DEPARTAMENTO DE LINGUA GALEGA E LITERATURA ESCOLMA DA PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA

Transcripción

1 DEPARTAMENTO DE LINGUA GALEGA E LITERATURA ESCOLMA DA PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA PARA ALUMNADO E FAMILIAS CURSO I.E.S. da Pobra do Caramiñal Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 1

2 I] INTRODUCIÓN. CUESTIÓNS COMÚNS II] LINGUA GALEGA E LITERATURA ESO III] LINGUA GALEGA E LITERATURA BAC IV] COMPETENCIA COMUNICATIVA E DIXITAL PCPI I] INTRODUCIÓN. CUESTIÓNS COMÚNS 1. Criterios de cualificación, promoción e recuperación Cualificación 1.2. Promoción 1.3. Recuperación. Plans de traballo e programa de reforzo. i) Suspensos ii) Pendentes. Programas específicos personalizados: plans de traballo e programa de reforzo, incluíndo a avaliación continua 2. Información ao alumnado 1. CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN, PROMOCIÓN E RECUPERACIÓN 1.1. CUALIFICACIÓN O Departamento mantén no esencial os valores dos distintos tipos de contidos, diferenciando a ESO do Bacharelato, tal como se especifica nos apartados correspondentes dos distintos bloques (ESO e BAC) desta programación. Neles tamén se recolle a valoración do absentismo. Para o alumnado que perda o dereito á avaliación continua ao acumular máis de doce faltas (quince en 1º ESO) sen xustificar, realizarase unha proba única final na que terá que dar conta dos contidos mínimos da materia e que só se superará demostrando un dominio suficiente destes. O peso dos distintos instrumentos de avaliación é o seguinte: a) Notas das probas obxectivas sobre contidos da materia. Suporán entre o 50% e o 70% Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 2

3 do total da nota, na ESO, e entre o 60% e o 80% no BAC, dependendo do tipo de contidos que se inclúan nelas. Realizaranse como mínimo dous exames por trimestre. Establécese un mínimo para poder facer media entre as probas que sería un terzo da nota total. Tamén entendemos que os contidos progresivos que impartimos esixen que a materia sexa acumulativa, de xeito que se teña que dar conta de destrezas e saberes abordados no conxunto do curso. Na avaliación extraordinaria, en setembro, o exame contará entre o 80% e o 100% da nota, segundo se soliciten ou non traballos específicos e/ou probas de lectura. Este exame incluirá cuestións sobre os distintos bloques de contido: comunicación (comprensión e construción de textos), reflexión sobre a lingua, lingua e sociedade e educación literaria. b) Notas das elaboracións. A suma dos resultados das actividades e tarefas e/ou a realización dun traballo de trimestre de investigación e produción, elementos todos eles fundamentais no desenvolvemento e avaliación das competencias, encherán ata o 30% da nota media na ESO e ata o 20% en Bacharelato. Tamén se terá en conta neste apartado a calidade do caderno e a resposta ás propostas de creación. A data de presentación de traballos ou cadernos será inaprazábel: os traballos entregados fóra de prazo non serán admitidos e terán unha nota de 0. No caso da realización de secuencias ou proxectos de comunicación de certa amplitude que integren tipos de contido diversos (como as que pretendemos desenvolver este curso en 4º ESO), así como cando se traballe con cadernos dixitais ou coa creación de contornos de traballo na rede, o valor deste bloque pode chegar ao 50%, en prexuízo das notas das probas obxectivas. c) Nota por libros de lectura. Será preciso realizar unha lectura mínima por trimestre, que será avaliada a través dun traballo ou unha proba e suporá un 10% da nota da avaliación. O incumprimento ou a realización deficiente nun trimestre fará que se duplique ese valor no seguinte se tampouco se supera a súa avaliación, podéndoselle esixir ao alumno/a as lecturas non superadas. Ademais, no exame de setembro pódese requirir a realización dun traballo ou de diferentes cuestións sobre as lecturas do curso, con idéntico peso ao especificado para os trimestres. As lecturas voluntarias (de libros recomendados) poden incrementar a nota ata un punto no BAC e sen teito na ESO. d) Notas diarias ou semanais de actitude. A constancia e o esforzo, o respecto aos compañeiros, o/a profesor/a e a materia, a participación e o interese ou a práctica habitual, desprexuizada e en progresión do uso oral do galego contarán ata un 20% da nota na ESO e ata un 10% no Bacharelato, e nunca por debaixo do 5%. Restarase na nota da actitude de cada avaliación cando se teñan partes de incidencia: 1 parte -0 25, 2 partes -0 5, 3 partes 0 75 Instrumentos de avaliación ESO BAC Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 3

4 Probas obxectivas (exames) Elaboracións (traballos, tarefas, creacións, caderno) % (setembro: %) Ata 30 % (pode chegar ao 50% no caso de secuencias e producións dixitais) % (set. 100 %) Ata 20 % Libros de lectura 10,00% 10,00% Actitudes Ata 20 % Ata 10 % Será responsabilidade do profesor ou profesora que imparta a materia concretar eses valores, segundo as características do curso e grupo, e sempre de acordo cos anteriores parámetros. Esa concreción seralle comunicada ao alumnado a comezos do curso. Á hora de facer a media, non se aprobará cunha nota menor ao PROMOCIÓN Os nosos criterios estéanse nestes dous puntos: -atención á lexislación vixente que emana de documentos oficiais como son o DOG e o PEC, e a organismos colexiados como a Xunta de Avaliación e o Departamento de Orientación. -adecuación aos requisitos que se recollen nos criterios de avaliación e cualificación xunto cos mínimos exixibles RECUPERACIÓN i) Suspensos na ESO Serán precisas actividades de recuperación sempre que nunha avaliación calquera (de unidade, grupos de unidades ou de trimestre) se atope alumnado motivado ou traballador que non acade bos resultados -nalgún aspecto particular ou no conxunto da materia- ou alumnado desmotivado pero cun mínimo de vontade de recuperación. Por suposto, deberán ser de obrigada aplicación no caso dun fracaso xeneralizado, cunha moi alta porcentaxe de suspensos na aula. É conveniente que a concreción destas actividades sexa negociada e acordada cos implicados e que conxugue a obrigatoriedade coa voluntariedade. En todo caso, deberán partir do nivel de desenvolvemento efectivo daqueles, no camiño da motivación e da significatividade. Así mesmo, deseñaranse, organizaranse e avaliaranse dentro do marco de valoración de contidos establecido polo Departamento. As actividades máis individualizadas haberá que tiralas das seguintes fontes: a) as propostas realizadas polas editoriais empregadas (Anaya, Galaxia e Rodeira) para Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 4

