација МОН, МЕ, АВРМ, МПТС, МСП МОН, МЕ, МСП МОН, МЕ, МСП ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 59

64 Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики Столб 4 ИНКЛУЗИВЕН РАСТ Индикатор Зголемена стапка на вработување на населението над 15 години од 39,5% на 44,4% Бр. Клучни мерки/активности Време Нац. орган Димензија L Вработување L.1 Мобилност на трудот Изградба на регионални капацитети за развој и употреба на усогласени податоци и информации за миграции и развој на капацитети за процена на пазарот на трудот и на иднините потребни вештини. Анализа на тековните и идните потребни вештини како и тековните и идните вишоци на труд. Градење капацитети за прогнозирање на трендовите на пазарот на трудот. Преземање активности за составување на регионално усогласени податоци за миграцијата. Идентификување на побарувачката која не е задоволена од страна на домашната работна сила како и 2015 МТСП вишокот на труд во секоја од државите. L.2 Создавање регионален консултативен процес за мобилноста со намера да се решат потребите на мигрантите, да се искористи целосно влијанието од развојот на мобилноста и за да се промовира кружна мобилност. Решавање на потребите на мигрантите и развој на министерски приод кон мобилноста. Размена на информации преку центрите за мигранти. Разгледување на можности за максимизирање на влијанието на мобилноста како и на еднаквата дистрибуција на придобивките МТСП, АВРМ, Центри мигранти L.3 Укинување на рестрикциите на пазарот на трудот во регионот МТСП L.4 Владеење со пазарот на трудот Зајакнување на капацитетот на институциите на пазарот на трудот заради креирање политики врз основа на факти и за промоција на релевантни партнерства за транзиција на пазарот на трудот и вработувањето со провајдерите на обука и образование, социјалните партнери и другите чинители. Зајакнување на трудовата администрација и услугите на агенциите за вработување што ќе придонесе кон подобра имплементација на програмите за вработување и ќе обезбеди соодветен мониторинг и евалуација на сите спроведени реформи. Вклучување на социјалните партнери во дизајнирањето и спроведувањето на трудовите политики (партиципативен социјален дијалог). Од 2014 МТСП за ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 60

65 Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики L.5 Креирање иновативни програми за справување со регионалните предизвици како што се вработувањето на жените и на младите и исклученоста од пазарот на трудот на одредени ранливи групи (пр., етнички малцинства), како и решавање на потребите на искористување на потенцијалот што го нудат мигрантите работници. L.6 Трудови политики кои ќе се фокусираат на флексикјурити-приодот кој подразбира сеопфатни стратегии за доживотно учење, ефективни политики за пазаор на трудот и модерни системи за социјална сигурност. L.7 Справување со неформалното вработување преку размена на информации и искуства, подобрена интеринституционална и интрарегионална соработка и преку тестирање на соодветни мерки L.8 Стимулирање социјално-економски иницијативи преку воспоставување поволна средина за социјална економија вклучувајќи и правна и регулаторна рамка, политики, стратегии и акции, стимулации, механизми за поддршка и градење капацитети. L.9 Стимулирање социјално-економски иницијативи преку вмрежување и соработка заради зајакнување на дијалогот, споделување на знаењето и ресурсите и заради воспоставување кластери за развој на социјална економија. Димензија M Здравје М.1 Донесување и спроведување на регионален модел за испорака на универзално и висококвалитетно здравје, со промоција на услуги на сите ниоа на нега со акцент на силна примарна заштита за подобрување на здравјето во ЈИЕ, со посебен фокус на луѓето со ниски приходи и маргинализираните групи. Развој на регионална студија за ефикасноста на здравствените системи и услуги. Ажурирање на тековното здравствено законодавство како и регулирање на здравстената заштита, спречувањето на болести, промоција на здравјето и заштитата на пациентите. Развој и имплементација на механизми за подобрување на квалитетот Воведување на механизми за ефикасен мониторинг и евалуација за здравствените системи во регионпот за да се подобри транспарентноста и отчетноста. М.2 Зајакнување на здравствените институции и подобрување на меѓусекторското управување во здравството на национално, регионалнои на ниво на заедница, следејќи го HiAP приодот; Градење капацитети за инфраструктура за здравствени информации и воведување е-здравје. Донесување механизам за размена на регионални информации заради споделување на искуствата и добрите практики кај прекуграничното здравје, здравствена заштита и кај мобилноста на здравствените работници. Од 2014 МПТС МТСП, МЕ, МОН МТСП, МЕ Од 2014 Од МЗ МТСП, АВРМ МТСП, АВРМ МЗ ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 61

66 Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики Ревизија на тековните мрежи на здравствени институции и развој на реформски стратегии Ревизија и ажурирање на тековното закондавство заради воведување на HiAP и HIA Имплементација на најдобрите практики од ЕУ државите при воведувањето механизми за интерсекторско управување со здравјето. М.3 Донесување мултилатерални и билатерални договори за усогласување на прекуграничното јавно здравство и законодавството за услугите од јавното здравство, стандардите, процедурите и развој на меѓусебно признавање и доверба за да се овозможи создавањето на слободна трговска зона од перспектива на јавното здравство. Развој на меѓусебно договорени регионални и прекугранични стандарди и процедури. Развој и иницирање регионална база на податоци на ЈИЕ за прекуграничните здравствени прашања и најдобрите практики. М.4 Донесување мултилатерални и билатерални договори за зајакнување на човечките ресурси за здравје, усогласување и меѓусебно признавање на квалификациите на здравствените професионалци и следење на човечките ресурси за здравје и нивна мобилност. Ревизија на тековната состојба за прогнозирање и планирање во однос на работната сила како и кај усогласувањето и взаемното признавање на квалификациите и мобилноста на здравствените професионалци Воспоставување на постојан форум на ЈИЕ за инстутциите за здравствена едукација. Отворање на регионални пост-дипломски студии за јавно здравство врз основа на наставна програма за јавно здравство на ЕУ МЗ 2016 МЗ ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 62

