Ang kabuluhan ng rebolusyong pangkultura sa Rebolusyong 1896 at sa pagsusulong ng kasalukuyang bagong tipo ng pambansa-demokratikong rebolusyon sa

Transcripción

1 Ang kabuluhan ng rebolusyong pangkultura sa Rebolusyong 1896 at sa pagsusulong ng kasalukuyang bagong tipo ng pambansa-demokratikong rebolusyon sa bago at mas mataas na antas

2 REBOLUSYONARYONG LATHALAING PAMPANITIKAN NG ARTISTA AT MANUNULAT NG SAMBAYANAN- TIMOG KATAGALUGAN

3 NILALAMAN Paunang Salita ni Kasamang Jose Maria Sison 8 Editoryal 12 Maikling Kwento Ambus-Lakad sa Ika-Anim ng Marso Ni Mamerto Monsuela 20 Fidel Ni Ka Jia 29 Sanaysay Unang Karanasan Ni Ka Mon 54 Gawaing Kultura sa Hukbo Ni Ka Pia 60 Isang Alaala kay Ka Yanan Ni Ka Padme 69

4 Dula Maaalala Ka Ni Lire Rosa 80 Tula Poon Ni Ka Remar 96 Ang Lalagot Ni Ka JP 98 Putok ng Baril at Hampas ng Alon Ni Ka JP 100 Asendero Ni Ka Rodel 103 Mensahe ng mga Detinidong Pulitikal para sa ika-44 Anibersaryo ng Partido 104 Sino ang Karapat-dapat Ni Ka Lynard 105 Medikal 106 Pagputok sa Sukal Ni Ka Josef 107

5 Babae Ako Ni Adel Serafin 109 Katiyakan Ni Clark Kilatis 112 Oyayi ng Isang Ina Ni Lire Rosa 114 Tugon ng Isang Anak sa Oyayi Ni Lire Rosa 116 Para sa mga Kababaihang Pulang Mandirigma Ni Ka Eddik 118 Mula sa mga Anak ng Bayan Ni Freida Miral 120 Sa Alaala ng mga Bayani ng Rebolusyon Sa Alaala ni Ka Yanan 124 Gerilya Ni Ka Yanan 126 Anak Ni Ka Yanan 128 Ang Hukbo Ni Ka Yanan 129

6 Muli Ka Naming Nakadaupang Palad Ni Clark Kilatis 130 Para kay Ka Jed Ni Lire Rosa 135 Paano Gumawa ng Tula para sa Isang Makata? Ni Ka Pax 138 Larawan ni Eden Ni J. P. A. 140 Oda sa mga Dakilang Anak ng Bayan Ni Macario Kamlon 141 Mga Tula ni Ka Jose Maria Sison Sinasalanta ng Halimaw ang Kagubatan at Kabundukan 146 Ang Tulang May Talim 148 Parangal kay Ka Andres Bonifacio 150 Mga Tula ng Rebolusyong 1896 Kartilya Ni Emilio Jacinto 154

7 Katapusang Hibik ng Pilipinas Ni Andres Bonifacio 157 Tapunan ng Lingap Ni Andres Bonifacio 160 Mi Abanico Ni Andres Bonifacio 162 Pag-ibig sa Tinubuang Lupa Ni Andres Bonifacio 163 Awit Tatlong Opensiba Ni Ka Ani 170 Yanan (Inang Kasama) Ni Ka Angelo 172 Itayo ang Baseng Bukid 174 Liham Ni Ka Daniel 178

8 8 Paunang Salita Malugod kong binabati ang buong rebolusyonaryong kilusan sa Timog Katagalugan sa muling paglalathala ng Dagitab, ang rebolusyonaryong pangkulturang magasin sa rehiyon. Nagagalak akong maging bahagi ng bagong isyu ng Dagitab na may temang Ang kabuluhan ng rebolusyong pangkultura sa Rebolusyong Pilipino ng 1896 at sa pagsusulong ng kasalukuyang bagong tipong pambansa-demokratikong rebolusyon sa bago at mas mataas na antas. Angkop at napapanahon ang paglalabas ng Dagitab sa gitna ng tumitinding krisis sa bansa at ang lalong pangangailangan sa higit na pagpapasigla, pagpapalaganap at pagpapahusay ng gawaing pangkultura sa buong bansa. Ikinagagalak ko na iniluwal ng mahigpit na integrasyon sa masa at paglubog sa hanay nila ang maningning at malikhaing sining at panitikan na nilalaman ng pinakabagong isyu ng Dagitab. Taong 2005 nang huling ilathala ang Dagitab. Pinagyaman ang kasaysayan ng Dagitab ng mga karanasan ng mga Pulang mandirigma at rebolusyonaryong pwersa kapwa mula sa kanayunan at kalunsuran. Nagbigay sigla at inspirasyon sa buong rebolusyonaryong kilusan ang mga komposisyong tula, awit, sanaysay, maikling kwento at sining biswal sa mga dating isyu ng Dagitab. Buhay na nanalaytay sa Dagitab ang karanasan ng mga kasama at masa sa umiigting na pagsusulong ng rebolusyon sa rehiyon. Sinusuhayan at ipinagtatanggol ng rebolusyonaryong pangkulturang magasin tulad ng Dagitab ang tunay na

9 9 pagbabago laban sa kasalukuyang sistema o moda ng produksyong pumapabor sa panginoong maylupa, burukrata, at imperyalista sa rehiyon. Punyal itong mabisang panlaban ng masang api sa naghaharing uri upang papanaigin ang mga wasto at makatarungang panawagan. Ginagamit ang rebolusyonaryong kultura upang pagkaisahin ang mamamayan at bigyan ng tinig at lakas ang mga pinagsasamantalahang uri sa lipunan. Gamit ang iba t ibang anyo at pamamaraan, mabisang pinatatagos ang proletaryong rebolusyonaryong linya at pambansa-demokratikong programa sa lahat ng eryang saklaw at nakikilusan ng Bagong Hukbong Bayan (BHB) at kung saan man may nakatayong organisasyon ng Partido Komunista ng Pilipinas (PKP). Ayon nga kay Kasamang Mao Zedong, (Ang layunin natin ay) tiyakin na akmangakma ang panitikan at sining sa buong makina ng rebolusyon bilang sangkap na bahagi, na magagamit ang mga ito bilang makapangyarihang sandata sa pagbubuklod at pagtuturo sa mamamayan at sa pagtuligsa at pagdurog sa kaaway nang may pagkakaisa sa damdamin at isipan. Pamalagiang tungkulin ng rebolusyonaryong kilusan ang paunlarin at ipopularisa ang ating mga akdang sining at panitikan na tunay na sumasalamin sa buhay at pakikibaka ng mamamayan. Sa bawat erya ng digma at iba t ibang larangan ng pakikibaka, malalim na balong pinagkukunan ng mga rebolusyonaryo ang mayamang karanasan ng masang api at pinagsasamantalahan. Malayo sa burges at pyudal na kulturang ipinalalaganap ng burges na masmidya, naghaharing estado at imperyalismong US, ang ating mga rebolusyonaryong likhangsining ay naglalarawan ng tunay na kwento t pakikibaka ng mamamayan na madalas ikinukubli ng likhang-sining sa isang lipunang malakolonyal at malapyudal. Mapangahas

10 10 ang ating rebolusyonaryong sining. Pinagsisilbihan nito ang higit na nakakarami. Matapang ito at handang durugin ang naghaharing sistema. Hindi maitatangging malaking ambag sa pagsikad ng rebolusyong pangkultura sa rehiyon ang muling paglathala ng Dagitab. Sa gitna ng lumulubhang krisis ng lipunang Pilipino, magiging signipikanteng ambag ang Dagitab upang mahusay na maisalarawan ang mga kabanata sa pakikibaka sa rehiyon kaagapay ng mga napapanahong panawagan, inaaning tagumpay at mga hamon sa pambansademokratikong kilusan. Sa pagdiriwang ng ika-150 kaarawan ni Andres Bonifacio, hindi lamang pinagpupugayan ng Dagitab ang Ama ng Rebolusyong Pilipino kundi itinampok rin sa mga likhang-sining ang sentral na laman at layunin ni Bonifacio at ng Katipunan ang pagsusulong ng armadong rebolusyon para sa pambansang pagpapalaya. Gayundin, tampok sa Dagitab ang pagtataguyod ng kasalukuyang bagong tipong pambansa-demokratikong rebolusyon sa ilalim ng pamumuno ng Partido bilang natatanging paraan upang palayain ang bansa mula sa gapos ng pyudalismo, burukrata-kapitalismo at imperyalismo. Mahusay ang nilalalaman ng bagong isyu ng Dagitab. Ipinapakita nito ang mayor na papel ng rebolusyong pangkultura sa pagpapabagsak ng kolonyal na paghahari noong panahon ni Bonifacio hanggang sa kasalukuyang pag-abante ng pambansa-demokratikong rebolusyon sa bago at mas mataas na antas. Layon din nitong itaas ang rebolusyonaryong diwa sa pamamagitan ng malilikhaing kathang panitikan na nagpapahayag ng mensahe ng rebolusyon sa malawak na hanay ng mamamayan. Para baguhin ang lipunan, nangangailangan ng isang kultura na

11 magtataguyod at sasalamin sa tunay na kalagayan ng masang api. Kailangang laging tandaan na hindi mapupukaw at mapapakilos ang sambayanan kung ang obrang pampanitikan ay hindi hango sa buhay ng mamamayang nakikikibaka. Iangat pa natin sa mas mataas na antas ang kilos at kaisipan ng rebolusyonaryong masa, at higit na pasiglahin ang kanilang mapanlabang diwa para wakasan ang naghaharing sistema. Hangad kong patuloy na itataguyod ng rebolusyonaryong kilusan sa Timog Katagalugan ang paghubog at pagpapaunlad ng malilikhaing materyal na higit na magsusulong sa demokratikong rebolusyong bayan. Kasamang Jose Maria Sison Tagapangulong Tagapagtatag Partido Komunista ng Pilipinas-MLM 11

12 12 Editoryal Ang kabuluhan ng rebolusyong pangkultura sa Rebolusyong 1896 at sa pagsusulong ng kasalukuyang bagong tipo ng pambansa-demokratikong rebolusyon sa bago at mas mataas na antas Ayon kay Tagapangulong Mao Zedong, Ang rebolusyonaryong kultura ay isang makapangyarihang rebolusyonaryong sandata ng malawak na masa ng sambayanan. Inihahanda nito ang batayan sa ideolohiya bago sumapit ang rebolusyon; ito ay isang mahalaga at tunay na esensyal na larangan ng pakikibaka sa pangkalahatang rebolusyonaryong larangan sa panahon ng rebolusyon. i Sinasalamin ng kultura, kasama ng mga pananaw, kaisipan, ideya at tradisyon, ang partikular na lipunang umiiral sa isang takdang panahon. Nagmumula ang kultura na lumalaganap sa isang lipunan sa mga karanasan, pagkilos at pakikipagrelasyon ng bawat tao sa isa t isa. At sa panahong nahahati ang lipunan sa mga uri, ang kaugalian, ideya at paniniwala ng bawat tao ay may tatak ng kanyang uring pinagmulan. Nangingibabaw sa lipunang makauri ang kultura ng mga naghaharing uri at ginagamit nila ang kulturang ito upang mapanatili ang kontrol sa ekonomya at pulitika. Sa madaling salita, kinakasangkapan ng mga naghaharing uri ang kultura upang ikadena ang pagiisip ng mamamayan at supilin ang kanilang paglaban. Kung kaya kinakailangan ng mamamayan na isulong ang isang rebolusyon sa kultura upang palayain ang sarili i Mula sa Hinggil sa Bagong Demokrasya ni Mao Zedong (Enero 1940).

13 sa gapos at impluwensya ng burges at pyudal na kultura. Pundamental na bahagi ang rebolusyong pangkultura ng anumang rebolusyong pampulitika at pang-ekonomya. Dapat lagutin ang anumang tanikalang gumagapos sa isipan ng mamamayan upang lubusan nilang maunawaan kung paano sila pinagsasamantalahan at kung bakit nila kinakailangang kumilos sa landas ng rebolusyon. Hindi maihihiwalay na sangkap ang rebolusyon sa kultura sa kabuuang rebolusyonaryong proseso upang pagkaisahin ang puso at isipan ng mamamayan tungo sa pagwasak ng mapagsamantalang sistemang panlipunan at pagbuo ng isang lipunang nagsisilbi sa interes ng malawak na hanay ng sambayanan. Sa Pilipinas, nangingibabaw ang kulturang kolonyal, burges at pyudal. Repleksyon ito ng malakolonyal at malapyudal na katangian ng lipunang Pilipino. Kung babaybayin ang kasaysayan, nagsimulang umusbong ang kulturang kolonyal at pyudal nang sakupin ng Espanya ang Pilipinas sa loob ng 300 taon. Tatlong siglong naghari ang Simbahang Katoliko at sistematiko nitong ipinalaganap ang kolonyal at pyudal na kultura upang maging sunud-sunuran at pasibo ang mamamayan. Kinunsinti rin ng mga kolonyalistang Espanyol ang iba t ibang mga atrasadong kaisipan at mga paniniwala sa metapisika, pamahiin at kababalaghan ng mga Pilipino. Sumulong ang rebolusyong pangkultura sa Pilipinas bilang anti-kolonyal na pagsisikap na tuligsain ang mga mananakop. Inilunsad ang Unang Kilusang Propaganda upang mapaunlad ang kamalayan para sa isang pambansang kultura at ilantad ang kaapihang dinadanas ng mamamayang Pilipino. Inilunsad ito ng mga ilustradong pumunta sa Espanya upang mag-aral at mangampanya ng mga reporma sa Pilipinas tulad 13

14 14 nina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, Graciano Lopez Jaena, Juan Luna at Antonio Luna. Pinaalab ng mga akda ni Dr. Jose Rizal ang nagngingitngit na galit ng mga Pilipino laban sa pambubusabos ng mga dayuhang mananakop. Nakatulong ang Unang Kilusang Propaganda upang pukawin ang makabayang damdamin at palaganapin ang nasyunalismo sa mga Pilipino. Hindi na nakasapat sa mga Pilipino ang panawagan sa reporma at lumingas ang panawagan sa armadong pakikibaka. Pinamunuan ng Katipunan ang rebolusyon para sa pambansang kalayaan. Nanindigan ang Katipunan na hindi reporma kundi rebolusyon ang tamang landas sa pagkamit ng kalayaan. Mayorya ng kasapian ng Katipunan ay galing sa uring manggagawa at magsasaka. Sa pagtindi ng pagsasamantala at pang-aapi sa sambayanan, mahigpit na niyakap ng masang anakpawis ang pambansa-demokratikong hangarin ng rebolusyon. Itinanim ng Katipunan ang mga binhi ng simulain para sa isang pambansa-demokratikong kultura na pinangunahan ng mga dakilang bayani tulad nina Andres Bonifacio, Emilio Jacinto, Apolinario Mabini at Antonio Luna. Sa panahong ito, lumagablab ang apoy ng rebolusyong pangkultura na lalong nagpaalab sa Rebolusyong Pilipino ng 1896.