5 adaptación curricular, para reforzo e ampliación ou para revisión e/ou avaliación de contidos, segundo o nivel e as necesidades de recuperación. Dispoñemos, para o caso, de cadernos de exercicios adaptados obxectivo a obxectivo, de guías de profesor/a con ampliación procedemental e suxestións e mais dos suplementos gramaticais e de síntese dos propios libros de texto. Este material tamén se emprega nas aulas de Agrupamento específico. b) actividades de materiais complementarios que permiten traballar aspectos concretos polo miúdo. É o caso da colección Texto / Léxico / Gramática, etc., de Anaya ou da serie Traballando co léxico, de Xerais, entre outros. c) exercicios elaborados polo profesorado do Departamento. Os obxectivos a acadar serán a mellora da expresión escrita (propiedades textuais, ortografía, acentuación, puntuación...), a fixación da gramática normativa (asimilación de paradigmas, regras...), a ampliación e depuración do léxico, a reorientación -ou formación- do labor analítico (morfolóxico, sintáctico, textual...), a comprensión dos conceptos fundamentais, así como calquera outro recollido nesta programación. No primeiro ciclo farase fincapé nos tres primeiros. As actividades globalizadoras supoñen xa unha adaptación metodolóxica e de contidos. Por exemplo, deseñar proxectos de comunicación atraentes, con incorporación da TIC; realizar ou incrementar o traballo en grupo, especialmente de tipo cooperativo; levantar propostas de creación e traballos voluntarios; incentivar a lectura ampliando o abano de escolla, presentando os libros, etc.; achegar todo o traballo no posible ás capacidades e intereses do alumnado; ou ofrecer sesións (por exemplo, no recreo) para preparar o estudo dos contidos. Estas actividades, realizadas segundo as indicacións do/a profesor/a, poden facer recuperar efectivamente, non só o dominio mínimo esixíbel das capacidades e destrezas, senón o suspenso do trimestre; e, posto que a nosa materia é progresiva e con avaliación continua, o curso. ii) Suspensos no BAC A recuperación na ESPO debe realizarse a través de probas obxectivas que se poden fixar antes de cada avaliación ou en xaneiro, marzo-abril e nun exame final. Así e todo, poden deseñarse actividades de recuperación, avaliadas tamén dentro do marco de valoración de contidos. Terán como obxectivo a mellora do dominio de contidos curriculares frouxos, ben por parte de toda a clase por falta de base, ben por parte do alumnado que amose certas carencias. Consistirán no seguinte: a) actividades propostas pola editorial empregada (Rodeira) como complemento, reforzo ou ampliación na guía do profesorado; Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 5

6 b) actividades tiradas de materiais complementarios (Prácticas de Lingua, Método activo de Do Cumio, etc.) ou elaboradas polo Departamento; c) repetición ou ampliación do traballo do trimestre (que inclúe heurísticos, labores de investigación e produción...); d) preparación da asimilación dos contidos en sesións extra. iii) Pendentes. Plans de traballo para a superación de materias pendentes. Programas específicos personalizados : programas de reforzo para lograr a recuperación das mesmas, incluíndo a avaliación continua. iii.a) Pendentes na ESO De acordo co do DOG do 7 de Xaneiro de 2008, cómpre que a avaliación das aprendizaxes do alumnado coa materia pendente siga un plan de traballo e sexa coordinada para que non se reduza á realización das probas establecidas. Para iso, este Departamento fixa as seguintes pautas de actuación: 1. O alumnado afectado será informado por escrito sobre, cando menos: - quen van ser os responsábeis da avaliación, - que contidos se van esixir, - que actividades concretas debe realizar e en que prazos, - se hai posibilidades de clases de recuperación fóra do horario lectivo xeral, - que implica a cualificación positiva da materia (con contidos progresivos) no seu curso actual, - e cales son as datas previstas para a realización das probas. Tamén será consultado para captar as súas principais dificultades e poder, a partir de aí, adaptar as actividades. 2. Contidos esixíbeis: os contidos a traballar e avaliar serán os estabelecidos como mínimos -para o curso da pendente- nesta programación. Prestaráselles especial atención aos non presentes no curso seguinte. 3. Actividades de avaliación : As actividades a realizar serán determinadas polo conxunto do Departamento, indicadas e recollidas polo/a profesor/a actual do alumno ou alumna e corrixidas do xeito acordado entre aquel/a e a/o xefa do Departamento. Consistirán en:» cuestións sobre lecturas non realizadas o curso anterior» traballos que inclúan documentación, análise, creación, etc.» calquera das actividades individualizadas presentadas no apartado i) deste punto para os Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 6