67 Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики 6. ОБРАЗОВАНИЕ, ВРАБОТУВАЊЕ И СОЦИЈАЛНИ ПОЛИТИКИ 6.1. Опис на потребите и капацитетите во секторот Во последните 20 години, стапката на невработеност во државата е многу висока, при што последната стапка на невработеност изнесува 30%, особено меѓу младите и жените. Исто така, пазарот на трудот се карактеризира со постојано ниски стапки на економска активност и вработеност. Приоритетна цел на ИПА II е поттикнување вработување, развој на човечки капитал и социјална и економска инклузија, вклучувајќи ги и малцинствата и ранливите групи. Потребни се комбинирани заложби на сите чинители за постигнување на оваа цел за намалување на високото ниво на невработеност и постигнување одржлив економски раст преку подобрување на условите за создавање работни места. За да се постигне инклузивен и ефективен пазар на трудот, од суштинско значење е да се обезбеди кохерентност меѓу различните мерки и политики: од една страна, потребно е да се решат структурните слабости на севкупниот пазар на трудот и невработеноста, преку соодветни политики (вклучувајќи и преку активни мерки на пазарот на трудот), а од друга страна, потребни се посебни мерки насочени кон младите и жените, мерки за обезбедување соодветно образование и стручна подготовка, модернизирање на системот за социјална заштита, негување на социјалниот дијалог, зајакнување на административните капацитети и примена на законите за работни односи. Националната стратегија за вработување, Националната програма за развој на образованието и Националната програма за намалување на сиромаштијата и социјалната исклученост се главните документи за јавни политики во оваа област и нивното спроведување треба да се поддржи за да се спроведат структурни реформи на макро- и микро економско ниво. За да се решат овие предизвици, Програмата за социјални реформи и реформи во вработувањето ќе ги презентира реформите и мерките на јавните политики што во основа опфаќаат три области: пазар на трудот и политики за вработување, човечки капитал и политики за развој на вештини, социјална заштита и социјална инклузија. Бидејќи квалитетот на образованието е основа за економски раст и развој, најголемиот предизвик во таа насока е решавањето на потребите на приватниот сектор и фокусирање на решенијата за намалување на невработеноста меѓу младите и проблемот со стареењето на населението. Испораката на вистинските вештини за работа, зголемувањето на ефикасноста и инклузивноста на системот за образование и обука мора да се поддржат преку тесна соработка на сите релевантни засегнати страни. Пристапот до практична обука е добар и постои доброразвиена мрежа за обука со која управуваат релевантните агенции за вработување, но не е јасно до кој степен таа ги задоволува конкретните потреби на малите бизниси, бидејќи Владата нема систематски информации за нивните потреби во однос на вештините и квалификациите и сè уште постои голема празнина меѓу понудата и побарувачката на пазарот на трудот. Проценката на потребите за обука треба да се спроведуваат на систематски начин и во редовни интервали. Дополнително внимание ќе се посвети на иницијативите за елиминирање на дискриминирачките практики, промоцијата на родовата еднаквост и економската инклузија за сите. Во рамките на ИПА I, овој сектор беше поддржан со околу 60 милиони евра (10% од вкупната финансиска рамка). Помошта од ИПА II за овој сектор ќе се програмира во согласност со клучните национални секторски стратегии, посебно Националната ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 63

68 Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики стратегија за вработување и Националната програма за развој на образованието ( ), како и Стратегијата за стручно образование и обука ( ). Претходната помош резултираше во подобрена рамка на јавната политика, подготовката на пакетстратегии кои се однесуваат на сите аспекти во областите вработување и стручно образование и обука во контекст на политиката за доживотно учење и социјалната политика. Имплементирачкиот капацитет на Министерството за образование и наука и на Министерството за труд и социјална политика, како и капацитетот на ниво на Владата, односно на Националниот економски совет, треба да се зајакне преку кохерентна политика за мониторинг и евалуација и преку вклучување на недржавните чинители и граѓаните во реформскиот процес, со примена на функционален социјален дијалог и добра координација меѓу јавниот и приватниот сектор. Подготвеноста на секторот за примена на секторскиот приод е во рана фаза Цели, резултати, акции и показатели Општатацел на помошта од ИПА II во овој сектор е намалување на високата стапка на невработеност, зголемување на учеството на пазарот на трудот, особено меѓу младите и жените, зголемување на пристапот до квалитетно образование, подобрување на празнината меѓу вештините и потребите и воспоставување на модерен флексибилен систем за социјална заштита. Очекуваните резултати вклучуваат: Постигнување инклузивен и ефективен пазар на труд; Намалување на јазот меѓу понудата и побарувачката на вештините; Модернизиран систем за социјална заштита. Акции: Политика за вработување Поддршка за спроведување на политиката за вработување на национално и на локално ниво; Поддршка за активни мерки за вработување, особено мерките насочени кон младите и жените; Поддршка за трансформација на неформалната и непријавената работа во редовно вработување; Стимулации за самовработување, социјално претприемништво и промоција на претприемништвото; Зајакнување на административните капацитети (зајакнување на јавните служби за вработување, поддршка за трудовиот инспекторат, итн.); Поддршка за подобрување на работните услови и почитување на правилата за здравје и безбедност на работното место; Поддршка за социјалниот дијалог и зајакнување на капацитетите на социјалните партнери. Образование и обука градење вештини за нови работни места и раст Зголемување на квалитетот на образованието и олеснување на пристапот до образование за сите; Поддршка и промоција на сеопфатна политика за доживотно учење на ЕУ, вклучувајќи ги и мобилноста и поддршката на службите кои развиваат економија што се базира на знаење; ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 64

69 Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики Поддршка и унапредување на обуката за дигитални вештини, опремување на работниците со вештини, самодоверба и средства за користење на дигиталните медиуми, за подобро учество во модерното локално и глобално општество; Промоција на учењето за претприемништво; Поддршка за развој и спроведување на Националната рамка на квалификации; Зајакнување и модернизација на системите за стручно образование и обука и образование за возрасни; Поддршка за еднаков пристап до квалитетно образование и обука преку инклузивност; Зајакнување и олеснување на соработката меѓу образовните институции; Зајакнување на социјалните партнери и на (јавниот) и приватниот сектор. Социјална политика Поддршка на реформите за модернизација на системот за социјална и здравствена заштита; Поддршка за пристап до квалитетни социјални и здравствени услуги, особено за ранливите групи како што се Ромите, и подобрување на пристапот до механизмите за социјална заштита за младите; Подобрување на пристапот до достапно предучилишно образование и воспитување; Зајакнување на политиките за поддршка на пристапот на родителите до пазарот на трудот. Хоризонтални прашања Зајакнување на механизмите за меѓуинституционална соработка на централно и на локално ниво; Зајакнување на механизмите за соработка меѓу приватниот сектор и социјалните партнери; Реформа на правната рамка и поддршка за градење капацитети на релевантните институции; Поддршка за родова еднаквост, еднакви можности и недискриминација; Проширување и ажурирање на статистичките системи и показатели во сите области, во согласност со стандардите на ЕУ. Показатели: (види Анекс) 6.3. Вид на финансирање Реформите ќе се поддржат преку договори за твининг, услуги, набавки, работи и грантови склучени во рамките на директното и/или индиректното управување со финансиската помош. TAIEX може да се користи за ад хок и краткорочна техничка помош. Користењето на буџетската поддршка за секторот може да се земе предвид, но откако државата ќе ги исполни релевантните услови за ваквата поддршка. Помош може да се обезбеди и за кофинансирање на влезниот билет на државата за учество во релевантните агенции и во Програмите на Унијата, вклучувајќи ги и програмите ПРОГРЕС, ЕРАСМУС+, Европа за граѓаните и Креативна Европа. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 65

70 Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики 6.4. Ризици Недоволна посветеност на Владата за спроведување на реформите во конкретни области; Недоволни човечки и финансиски капацитети за да се обезбеди сопственост врз и одржливост на резултатите постигнати со помошта од ИПА; Недостиг на лидерство меѓу корисничките институции; Висока политизација на јавната администрација; Отсуство на меѓуминистерска координација; Мала транспарентност во работата на институциите и проток на информации. Мерки за ублажување на ризиците Силна политичка посветеност и ориентација кон спроведување на реформите; Добра координација и соработка меѓу институциите; Подобрена транспарентност на работата на институциите и проток на информации; Среднорочно буџетско планирање; Сигурни и соодветни капацитети на релевантните институции, агенции и на другите корисници. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 66