15 Sa kasagsagan ng rebolusyong 1896, marahas na sinakop ng imperyalismong US ang Pilipinas at ipinalaganap ang kulturang burges at maka-imperyalista upang pakalmahin at paamuin ang mapanlabang diwa ng mga Pilipino. Ipinalaganap ang burges na liberalismo kapalit ng umiiral na kuturang pyudal at kolonyal. Mahigpit na pinanghawakan ng imperyalismong US ang sistema ng edukasyon sa Pilipinas. Ito ang naging pamamaraan ng imperyalismong US upang ipatimo sa kamalayan ng mga Pilipino ang burges at makaimperyalistang kaisipan at sirain ang kanilang makabayan at progresibong paniniwala. Sa kabila ng mga agresibong pagtatangka ng imperyalismong US na supilin ang makabayang diwa ng mga Pilipino, nanatili ang mga anti-imperyalistang sentimyento tulad ng nasyunalistang krusada ni Recto noong 1950, mga pagkilos ng mga proletaryong rebolusyonaryo noong 1960 at pag-usbong ng Sigwa ng Unang Kwarto noong Noong 1967, humiwalay ang mga proletaryong rebolusyonaryo sa rebisyunista at opurtunistang katawan ng lumang partidong pinagsanib upang maglunsad ng kampanyang pagpuna at pagtatakwil sa taksil na rebisyunistang pangkatin ng mga Lava at Taruc upang muling itatag ang Partido Komunista ng Pilipinas. Muling itinatag ng mga proletaryong rebolusyonaryong kadre ang Partido Komunista ng Pilipinas noong Disyembre 26, 1968 at pinagtibay ang Marxismo-Leninismo at Kaisipang Mao Zedong bilang rebolusyonaryong teoryang patnubay. Armado ang bagong tatag na Partido ng pinakamakapangyarihang sandatang pang-ideolohiya na gagabay sa pagsusuri ng rebolusyonaryong kasaysayan at kongkretong kalagayan ng lipunang Pilipino, sa pagbalangkas sa linya at programa ng 15

16 16 demokratikong rebolusyong bayan, at sa pagtataguyod ng isang kinabukasang sosyalista at komunista ng mamamayang Pilipino. Namulaklak ang bagong demokratikong rebolusyon sa kultura at sa kasalukuyan tinagurian itong Ikalawang Kilusang Propaganda. Ito ay isang bagong tipong kilusang propaganda na may bagong makauring pamumuno at may bagong oryentasyong pang-ideolohiya at pampulitika. Ang Ikalawang Kilusang Propaganda ay isang kilusang masa at puspusang rebolusyon sa kultura na nilampasan ang naging takbo at pagkilos ng Unang Kilusang Propaganda dahil ito ay nasa ilalim ng pamumuno ng proletaryado at ginagabayan ng rebolusyonaryong teoryang Marxismo-Leninismo-Maoismo. Sa ilalim ng programa ng demokratikong rebolusyong bayan, ipinalaganap ng mga proletaryong rebolusyonaryo ang mga pampulitikang programa na naglilinaw sa katangian, nilalaman at direksyon ng rebolusyon. Itinataguyod ng demokratikong rebolusyong bayan ang isang kulturang pambansa na nakikibaka sa kamalayang kolonyal at naglalayong makamtan ang isang bansang umaasa-sa-sarili. Sinasalungat nito ang kaisipang pyudal na nagtutulak sa mamamayan sa balon ng mga walang-batayang paniniwala at pumipigil sa syentipikong panunuri. Niyayakap nito ang isang kulturang pangmasa na nakaugat sa paglilingkod sa hanay ng anakpawis. Isinusulong ng demokratikong rebolusyong bayan ang isang makabayan, syentipiko at makamasang kultura na wawasak at dudurog sa kulturang kolonyal, burges at pyudal. Isang kumprehensibong rebolusyon ang demokratikong rebolusyong bayan na tumatagos hindi lamang sa ekonomya

17 at pulitika kundi maging sa larangan ng kultura. Ipinagpapatuloy nito ang hindi pa natatapos na tungkulin ng Rebolusyong Sa kasalukuyan, ipinagpapatuloy ito ng mga anak ng bayang lumalahok sa bagong tipo ng pambansa-demokratikong rebolusyon. Dakilang tungkulin ng mga rebolusyonaryo at progresibong pwersa na isulong ang rebolusyong pangkultura sa mas mataas na antas kasabay ng pagdaluyong ng rebolusyonaryong pakikibaka ng malawak na hanay ng sambayanan. Mulat sa Marxistang turo na ang rebolusyonaryong teorya ay magiging materyal na pwersa lamang para sa pagbabagong panlipunan kung yayakapin ito ng malawak na mamamayang inaapi at pinagsasamantalahan, masiglang ginampanan ng mga proletaryong rebolusyonaryo ang pagpupukaw, pag-oorganisa at pagpapakilos sa masang anakpawis sa demokratikong rebolusyon. Ang esensya ng rebolusyon sa kulturang ito ay pagsasanib ng rebolusyonaryong teorya ng Marxismo-Leninismo- Maoismo sa rebolusyonaryong praktika ng rebolusyong Pilipino. Sa diwang ito, ang lahat ng mga kadre ng Partido, Pulang mandirigma at rebolusyonaryong alagad ng sining ay kinakailangang maging pamilyar sa buhay at pakikibaka ng masa, magpanibagong hubog ng sarili at 17

18 18 mga pananaw at maging mga kawal sa pagpapalaganap ng pambansa-demokratikong kultura at sosyalismo sa hanay ng nakikibakang mamamayan. Ang mga rebolusyonaryo at aktibista ng pambansang demokrasya ang matatag na mga haliging tagapagdala ng kontra-agos na kultura sa nangingibabaw na pyudal at burges na kultura sa lipunang malapyudal at malakolonyal na Pilipinas. Matatag nitong nilalabanan ang antidemokratiko at antimasang kultura na bumubuhay sa atrasadong mga kaisipan. Itinataguyod nito ang pagpapalaya sa kaisipan ng mamamayan mula sa mga pamahiin, kulturang kimi, mababang lugar ng kababaihan sa lipunan, pagsamba sa lahat ng bagay na Kanluranin at iba pa. Ang mulat at sinserong paggampan ng rebolusyonaryong gawain sa piling ng masa ang daan sa pagpapanibagong hubog at pagyakap sa proletaryong aktitud. Lumubog sa buhay ng masang anakpawis at bigkisin ang kanilang isipan at damdamin sa direksyon ng rebolusyonaryong paninindigan. Sa masigasig at buong lakas na pagsusulong ng rebolusyong pangkultura hindi kailanman magtatagumpay ang anumang pagtatangkang lasunin ang rebolusyonaryong diwa ng mamamayan!

19 M a i k l i n g K w e n t o

20 20 Ambus-Lakad sa ika-anim ng Marso Ni Mamerto Monsuela Narito kami- Nagmamasid, nakikiramdam Dinig namin ang mga yabag Bawat kaluskos, maging paglapat Ng nalalaglag na dahon sa lupang Kasanib ng aming katawan! Humahangos na papalapit sa mga kasama si Olek isa sa mga susing masa na inaasahan ng mga kasama hinggil sa ulat ng kaaway, sa paghahakot at pagbili ng mga suplay. Mga kasama, ang mga kaaway dumaan sa aming sityuhan. Pauwi sila ng bayan. Banaag sa mukha ni Olek ang kagustuhan na maparusahan ang mga kaaway. Halos isang linggo na ang mga kasama sa ikatlong pakatan subalit walang dumaan na kaaway. Kagyat na nagpulong ang kumand para pag-usapan ang iniulat ni Olek. Isang desisyon ang nabuo. Balikan ang Pakat Dos sa tabi ng lumang kalsada. Malaki ang posibilidad na yun ang gamitin na ruta pabalik.

21 Tirik na ang haring araw nang umusad sa target na babalikan ang Pakat Dos. Lalong tumagaktak ang pawis sa bigat at init ng kamuplaheng dahon. Binagtas ng mga kasama ang mga dalisdisan na daan, ang ahon-lusong na tereyn. Matalas ang pakiramdam. Tiyak ang bawat bagsak ng mga paa. Kailangang maging bulag, bingi ang kaaway. Hapon na maalinsangan nang dumating sa pakatan. Abala ang lahat sa pagsasaayos ng pupuwestuhan. Abala sa ihahandang pagkain hanggang kinabukasan. May kadalian nang ayusin ang lugar dahil halos buo pa ang mga dati nang ginawang paksol. Gabi. Napakalamig ng gabi gaya ng dati nang unang pumakat ang mga kasama. Hindi pa nagpapaalam ang hanging amihan. Inilatag ng mga kasama ang sako at plastik sa lupa na magsisilbing higaan. Maagang nakatulog ang mga kasama sa tindi ng pagod sa paglalakad at pag-aayos ng pakatan. Ang iba ay hindi na nakakain ng hapunan. Payapang lumipas ang gabing yaon. Alas-kuwatro ng madaling araw. Isang mahinang boses ang maingat na nanggigising sa mga kasama. Mga kasama gising na kayo! si Ka Philip, ang Pulang kumander ng platun ng NPA. Marahang bumangon ang mga kasama sa atas ni Ka Phillip at agad na tinungo ang mga paksol. Sa di kalayuan sa tapat na bundok na pinapakatan ng mga kasama, dinig ang ingay na tila nag-aabog ng nakawalang hayop. Samantala, sa pwesto ng Kaloy, makaraan ang mahigit na tatlumpong minutong pagsubaybay sa mga ilaw habang 21

22 22 nakaupo sa paksol, naramdaman ang mga yabag na paparating mula sa kabilang direksyon. Mabigat ang bawat hakbang. Malinaw ang bagsak ng kanilang mga paa kasabay ang habol hininga. Walang gamit na pangtanglaw. Bagamat madilim pa, sapat na ang hugis suklay na buwan para makilala ang mga panauhin. Sa loob-loob ng mga kasama, Tama ang naging pagbasa ng kumand. Sila na ang matagal nang hinihintay. Inihatid ng mga mata ang naturang mga panauhin. Maingat na pinagmamasdan ang bawat galaw. Pinipigil ang paghinga. Humigpit ang hawak sa mga gatilyo. Matinding kaba ang sumasasal sa dibdib. Nag-uunahan sa isip ni Ka Bong ang mga pangamba. Nakikita rin kaya ito ng mga kasama sa ibang pormasyon? Ang mga ilaw? Kaaway rin kaya? Dito ba sila magtatagpo? Hah! Napakaganda? Paano kung sa masa ang paparating na mga ilaw? Kinapa-kapa ang radyo sa kanyang bulsa. Nagdalawang-isip. Tiyak na maririnig ng kaaway ang tunog. Paano na? Ang unang pormasyon ng kaaway ay patungo sa maliit na salulo ng tubig sa tapat ng pormasyon ng primera ng Baking. Tumigil. Umupo sa gilid ng daan sa tapat ng segunda ng Baking at Kaloy ang dalawa pang iskwad. Kampante. Nagliliwanag ang mga plaslayt ng tatlong masa. Lahat ay nakatutok sa daan. May hinahanap. Walang kamuwangmuwang na masasalubong nila ang kinatatakutan nilang nilalang. Isang mariing sitsit na nagmumula sa salulo ang narinig. Pssst! Psssssst! Sinambot ng amihan ang sitsit ng mga anino.

23 Nagulat ang tatlong masa nang bakas ng combat shoes na ang kanilang natatanglawan imbis na bakas ng nawawalang kalabaw. Muling iginala ang ilaw. Kumintab ang sapatos. Unti-unti nilang itinaas ang kanilang hawak na plaslayt upang maaninag kung sino ang kanilang kaharap. Kumbat. Patig. Pawts. Armalayt. Kaaway! Kanina pa namin kayo tinatawag. Bakit hindi kayo lumalapit? tanong ng upisyal ng sundalo. Matagal bago nakasagot. Nabigla sa kaharap. Eh! Sir! Wala po kaming narinig. Abala kami sa paghahanap ng bakas ng aming nawawalang kalabaw. Ano ang mga pangalan ninyo? Taga-saan kayo? muling tanong ng sundalong upisyal, mas malakas at madiin. Hindi makasagot ang masa. Halos di maubos maisip kung bakit sa kalsada dumaan ang mga sundalo. Hindi niya ito inasahan. Ilang linggo na ang pang-iisnayp ng mga kasama sa mga nag-ooperasyong 23

24 24 sundalo sa lugar na ito. Alam din nyang nakatambang ang mga kasama. Bakit hindi nagsasalita yang dalawa mong kasama? inis na tanong muli ng upisyal. Balita namin may kalaban kami diyan sa taas, pahabol na tanong ng upisyal. Wala po kaming alam. Sumagot siya sa pinakakalmadong paraang kaya niya. Naalala niya ang mga kasama. Syut kayo sa timba, bulong sa sarili ni Tatay Eling. May sinasabi ka ba? hirit ng sundalo. Wala ho, sabat ni Tatay Eling. Dinig ni Ka Vina, PI ng Platun, ang usapan. Hindi malinaw. Mas malakas ang hampas ng hangin sa mga bungarngar. Mga dalawang metro ang layo niya sa kalsada. Pinakinggan niyang mabuti. Kilala niya ang boses. Si Tatay Eling ang nagtataglay ng boses na iyon at hindi siya maaaring magkamali. Sinubukan niyang tawagin ang masa para mag-alam ng balita. Tatay! Tatay Eling! Hindi siya naririnig. Ibinabalik ng hangin ang kanyang mahinang tinig sa kanyang bibig. Biglang lumapit ang isang kasama sa kanya. Sumenyas itong huwag lumikha ng ingay. Iminwestra ang magkabilang hintuturo sa kanyang noo. Nag-anyong sungay. Lalong lumakas ang kabog sa dibdib. Kaaway. Pero kay Tatay Eling ang boses na yon! Tumingin nang may agam-agam. Waring naintindihan na ng kausap ang bumabagabag sa kanya. Lumapit ang kasamang nagpaabot. Bumulong. Hinihintay lang makalampas sina Eling.

25 Pakawalan na ang mga yan. Baka abutan pa tayo ng liwanag sa daan, paalala ng mas nakatataas na upisyal, ang CO ng platun ng Army, si Tinyente Cornejo. Sige umalis na kayo! utos ng upisyal. Wala pang sampung segundong nakakalayo sina Tatay Eling mula sa huling pulutong ng kaaway, pumutok na ang hudyat ng opensiba. Pak! Brrraat! Kasunod ang bugso ng mga putok! Pak! Pak! Pak! Kablum! Nagsalimbayan ang putok ng mga armalite, M14 at masinggan. Halos makabingi ang tatlumpong segundo ng walang patid na mga putok na mula sa unahan, kaliwa at likuran ng kaaway. Nagliwanag ang animnapung metrong kahabaan ng sumikong kalsadang inukit sa bundok. Tumigil ang putok. Lagatikan ng kasa ng baril. Muling bumugso. Pailan-ilang putok. Katahimikan. Nagliliwanag na. May mga umuungol na sa kalsada! Sumuko na kayo! malakas na sigaw ni Ka Gina IL ng Baking. Hindi namin kayo papatayin! Gagamutin namin kayo! pangungumbinsi ni Ka Bong IL ng Kaloy. Ihagis ninyo ang inyong mga sandata! utos ni Ka Gabby IL ng Abe. Sir! Sumuko na tayo! Mamamatay tayo kapag hindi tayo sumuko. Di na namin kaya! samo ng isang sundalo sa kanyang upisyal. Patung-patong na katawan ng patay at sugatan ang 25

26 26 tanging pinagkukublihan ngayon ng mga kaaway. Suko na po kami! Tama na po! Sa mga kasama na pinaparinig ang kanyang pagsusumamo. Walang susuko! Allan, alooon! Allan, alooon! kumand ni Tinyente Cornejo. Pilit na pina-aasolt ang kanyang mga tauhan. Paisa-isa ang pamumutok. Wala nang gumalaw. Sa unang bugso ng putukan marami na ang namatay at nasugatan sa mga kaaway. Nagtakbuhan na ang ilan. Ang ilan pang natitira at walang sugat ay naghubad na ng uniporme. Sa tapat namin may sumuko na! Ingatang di matamaan! ulat ni Ka Vina. Bumaling sa direksyon ng tinig na pinanggalingan ng nagkukumand na upisyal ng mga sundalo. Maawa ka sa mga tauhan mo! Sumuko ka na! tuluy-tuloy na pangungumbinsi sa upisyal. Huwag papuputukan ang mga sumuko! Isnayp-isnayp lang! paalala ni Ka Philip. Umasolt na ang Abe. Nakaplanka na sila ngayon sa kalsada. Pakbag at pamumutok ang koberan. Nakakuha na ng maraming sandata ang mga kasama. Nakapagparsyal klining na. Baril na mismo ng kaaway ang pinapuputok ng mga kasama. Panaka-naka pa rin ang

27 27 ganting putok ng mga kaaway. Maya-maya pa y nagsalimbayan na rin ang putok mula sa mga kalapit na sityo! Napapalaban na rin ang dalawa pang tim ng Pulang mandirigma. Syut sa bitag ang mga pasista. Lalong nabuhayan ng loob ang mga kasama. Muling pinaputukan ng mga kasama ang natitirang kaaway. PAK! PAK! PAK! BRRAATTATTT! Abe! Sugod! Baking, bugsuan ng putok! Kaloy, planka sa kanan! boses ng Pulang kumander sa mga mandirigma. Sir! Sumuko na tayo! Tama na, sir! Susuko na kami! Wala nang tinyenteng sumagot. Patay na ang upisyal nyo! Hindi na makakarating ang inaasahan nyong reimpors! Napaatras na sila! Sumuko na kayo! Hindi namin kayo papatayin! Ihagis ninyo ang inyong mga sandata! Isa-isang inihagis ng mga natitirang kaaway ang kanilang sandata sabay taas ng mga kamay. Kitang kita ng mga kasama kung paano naging maamong tupa ang kaninang halimaw na hitsura. Inayos ng mga kasama ang mga patay na sundalo. Inihilera sa kalsada. Ginamot ang mga sugatan. Kinausap. Pinaliwanagan. Hinimok na umalis na sa pagkasundalo. Iniwan ng mga kasama ang kalsada dala ang mga sandata at kagamitang nasamsam. Tinangay ng amihan ang alikabok

28 28 at amoy ng pulburang nilikha ng mahigit tatlong oras na labanan. Singkad na ang haring araw. Nagpupugay sa tagumpay ng Pulang Hukbo.

29 29 Fidel Ni Ka Jia PROLOGO Narinig ni Ani ang mabibigat na yabag at lagapakan ng ammu pots ng mga tumatakbong kaaway sa kalsada. Mabilis at tahimik na nagmaniobra ang mga Pulang mandirigma. Charlie, araro sa relo! Alpha, siluin ang dagat! kumand ng platun lider. Mabilis na pumlangka sa kaliwa ang isang pormasyon ng mga Pulang mandirigma habang ang isa pang pormasyon ay inunahan ang kaaway sa mas mataas na bahagi ng tereyn. Ulan! sigaw ng platun lider. Mabilis silang nagpaputok. Halos mabingi si Ani at hindi nya marinig ang sinasabi ng kanyang buddy. Nakapwesto ito sa paksol na wala pang dalawang metro ang layo sa kanya.

30 30 Ang cake? tanong ni Oscar. Naputol ang tangkang pagsagot ni Ani nang makarinig sya ng kaluskos. Naaaninag nyang may nagtatagong kaaway sa malapad na katawan ng puno ng Banaba sa bandang kanan ng pormasyon nila. Lumingon sya kay Oscar at itinuro ang direksyon ng kaaway. Sumipat si Ani sa hawak nyang baril at akmang magpapaputok nang isang malakas na putok ang tumama dito na tumagos sa kanyang mukha. Mabilis syang nilapitan ni Oscar. Butas ang bulsa ni Ka Ani! Hilot! Kailangan ng hilot dito! Lumalabo ang paningin ni Ani, umuugong ang kanyang kanang tenga at pakiramdam nya ay marahang umiikot ang kanyang katawan. Lakasan mo ang loob mo, Ka Ani! narinig nyang sambit ng kanilang iskwad lider. Madalian syang inusong ng medikal at dinala sa likurang bahagi ng labanan. Bravo, araro sa singsing!