7 suspensos na ESO. A primeira entrega faráselle ao alumno, como moi tarde, antes das vacacións de Nadal. 4. Dada a improbabilidade da organización de clases de recuperación fóra do horario lectivo xeral, estudarase a posibilidade de realizar apoios nos recreos. De non ser posíbel, será o propio profesorado do curso quen informe e oriente sobre os resultados das actividades de recuperación. 5. Os criterios de avaliación específicos da materia pendente penéiranse entre os do curso correspondente de acordo cos contidos mínimos. 6. A avaliación adecuarase no posíbel aos criterios xerais de cualificación, de modo que a realización das actividades antes citadas suporá ata un 40%-50% da nota final, que se completará coa realización dos exames parciais (xaneiro/febreiro e abril) ou final (maio / setembro). A falla dalgún destes instrumentos de avaliación impediría conseguir o aprobado. 7. Avaliación continua. Posto que esta materia ten fundamentalmente contidos progresivos e a avaliación é continua, aquel alumnado que supere Lingua galega e literatura do seu curso actual na segunda avaliación considerarase que, cumprindo coas esixencias dos anteriores puntos, tamén alcanzou os obxectivos fixados para a pendente, da que xa non terá que se examinar en adiante. De xeito esquemático, o alumnado terá que intentar: a) realizar de xeito satisfactorio as actividades entregadas b) superar o 1º parcial (xaneiro) c) aprobar a segunda avaliación do curso actual (marzo) d) superar o 2º parcial (abril) e) superar o exame final (maio) f) superar o exame final extraordinario (setembro) O aprobado pode conseguirse por medio destas diferentes vías: a) [+ b)] + c) Así evítase xa os exames parciais e o final, de acordo coa avaliación continua a) + b) + d) Evítase o exame final a) + e) f) Antes da realización dunha das dúas probas, o alumnado entregará as actividades que o departamento lle facilitou co fin de completar a nota do seu exame, así como repasar, reforzar e afondar nos contidos mínimos sobre os que se examinan. Estas actividades serán valoradas en torno Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 7

8 ao 40%-50% da nota global; o exame completará o restante. No mes de setembro celebrarase a proba extraordinaria na data que determine a Xefatura de estudos. O departamento difundirá os contidos mínimos que serán obxecto das probas e a relación de quen, ao seu xuízo, debe presentarse a elas. Programas específicos personalizados. Reforzos e actividades de recuperación. Tendo en conta que en cada curso propoñemos unhas actividades de ensino-aprendizaxe que recollen e reiteran o visto no curso anterior, para así poder avanzar de forma gradual nuns contidos que intensifican e enriquecen os cursos anteriores (de aí o concepto de programación cíclica), a realización destas actividades polo alumnado pendente supón un repaso e un reforzo do visto no curso anterior. Por iso é polo que aparece como criterio a superación das dúas primeiras avaliacións, xa que na terceira avánzase cara a estruturas máis complexas e cara a unha continuidade de diseminación-recolección. Estas actividades realizaranse sen menoscabo e coa meta da superación dos exames propostos nos criterios arriba indicados, ou ben da superación das dúas primeiras avaliacións. As actividades propostas coincidirán, como nos demais alumnos da materia, cos procedementos de avaliación xa marcados no apartado específico. Ademais, o alumnado recibirá unha serie de actividades que deberá entregar realizadas antes da proba de exame. Estas abranguerán, dunha maneira eminentemente procedemental, os contidos sobre os que se examinan. De ser posíbel, trataríase de atender este alumnado durante algún recreo ou os luns de 18 a 18 30h., de acordo co alumnado, e no día a día coa coordinación do profesorado dos niveis implicados. iii. b) Pendentes no BAC Realizaranse dúas probas, a 1ª no mes de xaneiro, e, de non superar esta, realizarase unha final no mes de maio, así como o exame final extraordinario en setembro. Contidos esixíbeis. Os contidos a traballar e avaliar serán os estabelecidos como mínimos -para o curso da pendente- nesta programación. En 1º BAC prestaráselles especial atención aos non presentes no curso seguinte. Programas específicos personalizados. Reforzos e actividades de recuperación. Ao igual que na ESO, tratarase de atender este alumnado durante algún recreo ou os luns de Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 8

9 18 a 18 30h., e no día a día coa coordinación do profesorado dos niveis implicados (1º e 2º). 2. INFORMACIÓN AO ALUMNADO De acordo cunha avaliación orientadora que lle achega aos discentes a información precisa para mellorar a súa aprendizaxe e adquirir estratexias axeitadas, o profesorado deste Departamento didáctico daralle a coñecer ao alumnado na primeira sesión do curso, preferibelmente por escrito, todos os aspectos necesarios para poder seguir con proveito o proceso de ensino-aprendizaxe. Estes serán: obxectivos, contidos, liñas metodolóxicas básicas, materiais, lecturas, criterios de avaliación, mínimos esixidos para obter unha valoración positiva, criterios de cualificación e procedementos de avaliación da aprendizaxe. Tamén poremos a disposición de toda a comunidade escolar o fundamental da nosa programación. Farase desde os blogues da aula ou ben a través do blogue do Departamento: Ademais diso, presentaranse brevemente ao inicio de cada unidade ou secuencia de traballo os obxectivos, contidos e criterios de avaliación implicados. Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 9

10 II] LINGUA GALEGA E LITERATURA ESO 1. Obxectivos da área e etapa 1.1. Primeiro ciclo 1.2. Segundo ciclo 2. Metodoloxía 3. Primeiro curso 3.1. Obxectivos, contidos, criterios de avaliación e competencias por unidades 3.2. Contidos mínimos esixíbeis 4. Segundo curso 4.1. Obxectivos, contidos, criterios de avaliación e competencias por unidades 4.2. Contidos mínimos esixíbeis 5. Terceiro curso 5.1. Obxectivos, contidos, criterios de avaliación e competencias por unidades 5.2. Contidos mínimos esixíbeis 6. Cuarto curso 6.1. Obxectivos, contidos, criterios de avaliación e competencia por unidades 6.2. Contidos mínimos esixíbeis 7. Criterios específicos de cualificación. Lecturas 8. Temporalización 9. Tratamento do fomento da lectura. Proxecto Lector 10. Tratamento do fomento das TIC Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 10