71 Сектор 6 Образование, вработување и социјални политики 6. Образование, вработување и социјални политики Индикатори од НСД Индикатор Извор Основа 2017 цел 2020 цел Зголемена стапка на вработување на лицата од возрасната група ,7% (2010) Зголемена стапка на вработување на жени од возрасната група ,5% (2012) Намален % на луѓе кои живеат под линијата на сиромаштија (% од вкупното население) Дел од населението од возрасната група завршува барем вишо средно образование е зголемен Доживотно учење Дел (%) лицата од возрасната група кои учествувале во образованието и обуката (во кое било време во текот на период од 4 недели пред да бидат анкетирани) ќе се зголеми ДЗС 30,9% (2010) ДЗС/ Евростат 87,10 (2012) 3,2% (2010) Процентот на студенти/ученици во пред-основно образование се зголемил УНИЦЕФ 22% (2011) ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 67

72 Сектор 7 Земјоделство и рурален развој ИПА 2 и Националниот стратегиски документ Сектор 7 ЗЕМЈОДЕЛСТВО И РУРАЛЕН РАЗВОЈ ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 68

73 Сектор 7 Земјоделство и рурален развој Секторска анализа Целта на оваа сесија е да се анализира секторот Земјоделство и рурален развој, онака како што тој е претставен во Националниот стратегиски документ и да се понудат предлози кои би можеле да ја подобрат содржинита на истиот. При правењето на анализата треба да се имаат предвид неколку мошне битни моменти, и тоа: 1) Како истиот тој сектор е прикажан во Стратегијата на Југоисточна Европа 2020, особено во делот на индикаторите (видете и Дел Материјали и презентации), 2) Кои предлог-проекти се веќе испрограмирани во рамките на ИПА 1 (Видете ги соодветните делови од брошурата Каде се парите од ИПА , односно Поглавјето 11 за земјоделство и рурален развој, Поглавјето 12 за безбедност на храна, ветеринарна и фитосанитарна политика и Поглавје 13 за рибарство. 3) Како е поврзан со ударните иницијативи на Европа 2020, особено со Европа со ефикасни ресурси (Видете го Дел Материјали и презентации). За подобро да се искористи времето, оваа активност ќе ја работиме во 4 групи, согласно областите опфатени во нацрт-националниот стратегиски документ, и тоа: 1) Развој на институционален капацитет, 2) Земјоделство, 3) Рурален развој, и 4) Апсорпциски капацитет на фармерите. Откако детално ќе се анализираат сите неопходни стратегиски документи, секоја група треба да одговори на следиве прашања и да ја пополни табелата на следната страница: 1. Кои се главните проблеми во вашиот сектор, 2. Кои решенија ги предлагате? 3. Имате ли соодветен индикатор според кој би се мерел напредокот во соодветната област/тема, и 4. Референца на другите сродни стратегиски документи. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 69

74 Сектор 7 Земјоделство и рурален развој ЗЕМЈОДЕЛСТВО И РУРАЛЕН РАЗВОЈ Проблем Решенија Индикатори Референтност 1. Развој на институционален капацитет 2. Земјоделство 3. Рурален развој 4. Апсорпциски капацитет на фармери ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 70

75 Сектор 7 Земјоделство и рурален развој Стратегија на Југоисточна Европа 2020 Столб 3ОДРЖЛИВ РАСТ Индикатор Зголемено отворање на нето претпријатија (нови бизниси годишно) од на ; зголемен извоз на стоки и услуги по глава во регионот од на 4.250; Секундарни цели 9% заштеди на енергија во конечната потрошувачка; Постигнување национални цели во делот за користење на обновлива енергија Бр. Клучни мерки/активности Време Национален орган Димензија J Животна средина Ј.1 Зголемување на капациетот за адаптирање преку подигнување на свеста и едукација за климатските промени (Трансфер на знаење и најдобри практики, изложба на експериментални проекти во областа на земјоделството, шумарството, користењето на водата и енергијата за индивидуалните фармери, кооперативи, јавни приватни партнерства и оператори, општини, локални организации и медиуми). Ј.2. Ј.3 Развој и воспоставување мерки за зголемување на уделот на наводнувано земјиште Развој и воспоставување мерки за зголемување на обемот на годишното пошумување Ј.4 Идентификување чекори и мерки за унапредување на приодот на вода, храна и енергија на национално и трансгранично ниво и разгледување на можностите на започнување на политички процес под водството на РСС за зајакнување на соработката во ЈИЕ во областа на TWRM Ј.5 Проширување на разбирањето на државите од ЈИЕ за создавање поволна средина за приватниот сектор за учество во финансирањето на водната инфраструктура и идентификација на клучните тесни грла во процесот Ј.6 Развој и воспоставување мерки неопходни за имплементација на Рамковниот договорот за регионално интегрално управување со (RIWMFA) МЖС, МЕ, МВР, МЗ, МЗШВ, општини МЗ, ЕЛС, НВО МШ, НВО ЕЛС МВ, ВС, НВО, ЕЛС МВ, ВС, НВО, ЕЛС МВ, МЖС, ВС, НВО ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 71

76 Сектор 7 Земјоделство и рурален развој 7. ЗЕМЈОДЕЛСТВО И РУРАЛЕН РАЗВОЈ 7.1 Опис на потребите и капацитетите во секторот Традиционално, земјоделството е една од најважните економски гранки во државата, а неговиот удел во БДП изнесува околу 10% (15% доколку се вклучи и агропрехранбената индустрија). 44% од вкупната територија на државата е земјоделско земјиште (1,12 милиони хектари), од кои 46% се обработливо земјиште, а остатокот се пасишта. Овој сектор обезбедува приходи и вработување за 21% од работната сила во државата, но реалниот придонес веројатно ја надминува оваа бројка, бидејќи руралното население (44% од вкупното население) се издржува од обработка на земјиште како главна форма на приходи. Земјоделските производи преставуваат 15-17% од вкупниот извоз на државата, иако таа и натаму останува нето увозник на земјоделски и прехранбени производи, кои во 2012 година претставуваа околу 15,4% од вкупниот увоз во државата. Во 2012 година, уделот во вкупниот извозот на агро-прехранбени и рибарските производи во 27-те држави на ЕУ изнесуваше 39%, (или 187,5 милиони евра), додека уделот на увозот од 27-те држави на ЕУ во вкупниот увоз на агропрехранбени и рибарски производи изнесуваше 45% (или 306,9 милиони евра).овие бројки го прават земјоделството и руралниот развој, заедно со ловот, шумарството и рибниците, третиот најголем сектор во економијата, по индустрискиот и услужниот сектор. И покрај тоа, земјоделскиот сектор се соочува со сериозни предизвици. Субвенционираното и полу-субвенционираното земјоделство, каде доминираат мали и фрагментирани семејни фарми, ниските технолошки системи за производство и недостигот на системи за наводнување го попречуваат примарното производство. Непостоењето на системи за собирање, дистрибуција и управување со свежите производи, недоволната инфраструктура за преработка, означување и пласирање на производите на пазарот влијаат врз квалитетот и безбедноста на производите, а како последица на тоа, само неколку агро-прехранбени претпријатија добиле лиценци за извоз во ЕУ и оттука капацитетот за искористување на договорите за слободна трговија е мал. Земјоделскиот сектор се соочува и со предизвици поврзани со заштита на животната средина, климатските промени и неразвиените служби за поддршка на земјоделството, како што се информации за пазарот, пристап до рурално кредитирање и советодавни служби. Од 2007 година, помошта на ЕУ за овој сектор преку ИПА I изнесува 110 милиони евра. Заедно со спроведувањето на ИПА компонентите I и V, Националната стратегија за земјоделство и рурален развој ( ) ја дава основата за реформската агенда ориентирана кон градење капацитетите и нова правна рамка. Освен тоа, инвестициите во овој сектор беа поддржани со три мерки од ИПАРД кои се фокусираат на земјоделските задруги и материјалните основни средства за обработка и пласирање на земјоделските производи од потсекторите кои се главни придонесувачи во бруто земјоделското производство: зеленчук, стоки и сточни производи, житарици и вино. Имплементирачко законодавство е донесено за квалитетот на храната, органското земјоделство, локалните акциски групи и за земјоделските кооперативи. Стандардите за безбедност на храната и барањата за здравје и благосостојба на животните се усвоени и постигнат е напредок во воспоставување на интегрирана административен и контролен систем (IACS), систем за идентификација на земјишните парцели (LPIS), систем за одржливи земјоделски информации и база на податоци за фармерско сметководство (FADN). ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 72