31 31 Siluin ang dagat! Ulan! Asan ang cake? Lakasan mo ang loob mo, buddy! Salimbayang tumataginting ang mga sigaw at umukit sa kanyang balintataw ang larawan ng mga kasamang tagumpay na napanghawakan ang inisyatiba sa labanan. Ito ang huling rumehistro sa kanyang isipan bago sya mawalan ng malay. * * * Nagpaparikit na ng apoy ang kanyang lola nang magising si Fidel. Nagising sya sa amoy ng usok ng tabakong sinisigarilyo ng kanyang lolo. Bumangon at tumungo si Fidel sa kusina. Nakita nya ang kanyang inang abala sa pag-aayos ng mga gulay at halamang-ugat sa tatlong balulang na hindi na nito nagawang ayusin kagabi mula sa maghapong pagkakaingin dahil sa pagod. Pakiabot nga ho ng balulang, pakiusap ni Fidel sa ina. Kailangang bago magmitak ang araw ay nasa kaingin na ako. Baka maunahan ako ng mga ibon sa mga tanim nating mais, sambit ni Fidel. Ala, hoy! Bakit hindi ka muna mag-kape? halos pasigaw na tanong sa kanya ni Aling Zayda. Naroroon naman ang iyong ama at si bunso. Tiyak na hindi nila pababayaan ang kaingin, ani Aling Zayda habang nagsasalansan ng balinghoy sa istante sa itaas ng kanilang tungko. Hindi na po. Kina ama at bunso na lang ako sasabay magalmusal. Tiyak na mayroon din silang nahuling igat kagabi. Masarap iyon iulam sa balinghoy habang nagkakape, sagot

32 32 ni Fidel. Sya, ito ang balulang. Baunin mo itong asukal. Kahapon ay bahagya nang tumamis ang kape namin ni Pinsoy, ani Aling Zayda. Si Pinsoy, ang kanyang ama, bagaman mas gusto ang kape na walang asukal ay pinagbibigyan ang kanyang ina sa matamis na timpla sa tuwing magsasalo ang dalawa sa iisang tasa ng kape. Isinakbit ni Fidel sa ulo ang balulang, itinaklis ang kanyang sundang at nagmamadaling lumabas ng bahay. Mabilis ang kanyang mga hakbang, patalun-talon sya sa mga batong nakabaon sa daan. Dalawang bundok pa bago nya marating ang kaingin. Tamang-tama, tiyak na naroon na sya bago sumikat ang araw! * * * Napapagitnaan ng mahabang hilera ng matataas na bundok ang baryo nina Fidel. Kung pagmamasdan mula sa ilog, tila matatarik na kalupaan lamang ang hilera ng mga bundok at tanging ang mga nakatanim dito ay puno ng niyog. Ngunit sa itaas nito ay matatagpuan ang hagdan-hagdang kapatagan na ekta-ektarya ang lawak. Dito nagkakaingin ang ilang daang pamilya sa kanilang lugar. Sa tabi ng baryo nina Fidel makikita ang ilog Celso. Tumatagos ito sa siyam na barangay ng bayan nina Fidel na nagsasanga sa iba t ibang dako. Dumadaloy papunta sa dagat ang isang sanga ng ilog. Tumatawid naman sa hangganan ng bayan nina Fidel at kalapit nilang bayan ang ikalawa bago muling nagsasanga ng isa pa papunta sa kadikit nitong probinsya. Sa hulo ng ilog Celso matatagpuan ang kanilang kaingin.

33 Paakyat si Fidel sa unang bundok nang makasalubong nyang palusong ang pamilya nina Mang Dindo at Aling Luding. Kasama ng mag-asawa ang tatlo nitong anak na lahat ay babae. Siguradong sa kanilang sagingan tutungo ang mag-anak. Magandang umaga po Mang Dindo, Aling Luding! masiglang bati ni Fidel. Sa iyo din, Fidel, sabay na sagot ng mag-asawa. Ang aga ng iyong ahon, Totoy, wika ni Aling Luding. Disisiyete na si Fidel ngunit alaga pa rin syang tawaging totoy ni Aling Luding. Baka po kasi maunahan ako ng mga ibon sa mga mais. Sayang naman po at ilang linggo na lang ay tag-ani na, ani Fidel. Sya nga? Harinawa y hindi tayo daanan ng bagyo. Kami din ay mamumuti na ng sintores sa makalawa. Ang saging naman ay gayak nang ikalakal sa susunod na linggo, bida ni Mang Dindo. Sana nga po, sambit ni Fidel sa tonong tila nananalangin. Sya, sige, Fidel. Bago tayo abutin ditong lahat ng liwanag. Ingat na lamang doon sa tuktok at may nakahambalang na katawan ng patay na sawa sa daan. Siguro y napatay ng mga mangangahoy. Akin nang itinabi. Huwag ka na lamang magugulat, paalala ni Mang Dindo. Opo. Ingat po kayo, ani Fidel. * * * 33

34 34 Nagpapatuka ng mga manok si Emy nang marating ni Fidel ang kubo nila sa kaingin. Sa edad na lima ay marunong nang mag-alaga ng hayop ang kanyang bunsong kapatid. Mula sa isang inahin at dalawang tandang na regalo dito ng kanilang lolo noong sumapit ang ikaapat na kaarawan ni Emy ay mayroon na ito ngayong walong sisiw na pinapalaki. Bulaga! bungad ni Fidel sa kapatid mula sa likuran. Napaharap si Emy at naitapon kay Fidel ang kalahati ng sapal mula sa hawak nitong timba. Ah, haha! matinis na tawa ni Emy. May isa pa palang manok sa likod! pang-aasar nito sa kanya sabay saboy sa paanan ni Fidel ng isang dakot na sapal. Nagkarambola ang mga sisiw sa kanyang paanan na nag-uunahan sa pagtuka ng sapal. Aba y parine na kayo t mag-almusal na tayo. Mga batang ito! Kaaga y naghaharutan na, ani Mang Pinsoy habang nakadungaw sa bintana ng kubo. Pumasok na kayo dito bago pa masunog ang iniihaw kong igat. Igat! magkasabay na usal ng dalawa at patakbong pumasok sa kubo. Paboritong iulam nina Emy at Fidel ang igat. Hindi ito kayang tapatan ng pritong manok na pasalubong ng kanilang lolo minsang dumalo ito sa isang pagpupulong sa bayan. Kuya, ang sukang sawsawan dikdikan mo ng asin at sili. Ikaw Fidel, binata na y para ka pa ring bata kung makipagharutan kay Emy. Ikaw ba y... Ikaw ba y may naiibigan

35 na sa baryo? Ako y pitong taong gulang nang una kong handugan ng rosal ang iyong ina Na itinago ni ina sa bulsa ng kanyang palda at hindi pinalabhan hanggang sa matuyo ang rosal, dugtong ni Emy. Hindi umimik si Fidel. Nahihiya syang magkwento sa ama. O sya, kain na t tanghali na. Puntahan mo na ang maisan pagkatapos kumain. Mag-aalam pa kami ni Emy ng kalabaw, wika ni Mang Pinsoy. Tahimik na tao si Mang Pinsoy kaya t para kina Fidel at Emy anumang sabihin nito y itinuturing nilang paglalambing. Simpleng maglambing ang kanyang ama. Kahapon inukitan ni Mang Pinsoy ang puluhan ng kanilang mga gulok. Iniukit nito ang pangalan ni Fidel sa puluhan ng kanyang gulok at pinaligiran ng tatlong bituin. Inukitan naman nito ng Emy ang puluhan ng kanyang bunsong kapatid na napapaligiran ng tatlong puso. Kinulayan nito ng pula ang tatlong puso mula sa balat ng punong Kalingag na tanim ng kanilang lolo. Si ama, talaga, korni din, ani Emy. Dapat bituin din ang iniukit nya sa paligid ng aking pangalan. O kaya buwan, dyamante, o kamao katulad ng nakaukit sa kaluban ng kanyang gulok. * * * Sigurado kang palusong? tanong ng opisyal ng mga sundalo. Ginising sina Fidel ng nag-ooperasyong militar sa baryo. Ang dinig po namin, Sir, kung susundan ang tahol ng mga aso y palusong ang mga taong dumaan. Hindi lang po 35

36 36 namin mawari, Sir, kung ilan. Madilim pa po at ni dumungaw sa bintana ay hindi namin ginagawa kapag alanganing oras, takot po kami, mahabang paliwanag ni Aling Zayda. Ngunit paahon ang tahol ng mga aso, piping tutol ni Fidel. Hindi sya maaaring magkamali. Tanging huni ng mga ibon at lagaslas ng tubig mula sa salulo ang humalo sa ingay ng mga aso. Sigurado syang paahon ang direksyon ng mga tahol. Sir, mahusay sumagot si nanay, baka naman may alam, pagduda ng isang sundalo. Tumingin ito sa kanilang lahat at pilit na ngumiti. Natatandaan ni Fidel, ito ang sundalong nagbigay ng kendi kay Emy noong minsang makasalubong nila ang grupo nito. Aba, tapos ako ng elementarya, depensa ni Aling Zayda na sa huling sandali ay parang gustong bawiin ang sinabi. May makakape na lamang ba tayo dyan, nanay? hindi patanong kundi pautos na wika ng opisyal. Baka may makakatay din tayong native na manok, pahabol ng isang sundalo. * * * Marahil iyon yong huling sigaw ni Mang Pinsoy. O ang katahimikan na sinundan ng nakaririnding ingay. Paulitulit na bumabalik sa kanyang alaala ang nangyari na tila ba naghahanap ng maayos na reception ng istasyon sa radyo. Ang kanyang gunita y animo y tunog ng iba t ibang istasyon habang pabalik-balik na pinipihit ang talapihitan maagas-as, nag-aagawan, lahat ay gustong mangibabaw.

37 Nakatingin sya sa kawalan. Hindi nya eksaktong matandaan ang pagkakasunud-sunod ng pangyayari. Pinipilit nya ang talapihitan ng kanyang alaalang gawing malinaw ang lahat. * * * Hapon na nang matapos silang mag-ama sa pangangahoy. Kararating lang ni Fidel mula sa bayan. Bakasyon na sa eskwela at tapos na si Fidel ng hayskul. Tuwang-tuwa si Fidel. Bukod sa nakalap na mga tuyong kahoy ay nakahuli sila ng ibon. Hindi talaga nagmimintis ang pugakang ng kanyang ama. Biglang may naramdamang papalapit na mga yabag si Fidel. Natanaw nya sa kabilang dako ng sapa ang apat na kabataang lalaking nagmamadali sa paglalakad. Maingay ang kanilang mga paang naaapakan ang mga nalagas na dahon ng punong mangga. Sabay-sabay ang kanilang pagkilos at paghinga. Nangilo si Fidel sa tunog ng nagkikiskisang tela ng suot nilang mga parka. Sa di kalayuan, natanaw nya ang isang matandang babaeng basang-basa ang suot na damit at hinahabol ang liksi ng mga kabataang nagpapahinga na sa tabing-ilog. Umupo sa batuhan ang tatlo at ang isa y sumalok ng maiinom na tubig sa gilid ng ilog. Pagdating ng matanda y nagsipagtayo na ang apat. Armado ang grupo. Patawid na ang mga ito sa ilog nang marinig nya ang isa, dalawa, tatlong putok ng baril! Ama, nasaan ka? paiyak na tanong ni Fidel. Sunud-sunod ang mga putok. 37

38 38 Dapa! narinig nyang sigaw ni Mang Pinsoy. Nang humupa ang putukan, nakita nyang hawak sa kwelyo ng isang armadong lalake ang kanyang ama. Hindi ito kabilang sa nakita nya kaninang mga tumawid sa sapa. Mga sundalo! Bangon, ani sa kanya ni Mang Pinsoy. Nakita nya ang determinasyon sa mga mata nito. Bumangon ka Fidel. Ngayon na. Tumakbo sya palapit sa ama ngunit pinigilan sya ng isa pang sundalo na may hawak sa kwelyo ni Mang Pinsoy. Hayaan mo na yang bata, ani ng isa pang sundalong dumura t sinipa ang pansalok ng tubig sa ilog. Ang bibilis kumilos ng mga NPA. Biruin mo yon nakatutok na tayo y nakawala pa. Tumitig si Mang Pinsoy kay Fidel. Umuwi ka. Alagaan mo si Emy. Sabihin mo sayong inang mahal na mahal ko sya. Iyon na ang huling araw na nakita nya ang kanyang ama. Sa buong panahon ng kanilang pangungulila, tahimik at laging nakatingin sa malayo si Aling Zayda. * * * Para kanino? Nalilito sya. Ang alam nya, hindi makasarili ang kanilang pamilya. Nasaksihan nya ang magandang pakikisama nina Mang Pinsoy at Aling Zayda sa kanilang mga kababaryo. Hindi kailanman tumangging magbigay ang kanyang ama ng bungang prutas kahit sino ang mapadaan. Gaano man karami o kaunti ang kanilang maaning mais, balinghoy at palay-kaingin, ibinabahagi ito ng kanyang ina sa

39 kanilang kapit-bahay. Malaya rin ang sinumang pumitas ng buko basta t maayos na iiwan ang pinagkainan nito sa paanan ng mga puno. Hindi magdadalawang sabi ang sinumang nais hiramin ang kalabaw ng kanyang ama lalo na kung may ilulusong na pasyente sa ospital sa bayan. Para kanino? Labingwalong taon na si Fidel. Para kanino? Dapat sya y handa na. Handa na sya. Ito na ang araw ng kanyang pagsampa. * * * Marami syang matutulungan, hindi lang ang kanyang mga magulang kundi maging ang ibang pamilya na maabot ng serbisyo ng Bagong Hukbong Bayan. Ito ang kanyang sasabihin. Ito ang naisip nyang tamang sabihin. Isang mahabang proseso ang pagpapanibagong-hubog, ani Ka Mila habang kinukuhanan si Fidel ng Form 1. Sa una y nag-alangan sya. Hindi nya alam kung ano ang gagawin. Ngayon lang nya narinig ang salitang Form 1. Ang Form 1 ay ang totoong kwento ng iyong buhay, Ka Fidel. Para ito sa iyong pagkakakilanlan. Sisimulan natin ito sa iyong profile. Bago ko nga pala makalimutan, palitan mo ang iyong pangalan. Malaya kang pumili ng gusto mong koda. Maaaring pangalan ng punong-kahoy, lugar o kaya nama y pangalan ng iyong paboritong artista. Hindi umiimik si Fidel. Kalingag kaya? Ang punong tanim ng kanyang lolo. Ang tanging alam naman nyang lugar ay ang kanilang baryo at ang tinirahan nya sa bayan noong magaral sya ng high school. Hindi nya ito gagamitin. Matutukoy kung saan sya nanggaling. Bilin ng kanyang ina na iwasang 39

40 40 magkwento ng mga personal na impormasyon. Hindi raw ito pagsisinungaling kundi paglilihim. Artista? Wala syang kilalang artista. Hindi nya maalala ang mga artista sa drama sa radyo na pinakikinggan ng kanyang ina t lola tuwing gabi. Ani, Ka Ani na lang po. Para sa masaganang ani, ano? sambit ni Ka Mila. Ito na ba ang panganay ni Ka Rodel? bungad ng isang matandang lalaki na ngayon lang nakita ni Fidel. Aba y doon ka muna, Ka Enteng, pabiro ngunit seryosong taboy ni Ka Mila. Sinasagutan namin ang kanyang Form 1. Naku, pasensya na, Ka Mila, at sa iyo rin Ani, po. Nahihiya at kinakabahang sagot nya. Baka magalit ito sa kanila gawa ng pagtataboy ni Ka Mila. Punta muna akong kusina, Ka Ani, Ka Mila, paalam ni Ka Enteng. At huwag mo na akong kausapin nang may po, tumatawang sabi ni Ka Enteng. Pyudal iyon. Tsaka, bata pa ako. Bata pa pala ang 64? biro ni Ka Mila. Ikaw naman, wala sa edad yon. Sa kisig kong ito, numero lang naman ang nadadagdag. At nagbida pa! tumatawang wika ni Ka Mila. Kita mo t natutulala na sa iyo si Ka Ani. Lumingon si Ka Mila sa kanya. Mabiro talaga ang mga kasama, masanay ka na, ani Ka Mila.

