Teléfonos de interese: Concello de Ames SOS Galicia 112. Máis información: Proxecto desenvolto por:

Transcripción

1

2

3 RECORDA Non prender lume. Recoller o teu lixo. Non saltar muros nin valados. Protexer e respectar aos animais e ás plantas. Extremar o coidado nas estradas. En caso de lévalo teu can, lévao atado. Teléfonos de interese: Concello de Ames SOS Galicia 112 Máis información: Proxecto desenvolto por:

4 FIDALGOS E CABALEIROS complexa política dos séculos XIV e que acadou o seu esplendor no sécu- Garea, que conservan interesantes XV e construíron as bases do que lo XVIII. Visítanse as Torres desde as conxuntos etnográficos que reflicten A fertilidade destas terras e a súa desde 1475 foi o Condado de que se gobernaba esta terra, o pazo cómo era a vida no outro lado do posición estratéxica nos camiños que Altamira, título que, co tempo, obtivo de Leboráns exemplo típico deste espectro social. levaban a Compostela fixo que desde a Grandeza de España, máximo reco- tipo de construcións- e a Casa de os tempos medievais as xentes poderosas se fixaran nelas ben para esta- ñecemento de nobreza. As torres de Altamira, que están nas proximida- Sandar, tipo de construción fidalga máis modesta. Entre uns e outros, as DISTANCIA TOTAL: 6,300 Km. blecer señoríos ben para obter as rendas dos foros labregos. As noti- des de Calo foron a súa fortaleza principal e a súa funcionalidade mili- aldeas campesiñas como Calo e A SERVIZOS: Ningún. cias medievais falan da presenza dos tar unían a simbólica, xa que eran o Reino, dos Leis, dos Mariño ou dos centro do seu estado. Ardeleiro no territorio do actual concello de Ames; son pequenas liñaxes que levaban foros, sobre todo do mosteiro de San Xusto de Toxosoutos, e posuían terras nas que traballaban os labregos ou caseiros. Algúns, como os Mariño, acabaron mudándose a outras zonas onde o seu señorío era máis importante; outros, como os Caamaño, chegaron no século XVI e con posterioridade. Se asentaron firmemente na comarca e fixeron dela a sede dos seus estados. As pequenas liñaxes que medraran ao seu servizo aparecían ante as xentes como fidalgos importantes; vivían dos foros, levaban oficios ou dotaban capelanías e festas relixiosas nas parroquias. Construíron os pazos que primeiro eran sinxelas casas que se distinguían das demais pola súa calidade, pola torre e polos escudos que as adornaban; logo os ampliaron, os dotaron de xardíns, de corredores e balcóns; eran novas vivendas radicalmente distintas ás da veciñanza. A liñaxe dos Moscoso foi a máis senlleira de todas. Os cabaleiros desta casa, de orixe compostelá, souberon xogar as súas bazas na Esta ruta é unha oportunidade para coñecer un pouco máis de preto a este tempo de fidalgos e labregos 3

5 LEBORANS muller venden as súas propiedades villa, isto é, un pequeno núcleo de mans da nobreza, en concreto, dos neste lugar ao mosteiro de San Xusto casas nas que a veciñanza se dedica- señores das torres de Altamira, os A aldea de Leboráns é citada por primeira vez nos documentos no ano 1156, cando Paio Fernández e a súa de Toxosoutos, que pronto pasou a ser o máis importante propietario neste lugar. É, por entón, unha ba ao traballo da terra. No século XV o monxes xa deixaran a xestión das terras en Moscoso. O casal acubillase baixo a sombra do pazo que construíron os Leis de Leboráns, fidalgos vinculados á Casa de Altamira que posiblemente recibiron dos Moscoso os foros desta zona como retribución aos seus servizos. En conxunto, as casas foron ampliadas e modernizadas aínda que o lugar conserva todo o seu sabor tradicional. Torres de Altamira Calo Portanxil 4