77 Сектор 7 Земјоделство и рурален развој 7.2. Цели, резултати, акции и показатели Општатацел на поддршката од ИПА во овој сектор е натамошно усогласување со стандардите на ЕУ, паралелно со постигнувањето на економските, социјалните и еколошките цели преку рамномерен територијален развој на руралните области, зголемување на безбедноста на храната и на способноста на агро-прехранбените сектори да се справат со конкурентните притисоци и пазарните сили. Поддршката на ЕУ и натаму ќе се спроведува преку националните системи за управување и контрола кои соодветствуваат со стандардите и принципите за модерна и ефикасна јавна администрација, и наликуваат на соодветните структури со слични функции во државите-членки на ЕУ. Очекуваните резултати вклучуваат: Усогласување на националната политика и законодавство со стандардите на ЕУ за заедничката земјоделска политика и сродното законодавство; Подобрен квалитет на животот во руралните заедници и развој на бизнис активности кои ќе придонесат за создавање нови работни места; Подобрена рурална инфраструктура, надополнување на јавните инвестиции со средства од ИПА за набавка на материјални основни средства (на пример, локални/селски/земјоделски патишта, системи за управување со водите и отпадот, снабдување со енергија, нови технологии (ИКТ), спречување на пожари, итн.) Подобрена регрутација и задржување на капацитети на кадарот на сите нивоа во администрацијата и во јавните органи кои работат со овој сектор; Целосно развиени и функционални советодавни служби за фармерите за да им се помогне на земјоделските и шумарските стопанства и на МСП од руралните средини; Подобрен пристап до пазарот, конкурентност на вредносните синџири и подобар пристап до службите (проширување, финансирање и обуки); Акции: Градење институционален капацитет и акции поврзани со законодавството (ГД за проширување) Надградување на веќе започнатите реформи за натамошно усогласување на законодавството со стандардите и практиките на ЕУ за заедничката земјоделска политика и сродното законодавство, како што е јавното здравје (безбедност и квалитет на храната, ветеринарни и фитосанитарни прашања), био-безбедноста и здравјето на животните Градење капацитети на јавната администрација, со фокус на секторите каде имплементирачките стандарди поврзани со законодавството на ЕУ се особено високи (на пример, млечни и месни производи, овошје, зеленчук, вино, итн.); Поддршка за решавање на клучните трансверзални ограничувања за економски развој во секторот, како што е консолидација на земјиштето, системи за наводнување од мал обем, групи на земјоделци, рурални кредити, итн., како надополнување на другите акции; Поддршка за натамошно развивање на стручното образование и обука и доживотното учење и подобрување на обуката и квалитетот на професионалните советодавни служби во области поврзани со земјоделството. Политики за земјоделство и рурален развој (ГД за земјоделство) Поддршка на подготвителните мерки за спроведување на агро-еколошки мерки и ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 73

78 Сектор 7 Земјоделство и рурален развој локални стратегии за рурален развој; Инвестиции во материјални основни средства и мали земјоделски кооперации за да се справат со конкурентните притисоци и пазарните сили; Инвестиции во преработка на храната и фарми во подсекторите кои се најрелевантни за законодавството на ЕУ и за производи за кои државата има конкурентна предност; Поддршка за приспособување на климатските промени преку подобрување на инфраструктурата за наводнување од мал обем и агро-еколошките практики кои ги обновуваат, зачувуваат и зајакнуваат еко-системите што зависат од земјоделството и шумарството. Спроведувањето на пилот-проекти за избрани практики ќе се поддржи преку нови ИПАРД мерки агро-еколошко и органско производство и заштита на шумите. Показатели: (види Анекс) 7.3. Вид на финансирање Реформите ќе продолжат да се поддржуваат преку спроведување конкретни мерки од ИПАРД. Исто така, може да се користат договори за твининг и услуги за помош поврзана со законодавството на ЕУ. TAIEX може да се користи за ад хок и краткорочна техничка помош. Другите реформи и инвестиции може да се поддржат преку договори за услуги, набавки, работи и грантови. Поддршка може да се обезбеди и за кофинансирање на влезниот билет на државата за учество во релевантните агенции и Програмите на Унијата Ризици Забавување на процесот на пристапување во ЕУ; Негативно влијание на економската криза и рестриктивните банкарски политики кои ги попречуваат поттиците за инвестиции во земјоделството и руралните области; Недоволни човечки и финансиски капацитети на локалните самоуправи за спроведување мерки за руралната инфраструктура (и други релевантни мерки); Недоволно средства од националниот буџет за спроведување на Националната стратегија за земјоделство и рурален развој; Недоволен капацитет на корисничките институции за да осигурат ефективно и ефикасно спроведување на помошта од ИПА; Недоволна соработка и координација меѓу различните институции кои учествуваат во интегрираните системи. Мерки за ублажување на ризиците Силна политичка посветеност и поддршка на руралниот развој; Добра координација и соработка меѓу институциите за спроведување на законодавните и реформските политики како дел од партнерскиот приод; Мотивација на кадарот, одржување на изградените капацитети на релевантните институции, агенции и на другите корисници. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 74

79 Сектор 7 Земјоделство и рурален развој 7. Земјоделство и рурален развој Индикатори од НСД ИНДИКАТОР Транспонирање и усогласување со законодавството на ЕУ и ефикасно имплементирање на истото Зголемување на бројот на земјоделци и бизнис-оператори кои работат во прехранбениот сектор во согласност со стандардите на ЕУ за безбедноста на храната и дефинираната ветеринарна и фитосанитарна политика Извор Основа 2017 цел 2020 цел 2013 Зголемување на вкупните инвестиции во капиталот генериран преку ИПА во земјоделско-прехранбениот сектор и рурален развој (евра) Зголемување на продуктивноста на трудот во земјоделскиот сектор (бруто додадена вредност по работна единица на годишно ниво (БДВ/ГРЕ) ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 75

80 МАТЕРИЈАЛИ ИПА 2 и Националниот стратегиски документ МАТЕРИЈАЛИ ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 76