41 41 Ngunit malayo sa biruan nina Ka Enteng at Ka Mila ang kanyang iniisip. Sino si Ka Rodel? At ang salitang pyudal, narinig na nya itong binigkas ng kanyang ama. Matagal na kumilos dito si Mang Pinsoy o kilala ng mga kasama t masa bilang Ka Rodel, putol ni Ka Mila sa kanyang pagninilay. Bakit hindi ito naikwento ng kanyang ama? Ito ba ang naulinigan nyang pinag-uusapan ng kanyang mga magulang

42 42 isang gabing nagising sya t umihi sa labas ng bahay? Alam naming hindi mo alam ang tungkol dito. Isinulat ito sa amin ni Aling Zayda bago pa ang araw na sunduin ka ng mga kasama. Si Aling Zayda, sya si Ka Fe, dati rin syang hukbo. Minabuting itago ito ng iyong ama t ina sa pangambang baka matulad ka sa kanila. Ngunit pinapatunayan lamang na hindi ito epektibo. Hindi ang pagtago ng bahagi ng kanilang pagkatao ang pipigil sa mga tulad mong sumampa sa Bagong Hukbong Bayan. Bulok ang sistema ng lipunan, maraming naapakan at tulad mo ay nagpapasyang lumaban, mahabang salaysay ni Ka Mila. Namumulat tayo sa iba t ibang paraan, sumasampa sa iba t ibang kadahilanan, hangad namin sa proseso ng pakikibaka ay mahanap mo ang iyong halaga sa mamamayan. Nagiging malalim na ang mga salita ni Ka Mila. Hindi sya makasunod. Hindi nya maaaring sabihin na gusto nyang maghiganti. Ipinaliwanag sa kanya ng ina na ang pagsampa at pagiging hukbo ay higit pa sa paghihiganti. Mas malaki ang kailangang batayan, mas mataas ang hinihinging kamulatan. Kaya pala ganun ang mga salita ni Aling Zayda. * * * Gusto nang sukuan ni Fidel ang paglalakad. Tatlong bundok na ang inaho t nilusong nila. Hindi nya maintindihan kung bakit sila lakad nang lakad. Naalala nya noong tinatanong ng mga sundalo ang kanyang ina. Hindi ba t paahon ang mga dumaan at hindi palusong? Tapos sa elementarya Sa pamantayang elementarya pala ng Pulang paaralan ng Bagong Hukbong Bayan!

43 Matatarik talaga ang bundok sa bahaging ito. Ang bilis makasira ng sapatos, ani Ka Mila. Pisikal na katangian pa lang o ang tereyn ang hinaharap natin. Ang matatarik na bundok at ang tawiring mga ilog ay hindi dapat maging hadlang sa gawain ng bahuba. Kung 43

44 44 tutuusin maituturing pa ngang higit na matataas na bundok at malawak na ilog ang pagmulat at pag-oorganisa sa masa. Kung susukuan ang una, paano mapagtatagumpayan ang huli? Kung hindi sinusukuan ang huli, bakit dadamdamin ang hirap na dulot ng una? matalinghagang wika ni Ka Mila. Maya-maya pa y may naamoy na syang nasusunog na kahoy. Natanaw ni Ani ang bahayan. Makakapagpahinga na rin, piping sambit ni Ani. Isang linggo silang tumigil sa baryo. Doon nya nakuha ang mga panimulang pag-aaral tungkol sa pagiging kasapi ng hukbo. Doon sila naging malapit ni Ka Oscar na nauna sa kanya ng tatlong buwan sa pagsampa. Doon sila naglunsad na gawaing masa. May mensahe mula sa Komite Sentral. At ayon kay Ka Mila y kailangan itong ipaalam sa malawak na mamamayan. * * * Katatapos lang ng kanilang pagsasanay militar. Mahirap ang pagsasanay ngunit maraming natutunan at nadagdag na kasanayan si Ani. Pinakagusto ni Ani ang pagsasanay sa tamang pagtudla. Kung ang natutunan nya sa gawaing masa ay kung bakit kailangang lumaban, sa pagsanay militar ay natutunan nya kung paano dapat lumaban. Pinapatawag ni Ka Enteng ang mga kasapi ng Sangay ng Partido sa lokalidad. May kaaway sa kabilang baryo. Maglulunsad sila ng isang ambus. Ito ang test mission ng mga nagsipagtapos. Mga kasama, kung wala ang baseng masa hindi tayo maaaring mangarap ng kahit na ano. Sa karanasan ko, kapag

45 ang masa ay nagkaisa ang lahat ng mahirap ay nagiging madali, paliwanag ni Ka Enteng. Sa ulat ng masa y nakatigil ang kaaway sa kabilang baryo. Palabas na raw ang mga ito at dalawa lamang ang posibleng daanan. Ang ilog sa likuran nila o ang kalye sa kanilang harap na daanan ng masa. Maglulunsad tayo ng isang ambus. Bukod sa magsisilbing test mission ng mga nagsipagtapos sa pagsasanay militar, tugon din natin ito sa panawagang paigtingin ang mga taktikal na opensiba laban sa kaaway, ani Ka Enteng. Tatlong araw na silang nakapakat. Katuwang nila ang masa mula sa paghahanda ng sayt, pagbili at paghahakot ng mga suplay, pagluluto at pagmamanman. Pumwesto sila sa itaas ng burol. Tanaw nila mula rito ang mga taong pumapasok at lumalabas ng baryo. Kitang-kita nila mula sa pwesto ang magdaraang kaaway! Malapit na ang bukang-liwayway nang marinig nila ang naglalagapakang pots ng kaaway. Charlie, araro sa relo! Alpha, siluin ang dagat! Mas marami ang bilang ng kaaway kaysa sa kanilang inaasahan. Ulan! kumand ng platun lider. Mabilis na nagpaputok ang mga Pulang mandirigma. Halos mabingi sya. Hindi nya marinig ang sinasabi ni Ka Oscar. Ang cake? tanong nito. Lumingon sya kay Oscar at sumenyas na may kaaway sa 45

46 46 kanan nila. Pagsipat ni Ani sa kanyang baril ay isang malakas na putok ang tumama dito na tumagos sa kanyang pisngi. Mabilis na lumapit sa kanya si Oscar. Sira ang bulsa ni Ka Ani! Hilot! Kailangan ng hilot dito! * * * Nagising si Fidel sa kalabog ng pinto. Pumasok ang doktor kasama ang isang nars na may hilang mesang de gulong. Ganitong oras din nang dumaan sila kahapon. Kumusta ang iyong pakiramdam? tanong ng doktor habang binibilang ng nars ang pulse rate nya. Hindi nya marinig ang sinasabi ng doktor. Naku, Dok! Malakas na hong kumain. Hindi na rin ho masydong dumudugo ang kanyang sugat, sagot ni Ka Paulina. Maaari na kayong lumabas sa susunod na linggo kapag nagtuluy-tuloy ang kanyang paggaling. Huwag kang magalala, hijo. Makakarekober din ang iyong pandinig, ani ng doktor. * * *

47 Tutuloy na muna tayo sa aking pinsan, ani Ka Paulina habang inaayos ang mga gamit nya. Bumuti na ang kanyang pandinig. Nilagyan sya ng hearing aid. Naku, hindi po ba nakakahiya? tanong ni Fidel. Huwag mong isipin yon. Kahit hindi kasapi ng anumang samahan, may simpatya ang pinsan ko sa mga nangangailangan, sagot ni Ka Paulina. Sa maikling pagsasama nila ni Ka Paulina, humanga sya sa tyaga nito sa pag-aalaga. Noong mga unang araw nya sa ospital at para sa kanya y wala pang katiyakan ang kanyang paggaling, matiyaga itong nagpaliwanag at araw-araw na pinapalakas ang kanyang loob. Napakahaba na ng kanilang nilalakbay. Tila walang katapusan ang hilera ng sasakyan sa kanyang harapan. Nang sumilip sya sa bintana, nakita nya ang grupo ng mga taong may bitbit ng mga bandila at plakard. Hustisya para sa mga biktima ng paglabag sa karapatang pantao! Ilitaw ang mga desaparecidos! Aba y barado ho yata ang daanan pag tayo y dumeretso pa paunahan? tanong ni Ka Paulina sa drayber ng taksi. Ma am, may rali ang mga tagabayan at mga estudyante. Inyo na hong iliko sa kaliwa. Nagmamadali ho kami at kailangan na pong magpahinga ng kapatid ko, mabilis na pakiusap ni Ka Paulina. Inumin mo na ang gamot mo, ani Ka Paulina pagdating 47

48 48 nila sa kanilang tinutuluyan. Iniiwas nya ang kanyang tingin. Ayaw nyang makita nito ang kanyang pangungulila. Maya-maya, pwede ka nang maligo, marahang sabi ni Ka Paulina. Huwag kang mag-alala. Makakabalik ka rin agad sa sona at makakadalaw sa iyong pamilya kapag malakas ka na, ani nitong parang nababasa ang kanyang iniisip. * * * Malalim na ang gabi. Malamig ang hanging tumatagos sa kanyang mga buto. Tahimik ang paligid ngunit aligagang gumagala ang isipan ni Fidel. Naaalala nya ang mga kasama sa kanayunan. Ngumiti sya. Ngumiti sya kahit may hapdi. Mahirap malungkot kapag nakangiti. Sayang. Hindi kailanman sa materyal at konkretong ngayon mauulit ang nakaraan para sa anumang kaayusan ng nararamdaman at pawiin ang lungkot, ang takot. Ngunit untiunti na nyang natutunan kung paano pakikitunguhan ang kanyang sitwasyon. Ang sugat, sakit at hirap maghihilom at lilipas ang lahat. Naniniwala syang walang mariing hapdi ang kayang maramdaman ninuman na di nito kayang pangibabawan. Ngayon nya napagtanto na noong sinabi nyang handa na syang sumampa, sa aktwal pala y hindi pa nya nalulubos sa sarili ang esensya ng pagrerebolusyon. Naalala nya ang wika ni Ka Enteng, walang nagrerebolusyon para maghanap ng aliw. Ang rebolusyon ay hindi isang piging, o pagsusulat ng sanaysay, o pagpinta ng larawan, o pagbuburda; hindi ito maaaring maging pino, banayad, maamo, mahinahon, mabait, magalang, mapagtimpi at mapagbigay. Ito ang laging namumutawi sa mga labi ni Ka Enteng na sinipi nito sa

49 49 sinulat ni Kasamang Mao Zedong. Lubos nyang ikinalulungkot ang pagkawala ng kanyang pandinig. Hindi na ito lubusang maibabalik at habang-buhay syang makikiamot ng tunog sa tulong ng kanyang hearing aid. Proseso ang paghilom ng mga sugat, ang pagtanggap. Sa tingin nya ang una ang dadaan sa pinakamabagal na proseso. Ngunit susi ang pangalawa upang kahit ang mga sugat na hindi nasasalat at nag-iiwan ng malalim na pilat sa damdamin ay mangyaring agad na maghilom. EPILOGO Tag-araw nang sya y bumalik. Kahit madaling araw ay dama nya ang init ng panahon. Tagaktak ang kanyang pawis habang inaakyat ang bundok. Kumakabog ang kanyang dibdib sa pananabik. Aktibo na raw uli si Aling Zayda sa reorganisadong sangay ng Partido sa kanilang baryo. Sa kabila ng nangyari sa kanilang ama, muling nahimok na kumilos si Aling Zayda. Nang dukutin ng mga kaaway si Mang Pinsoy at hindi na muling ilitaw, dumanas ang kanyang ina ng malalim na trauma. Tuluy-tuloy ang therapy sessions nito sa tulong ng mga kasama na nasa grupong medikal. Anya ng mga kasama, naging inspirasyon ng kanyang ina ang kasigasigan ng mga bagong usbong na mandirigma na tumuloy sa kanilang baryo upang ipaalam ang kanyang sitwasyon. Nasaksihan ng kanyang ina ang kanilang kasigasigan at kahandaang magsakripisyo sa kabila ng pagiging bago ng mga ito. Dito na lang muna tayo, Ka Ani, humihingal na ani Ka

50 50 Dindo. Kasapi na rin pala ito ng grupong pang-organisa ng mga magsasaka. Magpapauna muna tayo ng masa sa mga kasama. Baka magulat sila o kaya mapagkamalan tayong kaaway. Bumungad sila sa bantayan. Nakita nyang nagkakape ang mga kasama sa isang maliit na kubong natatabunan ng mataas na pader na bato. Lahat ng kasama y nakatingin sa kanya habang palapit sila sa kubo. Nakita nya sa isang sulok ang nakabugsok na itak, may ukit itong mga puso, tatlong puso at may pangalan sa gitna. Emy? Ka Ani, maligayang pagbabalik! masiglang bati ni Emy. Matagal na kaming nanabik sa iyong pagdating! Emy? namumuo ang luhang tanong ni Fidel. Ka Hanaya, Ka Ani, tawagin mo akong Kasamang Hanaya. Ka Hanaya, ninanamnam nya ang pangalan ng kapatid. Kapag binaliktad ang ka ay magigi itong ak at kapag idinugtong ang Hanaya ay mabubuo ito bilang isang salita: akhanaya. Sa katutubong salita sa erya, ang ibig sabihin nito ay pag-asa. Si Ka Hanaya ang naging giya nila papasok sa pwesto ng main body. Ang kanyang kapatid, kasapi na ng Hagibis! Si Ka Oscar ang unang sumalubong sa kanya. Isa na itong iskwad lider ngayon. Ah, wala nga namang patutunguhan ang pagsisikap ninuman kundi ang pag-unlad. Ka Ani, narito ang iyong baril. Nilinis ko yan bago ka pa dumating. Nagagalak kami sa iyong pagbabalik!

51 Umikot ang kanyang mga mata. Tanaw nya ang kubo ng mga kasama. Katabi ang bag at sukbit ang baril sa kanilang mga balikat, napayapa si Ani sa pamilyar nilang postura. Payapa ang kanilang mga mukha ngunit sa lilim ng malalagong dahon ng punong-kahoy at nagsusumiksik ditong liwanag na hatid ng bukang-liwayway ay masasalamin ang kanilang determinasyong magtanggol at lumaban. Huminahon ang mga agam-agam at pag-aalala ni Ani. Digmaan ang kanyang piniling daan. Tama, ito y pagpapakahirap at laging hahamunin ang isang Pulang mandirigmang tulad nya kung hanggang saan ang kaya nyang isakripisyo. Naalala nya ang nasaksihang pagkilos sa kalunsuran. Hindi mawaglit sa kanyang gunita ang mga nakasaad sa plakard, ang mga pulang bandilang mabilis na pinapagaspas ng hangin, ang pagkakapit-bisig ng mga nagrarali sa harap ng sandamakmak na pulis. Katulad sa lunsod dama nya ang aksyon dito sa kanayunan. Hindi malaon ay magtatagpo ang 51

52 52 lunsod at nayon. Tiyak iyon. Katulad ng banayad at tiyak na pagsikat ng araw na ngayon ay natatanaw nya sa silangan. Isinukbit ni Fidel ang baril sa kanyang balikat. Tinanganan nang mahigpit ang puluhan nitong matagal-tagal rin nyang hindi nahahawakan oo, nang mahigpit at walang paglulubay. *ammu pots ammunition pouch araro - plangka relo - kaliwa singsing kanan siluin ang dagat - agawin ang mataas na bahagi ulan - single fire paksol foxhole cake - bomba hilot - medikal butas na bulsa - sirang baril

53 S a n ay s ay

54 54 Unang Karanasan bilang Rebolusyonaryo Ni Ka Mon Tahimik kaming lima matapos bigyan ng briefing para sa isasagawang isang lihim na aktibidad. Binulungan ako ni Sandra, Masakit ang tiyan ko. Tulad ko, bago din siyang sasabak sa ganito. Lalong nagdagdag ito ng malakas na kabog sa aking dibdib. Dinadaga na yata ako. Umatras na kaya ako habang maaga pa? Kaya natin yan, pampalakas-loob ni Sim. Sinegundahan naman ito ni Carla. Pangalawang beses na nilang sasama sa ganitong aktibidad. Inalala ko na parang de-numerong kalkulasyon ng makina sa pabrika ang mga aktwal na gagawin at tagubilin ng pag-iingat. Ah, kaya ko naman ito! Napakaliit ng gagawin namin kumpara sa kung bakit namin kailangang gawin ang lihim na pagkilos na ito. Maliit na bagay marahil ito kung ikukumpara sa mga nagawa ni Ka Roger.

55 Dati ko nang naririnig ang boses ni Ka Roger tuwing umaga habang nakatutok ang tainga ng tatay ko sa radyo bago maggamas sa maliit naming sakahan. Nakikita ko rin si Ka Roger paminsan-minsang may pagkakataong makapanood ng balita sa TV sa tinutuluyang boarding house kapag awas ko sa trabahong 6 to 6. Kanina ko lang siya nakilala. Bago ang briefing, binasa ng team leader ang pahayag ng Partido Komunista ng Pilipinas hinggil kay Ka Roger at kung sino nga ba siya para sa rebolusyonaryong kilusan. Halos kasing-edad ko siya ngayon nang pumasok siya sa kilusan noon. Kinamangha ko ang kanilang ginawang pagtakas noon sa pagkabilanggo. Samantalang heto ako, hindi na yata makawala sa trabahong pihong wala namang kinabukasan. Pakiramdam ko nakakulong na lang kami lagi sa gusto ng mataas sa pabrika, gaya ng nauna kong napasukan, at posibleng maaari pa sa mga papasukang trabaho matapos ma-endo. Ngayon ko rin naunawaan bakit siya tinig ng rebolusyon. Hindi lang pala simpleng dahil siya ang spokesperson ng NDF-Southern Tagalog at ng Partido Komunista ng Pilipinas. Siya ang boses ng mamamayan, ng tulad naming hindi makapagsalita para sa aming karapatan. Nag-organisa rin pala si Ka Roger sa mga manggagawa noon. Ngayon ko naaalala ang sinabi ng instruktor namin sa isang pag-aaral na dinaluhan ko noon lamang nakaraang linggo, Kailangang mulatin, organisahin, at pakilusin ang uring mamumuno sa rebolusyon. 55

56 56 Marahil marami sa mga inorganisa ni Ka Roger ang sumunod sa kanyang mga yapak at namumuno na ngayon sa rebolusyon. Susunod din kaya ako sa yapak niya? Paano ako mamumuno? Nasa ganito akong pagkilala kay Ka Roger at pagtatanong sa sarili nang marinig ko, Tara na. Nagsalita na ang aming team leader. Tandaan muli, alalahanin ang oryentasyon at makikinig sa command, paalala niyang muli. Pwede po bang mag-cr muna. Natatae ako, pakiusap ni Bert. Sige, bilisan mo na lang at kailangang makakilos tayo on time, natatawang sabi ng aming team leader. Hindi ko siya kinakikitaan ng anumang kaba kahit siya y babae. Siguro matagal-tagal na rin siya sa ganitong mga aktibidad. Siguro bihasa na rin siya sa mga pasikut-sikot ng rebolusyon. Matapos ang halos 15 minuto, lumabas na si Bert. Ready na! aniya sabay hinga ng malalim. Natawa na lang kami habang mabilis na lumalakad palabas ng bahay. Papunta na kami sa pagdadausan ng lihim na pagkilos. Sa jeep, walang imikan. Kami lang anim ang pasahero. Inaalala kong muli na ang pagkamatay ni Ka Roger ay simbigat ng Sierra Madre. Habang papalapit nang papalapit kami sa paglulunsaran, lalong bumibigat ang kaba sa aking dibdib. Simbigat din ng Sierra Madre.