11 1. OBXECTIVOS DA ÁREA E ETAPA PRIMEIRO CICLO Tendo en conta as características propias da área, xunto ás da etapa e as do alumnado, propoñemos os seguintes obxectivos: Valorar a lingua galega como propia de Galicia, comprendendo as circunstancias históricas que condicionaron a súa evolución. Valorar as variedades xeográficas do galego con vistas á aprendizaxe da lingua estándar libre de interferencias e prexuízos. Comprender diferentes tipos de mensaxes orais e escritas, analizando e valorando o seu uso nos diferentes contextos e situacións. Expresarse oralmente e por escrito con coherencia, corrección, creatividade e adecuación ás súas necesidades comunicativas. Coñecer e reflexionar sobre os elementos formais e os mecanismos da lingua nos seus planos fonolóxico, morfosintáctico, léxico-semántico e textual, e sobre as condicións de produción e recepción das mensaxes en contextos sociais de comunicación, co fin de desenvolver a capacidade para regular as propias producións lingüísticas. Utilizar harmonicamente todos os recursos expresivos, tanto lingüísticos como non lingüísticos, na comunicación directa con outras persoas. Utilizar a linguaxe oral e escrita como instrumento para a comprensión, análise e organización de feitos e saberes de calquera tipo. Coñecer, analizar e interpretar as linguaxes específicas e as funcións sociais dos medios de comunicación, así como o seu poder na orientación da opinión pública e os intereses que poden representar. Analizar e xulgar fundada e criticamente os diferentes usos sociais das linguas, evitando os estereotipos que supoñen xuízos de valor e prexuízos (clasistas, sexistas, racistas...), mediante o recoñecemento do posíbel contido ideolóxico da linguaxe. Recoñecer os elementos estruturais e expresivos que caracterizan un texto literario, así como as principais obras e os autores máis significativos da literatura galega. Ler con fluidez, comprensión e actitude crítica, valorando a lectura como fonte de pracer, ampliación de experiencias, coñecemento do patrimonio cultural e como estímulo para unha práctica literaria propia. Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 11

12 1. 2. SEGUNDO CICLO - Utilizar a lingua galega para a comprensión e para a elaboración de informacións orais e escritas, atendendo ás características formais de cada unha delas. - Utilizar a lingua galega, oralmente e por escrito, como instrumento para a comunicación interpersoal e para a comprensión, análise e organización de feitos e saberes de calquera tipo. - Valorar a lingua galega como propia de Galicia, comprendendo as circunstancias históricas que condicionaron a súa evolución. - Coñecer as linguaxes específicas e analizar criticamente as funcións sociais dos medios de comunicación de masas. - Valorar as variedades xeográficas do galego con vistas á aprendizaxe da lingua estándar libre de interferencias e prexuízos. - Identificar os elementos formais e os mecanismos da lingua nos planos fonéticofonolóxico, morfosintáctico, léxico-semántico e textual. - Recoñecer os elementos temáticos, estruturais e expresivos que caracterizan un texto literario, así como as principais obras, autores e períodos máis significativos da literatura galega. - Ler con fluidez, comprensión e actitude crítica, apreciando a literatura galega como patrimonio cultural e como estímulo para unha práctica literaria propia. 2. METODOLOXÍA Esta área debe realizar un tratamento sistemático das destrezas de comprensión e produción textual, ao tempo que a diversidade de tipos e xéneros textuais co obxecto de que o alumnado coñeza estratexias e as exercite, adquira hábitos de busca de información e domine determinadas técnicas de estudo. Ademais, a consolidación da Lingüística textual e da Pragmática supuxo un esforzo por desentrañar as regras e estruturas que subxacen en calquera texto, de tal maneira que se estude e analice no seu contexto comunicativo. En definitiva, a propia disciplina impón que a área dirixa todos os seus esforzos a poñer os coñecementos lingüísticos ao servizo da comunicación. Deste xeito, o obxectivo esencial da educación lingüística é a adquisición e o desenvolvemento da competencia comunicativa, é dicir, a mellora das capacidades expresivas e comprensivas do alumnado. A educación lingüística debe contribuír á adquisición e dominio das destrezas comunicativas máis habituais na vida cotiá. Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 12

13 A competencia comunicativa é un conxunto de coñecementos e habilidades que se van adquirindo ao longo do proceso de socialización das persoas (dentro e fóra da escola). Integra tanto coñecementos lingüísticos como habilidades e saberes estratéxicos, sociolingüísticos e textuais (incluídos os literarios e os referidos ás linguaxes da comunicación de masas), sen cuxo dominio non é posíbel un uso correcto, adecuado, coherente e eficaz da lingua. O enfoque tradicional da educación lingüística e literaria primaba o estudo da gramática e unha visión historicista da literatura; o insuficiente dominio dos diversos usos orais e escritos da lingua por parte da xente nova e o seu escaso interese pola lectura son o mellor exemplo dos límites pedagóxicos dese enfoque didáctico. O enfoque comunicativo da aprendizaxe lingüística implica: ter como obxectivo esencial da educación lingüística e literaria a adquisición e o desenvolvemento da competencia comunicativa do alumnado. conxugar o coñecemento formal da lingua co coñecemento instrumental ou funcional dos usos lingüísticos. A reflexión sobre a lingua e o coñecemento gramatical deben estar ao servizo da mellora das destrezas comunicativas e non poden ser o centro da nosa didáctica. do mesmo xeito, sen ignorar o historicismo e a contextualización das producións literarias, tan necesarias para entender a literatura galega, animar á creación de hábitos lectores e á imitación creativa de modelos expresivos. optar por unha concepción cognitiva da aprendizaxe que teña en conta que a construción activa do coñecemento lingüístico por parte das persoas é consecuencia dunha actividade mental que se produce en situacións de intercambio comunicativo e de interacción social. colocar os procedementos como eixo do traballo didáctico nas aulas, pois o saber facer cousas coas palabras constitúe un requisito previo á reflexión sistemática sobre o uso lingüístico das persoas nos diferentes contextos e situacións de comunicación. partir, na secuenciación, dos usos comunicativos máis próximos ao alumno coa finalidade de que posteriormente lle sexa posíbel avanzar cara a formas textuais máis complexas, elaboradas e descontextualizadas. Os Proxectos editoriais que empregamos incorporan en boa medida, tanto nos seus contidos como no desenvolvemento e tratamento didáctico, o enfoque comunicativo da ensinanza da lingua, entendendo que a lingua é algo máis que unha disciplina, é un instrumento polo cal os seres humanos se comunican e constrúen coñecemento. Por isto, o eixe que artella a área é a actividade comunicativa incardinada desde as destrezas básicas, que, sen dúbida, deben auxiliarse e sosterse na reflexión sobre a lingua e a literatura, e na adquisición dunha serie de coñecementos propios da Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 13