81 МАТЕРИЈАЛИ Европа 2020 ПАМЕТЕН РАСТ Целите на ЕУ за паметен раст вклучуваат: 1. Комбинирани јавни и приватни инвестиции кои достигнуваат ниво од 3% од БДП на ЕУ, и подобри услови за истражувања, развој и иновации; 2.До 2020 година да се постигне стапка на вработеност од 75% кај жените и мажите на возраст од 20 до 64 години, преку работен ангажман на повеќе луѓе, особено меѓу жените, младите, постарите лица, лицата со ограничени вештини, и легалните мигранти; 3. Подобра стапка на образование, конкретно: намалување на стапката на рано напуштање на образованието под 10%; најмалку 40% од лицата на возраст од 30 до 34 години со завршено високо (терцијарно) образование (или еквивалент на истото); Како ЕУ ќе поттикне паметен раст?преку 3ударни иницијативи: 1. Дигитална агенда за Европа Создавање на единствен дигитален пазар кој се базира на брз/екстра брз интернет и интероперабилни апликации: o до 2013 год.: пристап до широкопојасен интернет за сите; o до 2020 год.: пристап до интернет со поголема брзина за сите (30 Mbps или повеќе); o до 2020 год.: 50% или повеќе од европските домаќинства да имаат интернет конекција со брзина поголема од 100 Mbps. 2. Унија на иновации o ре-фокусирање на политиките за истражување, развој и иновации кон главните предизвиците во нашето општество, како што се климатските промени, енергијата и енергетската ефикасност, здравјето и демографските промени; зајакнување на сите алки во синџирот на иновации, од истражувањето сино небо до комерцијализација; o 3. Младите во движење o o o o помош за студенти и учесници на обуки да посетуваат студии во странство; опремување на младите луѓе за влез на пазарот на трудот; зајакнување на перформансите/меѓународната привлечност на универзитетите во Европа; подобрување на сите нивоа на образование и обука (академска исклучителност, еднакви можности); ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 77

82 МАТЕРИЈАЛИ ОДРЖЛИВ РАСТ Целите на ЕУ за одржлив раст вклучуваат: 1. До 2020 година да се намалат емисиите на стакленички гасови за 20%споредено со нивоата од 1990 година. ЕУ е подготвена да оди чекор понатаму и овие нивоа да ги намали за 30% доколку другите развиени земји направат слични заложби и доколку тие придонесат кон постигнување на оваа цел во согласност со нивните можности, како дел од сеопфатен глобален договор; 2. Зголемување на уделот на обновливи извори на енергија до 20% во потрошувачката на финална енергија; 3. Активности насочени кон постигнување 20% зголемување на енергетската ефикасност. Како ЕУ ќе поттикне одржлив раст? Преку 2 ударни иницијативи: 1. Европа со ефикасни ресурси Поддршка за промена кон ниско-карбонска економија со ефикасно искористување на ресурсите. Нашиот економски раст мора да се одвои од користењето на ресурси и енергија преку: o намалување на емисиите на CO 2 ; o промоција на поголема енергетска сиугурност; o намалување на интензитетот со кој ги користиме и ги трошиме ресурсите; 2. Индустриска политика за ерата на глобализација На ЕУ и треба индустриска политика која ќе ги поддржи бизнисите, особено малите бизниси, во нивниот одговор на глобализацијата, економската криза и префрлувањето кон ниско-карбонска економија, преку: поддржување на претприемништвото, за европските бизниси да бидат во подобра положба и да бидат поконкурентни; покривање на сите алки од растечкиот меѓународен синџир на вредности од пристап до суровини, до пост-продажни услуги; Оваа политика може да се развие само преку тесна соработка со бизнисите, синдикатите, академиците, НВО и организациите на потрошувачи. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 78

83 МАТЕРИЈАЛИ ИНКЛУЗИВЕН РАСТ Целите на ЕУ за инклузивен раст вклучуваат: 1. До 2020 година да се постигне стапка на вработеност од 75% кај жените и мажите на возраст од 20 до 64 години, преку работен ангажман на повеќе луѓе, особено меѓу жените, младите, постарите лица, лицата со ограничени вештини, и легалните мигранти; 2. Подобра стапка на образование, конкретно: намалување на стапката на рано напуштање на образованието под 10%; најмалку 40% од лицата на возраст од 30 до 34 години со завршено високо (терцијарно) образование (или еквивалент на истото) 3. Намалување на бројот на луѓе изложени на ризик од сиромаштија и социјално исклучување за најмалку 20 милиони луѓе Како ЕУ ќе поттикне инклузивен раст? Преку 2 ударни иницијативи: 1. Агенда за нови вештини и работни места за поединци помош за луѓето да стекнат нови вештини, да се приспособат на променливите услови на пазарот на трудот и успешно да направат промена на кариера; колективно модернизирање на пазарите на трудот, за да ја зголемат стапката на вработеност, да ја намалат невработеноста, да ја зголемат продуктивноста на трудот и да гарантираат одржливост на нашите социјалните модели: 2. Европска платформа за борба против сиромаштијата обезбедување економска, социјална и територијална кохезија; гарантирање почитување на фундаменталните права на луѓето кои се соочуваат со сиромаштија и социјално исклучување, и овозможување достоинствен живот за нив и активно учество во општеството; мобилизирање поддршка за да им се помогне на луѓето да се интегрираат во заедниците каде живеат, да добијат обука и помош за да најдат работа и да имаат пристап до социјални бенефиции; Регионалниот развој и инвестиции, исто така, поддржуваат инклузивен раст, преку помош за намалување на диспаритетите меѓу регионите и преку гаранции дека придобивките од растот ќе бидат почувствувани во сите делови на ЕУ. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 79

84 МАТЕРИЈАЛИ ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 80

85 МАТЕРИЈАЛИ Преглед на Стратегијата за Југоисточна Европа 2020 Севкупни цели (i) Зголемување на просечниот БДП по глава во ЈИЕ согласно ЕУ-просекот од 36,4% на 44%во 2020 година, (ii) Зголемување на вкупниот промет на стоки и услуги на ЈИЕ од 94,4 милјарди на милјарди во 2020 г (iii) Намалување на трговскиот дефицит во ЈИЕ од 15,7% (просек во ) на 12,3% од БДП во 2020 година (создавање 1 милион нови во регионот на ЈИЕ) Столбови Интегриран раст Паметен раст Одржлив раст Инклузивен раст Владеење заради раст Цели според столб Димензии (iv) Зголемување на интра-регионалната размена на стоки и услуги за повеќе од 140% (v) Зголемен годишен прилив на СДИ во регионот за најмалку 160% A. Зона на слободна трговија B. Конкурентна економска средина C. Интеграција во глобалната економија (vi) Зголемен БДП по вработено лице за 32% (vii) Дополнителни 300,000високо квалификувани лица во работната сила D. Образование и компетенции E. Истражување и развој и иновации F. Дигитално општество G. Култура и креативни сектори (viii)зголемено нето отворање претпријатија (нови бизниси годишно) од на (ix) Зголемен извоз на стоки и услуги по глава во регионот од 1780 на 4250 (x) Зголемена вкупна стапка на вработување како процент од населението 15+ од 39,5% на 44,4% H. Енергија L. Вработување (мобилност на труд, политики на пазарот на трудот, социјална економија) (xi) Подобрена ефективност на владите според индексот за владеење на Светска банка од 2,33 на 2,9 до 2020 N. Ефективни јавни услуги I. Транспорт M. Здравје O. Анти-корупција J. Животна средина P. Правда K.Конкурентност ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 81