57 Halos isang oras ang biyahe bago namin marating ang lugar. Malapit sa palengke. Matao ang lugar kahit katanghaling tapat. Ilang minuto pa ang pinaghintay namin. Nang maghudyat na, dali-dali na kaming pumwesto sa hanay. Lahat kami ay nakapulang t-shirt. Nagsipagtakip ng mukha. Nagsuot ng Mao cap, iyong tulad ng sinusuot din ni Ka Roger. Nakita kong sabay-sabay na lumadlad, itinaas, at iwinagayway ang bandila ng karet at maso, ng Bagong Hukbong Bayan, NDF at RCTU. Marami pala kami dito. Marami pala kaming rebolusyonaryo! Mabuhay ka, Ka Roger! Mabuhay ang lahat ng martir ng rebolusyon! Mabuhay ang sambayanan! Tunay na hukbo ng sambayanan, NPA! NPA! Nakisabay na ako sa mga pagsigaw na ito. Unti-unting nawawala ang takot na kanina ko pa inipon. Sa mabilisan naming pagtitipon, nagulat ang mamamayan sa amin. Hindi naman sila natakot. May mga nasa loob ng mga tindahan at iba pang establisimyento ang nagsipaglabasan. Nanonood sila sa amin. Tayo na Mon. Ipamahagi na natin itong mga polyeto, paalala sa akin ni Sandra. 57

58 58 Sa pamamahagi namin ng mga polyeto, nagsalita ang isang di-katandaang lalaking may bitbit na pinamalengke, Rally pala ito para kay Ka Roger. Nagpapalitan ang kanyang tingin sa pagbasa sa polyeto at sa aming isinasagawang pagkilos. Naulinigan ko din ang isang ginang na nagsabing, Nasa paligid lang pala ang mga NPA at naka-uniform pa. May mga mamamayang nakikita kong tumitingin sa aming mga bandila. May ilang nagsasabing, Tama yan! Gaya ko, sumasang-ayon din marahil sila na ang Partido Komunista ng Pilipinas ang mamumuno sa rebolusyon at ang NPA ang kanilang tunay na hukbo. Inabutan din namin ng polyeto ang isang traffic enforcer. Narinig ko sa kabilang linya ng kanyang 2-way radio, Bakit trapik? Sumagot siya, May rally ang mga NPA. Napansin ko din ang dalawang pulis na papalayo nang makita ang aming hanay. Di yata t sila ang nauunang humarang, manghingi ng permit, at mandahas kapag may mga rali ang mga aktibista. Iba sila ngayon. Lumalayo at hindi makalapit. Siguro dahil alam nilang wala silang magagawa at hindi kailangan ng permit ng rebolusyon. Nang marating namin ang palengke, naroon na ang

59 maliliit na manininda, mga kargador, manggagawang namimili, mga ungising musmos at iba pang simpleng tao. Parang kumapal ang aming tinig. May mamamayan nang nakikisabay sa aming chants. Dumadami ang kalahok sa pagkilos. Hindi na lang sila nanonood. Dumadami ang nagpupugay kay Ka Roger. Hindi na lang kami ang mga rebolusyonaryo. Nagpapahayag at lumalahok ang mamamayan para sa rebolusyon! Nang maghudyat na ng dispersal, organisado kaming naglansag ng hanay at pumuslit. Tapos na ang ilang minutong lightning rally. Salamat Ka Roger. Huli man ako sa iyong panahon, lagi kong maririnig ang iyong tinig at ipagpapatuloy ang iyong mga simulain at inspirasyon mula ngayon bilang kasapi ng rebolusyonaryong kilusang lihim hanggang sa pagtatagumpay ng rebolusyon. 59

60 60 Gawaing Kultura sa Hukbo Ni Ka Pia Ang hukbong walang kultura ay isang hukbong mapurol ang isip, at ang isang hukbong mapurol ang isip ay hindi makagagapi ng kaaway. i Malimit kong naririnig ang naturang pagsasalarawan ni Tagapangulong Mao na sinasabi ng mga kasama kapag may magtatanghal na mandirigma ng Bagong Hukbong Bayan sa mga kapehan at pangkulturang pagtatanghal. Sa maikling panahon ng pakikipamuhay ko sa hukbo sa isang larangang gerilya, natutunan kong ang gawaing pangkultura pala ay hindi lang nakakahon sa mga pangkulturang pagtatanghal, o di i Mula sa talumpating Ang Nagkakaisang Prente sa Gawaing Pangkultura ni Kasamang Mao Zedong noong Oktubre 30, 1944 para sa mga manggagawang pangkultura-at pang-edukasyon sa Rehiyon ng Hangganang Shensi- Kansu-Ningsia.

61 kaya sa husay sa pag-awit, pagguhit at paggawa ng mga tula at maikling kwento. Dahil ang pang-araw-araw na gawain sa loob ng hukbo ay bahagi ng mas masaklaw na gawaing pangkultura. Ilang panahon din akong tumigil sa isang kampuhan. Bagamat maikli, sapat na panahon na ito para makita ko ang pang-araw-araw na gawain ng hukbo sa mga panahong wala sila sa gawaing masa o sa operasyong pagtugis sa kaaway. Sa umaga, pagkatapos ng ehersisyo at agahan, nagtitipon muna ang mga mandirigma at kumander para ilunsad ang balitaan. Nagtatalaga ng isang kasama na siyang mangangalap ng mga balita at magbabahagi nito at ng mga kaukulang pagsusuri sa pagtitipon. Radyo ang pangunahin nilang pinagkukunan ng balita. Tinatalakay din ang nilalaman ng mga rebolusyonaryong pahayagan tulad ng Ang Bayan at Kalatas. Tampok sa mga kinakalap ang mga balitang pangekonomiya at pulitika. Kahit nasa kanayunan, hindi nahuhuli sa mga usapin sa loob at labas ng bansa ang mga kasama dahil sa araw-araw na balitaan. Nalalaman nila ang kaganapan sa kalunsuran at kung anu-ano ang mga pakikibakang bayang inilulunsad ng mamamayan. Bahagi ng pampulitikang propaganda at edukasyon ang paglulunsad ng balitaan. Sa ganitong paraan, nasasanay ang bawat isa sa pag-alam sa kalagayan at maiinit na usaping kinakaharap ng masa at napauunlad ang kanilang kakayahang magsuri. Gayundin, napag-iisa at napagbubuklod ang mga kasama sa likod ng mga wastong pagsusuri ng Partido. 61

62 62 Kapag nakahimpil, naglulunsad ng iba t ibang mga pagaaral ang hukbo. Una na riyan ang pag-aaral sa literasiya at numerasiya o iyong tinatawag nilang litnum. Ang BHB ay hukbo ng maralita. Kalakhan ng mga mandirigma nito ay nagmumula sa hanay ng uring magsasaka na nasa kanayunan na hindi naaabot ng burges na paaralan. Sa yunit na nasaniban ko, mayroong mga mandirigmang hindi na nabigyan ng pagkakataong makapag-aral sa loob ng eskwelahan. Saksi rin ako sa kung paano sila tinutulungan na mapaunlad ang kanilang kaalaman sa pamamagitan ng pagtuturo ng pagsusulat, pagbabasa, pagbibilang at mga simpleng aritmetik. Bahagi ng gawaing kultura ang pagtuturo ng litnum sa hukbo. Gayunman, hindi ito katulad ng pangkaraniwang

63 kaayusan sa loob ng burges na paaralan kung saan nasa loob ng isang sementadong kwartong may mga upuan, pisara at tisa ang guro at mag-aaral. Sa hukbo, nagtatayo sila ng isang kubo na yari sa kahoy na siyang itinuturing na iskul. Sinumang marunong magbasa, magsulat at may kakayahan sa mga simpleng aritmetik ay maaaring maging instruktor. Naghahanda sila ng mga tulong-biswal para makatulong sa pag-aaral. Mayroon ding mga pagsusulit upang masukat ang kaalaman ng mga mag-aaral. Sa tuwing naalala ko ang mga panahong nasa loob pa ako ng burges na paaralan sa lungsod, ni hindi yata sumagi sa isip ko ang problema sa litnum. Pero nang makapunta ako sa kanayunan, nakita ko ang malaganap na kalagayan ng mga magsasaka na pinagkaitan ng karapatang matutong magbasa, magsulat at magbilang. Doon ko rin nakita ang mataas na pagpapahalaga ng BHB sa paglulunsad ng mga pag-aaral sa litnum upang iangat ang kakayahan at mapaunlad ang kaalaman ng hukbo at masa. Para sa mga bagong sampa sa hukbo, kagyat silang naglulunsad ng mga pampulitikang pag-aaral katulad ng Lipunan at Rebolusyong Pilipino, Partikular na Katangian ng Digmang Bayan at Araling Aktibista. Ang unang dalawa ay para raw makapagbigay ng pangkalahatang tanaw sa katangian ng digmang bayan na isinusulong ng BHB. Ang huli naman ay para sa paghubog sa aktitud at disiplina ng hukbo at sa pagkintal sa kanilang isip sa kahalagahan ng linyang masa. Nagpapakahusay sila sa pampulitikang edukasyon at propaganda upang higit pang maipaunawa at maipaliwanag sa kapwa hukbo, gayundin sa masa, ang mga nilalaman, programa at perspektiba ng rebolusyon. 63

64 64 Sa mga mandirigma namang nakatapos na ng mga pampulitikang pag-aaral, tuluy-tuloy ang kanilang rebolusyonaryong pag-aaral sa mas mataas na antas. Naglulunsad sila ng mga pag-aaral sa batayang kaalaman sa Marxismo-Leninismo-Maoismo na siyang teoretikong gabay ng rebolusyon. Nariyan ang tatlong-antas na kursong pampartido (batayan, intermedya at abante) at iba pang mga pag-aaral tulad ng mga kurso sa digmang bayan. Itinuturo sa mga pag-aaral na ito kung ano ang saligang proletaryong paninidigan at pananaw na dapat taglayin ng isang rebolusyonaryo at inaarmasan ng Marxistang pamamaraan ng pagsusuri sa iba t ibang kalagayan na kinakaharap sa arawaraw na gawain ng hukbo.

65 Isang halimbawa nito ang pag-aaral ng Uri at Krisis sa Batayang Kurso ng Partido. Sa pag-aaral sa mga uri sa kanayunan, nagiging malinaw sa hukbo kung sino ang kaibigan at kung sino ang kaaway sa paglulunsad ng antipyudal na kilusang masa. Nakikilala kung sino ang dapat na ihiwalay at kung sino ang maaaring mahamig. Nakakatulong ito sa pagpapatupad ng rebolusyong agraryo at pagbubuo ng antipyudal na nagkakaisang prente. Naipatutupad ang mga kaukulang hakbangin batay sa kanilang pang-ekonomyang kalagayan at pampulitikang paninidigan. Ang bawat mandirigma ng BHB ay may iba t ibang uring pinagmulan. Sa pagpasok nila sa hukbo, dala-dala pa nila ang dating mga kaisipan at kagawiang tatak ng kanilang uri. Sa pakikipagkwentuhan ko sa ilang hukbo, ibinahagi nila sa akin kung paano nagbago ang kanilang aktitud at paninindigan mula nang maging kasapi sila ng BHB. Untiunti nilang naiwawaksi ang maling kaisipan at kagawian. Sa pagpapalalim ng kaalaman, nagiging malinaw ang pagiging maka-imperyalista ng kulturang kolonyal, pyudal at burges na ipinalalaganap ng imperyalismong US at mga lokal na kasapakat nitong malalaking burgesya kumprador at panginoong maylupa tulad na lamang ng mga kaisipang pag-asa sa dayuhan, labis na pagpapahalaga sa sariling interes kaysa sa nakararami at paniniwala sa mga pamahiin o superstisyon. Sa kabilang banda, naitatanghal naman ang pagiging maka-mamamayan ng isinusulong na kulturang pambansa, pangmasa at syentipiko ng rebolusyonaryong kilusan. Sa patuloy na pag-aaral, narerebolusyonisa ang isip at nahuhubog ang kamalayan ng bawat hukbo sang-ayon sa pananaw at paninindigan ng uring proletaryado at nababaklas ang mga lumang kaisipan. 65

66 66 Ayon kay Kasamang Jose Maria Sison, ang kultura ay repleksyon ng ekonomya at pulitika, at ang panitikan at sining ang pinakamaganda t pinakasensitibong mga anyong pangideolohiya sa paglalagom ng katotohanang panlipunan. ii Kung kaya, ganoon na lamang ang panghihikayat sa mga mandirigma ng BHB na lumikha ng mga akdang pampanitikan at sining. Nakaupo ako sa isang sesyon ng palihan ng mga kasama. Nagkaroon lang ng maikling talakayan tungkol sa paggawa ng tula bago ang aktwal na pagsusulat. Ang pang-araw-araw na karanasan ng hukbo tulad ng paglubog sa gawaing masa, gawaing produksyon, at gawaing militar ay maituturing nang mayamang kaban na maaaring paghugutan ng inspirasyon sa anumang likhang sining. Ilan sa mga ilalathalang tula sa Dagitab ay isinulat ng mga mandirigma ng BHB. Marapat lamang na payabungin ang rebolusyonaryong sining at panitikan, at ipalaganap ito sa hanay ng hukbo at masa. Dahil ang mga likhang sining ay mula sa aktwal na karanasan, tiyak na magiging makapangyarihang sandata ito upang ihatid ang mensahe ng rebolusyonaryong kilusan sa kanila. Ang mga tula, sining-biswal, dula, awit at maikling kwento ay malilikhaing pamamaraan na madaling magagagap ng masa at hukbo. Pagkatapos ng palihan, ang mga likhang sining ay isinasalang sa rebolusyonaryong panunuri at kritisismo. Sabi ng mga kasama, hindi dapat ituring na pag-aari ng sinuman ang kanilang mga sinulat, ginuhit, ginawang awit o di kaya y ii Mula sa Mensahe sa Paksa Hinggil sa mga Tungkulin ng mga Kadre sa Larangan ng Kultura ni Kasamang Jose Maria Sison na binigkas sa Unang Pambansang Kongreso ng Panulat para sa Kaunlaran ng Sambayanan (PAKSA) noong Disyembre 18-19, 1971.

67 67 isinadulang iskrip, at ang pagpuna sa mga likhang-sining ay bahagi ng higit pang pagpapaunlad ng rebolusyonaryong sining at panitikan na pangunahing naglilingkod sa interes ng masa. Sa tuwing may dumarating o umaalis na yunit sa kampuhan, naglulunsad ng kapehan ang mga kasama na kinatatampukan ng mga pangkulturang pagtatanghal. Minsan, tinatawag nila itong gabing walang tanggihan dahil lahat ng tatawagin sa entablado ay kailangang magtanghal. May umaawit o di kaya nagbabasa ng mga ginawa nilang tula. Mayroon ding naghanda ng mga dula. Ang ganitong mga pagtitipon ay nakakatulong sa konsolidasyon ng hukbo. Mayroon ding mga rebolusyonaryong talakayang buhay na nilalangkapan ng mga pangkulturang pagtatanghal upang higit na makilala ang isa t isa. Kung konsolidado ang hukbo, tiyak na nasa wastong disposisyon sila at laging nakahandang

68 68 suungin ang anumang pagsubok at harapin ang kaaway. Sa huli, malulubos lamang ang rebolusyonisasyon ng sinuman sa pamamagitan ng patuloy na paglahok sa digmang bayan at rebolusyonaryong pakikibaka ng malawak na masa. Praktikang panlipunan ang magbibigay ng mga buhay na karanasang magpapayabong sa kabang-yaman ng mga aral na natipon ng rebolusyonaryong kilusan. Sa maikling panahong inilagi ko sa sonang gerilya, nabigyan ako ng maliit na silip sa kung paanong ang bawat araw na lumilipas ay bahagi ng masaklaw na gawain sa kultura. Mula sa mga pag-aaral hanggang sa pagsabak sa mga gawain, lahat ito ay makakatulong sa paghubog sa sarili upang mapanday ang isang matatag na hukbo. Ang mahigpit na paglubog sa masa at lagi t laging pagsalig sa kanila ang magpapanday sa BHB bilang hindi natitinag na sandata ng rebolusyon.