14 disciplina, que incrementen o coñecemento do idioma e a bagaxe cultural do alumnado. Así, a área de Lingua Galega e Literatura contribúe decididamente a desenvolver nos alumnos e as alumnas as destrezas seguintes: Comprender discursos orais e escritos, recoñecendo as súas diferentes finalidades e as situacións de comunicación nas que se producen. Expresarse oralmente e por escrito con coherencia e corrección, de acordo coas diferentes finalidades e situacións comunicativas e adoptando un estilo expresivo propio. Utilizar os recursos expresivos, lingüísticos e non lingüísticos, nos intercambios comunicativos propios da relación directa con outras persoas. Utilizar a lingua como instrumento para a adquisición de novas aprendizaxes, para a comprensión e a análise da realidade, a fixación e o desenvolvemento do pensamento e a regulación da propia actividade. A selección e organización dos contidos na etapa persegue que o alumnado progrese e se perfeccione de forma sistemática na súa competencia comunicativa e que, de forma simultánea, incremente progresivamente os seus coñecementos acerca da lingua, os sistemas de comunicación verbal e non verbal e a literatura. As diversas destrezas e a súa concreción na comprensión e produción textuais secuéncianse para que accedan a distintos niveis de complexidade atendendo á madurez do alumnado, conforme ao seu desenvolvemento por idades e dentro, tamén, do mesmo grupo de idades. Tendo en conta estes aspectos, os principios metodolóxicos que fundamentan e animan o proceso de ensinanza-aprendizaxe na área de Lingua Galega e Literatura concrétanse así: 1. O ensino-aprendizaxe da lingua é comunicación. Se este principio é válido para a educación en xeral, éo moito máis nunha área que ten como fin último o desenvolvemento da comprensión e a produción de textos. 2. O ensino da lingua implica a exercitación dos procesos cognitivos complexos: comprensión e produción. Ao ser inseparables estes procesos da comunicación oral e escrita, a metodoloxía para a área propicia e necesita da realización de actividades moi vencelladas ao cognitivo: busca da idea central, xerarquización de ideas, organización lóxica do discurso, etc. Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 14

15 3. O ensino da lingua implica a extensión do concepto de competencia lingüística á pragmática. A área debe proporcionar coñecementos sobre a propia lingua, pero tamén a capacidade para intervir no discurso e actuar con coñecemento das convencións pragmáticas. 4. O ensino da lingua debe fomentar a creatividade. Existe unha estreita relación entre o cultivo da imaxinación e a creatividade e a aprendizaxe da Lingua e a Literatura. A resolución dos problemas que presenta a comunicación esixe estratexias de creatividade. Por outro lado, a literatura como expresión artística é un exercicio permanente de creatividade e de comprensión dos seus mecanismos. 5. O ensino da lingua debe adecuarse ao suxeito da aprendizaxe. A metodoloxía debe axustarse ao desenvolvemento socio-afectivo, persoal e cognitivo do alumnado. Así, hanse de ter en conta os coñecementos e as destrezas que é capaz de adquirir conforme á súa idade e á proximidade e interese temático dos contidos co que han de exercitar as destrezas comunicativas. 6. O ensino da lingua debe fomentar o hábito de ler e o goce como lector. O coñecemento, dominio e adquisición da lingua atopa na lectura un dos seus mellores instrumentos. Así é necesario animar e predispoñer o alumnado cara á lectura, adestrándoo na técnica lectora, e sobre todo transmitíndolle o gusto polo acto de ler. Tanto os textos que integran os materiais didácticos como o ensino da literatura deben dirixir os seus esforzos a tal fin. 7. O ensino da lingua require a reflexión sobre a lingua. O dominio das destrezas básicas atopa na reflexión sobre a lingua un instrumento clave para a súa aprendizaxe e consolidación, ao mesmo tempo que permite o coñecemento dunha importante disciplina científica. A metodoloxía considera e prioriza esa reflexión co obxecto de facilitar e consolidar as destrezas básicas. O desenvolvemento das unidades, moi especialmente dentro do proxecto interdisciplinar de 1º ESO, debe procurar poñer o foco nas producións textuais e traballar as destrezas e a reflexión lingüística con obradoiros posibilitadores que permitan mellorar e enfrontar os problemas reais de comprensión e expresión do alumnado. Do mesmo xeito, a concreción das secuencias de aprendizaxe e a realización de traballos debe incluír a participación activa do alumnado na concreción do produto, esixir unha reelaboración creativa mínima, secuenciar con detalle o proceso a seguir, achegar os recursos e apoios máis acaídos en cada fase, incorporar a revisión e Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 15

16 presentación dos resultados e activar a auto e coavaliación. En definitiva, impulsar a mellora de destrezas e as conexións que un ensino por competencias reclama. Recollemos un esquema de traballo global no anexo I. xerais: Tamén, en coherencia co PEC, a nosa práctica educativa oriéntase polos seguintes principios * Metodoloxía activa e participativa. Supón atender aspectos intimamente relacionados, referidos ao clima de participación e integración do alumnado no proceso de aprendizaxe: Integración activa dos alumnos e das alumnas na dinámica xeral da aula e na adquisición e configuración das aprendizaxes. Participación no deseño e desenvolvemento do proceso de ensino/aprendizaxe. * Metodoloxía construtiva e motivadora. Consideramos fundamental partir do nivel de desenvolvemento e dos intereses, as demandas, as necesidades e as expectativas dos alumnos e das alumnas. Cumprirá asegurar a construción de aprendizaxes significativas a través de situacións cheas de sentido, da mobilización dos seus coñecementos previos e da memorización comprensiva. Tamén será importante arbitrar dinámicas que fomenten o traballo en grupo. * Atención á diversidade do alumnado. A nosa intervención educativa cos alumnos e coas alumnas asume como un dos seus principios básicos ter en conta os seus diferentes ritmos de aprendizaxe, así como os seus distintos intereses e motivacións. * Avaliación do proceso educativo. A avaliación concíbese dunha forma holística, é dicir, analiza todos os aspectos do proceso educativo e permite a retroalimentación, o fornecemento de informacións precisas que posibiliten reestruturar a actividade no seu conxunto. Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 16