86 МАТЕРИЈАЛИ 1. Ударна иницијатива: Унија на иновации Целта на оваа иницијатива е ре-фокусирање на политиката за истражување, развој и иновации кон предизвиците со кои се соочува нашето општество, како што се климатските промени, ефикасноста на енергијата и на ресурсите, здравјето и демографските промени. Сите алки во синџирот на иновации мора да бидат зајакнати, од истражувањето сино небо, до комерцијализацијата. На ниво на ЕУ, Комисијата ќе работи на: завршување на Европската област на истражување, развивање агенда за стратегиски истражувања која се фокусира на предизвиците како што се енергетската безбедност, транспортот, климатските промени и ефикасноста на ресурсите, здравјето и стареењето на населението, еколошки производни методи и управување со земјиштето, и зајакнување на заедничкото програмирање со државите-членки и со регионите; подобрување на рамковните услови за бизнисите да станат иноватори (т.е., создавање на единствен ЕУ патент и специјализиран суд за патенти, модернизирање на рамката за авторски права и трговски марки, подобрување на пристапот за МСП до заштита на интелектуалната сопственост, забрзано поставување на стандарди за интероперабилност, подобрување на пристапот до капитал и целосно искористување на политиките за побарувачката, на пример, преку јавни набавки и паметна регулатива); лансирање Европски партнерства за иновации меѓу ЕУ и националните власти; забрзување на развојот и примената на технологии потребни за надминување на идентификуваните предизвици. Првата активност ќе вклучи: градење на биоекономија до 2020 год., клуч што ќе им овозможи на технологиите да ја оформат индустриската иднина на Европа, и технологии што овозможуваат независен живот на старите лица и нивна поголема активност во општеството ; зајакнување и натамошен развој на улогата на инструментите на ЕУ во поддршка на иновациите (на пример, структурните фондови, фондовите за рурален развој, рамковната програма за истражување и развој, програма за конкурентност и иновации (CIP), стратегиски план за енергетска технологија), вклучително и преку тесна соработка со ЕИБ, и поедноставување на административните постапки за да се олесни пристапот до финансии, посебно за МСП, и да се воспостават механизми за поддршка на иновации поврзани со карбонскиот пазар, имено за оние компании кои поддржуваат брз еколошки развој; промоција на партнерства на знаења и зајакнување на врските меѓу образованието, бизнисот, истражувањето и иновациите, вклучително и преку Европскиот институт за иновации и технологија (ЕИТ), и промоција на претприемништвото преку поддршка на младите иновативни компании. На национално ниво, државите-членки треба: да ги реформираат националните (и регионалните) системи за истражување, развој и иновации, со цел тие да негуваат исклучителност и паметна специјализација, да ја зајакнат соработката меѓу универзитетите, истражувачките центри и бизнисите, да спроведат заедничко програмирање и да ја зајакнат прекуграничната соработка во области со додадена европска вредност, и соодветно да ги приспособат националните постапки за финансирање, со цел да обезбедат дисеминација на техологијата на целата територија на ЕУ; да обезбедат доволен број дипломирани студенти во науката, математиката и инженерството, и да ги фокусираат наставните програми кон креативност, иновации и претприемништво; ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 82

87 МАТЕРИЈАЛИ да им дадат приоритет на расходите за образование, вклучително и преку користење даночни олеснувања и други финансиски инструменти за промоција на поголеми приватни инвестиции во истражувањето и развојот. 2. Ударна иницијатива: Младите во движење Целта на оваа иницијатива е да го зајакне перформансот и меѓународната привлечност на високо-образовните институции во Европа и да го зголеми севкупниот квалитет на сите нивоа на образование и обука во ЕУ, комбинирајќи исклучителност и рамноправност, преку промовирање мобилност на студентите и оние кои посетуваат обуки, и подобрување на вработеноста на младите. На ниво на ЕУ, Комисијата ќе работи на: интегрирање и зајакнување на мобилноста на ЕУ, универзитетските и истражувачките програми (како што се Еразмо, Еразмо Мундус, Темпус и Мари Кири), и нивно поврзување со националните програми и ресурси; забрзување на агендата за модернизација на високото образование (наставна програма, управување и финансирање), вклучително и преку утврдување репери за перформансот на универзитетите и за образовните резултати во глобален контекст; истражување начини за промоција на претприемништвото преку програми за мобилност наменети за млади професионалци; промоција на признавањето на неформалното и аформалното учење; лансирање на рамка за вработување на младите која ги дава главните насоки за политиките за намалување на невработеноста на младите: оваа рамка треба, заедно со државите-членки и социјалните партнери, да промовира влез на младите на пазарот на трудот преку практиканство, стажирање и други работни искуства, вклучително и преку шема ( Вашето прво вработување преку EURES ) чијашто цел е да се зголемат можностите за работа на младите преку давање предност на мобилноста ширум ЕУ. На национално ниво, државите-членки треба: да обезбедат ефикасни инвестиции во системите за образование и обука на сите нивоа (од претшколско до терцијарно образование); да ги подобрат образовните резултати, осврнувајќи се на сите сегменти (претшколско, основно, средно, стручно и високо образование) во рамките на интегриран приод и вклучувајќи ги клучните компетенции и целејќи кон намалување на раното напуштање на образованието; да ја зајакнат отвореноста и релевантноста на образовните системи, преку развивање на националните рамки на квалификации и подобро насочување на резултатите од учењето кон потребите на пазарот на труд; да го подобрат влезот на младите на пазарот на трудот, преку интегрирана акција која опфаќа насочување, советување и практиканство. 3. Ударна иницијатива: Дигитална агенда за Европа Целта на оваа иницијатива е да испорача одржливи економски и социјални придобивки од единствениот дигитален пазар кој се заснова на брз и екстра брз интернет и ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 83

88 МАТЕРИЈАЛИ интероперабилни апликации, со пристап до широкопојасен интернет за сите до 2013 година, пристап до интернет со поголема брзина за сите (30 Mbps или повеќе) до 2020 година, и 50% или повеќе од европските домаќинства да имаат претплата за интернет конекција со брзина поголема од 100 Mbps. На ниво на ЕУ, Комисијата ќе работи на: обезбедување стабилна законска рамка која стимулира инвестиции во отворена и конкурентна интернет инфраструктура со голема брзина и сродни услуги; развивање на ефикасна политика за користење на интернетот; олеснување на користењето на структурните фондови на ЕУ за реализација на оваа агенда; создавање вистински единствен пазар за онлајн содржини и услуги (на пример, безгранични и безбедни веб услуги на ЕУ и пазари на дигитални содржини, со високо ниво на доверба и сигурност, балансирана регулаторна рамка со јасни режими за правата, развивање на мулти-територијални лиценци, соодветна заштита и надомест за носителите на правата, и активна поддршка за дигитализацијата на богатото културно наследство на Европа, и оформување на глобалното управување на интернетот); реформирање на фондовите за истражување и иновации и зголемена поддршка во полето на информатичките и комуникациските технологии, со цел да се зајакне технолошката предност на Европа во клучните стратегиски полиња и да се создадат услови за поголем раст на МСП за тие да бидат носители на пазарите што се појавуваат и да се стимулираат иновации во ИКТ во сите бизнис сектори; промоција на пристап до интернет и преземање интернет содржини за сите граѓани во Европа, посебно преку акции што поддржуваат дигитална писменост и достапност. На национално ниво, државите-членки треба: да изготват оперативни стратегии за интернет со голема брзина, и да ги насочат јавните финансии, вклучително и структурните фондови, кон области кои не се целосно опслужени преку приватните инвестиции; да воспостават законска рамка за координација на јавните работи, со цел да се намалат трошоците за проширување на мрежите; да промовираат примена и користење на модерните услуги коишто се достапни онлајн (на пример, е-влада, онлајн здравје, паметен дом, дигитални вештини, безбедност). 4. Ударна иницијатива: Европа со ефикасни ресурси Целта на оваа иницијатива е да ја поддржи промената кон ниско-карбонска и ефикасна економија која паметно ги користи сите ресурси. Целта е нашиот економски раст да се одвои од користењето ресурси и енергија, да се намалат емисиите на CO 2, да се зајакне конкурентноста и да се промовира поголема енергетска безбедност. На ниво на ЕУ, Комисијата ќе работи на: мобилизирање на финансиските инструменти на ЕУ (на пример, рурален развој, структурни фондови, рамковната програма за истражување и развој, транс-европските мрежи, ЕИБ) како дел од конзистентна стратегија за финансирање која на едно место ќе ги собере средствата на ЕУ, националните и приватните финансиски средства; ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 84