69 69 Isang Alaala kay Ka Yanan Ni Ka Padme Isang hapon, sa lilim ng kubong nakatayo sa mataas na parte ng kabundukan, tinatanaw ko ang paglubog ng araw. Hawak ang papel at panulat, sinisikap kong isalarawan ang tila paraiso sa aking harapan. Banayad ang ihip ng hangin habang ninanamnam ko ang kabuuan ng nakikitang anyo ng hilera ng mga punong napapalibutan ng payapang dagat. Nasisilaw ang aking mata nang maghalo ang iba t ibang kulay sa kalangitan na tila nagsasalarawan

70 70 ng naghahalo ring damdamin. Pinikit ko ang aking mata at pinakinggan ang paghuni ng mga ibon kasabay ng tawanan at kwentuhan ng mga kasama sa kusina. Ngumiti ako at ninamnam ang mga ganitong sandali ng payapang damdamin sa gitna ng digmaan. Pagmulat ng aking mga mata nakita ko si Ka Yanan. Parati syang nakangiti at masigla na tila ba naaaliw sa maraming mga bagay na di ko maintindihan. Pag dumadalaw ako sa kubo nila, marami syang baong kwento at mga tanong. Sabi ni Nanay at Tatay nakita na raw nya ako nung ako y sanggol pa lamang. Kaya marahil natutuwa rin sya na nakita nya akong muli makalipas nang ilang taon. Anong ginagawa mo ditong mag isa? Tanong nya sa akin na di pa rin naaalis ang ngiti sa kanyang mga labi. Ngumiti ako at tiningnan ang blangkong papel sa aking harapan. Sinusubukan ko lang po kasi na gumawa ng tula. Gusto ko po sana gawan ng tula si Nay at Tay pati ang mga kasama. Lalong lumapad ang kanyang ngiti. Naisip ko tuloy na parang di ko pa sya nakitang hindi nakangiti simula nang dumating ako sa sonang gerilya. Maganda yan. Tungkol saan ba ang gusto mong gawin? muli nyang tinanong. Wala pa nga po akong naisusulat. Kanina pa po ako nakaupo rito. Gusto ko sana tungkol sa takipsilim. Ang ganda po kasi ng paligid. Gusto ko sanang makasulat ng tula para pag binigay ko kay Nay at Tay maalala nila ko pag alis ko po. Malapit na rin po kasi ang pasukan sa iskul, sagot ko na medyo

71 71 nalungkot sa biglang naisip. Umupo si Ka Yanan sa tabi ko. Pareho na kaming nakatanaw sa takipsilim. Ang tula at iba pang likhang kultura ay nagkakaroon lamang ng tunay na kahulugan kung isinasalarawan nito ang reyalidad ng buhay at lipunan. Maganda na nilalaman nito ang totoong kalagayan ng masa. Di ba parati namang kinukwento sa yo ni Nanay at Tatay mo kung paano pinagsasamantalahan ang mga magsasaka at manggagawa. At kung paano ito nilalabanan ng Bagong Hukbong Bayan. Opo, sabi ni Nanay at Tatay pinapalayas daw ang mga magsasaka sa lupa nila kahit sila naman ang nagtatanim doon. Yung mga manggagawa naman po, mababa yung sweldo nila at pinapahirapan sila sa pabrika. Sabi din nila ang mga kasama ang tunay na nagtatanggol sa mga mahihirap. Kaya kami kailangang magkahiwalay kasi kasama daw po si Nay at Tay sa gustong bumago sa lipunan para wala nang inaapi at wala na rin pong tulad naming mga bata na kailangan mahiwalay sa magulang. Tiningnan lang ako ni Ka Yanan ng ilang sandali at matapos ay niyakap nya ako ng mahigpit. Yan ang ilagay mo sa tula mo. Paniguradong matutuwa ang mga kasama. Mamaya magkakaroon tayo ng maliit na programa sa kusina kung matapos mo ang tula mo ngayon, maaari mo itong bigkasin mamaya. Naglakad nang papalayo si Ka Yanan. Habang naiwan ako sa lilim ng kubo. Nang tanawin ko ang takipsilim parang may nag-iba rito. Sumulyap ako sa mga kasama at ngumiti sa sarili habang minamasdan ang kamay kong pinupuno ang papel

72 72 ng mga katagang bigla na lamang pumasok sa aking diwa. At iyon ang unang pagkakataon na nakalikha ako ng isang tula na alay sa rebolusyon. Kinagabihan bumaba na kami sa kusina upang dumalo sa maliit na kultural na programa. Nakita ko ang ibang mga kalaro kong bata na anak din ng mga kasama. Tumakbo ako sa direksyon nila habang nakikipagkwentuhan naman ang Nanay at Tatay ko sa kanilang mga magulang. Masigla ang kusina. Napuno ng tawanan at amoy ng pinapainit na kape. Nasasabik ang lahat sa hapunan. May nahuli kasing baboy ramo ang mga kasama sa bantayan kanina at iyon ang aming hapunan.

73 Biglang nagsalita si Ka Yanan. Mga kasama habang hindi pa luto ang ating ulam tayo muna ay maghuntahan. Sabi kanina sa balita ang mga kaaway daw ay handang durugin ang ating hukbo. Naniniwala ba kayo mga kasama? Napuno nang malakas na tawanan sa kusina. May sumagot na kasama mula sa sektor ng mga katutubo. Ka Yanan parati naman nilang pinagyayabang iyon. Pero hanggang mahigpit ang kapit natin sa rebolusyon, hindi magagapi ang ating hukbo. Ngunit mayroon silang malakas na armas at hawak nila ang malalaking batalyon. Ano ba ang laban natin? Muli nyang tinanong. Sumagot ang isang kasamang may hawak ng gitara, Hindi sila sanay sa matatarik na bundok. Tiyak na talo natin sila sa pakikidigmang gerilya. Ngumiti si Ka Yanan. Tama ka doon kasama pero may isa pang sagot. At bigla syang tumingin sakin. Kinabahan ako dahil lahat na ng kasama ay nakatingin na sa akin. Tumingin ako kay Nanay at Tatay. Ngumiti lamang sila at tumango. Humakbang ako sa unahan at nahihiyang sumagot, Kasi po kakampi natin ang masa. Tama! sigaw ni Ka Yanan. Dahil nasa panig natin ang masa kung kaya t kailanman ay hindi magagapi ang ating rebolusyon. Ang suporta at pag-ibig ng masa ang puso at dugo ng ating hukbo. Biglang kumanta ang mga kasama sa kusina kasabay 73

74 74 ng himig ng gitara. Ang masa, ang masa lamang ang syang tunay na bayani. Ang masa, ang masa lamang ang syang tagapagligtas... Nagsalita muli si Ka Yanan, Mga kasama hindi pa rin luto ang baboy ramo. Nagtawanan ng malakas ang mga kasama. Kaya ngayon simulan na muna natin ang kultural na pagtatanghal. Alalahanin natin ang kahalagahan ng rebolusyong pangkultura sa pagsusulong natin ng digma. Gamitin natin ito upang makapag-organisa at ihatid ang mensahe ng ating pakikibaka sa malawak na hanay ng mamamayan. At sa mga oras na iyon dumagundong ang mga awit ng rebolusyon sa buong kagubatan sa mga boses ng mga kasamang may mga hiram na pangalan. Ang kanilang mga anino ay sumanib na sa galaw ng mga dahon at simoy ng hangin. Binigkas ko ang unang tula na aking nilikha na nagsasalarawan sa takipsilim at digma. Takipsilim i Tuwing dapithapon Aking namamasdan Ang takipsilim Mula sa kabundukan Mula panatag na asul Sa kalangitan i Inilathala sa isyu ng Dagitab noong 2003.

75 75 Simbolo ng kapayapaan Hangad ng sangkatauhan Mayamaya y nagsasanib Na kulay ng kahel at pula Na parang nag-iinit Na alab ng pakikibaka At di magtagal Iyong makikita Matingkad na kulay Ng pula Kasingpula ng dugo ng Alay ng mga kasamang Nagbuwis ng buhay Alang-alang sa isang Makabuluhang layunin Ang pulang kalangitan Ay unti-unting nagdidilim Dilim na sing-itim ng kawalan Ngunit hindi dito matatapos Ang ating patuloy Na pakikipaglaban Sa hamon at pagsubok ng buhay Ito pa lamang ang simula Simula ng isang dakilang layunin Na di mapipigilan ng kamatayan Hirap at pasakit

76 76 Upang sa ganap na tagumpay Ay makita ang isang Maliwanag at magandang bukas Na puno ng pag-asa at pag-ibig Nakangiti ang mga kasama. Maaliwalas ang kanilang mukha. Hindi ko na maalala ang lasa ng baboy ramo pero malinaw sa aking gunita ang nakangiting pag-awit ni Ka Yanan katabi ng aking ina habang lumilipad ang mga liyab mula sa sinisigang kahoy. Humalo ang kanilang himig sa awit ng kagubatan at saliw ng gitarang tinipa ng kaliweteng kamay. Isa iyon sa masasayang alaala ng aking kabataan na higit pa sa alaala ng pag-akyat sa punong mangga at paglalaro ng patintero. Iyon ang alaala ng mga kasamang nakangiti at nagaalab ang diwa sa pag-asa ng malayang bukas. Iyon ang alaala ng masayang pagtatagpo kasama ng aking mga magulang. Iyon ang alaala rin na meron ako sa isang kasamang napalapit na sa aking puso, si Ka Yanan. Makalipas ang halos isang dekada mula noong araw na iyon, nasawi si Ka Yanan sa isang engkwentro sa Quezon. Maraming nagdalamhati sa kanyang pagkawala. Ngunit sa kanyang paglisan, may mga bagay na kailanma y hindi makakain ng lupa. Ito ang mga alaalang iniwan nya sa marami pang tulad ko, ang mga alaala ng nakangiti nyang mukha habang ibinabahagi ang mga aral ng rebolusyon, ang mga alaala ng kanyang awiting nagsasalarawan ng tamis at pait ng digma. Nakamarka na sa bawat pagtunggali ang mga alaalang iniwan ni Ka Yanan. Ito y dadalhin ng bawat kasamang susunod sa kanyang yapak, aawit ng kanyang himig, bibigkas

77 ng kanyang tula at hahawak ng kanyang armas na bibigwas hanggang tagumpay. 77

78

79 D u l a

80 80 Maaalala Ka Ni Lire Rosa Mga Tauhan: Ka Diego: isang Pulang mandirigma Ka Laica: isang Pulang mandirigma Tatay Ben: susing masa sa baryo Nanay Lena: susing masa sa baryo, asawa ni Tatay Ben Isabel: panganay na anak nina Tatay Ben at Nanay Lena Juan: bunsong anak nina Tatay Ben at Nanay Lena Tiya Betchay: kapatid ni Nanay Lena Lea: pinsan ni Isabel at Juan, anak ni Tiya Betchay Ernesto, Jun, Ana, Crisostomo: mga magsasaka sa baryo

81 UNANG TAGPO: SA BAHAY NG MASA May hawak ng gitara si Ka Diego at kinakantahan sina Isabel at Juan. Si Ka Laica ay tumutulong maghanda ng hapunan kay Nanay Lena. Nagkakape si Tatay Ben habang pinapanood si Ka Diego, Isabel at Juan. Inaawit ni Ka Diego ang mga huling linya ng Papuri sa Sosyalismo habang nakikinig sina Isabel at Juan. Hindi tayo titigil hangga t di nagwawagi. Ang ating mithiing magkapantay-pantay. Walang magsasamantala, walang mang-aapi. Yan ang sandigan ng ating pamumuhay. (Papalakpak si Tatay Ben) Tatay Ben: Aba Ka Diego, halika at magkape ka rin muna. Pasensya ka na at napasubo ka sa mga anak ko sa pag-awit. Napakahilig kasi nila sa musika. Si Isabel may pag-asa pa. Itong bunso kong si Juan ay may pag-asa rin naman may pagasang maging manunula. (Tatawa ng sabay-sabay maliban kay Juan na tila napipikon.) Juan: Si tatay talaga. Ako na naman ang nakita. Nanay Lena: Naku anak, katuwaan lang naman yon. Natutuwa lang sa inyo ang tatay mo. Ka Laica: Isabel: Sige bukas tuturuan namin kayo ng iba pang mga kanta. Lalo na tong si Isabel, napakaganda ng boses. Maalala ko nga pala, hindi ba t kumuha ka ng pagsusulit sa kolehiyo sa bayan? Kamusta? May resulta na ba? Opo Ka Laica. Nakapasa po ako. Sabi ni Tiya 81

82 82 Ka Laica: Juan: Nanay Lena: Juan: Tatay Ben: maaaring dun muna ako tumira sa pinsan ko sa bayan habang nag-aaral po ako. Iskolar naman po ako kaya walang babayaran sa matrikula. Tapos tuwing sabado ako uuwi dito. Naku ang husay mo talaga. Ikaw Juan, kamusta ang pag-aaral mo? Hindi ba Grade 5 ka na sa pasukan? Maayos naman po. Marami lang nagkakagusto sa akin na mga klasmeyt ko. Ikaw talaga Juanito puro kalokohan. Naku Ka Laica, pinatawag nga kami ni Ben sa iskul ni Juan. May pinaiyak daw na kaklase. Pano sabi ng kaklase ko na bayani daw si Emilio Aguinaldo. Sabi ko taksil yun at ang tunay na bayani ay si Andres Bonifacio. Sinigawan ko lang na mag-aral ng kasaysayan. Tapos biglang umiyak na lang. Lena, mabuti nga yan at lumalaki ang anak mo na may prinsipyo. Juan: Oo nga naman Nay. Tsaka wag nyo na alalahanin yung kaklase ko. May gusto naman yun sa kin kaya pag pinansin ko yun bukas eh bati na kami. Nanay Lena: (Tatawa ang mga tauhan) Tatay Ben: Ka Diego: Naku Juanito manang-mana ka sa ama mo. Halika na kayo at kumain at baka kung saan mapunta ang usapan na to. Juan, ano na ba ang pinag-aaralan nyo sa kasaysayan? Nagagamit mo ba ang mga pinag-

83 Juan: Ka Laica: aralan natin sa MK? Syempre naman Ka Diego. Halos ako na nga lang ang sumasagot sa amin pag nagtuturo ang titser ko. Pinag-aralan namin ngayon ay tungkol sa Katipunan. Kaya nga paborito ko talaga si Andres Bonifacio. Sya kasi talaga ang nagsulong ng rebolusyon para lumaya ang Pilipinas. Mukhang nakikinig talaga si Juan sa mga pagaaral natin. Hindi naman kasi ito mga leksyon na makukuha sa burges na paaralan. Kasi kahit ang edukasyon sa paaralan ay naimpluwensyahan na rin ng mga kaisipan ng mananakop. Ka Diego: Tama si Ka Laica. Hindi ba t 300 taon tayong sinakop ng Espanya. Pinatimo sa ating kultura na kinakailangang maging masunurin tayo sa awtoridad, wag mag-aklas kahit na may mali na tayong nakikita sa paligid. Dahil ang pagiging masunurin ay bibiyayaan daw sa kabilang buhay. Pero ang katotohanan, pinapaamo lang nito ang likas na diwang mapanlaban sa ating mga Pilipino. Pinatindi rin nito yung kaisipang pyudal sa mga Pilipino. Yung mga paniniwala sa pamahiin o mga kababalaghan. Ka Laica: Mas pinatindi pa ng pananakop ng US ang kolonyal na pag-iisip sa mamamayan. (Biglang papasok si Tiya Betchay na may dalang ulam.) Tiya Betchay: Lena halika dito at may niluto ako para sa mga bata. 83

84 84 (Mapapatingin si Betchay na parang natigilan kay Ka Laica at Ka Diego.) Tiya Betchay: Lena halika nga muna dito sa labas at may itatanong ako. (Lalabas si Tiya Betchay at Nanay Lena, pero malakas pa rin ang boses ni Tiya Betchay kaya dinig din sa loob ng bahay.) Nanay Lena: Tiya Betchay: O Ate. Ano bang atin? Naku Lena naman, wala namang masama tumulong. Ang sabi naman ng Panginoon ay maging matulungin pero mamili ka din ng tutulungan. Nanay Lena: Ate huminahon ka naman. Hindi kita maintindihan. Tiya Betchay: Hindi ka ba natatakot na magpapasok ng taong may baril sa bahay nyo? Nakikita ko rin na parating kausap ang mga bata. Kung anuanong kanta ang tinuturo. (Natatawang sinagot ni Nanay Lena ang tiyahin.) Nanay Lena: Ano bang problema Ate, yung kanta o yung baril? Tiya Betchay: Naku Lena wag mo nga akong binibiro at ninenerbyos na nga ako. Malas yang ginagawa mo. Alam ko may pamahiin sa ganyang ugali. Basta malas yan. Nanay Lena: Naku Ate, ano ho bang malas na tumulong sa kapwa? Hindi ba yan din naman ang tinuturo sa simbahan. At hindi naman din ibang tao ang mga kasama. Parang pamilya na din sila. Napakalaki ng itinutulong nila sa laban natin sa lupa.