17 3. PRIMEIRO CURSO 3.1. OBXECTIVOS, CONTIDOS, CRITERIOS DE AVALIACIÓN E COMPETENCIAS DE CADA UNIDADE UNIDADE 1 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Competencia en comunicación lingüística - Desenvolver, a través dos distintos tipos de textos, a capacidade de delimitar a información que recibimos do noso contorno. - Manter unha actitude favorable cara á lectura. - Comprender, compoñer e comentar distintos tipos de textos segundo a intención comunicativa ou creativa. - Adquirir progresivamente un vocabulario adecuado que permita ampliar a capacidade expresiva e comprensiva. - Asimilar as regras que rexen a formación e o uso das palabras nunha lingua. - Coñecer e aplicar de maneira efectiva as regras de ortografía. - Identificar a estrutura da palabra, os mecanismos que a forman e a súa tipoloxía para o enriquecemento do vocabulario da súa lingua. - Valorar as estratexias que permitan o desenvolvemento das catro habilidades básicas: comprensión oral, comprensión lectora, expresión escrita e expresión oral. - Competencia matemática - Interpretar correctamente a información presentada en formato gráfico. - Competencia para o tratamento da información e competencia dixital - Buscar información en enciclopedias, dicionarios ou en Internet como maneira de ampliar coñecementos. - Manexar o dicionario de maneira habitual, correcta e mecánica. - Competencia social e cidadá - Cooperar nos traballos colectivos e nos debates establecidos na aula. - Valorar a importancia da familia e das relacións que nela se establecen. - Competencia para aprender a aprender - Aplicar técnicas de estudo que posibiliten a aprendizaxe: resumo e esquemas. - Aplicar en diferentes contextos os coñecementos adquiridos. - Competencia para o desenvolvemento da autonomía e iniciativa persoal - Mostrar unha actitude reflexiva cara ao tema das linguas e expresar a súa opinión de maneira razoada. - Competencia cultural e artística - Valorar o texto literario como unha manifestación artística e cultural de gran valor dentro dunha Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 17

18 comunidade. - Valorar a diversidade lingüística como ben cultural dunha sociedade. - Redactar textos propios con certa pretensión literaria seguindo un modelo. OBXECTIVOS - Ler un texto literario coa entoación adecuada e facer o seu comentario. - Valorar a riqueza das linguas. - Ampliar o vocabulario básico relacionado coa familia. - Comprender que é un campo semántico. - Entender a estrutura da palabra e recoñecer as distintas clases. - Clasificar as palabras polo número de sílabas. - Distinguir sílabas tónicas e átonas e identificar ditongos e hiatos. - Distinguir textos literarios e non literarios. - Identificar os xéneros literarios. CONTIDOS TEMPORALIZADOS Segunda quincena de setembro e primera semana de outubro. 1. Lectura e comentario: «O retrato» (Ánxel Fole: Á lus do candil, ed. Galaxia). 2. Lingua: LINGUA E SOCIEDADE: A riqueza das linguas. VOCABULARIO: A familia. O campo semántico. GRAMÁTICA: As palabras. Estrutura e clases. ORTOGRAFÍA: As sílabas. A sílaba tónica e a sílaba átona. Ditongos e hiatos. OBRADOIRO DE LINGUA: Repaso de contidos. O traballo co dicionario. 3. Literatura: Textos literarios e non literarios. Os xéneros literarios. OBRADOIRO DE LITERATURA: Traballo con diferentes tipos de textos. O texto literario. 4. Competencia lingüística: Comenta un texto instrutivo. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Le con fluidez e coa atención adecuada un texto narrativo e coméntao seguindo uns criterios dados Valora a riqueza das linguas Participa de forma activa nos traballos de grupo e nos debates Amplia o vocabulario básico relacionado coa familia Comprende que é un campo semántico Entende a estrutura da palabra e forma familias léxicas Recoñece as distintas clases de palabras Clasifica as palabras polo número de sílabas Distingue sílabas tónicas e átonas Identifica e analiza ditongos e hiatos Diferencia textos literarios e textos non literarios Nun texto literario dado, recoñece as peculiaridades que o identifican como tal. 4.1 Comprende a intención comunicativa dun texto e as características propias dun texto instrutivo. Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 18

19 COÑECEMENTOS E APRENDIZAXES BÁSICAS - Comprender globalmente un texto oral ou escrito. - Realizar o comentario dun texto seguindo unhas pautas dadas. - Identificar a estrutura da palabra e recoñecer as distintas clases de palabras. - Coñecer as sílabas e identificar a sílaba tónica. - Distinguir ditongos e hiatos - Recoñecer as peculiaridades da lingua literaria. METODOLOXÍA - Será necesario repasar os contidos xa estudados no curso anterior. - A lectura inicial servirá como motivación para introducir o alumnado nos coñecementos e aprendizaxes que se irán traballando ao longo da unidade. - Pódese escoitar a lectura no CD-Audio antes de iniciar as actividades de comprensión lectora. - Fixaranse hábitos de traballo como: responder as actividades do libro, utilizar de xeito habitual o dicionario, facer cadros e clasificacións, redactar textos propios de forma ordenada, etc. - A metodoloxía será activa e participativa, de maneira que facilite a aprendizaxe, individual e colectiva, e favoreza a adquisición das competencias básicas, en concreto da lingüística. - Fomentarase no alumnado o interese polo aspecto lúdico e creativo da linguaxe. MATERIAIS CURRICULARES E OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Libro do alumno, dicionarios. - CD-Audio coas lecturas iniciais e outros textos. - Cadernos de Lingua (de Celia Díaz, na editorial Anaya) para reforzar o léxico, a expresión escrita, a ortografía e mais a morfosintaxe. - Recursos que figuran no servidor de Anayadigital.com - Recursos fotocopiables de Tratamento da diversidade, Lecturas complementarias, Diagnóstico e Material complementario para o desenvolvemento das competencias básicas. EDUCACIÓN EN VALORES - Coidado na planificación e execución dos propios textos, revisión e autocorrección. - Valoración da importancia da familia e do respecto aos maiores. - Valoración e respecto das diferentes formas de comunicarse. UNIDADE 2 Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 19