89 МАТЕРИЈАЛИ зајакнување на рамката за користење на инструментите базирани на пазарот (на пример, тргување со емисии, ревизија на енергетското оданочување, поттикнување поголема употреба на еколошки јавни набавки); поднесување предлози за модернизација и де-карбонизација на транспортниот сектор, и преку тоа придонесување кон зголемена конкурентност. Ова може да се направи преку микс на мерки, на пример, инфраструктурни мерки како што е рана примена на мрежната инфраструктура за мобилност на електричната енергија, интелигентно управување со сообраќајот, подобра логистика, цели за намалување на емисиите на CO 2 за друмски возила, во авијацијата и во поморските сектори, вклучително и лансирање на голема европска иницијатива за зелени автомобили која ќе помогне во промоцијата на новите технологии, вклучително и електрични и хибридни автомобили, преку микс на истражувања, поставување заеднички стандарди и развој на потребната инфраструктурна поддршка; забрзување на спроведувањето на стратегиски проекти со додадена европска вредност за да се решат критичните тесни грла, особено прекуграничните делови и интермодалните јазли (градови, пристаништа, логисточки платформи); комплетирање на внатрешниот енергетски пазар и спроведување на стратегиски план за енергетска технологија, промовирањето на обновливите извори на енергија на единствениот пазар ќе биде еден од приоритетите; поднесување иницијатива за унапредување на европските мрежи, вклучително и транс-европските енергетски мрежи, кон постигнување на европска супер-мрежа, паметни мрежи и интерконекции, конкретно за внес на енергија од обновливи избори во мрежата (со поддршка од структурните фондови и ЕИБ). Ова подразбира и промоција на инфраструктурни проекти од големо стратегиско значење за ЕУ во Балтичкиот, Балканскиот, Медитеранскиот и Евроазискиот регион; донесување и спроведување на ревидиран Акционен план за енергетска ефикасност и промоција на значајна програма за ефикасност на ресурсите (поддршка за МСП, и за домаќинствата) преку користење на структурните и другите фондови, со цел да се обезбедат нови финансии преку постојните успешни модели на иновативни инвестициски шеми; ова треба да промовира промена во шемите за потрошувачка и производство; воспоставување на визија за структурните и технолошките промени потребни за до 2050 година да се постигне ниско-карбонска економија со ефикасно користење на ресурси и отпорна на климатските промени, што пак ќе и овозможи на ЕУ да ги постине сопствените цели за намалување на емисиите и за биодиверзитет; ова подразбира спречување и брза реакција во случај на катастрофи, искористување на придобивките од политиките за кохезија, земјоделство, рурален развој и поморство во решавање на климатските промени, особено преку мерки за приспособување што се базираат на поефикасно искористување на ресурсите, што за возврат ќе придонесе во подобрување на глобалната безбедност на храната. На национално ниво, државите-членки треба: постепено да ги елиминираат еколошки-штетните субвенции, а исклучоците од нив да ги ограничат само на луѓе со социјални потреби; да ги применат инструментите базирани на пазарот, како што се фискалните поттици и набавки за приспособување на методите за производство и потрошувачка на енергија; да развијат паметни, ажурирани и целосно интерконектирани транспортни и енергетски инфраструктури и целосно да ги искористат ИКТ; ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 85

90 МАТЕРИЈАЛИ да гарантираат координирано спроведување на инфраструктурните проекти во рамките на основната мрежа на ЕУ, коишто имаат суштински придонес во ефективноста на севкупниот транспортен систем во ЕУ; да се фокусираат на урбаната димензија на транспортот каде се создава најголем дел од закрчениот сообраќај и емисии на штетни гасови; да користат регулативи, развивање стандарди за перформанс и инструменти базирани на пазарот, како што се оданочување, субвенции и набавки со цел да се намали користењето на енергија и на ресурси, и да ги користат структурните фондови за инвестиции во енергетската ефикасност на јавните згради и во поефикасно рециклирање; да ги направат привлечни инструментите за енергетски заштеди коишто можат да ја зголемат ефикасноста во енергетски-интензивните сектори, како што се оние базирани на користење на ИКТ. 5. Ударна иницијатива Индустриска политика за ерата на глобализација Индустрија, а посебно МСП, претрпеа тежок удар од економската криза, додека сите сектори се соочуваат со предизвиците на глобализацијата и приспособувањето на нивните производствени процеси и производи кон ниско-крабонската економија. Ефектот на овие предизвици ќе биде различен од сектор до сектор, а некои сектори ќе треба одново да се преструктуираат, додека за другите овие предизвици ќе претставуваат нови деловни можности. Комисијата ќе работи заедно со засегнатите страни од различните сектори (бизнис, синдикати, академици, НВО, организации на потрошувачи) и ќе изготви рамка за модерна индустриска политика, со цел да го поддржи претприемништвото, да ја насочи и да и помогне на индустријата да биде способна да се соочи со овие предизвици, да промовира конкурентност на примарните, производствените и услужните индустрии на ЕУ и да им помогне да ги искористат можностите на глобализацијата и на зелената економија. Рамката ќе ги вклучува сите елементи на растечкиот синџир на меѓународни вредности, од пристап до суровини, до пост-продажни услуги. На ниво на ЕУ, Комисијата ќе работи на: воспоставување индустриска политика, преку создавање на најдобрата средина за одржување и развој на силна, конкурентна и диверзифицирана индустриска база во Европа, како и преку поддржување на транзицијата на производствените сектори кон поголема ефикасност на енергијата и на ресурсите; развивање на хоризонтален пристап кон индустриската политика, преку комбинирање на различни инструменти на политиката (на пример, паметни регулативи, модернизирани јавни набавки, правила за конкуренција и утврдување стандарди); подобрување на бизнис климата, особено за МСП, вклучително и преку намалување на трансакционите трошоци за водење бизнис во Европа, промовирање на кластерите (деловните гранки) и подобрување на достапен пристап до финансии; промоција на реструктуирањето на секторите кои се соочуваат со тешкотии кон активности насочени кон иднината, вклучително и преку брза примена на вештини за новите брзорастечки сектори и пазари, и поддршка преку шемите за државна помош на ЕУ и/или преку Фондот за приспособување на глобализацијата; ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 86