85 85 Tiya Betchay: Nanay Lena: Tiya Betchay: Nanay Lena: Tiya Betchay: Hay naku Lena, bahala ka. Bakit mo ba kasi pinipili sumalungat kung pwede namang sumunod na lang tayo sa may mga kapangyarihan. Para wala ng problema. Ate, ang bulag na pagsunod ang mismong problema. Hayaan nyo na kami ni Ben ang mamili kung san kami papanig. Pinipili naming tumunggali sa agos kaysa magpadala dito. Buti at sa bayan na mag-aaral si Isabel. Para naman maiba-iba ang pananaw sa buhay. Baka magising ka isang araw, namundok na ang mga anak mo. Kung mangyari man Ate na mamundok ang aking mga anak, ibig sabihin pinalaki ko sila nang tama. Naku hahaba na ang usapan na to. Uuwi na lang ako sa bahay at ipagdarasal ko kayo. (Pumasok na si Nanay Lena sa bahay.) Tatay Ben: Ang Tiya Betchay nyo mga anak ang halimbawa ng impluwensya ng Espanya. (Sabay-sabay tatawa ang mga tauhan.) Juan: Nanay Lena: Ka Diego: At si Nanay naman mula sa angkan ni Bonifacio. Mag-ama nga kayo. Pasensya na kayo Ka Diego, Ka Laica. Ganun nga lang yung Ate kong yun. Kailangan pa talagang trabahuhin ng paliwanag. Naku ayos lang ho iyon. Matagal po talaga ang proseso bago natin mabago ang pananaw ng isang tao. Kaya nga po kasama sa pagbabago

86 86 natin sa lipunan ang pagbabago sa ating kultura at mga kinagawian. Kasama ang rebolusyon sa kultura sa pangkahalatang adhikain natin sa rebolusyon. At mahirap man ang daan tiyak pa rin ang ating tagumpay dahil kakampi natin ang masa ng sambayanan. Lea: Isabel: Lea: Isabel: Lea: Isabel: IKALAWANG TAGPO: SA PAARALAN SA BAYAN Isabel! Ano nakakuha ka na ba ng mga klase? Sumama ka sa amin mamaya ng barkada ko at mag-party tayo. Naku Ate Lea. Ayoko. Hindi ako papayagan ni Nanay. Nasa baryo naman si Tita. Tsaka nasa syudad ka na Isabel. Kailangan mong matuto ng kultura dito. Bumili tayo ng mga imported na damit, yung mga sinusuot ng artista sa TV. Dapat tayong maki-uso. Yung halimbawa puro ingles lang ang salita natin. Tapos yung puro galing sa Amerika lang ang binibili natin. Ibahin mo na ang sarili mo. Wag yung puro tinuturo sa yo ng bisita nyo sa bahay. Anong ibig mong sabihin? Naku naikwento na ni Mama sa akin ang lahat. Kung ano-ano daw ang pinag-aaralan nyo ni Juan na tungkol sa paglaban. Mapapahamak lang kayo. Gamitin mo na lang ang talento mo para magpayaman. Ate di ka ganap na giginhawa kung alipin ka sa sarili mong bayan. Kung nakatali ang iyong

87 (Iiwanan ni Isabel si Lea.) kapalaran sa dikta ng iilang naghahari. Higit sa yaman ang pangarap ko. Pangarap kong maging malaya. 87 IKATLONG TAGPO: SA SAKAHAN May isang pagpupulong ang samahan ng magsasaka sa baryo na dinaluhan ng mga magsasaka at ng mga kasama. Tatay Ben: Nanay Lena: Malaki ang naitulong ng mga kasama sa laban natin sa lupa. Dahil sa rebolusyong agraryo, natatamasa na natin sa panahon ngayon ang mas mataas na presyo sa ating inaaning produkto. Dahil din sa tulong nila nagkaroon tayo ng mga

88 88 Ernesto: Ka Diego: Ana: Jun: Crisostomo: Tatay Ben: Ka Diego: Tatay Ben: bagong pamamaraan na sinubukan upang mapataas ang ating produksyon. Kaya nga Ka Diego, Ka Laica, maraming salamat sa Partido at sa Hukbo. Hindi nyo kami iniwan sa labang ito. Kayo po ang buhay ng ating kilusan. Ang inyong suporta at pakikilahok ang krudo ng ating rebolusyonaryong makina. Ang ating mga naabot na tagumpay ay naabot natin nang magkakasama. Pero wag din tayong magkampante. Nabalitaan ng pinsan kong nagtatrabaho sa mansyon ni Don Hugo na nakikipagusap daw si Don Hugo sa mga sundalo. Sagadsagarin talaga ang kasamaan ng mga panginoong maylupa! Kaya kailangang patuloy tayong maghanda. Malayo ang ating mararating sa sama-sama nating pagkilos. Napatunayan na yan sa mga nakaraan nating laban. Kailangan nating mas magpalakas pa at pag-ibayuhin ang ating samahan. Tama mga kasama. Tuloy ang ating laban. At para naman ipagdiwang ang mga nakamtan na tagumpay ng ating laban, maaari ba kaming humiling ng isang kanta mula sa yo Ka Diego? Naku Tatay Ben hindi ako nakapag-ensayo. Ayos lang yan at hinihintay talaga namin yang awit mo. Marami tayong marerekrut na

89 89 kadalagahan pag umawit ka na. (Sisikuhin ni Nanay Lena si Tatay Ben.) Tatay Ben: Naku biro lang pala. Bakit pa tayo maghahanap ng iba kung andito naman si Ka Laica. (Mahihiya si Ka Diego at Ka Laica.) Nanay Lena: Ka Diego: Naku mga kasama pasensya na kayo. Alam nyo naman tong asawa ko, mapagbiro. Sige po kakantahan ko na lang kayo ng paborito kong awit. (Kakanta si Ka Diego ng Anak ng Bayan habang nagigitara.) Inay, Itay ako po ay lilisan Patutunguhan ko ay isang digmaan Mag-aalay ako ng panahon at buhay Para sa kalayaan Inay, itay huwag kayong mag-alala Inyong pagmamahal ay lagi kong madarama Sa marami pang ama at inang mapagkalinga Sa tahanang alay nila Koro: Sa aking pag alis kayo y hindi rin mawawalan Libong anak na sa inyo y laging magdaraan Katulad ko rin Mabubuting anak ng bayan Pagbati ko sa inyo y ihahatid nila Silang anak nyo rin at kasama Kasabay ng mga ngiti sasabihin nila

90 90 Inay, Itay kamusta na Inay, itay sa ating paglalayo Pinapangako kong hindi tayo mabibigo Ang ating hangad na malayang bukas Ay tiyak na matutupad Koro: Sa aking pag alis kayo y hindi rin mawawalan Libong anak na sa inyo y laging magdaraan Katulad ko rin Mabubuting anak ng bayan (Magpupunas ng luha si Tatay Ben) Nanay Lena: Tatay Ben: (Tatawa ang tauhan.) Tatay Ben: Nanay Lena: Ka Laica: (Tatawa ang tauhan.) Ayan hihiling-hiling ka ng kanta hindi mo naman pala kaya. Umiiyak ka na dyan. Wag ka ng maingay at nahahalata. Maraming salamat sa inyo mga kasama. Alam namin ang hirap na pinagdadaanan nyo sa pakikibaka. Napakahirap mawalay sa pamilya. Pero lubos akong nagpapasalamat dahil pinili nyo na makipamuhay sa amin at dalhin ang aming laban. Bukas ang aming tahanan para sa inyo. Bukas ang aming pamilya. Ituring nyo kami na inyong magulang. Ka Diego ikaw naman ang naiiyak. Mukhang mag-ama nga talaga kayo ni Tatay Ben.

91 Ka Diego: Marami pong salamat. Wala akong pinagsisisihan sa tinahak kong landas. Ito y landas na pinapanday ng sakripisyo. Ngunit sa landas na ito marami akong nakilalang tulad nyo, mga magulang, anak, kapatid, kaibigan at kasama. Ang landas ng rebolusyon ang bumuo ng aking pagkatao. At ang aking kabuuan ay iaalay ko sa bayan. Kung mabubuhay man ako ng ilang libong beses pipiliin ko pa ring maging binhi na itinanim at lumago sa landas ng rebolusyon. 91 IKAAPAT NA TAGPO: SA BAHAY NG MASA Nagluluto si Nanay Lena. Nag kakape si Tatay Ben. Naguusap si Juan at Isabel. Juan: Isabel: Ate Isabel buti naman at wala kang pasok. Turuan mo naman ako nung kantang tinuro sa yo ni Ka Diego. Sige. Sana nga bumisita ulit sila ni Ka Laica. Medyo matagal na silang hindi nakakadalaw. (Biglang papasok si Crisostomo na sumisigaw at nagamadali.) Crisostomo: Nanay Lena: Crisostomo: Lena! Ben! Ben! Bakit? Anong problema? Ang mga kasama napalaban daw kaninang madaling araw. May isa daw na napatay sa engkwentro. (Mabibigla ang buong pamilya. Mabibitawan ni Tatay Ben ang tasa. Iiyak si Nanay Lena. Yayakapin ni Isabel si Juan.)

92 92 IKALIMANG TAGPO: PARANGAL Maraming dumalong mga kasama at magsasaka sa baryo sa parangal sa isang bayani. Ka Laica: Tatay Ben: Nanay Lena: Sa araw na ito inaalala at pinaparangalan natin ang isang dakilang martir ng rebolusyon. Namulat si Ka Diego sa isang lipunang may panginoon at alipin. Napoot sya sa sistemang sinasangkalan ang nakararami para lamang sa interes ng iilang naghahari. Hindi lamang pluma, gitara at pinsel ang kanyang tinanganan upang labanan ang mapang-aping sistema. Tinanganan nya ang buhay ng paglilingkod sa sambayanan. Tumangan si Ka Diego ng armas at lumahok sa digmang bayan. At ngayon dinidilig ng kanyang dugo ang landas ng ating pakikibaka. Walang ibang patutunguhan ang ating rebolusyon kundi tagumpay. Dahil iyon sa mga katulad ni Ka Diego na binigay ang pinakamamahal nilang buhay para sa bayan. Napakahusay ni Ka Diego. Noong una ko syang makilala may pagkamahiyain pa sya. Pero pag nag-uusap na kami tungkol sa rebolusyon nagniningning ang kanyang mata. Tila ba wala syang kapaguran na ipaliwanag sa amin kung bakit namin kailangang lumaban. Kung paano nagbibigay ng pag-asa ang rebolusyonaryong kilusan sa aming mga mahihirap. Parang anak na rin namin si Ka Diego. Nagkakasundo sila ng mga bata. Tinuruan nyang magpinta at kumanta si Isabel at Juan.

93 93 Isabel: Parati syang nakangiti at hindi mo kakikitaan ng pagod at puyat. Parating handang magbigay ng tulong kung kailangan mo. Noong huli naming pagkikita sa aming baryo sinabi nya sa amin na wala syang pinagsisisihan dahil napakahigpit ng kanyang hawak at paniniwala sa rebolusyon. Maraming salamat anak. Hindi ka namin makalilimutan. Kakantahin ko na lang po ang isa sa mga kanta na tinuro ni Ka Diego sa akin. (Aawitin ni Isabel ang Awit sa Bayani) Nilisan mo man itong daigdig Tinig mo y patuloy na maririnig Lulan ng mga himig mong alay Nalipos ng pag-ibig Pag-ibig sa bayan sa iyo y nagluwal At sa sambayanang labis mong minahal Tulad mo ay di malilimot Habang kami ay narito Koro: Marami pang dapat imulat kasama Lipuna y puno ng problema Sa paghinto ng tibok ng puso mo Kami ang magpapatuloy Juan: Parati kong maaalala si Ka Diego. Hinding hindi ko sya makakalimutan. Isa syang tunay na bayani. May ginawa kami ni Ate Isabel na tula

94 94 para sa kanya. (iiyak si Juan) Maraming salamat Ka Diego. Parati kitang maaalala. Maaalala ka Sa bawat lagaslas ng dahon Sa bawat himig ng awit Sa bawat patak ng ulan Maaalala ka Sa bawat kwento at tawanan Sa bawat pagsikat ng umaga Sa bawat sigaw ng paglaya Maaalala ka Sa bawat bukas na darating Sa bawat pagsubok na haharapin Sa bawat tugmang sasambitin Maaalala ka Ilang daang taon man ang lumipas Maalala kita Sa susunod na ako naman ang hahawak ng yong sandata * Isinulat ang dulang ito sa alaala nina Ka Jed, Ka Nica at sa lahat ng manggagawang pangkultura at dakilang martir ng rebolusyon. Patuloy kayong maaalala sa bawat bigwas ng pakikibaka hanggang sa ganap na tagumpay.

95 T u l a

96 96 Poon Ni Ka Remar Ang bayang napiit ng dayuhang ubod ng lupit sa dayuhang nagungurit sa kanyang pagkapiit sa rehas na matalim at silid na ubod ng dilim ika y nagisa na, hindi makatulog ng mahimbing. Ngunit maya t maya ika y pupukawin ng mga rehas na tumataginting tila y dumadampi ang malamig na simoy ng hangin na pawang ang baya y nais palayain. Nagdaan ang apatnapu t apat na taon tila ang estado y walang pagbabago

97 97 hanggang ngayo y walang tugon ang bawat estadong nakaupo y pawang isang poon.

98 98 Ang Lalagot Ni Ka JP Gutom, hirap, pagod, pangungulila, saya at kamatayan, ang nakaatang sa balikat ng tunay na hukbo ng bayan. Sandata y mataas na prinsipyo at paninindigan, na hindi natitinag ng gutom, ng pagod at ng kalungkutan katulad ng masang ating pinaglilingkuran totoong may kahirapan, tumatangis na tulad ng bayan ngunit hindi sumusuko at patuloy sa paglaban. Nanggaling sa wala na tulad ko noon isang magsasakang usad uod sa pagsulong ng buhay hindi pansin ang pagod at hirap sa pagbubungkal ng lupa habang walang awang nangangabig ang panginoong maylupa na tulad ng bayang pinagsasamantalahan ng iilan at walang ibang lunas kundi ang paglaban. Namulat sa hirap ng buhay, pang-aapi t pagsasamantala, bumangon mula sa pagkaalipin at pagkakadapa sa lupa.

99 99 Sa ngalan ng magsasaka, ibangon ang bayan mula sa pagkakasadlak Bagong Hukbong Bayan, ang LALAGOT SA PAGSASAMANTALA. Hulyo 4, 2013

100 100 Putok ng Baril at Hampas ng Alon Ni Ka JP Nagkaisa ang lahat sa isang pagkakataong Birahin ang kumikilos na kaaway sa baybayin. Hinanda ang lahat ng masa sa Silanga t Kanluran Hanggang sa labas ng bayan, Sa pag-uulat sa kilos ng mga pasista. Ilang linggo ang lumipas ng paghihintay May kilos sa silangan ng mga kaaway. Pagkakataong hinihintay ng lahat, Pagkakataong hinihintay ng mga may kapamilyang Pinaslang ng mga berdugong militar. Pagkakataong ipakita ang lakas at determinasyon Kahandaang harapin at durugin Ang mga kaaway na sa ati y umaalipin. Ipaghiganti ang daang pinatay, at iba pang biktima ng karahasan Sa lupit ng mga berdugo sa ating bayan. Mabilis na inihanda ang mga elemento Upang guluhin ang kumikilos na kaaway sa Silangan. At naghahandang durugin ang kaaway sa kanluran. Dagat ma y nagsisigaw ng paghihiganti at katarungan Na bumubuo ng lakas na humahampas at dumadagundong sa dalampasigan. Tulad ng Bagong Hukbong Bayan na patuloy na lumalakas at tumatapang.

101 101 Hindi pa man nabibira sa Silangan, at mabilis ang ulat sa bahaging Kanluran Ang kaaway nagbabaybay, na tila naghahanap ng masasakmal. Masigla ang ulat hanggang sa lakas ng bayan, Na tulad ng hanging di mapigilan. Na lalo pang nagpapabilis, nagpapataas sa pandama Ng mga kasamang tahimik sa gilid ng mga trenserang bato. Na walang ibang marinig kundi langitngit ng mga puno Hampas ng hangin, hampas ng alon sa batuhan.

102 102 Oh.. napakabagal ng maghapon at magdamag at isa pang umaga ng nalalapit na oras. Ang dalawang araw na walang humpay ang bugso ng hangin at ulan; ang lamig ay di pansin, katawan ma y umuusok! na animo y lumiliyab ang poot sa dibdib. At isa pang ulat naggugubat at papalapit na kaaway. na lalo pang nagpapahigpit sa baril na tangan. Ang pinakahihintay na sandali at oras ang yabag ay ramdam, aninag ang mga pasistang kumukubli na lamang sa damo t usok ng paligid at ulan. Malakas na sigaw ng isang berdugo sa kanyang upisyal, Sir! Sir! Sir! May wire! May wire! Kasabay ang pagputok ng ilang kasama Pasista y gulantang at bahag ang buntot Hindi malaman kung saan tatakbo t susuot. Oh, ang ilang pasista y nag-uunahan sa malalim na ilat. Oh, ligtas na lugar sa wakas.. Bomba ay sumabog! Parang malakas na ulos, sa kanila y bumagsak Ang ngitngit at poot sa dibdib ay lalong lumiyab! Oh.. isang pangwakas na sigaw ay KALAS! Isang alaala, putok ng baril at hampas ng hapon ay nagsama sa wakas! *Ambus noong Hulyo 1, 2012 sa Alpha Coy ng 80th IB sa Sitio Hinliliig, Brgy. Harrison, Paluan, Occidental Mindoro

103 103 Asendero Ni Ka Rodel Ito y Asyenda Villamin kung tawagin Ang lahat ng halaman katutubo ang nagtanim Nang ito y mamunga at naging pagkain Ang katutubo y di na pinakain. Ang asyendang ito y Nagtaboy ng katutubo sa bundok Kaya kung titingnan katutubo y sa kabundukan May sari-saring tanim at halaman. Kaya t lubos ang pasasalamat sa hukbong bayan Malupit na PML ay pinarusahan Lupaing inagaw ay naibalik at napakinabangan. *Sa ngayon, ang aplaya ay kanila nang napapakinabangan, ang asyenda ay nawala na at naipamahagi na sa katutubo. Ang may akda ng tula ay isang katutubong Iraya.