20 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Competencia en comunicación lingüística - Desenvolver, a través dos distintos tipos de textos, a capacidade de delimitar a información que recibimos do noso contorno. - Adquirir progresivamente un vocabulario adecuado que lle permita expresarse mellor. - Asimilar as regras que rexen a formación e o uso correcto das palabras nunha lingua. - Coñecer e aplicar de maneira efectiva as regras de ortografía. - Comprender, compoñer e comentar distintos textos segundo a intención comunicativa. - Valorar as estratexias que permitan o desenvolvemento das catro habilidades básicas: comprensión oral, comprensión lectora, expresión escrita e expresión oral. - Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico - Coñecer o espazo no que teñen lugar os acontecementos sociais e culturais próximos á súa vida. - Implicarse no uso responsable dos recursos naturais e na conservación do medio a través da reciclaxe. - Competencia matemática - Aplicar correctamente o razoamento dedutivo para solucionar actividades. - Competencia para o tratamento da información e competencia dixital - Buscar información en dicionarios de distintas clases e on-line. - Interpretar mapas. - Analizar a linguaxe específica dos correos electrónicos. - Utilizar as TIC para obter información audiovisual. - Competencia social e cidadá - Practicar o diálogo para expresar as propias ideas e escoitar as dos demais. - Valorar o mérito real das persoas que nos rodean no noso contorno social. - Competencia para aprender a aprender - Aplicar técnicas de estudo que posibiliten a aprendizaxe: cadros e esquemas. - Aplicar noutros contextos os coñecementos adquiridos. - Competencia para o desenvolvemento da autonomía e iniciativa persoal - Mostrar unha actitude aberta e comprometida con respecto á diversidade lingüística e cultural do Estado español. - Competencia cultural e artística - Valorar os diversos usos e costumes de culturas diferentes á propia. - Valorar as obras de arte e a súa trascendencia cultural como riqueza dun pobo. - Exercitar a capacidade expresiva e creativa a través da redacción de textos. OBXECTIVOS - Ler un texto literario coa entoación adecuada e facer o seu comentario. - Identificar as linguas do Estado español e a súa situación. - Ampliar o vocabulario básico relacionado coa rúa. - Relacionar sinónimos. Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 20

21 - Recoñecer semántica e formalmente os substantivos e clasificalos. - Coñecer as normas de formación do plural. - Recoñecer as regras xerais de acentuación. - Recoñecer e analizar os elementos do xénero narrativo. CONTIDOS TEMPORALIZADOS Tres últimas semanas de outubro. 1. Lectura e comentario: «Ser superheroe non é nada doado» (A. Fernández Paz: Contos por palabras, ed. Xerais, adapt.). 2. Lingua: LINGUA E SOCIEDADE: As linguas do Estado español. VOCABULARIO: A rúa. A sinonimia. GRAMÁTICA: O substantivo. Clasificación do substantivo. O número. ORTOGRAFÍA: Regras xerais de acentuación. OBRADOIRO DE LINGUA: Repaso de contidos. O traballo co dicionario. 3. Literatura: O xénero narrativo. Os personaxes, o argumento e o narrador. OBRADOIRO DE LITERATURA: Escribir un comezo insólito. 4. Competencia lingüística: O correo electrónico. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Le con fluidez e atención un texto narrativo e coméntao seguindo uns criterios dados Identifica as linguas do Estado español e a súa situación Utiliza en diversos contextos o vocabulario básico estudado Identifica os substantivos comúns e propios, concretos e abstractos, individuais e colectivos Forma o plural de substantivos dados Clasifica as palabras en agudas, graves e esdrúxulas Aplica correctamente na práctica as regras xerais de acentuación Acentúa correctamente palabras con i ou u na sílaba tónica Analiza nun texto narrativo algúns dos seus elementos básicos: narrador, personaxes e argumento Analiza a estrutura dun correo electrónico. COÑECEMENTOS E APRENDIZAXES BÁSICAS - Comprender globalmente un texto oral ou escrito. - Relacionar palabras cos seus sinónimos. - Aplicar as regras xerais de acentuación. - Diferenciar as clases de substantivos. - Formar o plural de substantivos dados. - Identificar un texto literario como pertencente ao xénero narrativo e analizar algún dos seus elementos. METODOLOXÍA - A lectura inicial servirá como motivación para introducir o alumnado nos coñecementos e aprendizaxes que se irán traballando ao longo da unidade. Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 21