91 МАТЕРИЈАЛИ промовирање технологии и прозводни методи коишто го намалуваат користењето на природни ресурси, и зголемување на инвестициите во постоечките природни средства на ЕУ; промовирање на интернационализацијата на МСП; гарантирање дека транспортните и логистичките мрежи и овозможуваат на индустријата ширум Унијата да има ефективен пристап до единствениот пазар и до меѓународните пазари; развивање ефективна просторна политика за да се обезбедат алатки за решавање на некои од клучните глобални предизвици и конкретно за испорака на Галилеј и Глобалниот мониторинг за животна средина и безбедност (GMES); зајакнување на конкурентноста на европскиот сектор за туризам; ревидирање на регулативите за да се поддржи транзицијата на услужните и производните сектори кон поголема ефикасност на ресурсите, вклучително и поголема ефикасност на рециклирањето; за да се подобри начинот на кој функционира утврдувањето на европски стандарди, со цел да се унапредат европските и меѓународните стандарди за долгорочна конкурентност на европската индустрија. Ова подразбира и промоција на комерцијализацијата и широката употреба на иновативните технологии; обновување на стратегијата на ЕУ за промоција на корпоративната социјална одговорност како клучен елемент во обезбедувањето дологорочна доверба на вработените и на потрошувачите. На национално ниво, дражвите-членки треба: да ја подобрат бизнис климата, особено за иновативните МСП, вклучително и преку набавки на јавниот сектор за да се поддржат иновативни стимуланси; да ги подобрат условите за спроведување на регулативите за интелектуална сопственост; да ги намалат административните товари врз компаниите, и да го подобрат квалитетот на законодавството за бизнис; да работат со засегнатите страни од различни сектори (бизнис, синдикати, академици, НВО, организации на потрошувачи) за да ги идентификуваат горливите проблеми и да развијат заедничка анализа за одржување на силна индустриска и база на знаење и да ја стават ЕУ во водечка позиција во однос на глобалниот одржлив развој. 6. Ударна иницијатива Агенда за нови вештини и работни места Целта на оваа иницијатива е да создаде услови за модернизација на пазарите на труд во поглед на зголемување на нивото на вработеност и гарантирање одржливост на нашите социјални модели. Ова значи зајакнување на луѓето преку стекнување на нови вештини што ќе овозможи сегашната и идната работна сила да се приспособи на новите условите и потенцијална промена на кариера, намалување на невработеноста и зголемување на продуктивноста на трудот. На ниво на ЕУ, Комисијата ќе работи на: дефинирање и спроведување на втората фаза од агендата за флексибилна сигурност, заедно со европските социјални партнери; идентификување начини за подобро ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 87

92 МАТЕРИЈАЛИ управување со економските транзиции, борба против невработеноста и зголемување на стапката на активност; приспособување на законодавната рамка, во согласност со принципите за паметна регулатива; развивање на работните шеми (на пример, за работно време, позиција на работниците) и нови шеми за здравје и безбедност на работното место; олеснување и промоција на мобилноста на работната сила во рамките на ЕУ и подобра понуда на работна сила за побрарувачката на пазарот со соодветна поддршка од структурните фондови, односно од Европскиот социјален фонд (ЕСФ), и промоција на напредна и сеопфатна политика за миграција на работната сила, којашто ќе даде флексибилен одговор на приоритетите и на потребите на пазарите на трудот; зајакнување на капацитетот на социјалните партнери и целосно искористување на потенцијалот за решавање на проблеми што го поседува социјалниот дијалог на сите нивоа (ЕУ, национално/регионално, секторско, компаниско) и промоција на зајакната соработка меѓу институциите на пазарот на трудот, вклучително и јавните сервиси за вработување на државите-членки; двавање силен поттик за стратегиската рамка за соработка во образованите и обуката, со вклученост на сите засегнати страни. Ова треба да резултира во спроведување на принципите за доживотно учење (во соработка со државите-членки, социјалните партнери, екпертите), вклучително и преку флексибилни патеки за учење меѓу различните сектори за образование и обука и преку зајакнување на привлечноста на стручното образование и обука. Социјалните партнери на европско ниво треба да бидат консултирани во поглед на развивање нивна сопствена иницијатива во оваа област; гарантирање дека компетенциите потребни за натамошно учење и влез на пазарот на трудот се стекнати и признати преку општо, стручно, високо и образование за возрасни, и развивање на заеднички јазик и оперативна алатка за образование/обука и работа: европска рамка за вештини, компетенции и работни профили (ESCO). На национално ниво, државите-членки треба: да спроведат сопствени национални патеки за флексибилна сигурност, онака како што беше договорено од страна на Европскиот совет; да ја намалат сегментацијата на пазарот на трудот и да ја олеснат транзицијата, како и помирувањето меѓу работниот и семејниот живот; да ја ревидираат и редовно да ја следат ефикасноста на даночните и социјалните системи, со цел да гарантираат дека работата се исплати, со посебен фокус на лицата со ограничени вештини, а во исто време да ги отстранат мерките што обесхрабруваат самовработување; да промовираат нови форми на баланс меѓу работата и прватниот живот и активни политики за стареење, и да ја зголемат еднаквоста меѓу половите; да промовираат и да го следат ефективното спроведување на резултатите од социјалниот дијалог; да дадат силен поттик за спроведување на Европската рамка на квалификации, преку воспоставување на национални рамки на квалификации; да гарантираат дека компетенциите потребни за натамошно учење и за влез на пазарот на трудот се стекнати и се признати преку општо, стручно, високо и образование за возрасни, вклучително и преку неформалното и аформалното образование; да развијат партнерства меѓу световите на образование/обука и работа, особено преку вклучување на социјалните партнери во планирањето на обезбедувањето образование и обука. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 88

93 7. Ударна иницијатива МАТЕРИЈАЛИ Европска платформа за борба против сиромаштија Целта на оваа иницијатива е да обезбеди економска, социјална и територијална кохезија, надградувајќи се на тековната европска година на борба против сиромаштијата и социјалното исклучување, со цел да ја зголеми свеста и признавањето на фундаменталните права на луѓето кои се соочуваат со сиромаштија и социјално исклучување, што ќе им овозможи достоинствен живот и активно учество во општеството. На ниво на ЕУ, Комисијата ќе работи на: трансформација на отворениот метод на координација за социјално исклучување и социјална заштита во платформа за соработка, колегијална ревизија и размена на добри практики, и во инструмент кој негува заложби на јавните и приватните актери за намалување на социјалното исклучување, и за преземање конкретни акции, вклучително и преку таргетирана поддршка од структурните фондови, односно од ЕСФ; дизајнирање и спроведување на програми за промоција на социјални иновации за најранливите групи, особено преку обезбедување иновативно образование, обука и можност за вработување за обесправените заедници; борба против дискриминацијата (на пример, на лицата со попреченост) и развивање нова агенда за интеграција на миграните, со цел да им се овзоможи целосно да го искористат својот потенцијал; проценка на соодветноста и одржливоста на системите за социјална заштита и пензиско осигурување, и идентификување начини за обезбедување подобар пристап до системите за здравствена нега. На национално ниво, државите-членки треба: да промовираат споделена колективна и индивидуална одговорност во борбата против сиромаштијата и социјалното исклучување; да дефинираат и да спроведат мерки кои се однесуваат на конкретните околности на групите изложени на посебни ризици (како што се семејствата со еден родител, постарите жени, малцинствата, Ромите, лицата со попреченост и бездомниците); целосно да ги применат своите системи за социјална сигурност и пензиско осигурување за да гарантираат соодветна поддршка на приходите и пристап до здравствена нега. ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 89

94 МАТЕРИЈАЛИ ПРАГ- Програмирање релевантно за активни граѓани 90