6 PAZO DE LEBORÁNS O pazo é a vivenda típica da mediana e pequena fidalguía que vive no rural galego da Idade Moderna. A maioría dos conxuntos pacegos foron construídos entre finais do século XVI e finais do XVIII, aínda que moitos foron ampliados e reformados posteriormente. Algúns, como o de Leboráns, teñen a súa orixe en antigas torres ou casas fortes medievais outros fixéronse ex novo. Moitos destes fidalgos non tiñan coutos ou dereitos xurisdicionais e, en xeral, vivían das rendas dos foros e do servizo nas administracións do rei, do arcebispo ou dos grandes señores ou no exército. Aínda que vivían de rendas e, en xeral, a súa riqueza era evidente, a fidalguía rural usaba vivendas senlleiras, roupas elegantes ou alimentos distinguidos para se distinguir do resto da veciñanza e así amosar e manter o seu estado privilexiado. Neste ambiente naceron os conxuntos pacegos, dos que Leboráns é un exemplo clásico. Leboráns é resultado da fusión de elementos procedentes das arquitecturas culta e popular. É un edificio funcional pero elegante, sobrio pero que non renuncia aos engadidos ornamentais (por exemplo, as molduras) ou a solucións como as ventás montantes que xeran no interior eses xogos de luz tan do gusto barroco. 5

7 CALO O lugar de Calo pertenceu ás e agradable a fraga que hai á saída da aldea cara á Garea, poboada de especies autóctonas. Torres de Altamira Leboráns 1, Sandar A Garea propiedades e ao señorío dos Condes de Altamira e a principios do século XVI eran traballadas por unha única familia que pagaba os correspondentes foros aos señores das torres. Todo parece indicar que era menor en tamaño e relevancia que A Garea e Leboráns. É unha aldea que estrutura a maior parte das súas casas ao longo do antigo trazado viario. Por aquí pasaba unha das rutas que unían as Torres de Altamira e as terras de Brión co camiño de Bergantiños e Negreira. Calo conserva parte un certo encanto tradicional. Hai varios exemplares de hórreos, construídos seguindo a tradición maían, que están en bo estado de conservación, e algunhas vivendas que son mostra clara das tipoloxías tradicionais (casas terreñas e de sobrado, casas máis amplías e robustas do século XIX). Resulta especialmente fermosa 6

8 A GAREA neste lugar, o certo é que a princip- Altamira; algunhas eran do mosteiro, mentos din que a veciñanza non era ios do século XVI a maior parte dos outras doutros propietarios e xusto a xente acomodada pero tampouco Aínda que o mosteiro de San veciños de A Garea traballaban ter- metade foi comprada polos Moscoso pobre, se cadra porque a aldea está Xusto de Toxosoutos posuía terras ras que tiñan aforadas ao Conde de a principios dese século. Os docu- situada nunha boa localización, na aba do monte e achegada ao río. As casas, antes como agora, fóronse colocando ao longo dos camiños que aquí se cruzan. A maioría son de cachotaría e distribución que fala a voces do seu pasado labrego; noutras, pola contra, a presenza de pedras de cantaría, cornixas ou elementos decorativos delata unha maior riqueza dos donos. Calo Sandar Trasmil A Igrexa 800 m 500 m 7

9 SANDAR Sandar é unha aldea monumental século XVIII aquí estaba o soar da chamada Casa de Sandar. Esta liñaxe fidalga levaba os apelidos Acuña, (Vimianzo). Foron oficiais dos exércitos reais, rexedores perpetuos de Santiago e xuíces e avogados en dis- Calo A Garea na súa sinxeleza. As casas, que pre- Durán e Figueroa e posuía tamén as tintas administracións. sentan características típicas desta casas de Esparís (Brión) e Tines zona, agrúpanse en rúas que conflúen no centro do lugar e se alongan seguindo os antigos camiños. Son de cachotaría de granito e aínda se conservan algúns exemplos de casas terreiras, o modelo máis antigo de vivenda. Nestas rúas é doado lembrar a vella vida labrega xa que se conservan un bo número de construcións tradicionais: hórreos do tipo Amaía, palleiras, colmeas de alacena, cortes, o muíño ou as pedras de lavar no río que foron substituídas polo novo lavadoiro. Todas estas infraestruturas eran necesarias para o desenvolvemento da vida labrega antiga, baseada na diversificación de cultivos, as solidariedades entre veciños e parentes e a autosuficiencia do fogar; só así podían as familias sobrevivir e facer fronte ao pago dos foros. O pobo pertenceu á xurisdición das Torres de Altamira, aínda que no 8