22 - Pódese escoitar a lectura no CD-Audio antes de iniciar as actividades de comprensión lectora. - Fixar hábitos de traballo: responder as actividades do libro, comprender a finalidade dos seus apartados, utilizar o dicionario, facer clasificacións, redactar textos propios de forma ordenada, asegurar a correcta asimilación de conceptos a través dunha práctica reiterada, etc. - A metodoloxía será activa e participativa, de maneira que facilite a aprendizaxe, individual e colectiva e favoreza a adquisición das competencias básicas, en concreto a lingüística. - Fomentar no alumnado o interese polo aspecto lúdico e creativo da linguaxe. MATERIAIS CURRICULARES E OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Libro do alumno, dicionarios. - CD-Audio coas lecturas iniciais e outros textos. - Cadernos de Lingua (de Celia Díaz, na editorial Anaya) para reforzar o léxico, a expresión escrita, a ortografía e mais a morfosintaxe. - Recursos que figuran no servidor de Anayadigital.com - Recursos fotocopiables de Tratamento da diversidade, Lecturas complementarias, Diagnóstico e Material complementario para o desenvolvemento das competencias básicas. EDUCACIÓN EN VALORES - Autoesixencia na redacción de textos creativos persoais. - Actitude de respecto cara ás producións literarias alleas. - Valoración real das calidades humanas e recoñecemento do labor social que realizan determinados colectivos. UNIDADE 3 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Competencia en comunicación lingüística - Desenvolver, a través dos distintos tipos de textos, a capacidade de delimitar a información que recibimos do noso contorno. - Adquirir progresivamente un vocabulario adecuado que lle permita expresarse mellor. - Asimilar as regras que rexen a formación e o uso correcto das palabras nunha lingua. - Coñecer e aplicar de maneira efectiva as regras de ortografía. - Ler de maneira comprensiva e comentar textos literarios. - Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico - Coñecer o espazo no que se realizan determinadas actividades de lecer próximas aos seus intereses e á súa vida cotiá. - Competencia para o tratamento da información e competencia dixital - Buscar información en dicionarios e en Internet para ampliar coñecementos. - Adquirir habilidades para seleccionar, tratar e interpretar a información con espírito crítico e reflexivo. Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 22

23 - Manexar o dicionario de maneira habitual, correcta e mecánica. - Competencia social e cidadá - Comprender e valorar o papel que cadaquén desempeña dentro do núcleo familiar ou do grupo social. - Valorar a importancia da descrición positiva das persoas que nos rodean para establecer vínculos cordiais que faciliten a convivencia. - Mostrar unha actitude positiva na resolución de conflitos e proposta de solucións. - Competencia para aprender a aprender - Aplicar técnicas de estudo que posibiliten a aprendizaxe individual e colectiva. - Realizar traballos de investigación e actuar de maneira reflexiva na interpretación da información acadada. - Aplicar noutros contextos os coñecementos adquiridos. - Aplicar procedementos lúdicos que contribúen ao goce da materia. - Competencia para o desenvolvemento da autonomía e iniciativa persoal - Planificar as súas tarefas e reaccionar positivamente ante posibles adversidades. - Extraer ensinanzas dos textos lidos, fundamentalmente das fábulas, e intentar aplicalas na vida real. - Competencia cultural e artística - Valorar o plurilingüismo como unha realidade universal que enriquece os individuos e os pobos. - Valorar as manifestacións literarias como expresión dunha sensibilidade artística individual que persegue o embelecemento da realidade. - Exercitar a capacidade creativa a través da redacción de textos literarios. OBXECTIVOS - Ler con fluidez e coa entoación e pausas adecuadas. - Entender o plurilingüismo como unha riqueza cultural e social. - Ampliar o vocabulario básico relacionado co mar e coa praia. - Traballar con palabras polisémicas. - Identificar o xénero dos substantivos e formar o feminino a partir de nomes dados. - Coñecer e aplicar as regras específicas de acentuación. - Recoñecer e analizar os elementos de espazo e tempo nun texto narrativo. CONTIDOS TEMPORALIZADOS Tres primeras semanas de novembro. 1. Lectura e comentario: «O que decide é papá» (Sempé e Goscinny: As vacacións de Nicolasiño, ed. Alfaguara/Obradoiro). 2. Lingua: LINGUA E SOCIEDADE: Plurilingüismo. VOCABULARIO: O mar e a praia. A polisemia. GRAMÁTICA: O xénero do substantivo. ORTOGRAFÍA: Casos especiais de acentuación. OBRADOIRO DE LINGUA: Repaso de contidos. O traballo co dicionario. 3. Literatura: O xénero narrativo. O espazo e o tempo. O diálogo na novela. OBRADOIRO DE Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 23

24 LITERATURA: Resolver un conflito. 4. Competencia lingüística: Comenta un texto descritivo. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Le un fragmento de texto coa fluidez e a comprensión adecuadas, e coméntao seguindo uns criterios dados Entende o plurilingüismo como unha riqueza cultural e social Utiliza en diversos contextos o vocabulario básico estudado Analiza os significados de palabras polisémicas Indica o xénero dalgúns substantivos Coñece as regras de formación do feminino dos substantivos Aplica as regras específicas de acentuación Recoñece e analiza os elementos de espazo e tempo nun texto narrativo Comenta e crea un texto descritivo de persoas. COÑECEMENTOS E APRENDIZAXES BÁSICAS - Comprender globalmente un texto oral ou escrito. - Traballar con palabras polisémicas. - Identificar o xénero do substantivo. - Formar o feminino dalgúns substantivos dados en masculino. - Coñecer e aplicar as regras básicas de acentuación. - Crear textos propios a partir dunhas pautas dadas. METODOLOXÍA - A lectura inicial servirá como motivación para introducir o alumnado nos coñecementos e aprendizaxes que se irán traballando ao longo da unidade. - Pódese escoitar a lectura no CD-Audio antes de iniciar as actividades de comprensión lectora. - Fixar hábitos de traballo. - A metodoloxía será activa e participativa, de maneira que facilite a aprendizaxe, individual e colectiva, e favoreza a adquisición das competencias básicas, en concreto da lingüística. - Traballar o aspecto lúdico e creativo da linguaxe. - Familiarizar o alumnado co manexo dalgunha gramática que lles poida axudar a solucionar dúbidas. Por exemplo: Gramática da lingua galega. Síntese práctica (de Xosé Feixó Cid, en Edicións Xerais, 2008). - Estimular no alumnado o interese pola literatura e pola cultura do seu pobo. - Fomentar a lectura a través de diferentes propostas e recursos que poidan motivar o seu interese cara a determinados temas. MATERIAIS CURRICULARES E OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Libro do alumno, dicionarios. - CD-Audio coas lecturas iniciais e outros textos. - Cadernos de Lingua (de Celia Díaz, na editorial Anaya) para reforzar o léxico, a expresión Programación do Departamento de Lingua galega e literatura, IES da Pobra do Caramiñal 24