104 104 Mensahe ng mga Detinidong Pulitikal para sa ika-44 Anibersaryo ng Partido Sa bawat mapiit at bawat malugmok, Sampu ang kapalit, daan ang kasunod; Kilusan y kahambing ng di maapulang talahib sa bundok Subukang hawanin at sa dating sugat tutubong malusog Kaya kahit siya nakabilanggo Ang bunying kilusa y hindi mahihinto Ang hangad ng bayan Sa laya t ginhawa ay di masusugpo At kung hahadlangan Muling sasambulat ang maraming bungo. *Kampo Krame Disyembre 26, 2012

105 105 Sino ang Karapat-dapat Ni Ka Lynard Sa pagitan ng mga uring nagtutunggalian Matamang pag-aralan at pakinggan Kung sino ang may karapatan Na magmay-ari t makinabang. Sila nga bang dayuha t gahaman O itong nagbubungkal na kapaki-pakinabang Samantalang ang inaapi naman ang kulang ni kahit damit ay punit-punit. Ngayon, gustong palitan sistemang kinagisnan Kailangan ang maagap na paglaban Sa kamay ng inaapi, ang pagsulong ng demokratikong rebolusyong bayan Sa estratehikong matagalang digmang bayan Hanggang mawala uring nagtutunggalian.

106 106 Medikal Aalis kaming hitik sa kaalaman sa resulta ng panrehiyong pagsasanay sa medikal na napakahalaga sa pagsusulong ng digmang bayan Aalis kaming puno ng ngiti sa kaibuturan pagkat serbisyong medikal inaantay ng masang pinaglilingkuran Aalis kaming dala ang inspirasyong makahulugan pagkat iba t ibang mga kasamang nakakwentuhan sa mainit na pagtanggap ng inyong himpilan nagpupugay mga delegadong doktor ng bayan Babalik kami sa mga susunod na araw upang ipagpatuloy pagtaas sa antas ng medikal na pagsasanay pagkat sa hinaharap papataas ang antas ng digmang bayan at tiyak magagamot ang Pulang mandirigma ng bayan Mabuhay ang mga bagong doktor ng bayan palawakin sa iba t ibang mga sona t larangan at sa pamumuno ng Partido y palalagablabin ang apoy ng digmang bayan sosyalismo hanggang komunismo y ipagwawagi at makakamtan *Likhang-tula ng mga lumahok sa pagsasanay sa gawaing medikal sa loob ng isang sonang gerilya

107 107 Pagputok sa Sukal Ni Ka Josef Nakaisa ako, dalawa, tatlong magasin sa pagdating ng kaaway. Sa sukal hinanap ko, hinanap ko ang siwang Na pagsusulutan ng aking armas. Nakaisa ako, dalawa, tatlong magasin sa pagdurog sa berdugo. Sa sukal hinanap ko, hinanap ko ang siwang Upang silipin, tiyaking mga pasista y utas. Nakaisa ako, dalawa, tatlong hakbang sa paglapit sa karsada. Sa sukal hinanap ko, hinanap ko ang daan, Sa pag-atras, kasabay mga kasama, dala y bagong armas.

108 108 Babae Ako Ni Adel Serafin Babae ako naghahanap ng pagmamahal masarap kung magmahal ngunit di natutuwa kung ang nagmamahal ay kuryente, gasolina o halaga ng almusal... Babae ako kumukunot ang noo pumuputok ang sentido sa tuwing wala nang mailagay sa kaldero Babae ako bahagi ng pagpupunla hindi lamang ng bata kundi maging ng pagkaing likha para sa buong bansa Babae ako sumasahod ng katulad o mas mababa pa sa iyo sumasakit ang ulo napapatampal sa noo kapag delayed ang suweldo o natanggal na naman sa trabaho

109 109 Babae ako Nawawalan ng ama Nawawalan ng anak Nawawalan ng kabiyak Nagagalit, umiiyak sa bawat karapatan naming nayuyurak... Babae ako Nangungulila sa asawa May pusong nadudurog para sa anak Na kailangang iwan ng ama Alang-alang sa pakikibaka Babae ako na sawang-sawa na sa lipunang ganito Babae ako na hindi lamang kumukunot ang noo, umiiyak o natutuliro Babae ako Bihasa hindi lamang sa pagkukula Mahusay hindi lamang sa labada o sa kusina o sa kama May sariling tinig ako at lakas na dapat maipamalas

110 110 Babae ako May dibdib na nagpupuyos para sa bawat lalaki bata, o kapwa babae na nawawala sa aming tabi dahil sa lipunang mapang-api Babae ako at ang pakikidigma ko ay digmang nagaganap sa buong mundo hangga t di napapawi ang pagsasamantala ng tao sa tao Babae ako na kabilang sa milyun-milyong tao na nagtataas ng karet at maso upang itayo ang tunay na gubyerno at lumaya t manaig ang uring proletaryado! *Isinulat para sa pagdiriwang ng Pandaigdigang Araw ng Kababaihan Marso 8, 2013

111 111

112 112 Katiyakan Ni Clark Kilatis Rebolusyon, rebolusyon ang tiyak na ibinubulong ng gabi sa gubat, inililingid ang dakilang pakay sa bawat dahon, batang tangkay at talim ng talahiban; idinidilig ang salita sa lupa na pinaghasikan ng mga butil na pagsisibulan ng mabuting kinabukasang siyang pataba para sa masaganang ani ng mga magsasakang pangunahing pwersa. Rebolusyon, rebolusyon ang malinaw na sinasabi ng bukangliwayway na hinahabi sa pangarap ng kabataang lumalaban, itinatakwil ang sinapupunan ng krisis ng sistemang ito, nang maging ganap ang pagkatao sa kasaysayang ipagtatagumpay sa kamulatang kakapit-bisig sa uring inalipin ng dayuhan at ganid. Rebolusyon, rebolusyon ang isinisigaw mula sa kanayunan tungong kalunsuran sa pinanday na bisig at kamao ng piketlayn sa tibay ng hanay ng mga manggagawa at mamamayan ngayon pa lamang, tayo y maghahanda,

113 113 tayo y naghahanda para sa ganap na pagbawi ng mundong ipinagkakait sa bawat inaapi. Rebolusyon, rebolusyon, ang siyang tanging aalingawngaw mula sa dulo ng bunganga ng mga baril sa kalabit ng daliri sa gatilyo at higpit ng kapit ng sambayanang Pilipino sa Pambansang-Demokratikong Rebolusyong hindi kailanman isusuko ng Partido at ng Hukbo!

114 114 Oyayi ng Isang Ina Ni Lire Rosa Munting supling, ipikit ang mga mata Upang di mo makita ang aking paglisan Di ko maatim na silayan ang pumapatak mong luha Hangga t may panahon pa, nais lang kitang hagkan Aking anak, Ang mundo y di sing tamis ng iyong panaginip Hindi sing halimuyak O sing aliwalas ng hanging umiihip Sapagkat ang mga himig na aking inaawit Ay awit ng mga api Ang tinig ko ay tinig ng maso t karit Ito ang oyayi ng aking mga labi Hinehele kita sa ritmo ng digma Pinatitibay ng rebolusyonaryong tugma Ang iyong ina ay di lamang isang ina Kundi isang Pulang mandirigma Unawain mo ang mga gabing Hindi maririnig ang boses ko Unawain mo ang mga sandaling Wala ako sa tabi mo

115 115 Sapagkat ang iyong ina ay di mo lamang ina Sya y ina rin ng marami pang anak na tulad mo At ang oyayi ko para sa yo mahal ko Ay ang rebolusyonaryong pag-ibig na alay ko.

116 116 Tugon ng Isang Anak sa Oyayi Ni Lire Rosa Pinipigil kong buksan ang aking mga mata Pagkat alam kong aalis ka Ayaw kong mapuno ka ng pangamba Sakaling di ko mapigil ang pagpatak ng luha Aking Ina, Ang pag-ikot ng mundo y di ko pa lubos na unawa Ngunit alam ko na ang lasa ng tamis ng pagkikita At pait ng pagwawalay Pagkat ang himig na iyong inaawit Ay awit ng api Ang tinig mo ay tinig ng maso t karit Ito ang oyayi ng iyong mga labi Sa iyong hele, naunawaan ko ang digmaan Nauunawaan ko ang rebolusyonaryong paglaban Pagkat ikaw ina ay di ko lamang ina Ika y isang pulang mandirigma Nauunawaan ko ang mga gabing Nangungulila sa boses mo Nauunawaan ko ang mga sandaling Hinahanap ko ang yakap mo

117 117 Sapagkat ikaw, Ina ay di ko pag mamay-ari Ikaw ay ina ng marami pang anak na tulad ko Salamat sa iyong oyayi, Ang oyayi ng rebolusyon at pag-ibig mo.

118 118 Para sa mga Kababaihang Pulang Mandirigma Ni Ka Eddik Isang munting dalaga mula sa kanayunan Pinukaw ng kaapihan Pinagulang ng kahirapan Nakibaka para sa lupang sakahan Tanging pag-asang tangan Nagpasyang sumanib sa hukbong bayan. Isang babaeng manggagawa sa pabrika ng tela Inapi t pinagsamantalahan ng ganid na kapitalista Nakipagkaisa sa uring magsasaka Nagpasyang sumanib sa hukbo ng masa Isang babaeng aktibistang mag-aaral Sa pamantasan ng estado nagmula Namulat sa mga turo ng pambansang demokrasya Pinatatag ng kanyang pag-integra sa masa Nagpasyang sumanib sa hukbo ng masa Isang magandang propesyunal na dilag mula sa sentrong lungsod Disgustado sa kawalan ng pantay na kabuhayan sa gitna ng prosperidad Napukaw, naorganisa, namobilisa t nakibaka Nagpasyang sumanib sa hukbo ng masa

119 119 Isang batang ina mula sa komunidad sa kabundukan Habang nag-iipon ng pagkain para sa pamilya Isang araw ay ginahasa ng mga pasistang sundalong nag-ooperasyon Nagpasyang tumulong at maghatid ng mga sulat para sa hukbong bayan Isang lola mula sa katutubong mamamayan Kinuba ng bigat ng deka-dekadang pagtatrabaho t pagpapasan Nabiktima ng mga mangangamkam ng lupa t pasistang bayaran Nagpasyang patuluyin at pakainin sa kubo niya ang hukbong bayan. Sila ang mga bumabangon na mga kababaihang mandirigma ng bayan! Sila ang mga kababaihang Pulang Mandirigma ng Bagong Hukbong Bayan! *Kampo Krame Marso 26, 2013

120 120 Mula sa mga Anak ng Bayan Ni Freida Miral Sa mga anak na isinilang Sa gitna ng digmaan ng mga pwersa At namulat Sa lipunang nahahati sa uri Sa mga anak na ang unang alaala Ay mga kasama sa sonang gerilya Ang mayayabong na puno ng kagubatan At matatayog na kabundukan Sa mga anak na nakaunawa Sa pag-ibig sa gitna ng pagwawalay, Sa tamis ng pagtatagpo At diwa ng sakripisyo Hayaan nyong ibahagi ko Ang ating pasasalamat Sa magulang nating Lubos na minamahal Maraming salamat aming ina at ama Sa ating rebolusyonaryong pamilya Pamilyang hindi bulag at bingi Sa hikbi at hinagpis ng Inang bayan.

121 121 Ginabayan nyo kami Habang aming tinutuklas Ang bawat kontradiksyon Ang bawat tunggalian Tinuruan nyo kami Na mangarap nang matayog Mangarap nang higit sa sarili Mangarap ng pagbabago

122 122 Inakay nyo kami Sa landas ng pakikibaka Sa landas ng pag-ibig sa masa Sa landas ng paglilingkod sa bayan At ngayong kami y nakatatayo na Sa sariling paa At nakasasambit Ng kataga ng pakikibaka Nakasusulat ng tugma Ng digma Nakatatangan nang mahigpit Sa ating sandata Walang makatutumbas Sa aming pasasalamat Na kayo ang aming magulang At kami y inyong mga anak.

123 Sa Alaala ng mga Bayani ng Rebolusyon Ang ispesyal na seksyong ito ay iniaalay para sa mga dakilang martir ng rebolusyon. Tampok dito ang mga akda ni Ka Yanan, isang Pulang mandirigma at kadreng pangkultura na nasawi sa isang labanan sa Quezon, at ang mga likhangtula para sa mga bayani ng masang anakpawis.

124 124 Sa Alaala ni Ka Yanan Ako y musmos pa lamang nang ika y unang makilala Ngiti at sigla ang sa aki y iyong ipinakita Tinuruan mo akong lumikha ng mga tugma at tula At sa iyong himig at awit ako y iyong pinakanta Naalala ko pa ang mga kabundukang ating tanaw Mula sa ating kubo kay taas ng sikat ng araw Sa gitna ng kagubatan kayo y naninirahan Ang mga mukhang marami at walang pangalan Sa murang edad di ko pa lubos na nababatid Ang mga nagaganap sa aking paligid Ngunit isa ka sa mga taong sa aki y nagpaunawa Sa tungkulin na tangan ng aking ama t ina Sila y iyong mga kaibigan at kasama Katulad mong humahawak ng sandata Binabagtas ang matatarik na kagubatan At sa alon pinili na lumaban Kinuwento mo rin ang yong mga anak Sa iyong mata naghahalo ang luha at galak Tinanong ko kung nasaan sila Maaari ko silang makalaro at makilala Ngumiti ka sa akin ng napakatamis At ako y iyong niyakap sa yong mga bisig Nauunawaan nila kung bakit malayo si nanay Yan ang naaalala ko sa iyong salaysay

125 125 Yan ang alaala ng una nating pagkikita Doon sa loob ng sonang gerilya Kasama ng mga mukhang marami at walang pangalan Ang mga liwanag at anino ng kabundukan Ang iyong mga alaala ay di malilimutan Ng batang iyong nakilala noon sa kabundukan Ibabahagi ng batang iyon ang iyong kwento t pangalan Ang pangalan ng isang makata, bayani, ina at anak ng bayan Mabuhay ka KA YANAN! *Ang sumulat ng tulang ito ay pitong taong gulang nang unang makilala sa Ka Yanan sa sonang gerilya ng Mindoro. Sa tuwing dadalaw siya sa kanyang mga magulang na mandrigma ng BHB tulad ni Ka Yanan, doon ay nagkakasama din sila at naging instrumental si Ka Yanan sa pagpapaunawa sa maraming anak ng mga kasama ng kabuluhan ng ginagawa ng kanilang mga magulang. Ngayon, ang batang ito ay isa nang Komunista at gumagampan ng gawain sa rebolusyon.

126 126 Gerilya Ni Ka Yanan Maraming nagtatanong, maraming nagtataka Sa sona raw sino ka, sa sona ay ano ka? Ikaw ba y taga-linis, ikaw ba y taga-laba? Alila ng Kumander, libangan o asawa? Ang babaeng gerilya, hindi na nagtatakda, Kung sa burges na midya, ngalan nya y sinisira, Pagka t pamahalaan, gawa y nagsamantala, Pagturing sa babae y, alipin at mahina. Kasamang gerilya, tama nga t taga-laba, Ng maruming iilan, sa baya y nagtatamasa, Sila nga y taga-linis, ng sakim at buwaya, Siya ri y taga-gatong ng diwang nag-aalsa. Asawa y di libangan, alipin o alila, Sila y iginagalang, hindi pinaluluha, Kahit sa kanyang sinta y, kawal o opisyal pa, Sapagkat sa kilusan, mayroong demokrasya. Ang babaeng kasama, mapagmahal ring ina, Ngunit nakayang iwan anak na lumuluha, Sapagkat kailangang bukas ay maihanda, Lipunang masagana, walang batang kawawa.

127 127 Gawain nya sa sona, hindi puro paganda, Sa masa y nagtuturo, nagpo-propaganda, Sa tradisyong minana, nais nyang makalaya, Sandatang dala-dala ay ang MaLaKaMaZa. Gerilya y bayani, dugo y alay sa lupa, Sa lupang mamamaya y, busabos at timawa, Kaya nga nagnanais, inang baya y lumaya, Rebolusyon ang daan, ang susi y makibaka... *Nilikha noong July 1994 sa isang pulong konsultasyon ng SYP, kasama ang limang kasamang babae

128 128 Anak (sa iyong pag-alis) Ni Ka Yanan Sige na bunso, ikaw ay lumayo, Batid kong lalakbayin, lubha pang malayo, Huwag mong pansinin, luha ko t siphayo, Di ako nagdaramdam sa yong paglayo. Batid ko anak, iya y para sa bayan, Kaya y mahahawang, ako y iyong iwan, Nauunawaan ko na iya y tamang daan, Upang makamit ang ating kalayaan. Sakali mang tayo y di na magkita Nasawi ka man sa pakikibaka, Aking pagyayamanin, iyong mga alaala, Ika y aming bayani, anak kong dakila...

129 129 Ang Hukbo Ni Ka Yanan Kilos gerilya Talas ng pandama Bakal na disiplina Gagap ang kasalukuyan Sapol (Tangan) ang nakaraan Tanaw ang kinabukasan Kaagapay ng masa Walang pagod magsiyasat Walang sawang magmulat Puso ay dalisay Buong isip ay alay Para sa masa ang buhay *Oriental Mindoro, November 1996

130 130 Muli ka naming Nakadaupang Palad Ni Clark Kilatis Muli ka naming nakadaupang palad, Ka Lester, sa entabladong inilatag sa gitna ng kabundukan nang matunghayan sa dilim sa ilalim ng kinukubling ilaw ang iyong makikisig na galaw sa pundar ng mga bisig, ang iyong pagpunas ng pawis na pataba sa itinanim sa lupa, at ang iyong sigaw ng hustisya sa pag-ipon ng mga luha. Muli ka naming nakadaupang palad bilang manggagawang pangkulturang siyang tagapagtanggol ng gintong alaalang nasa sinapupunan ang kinabukasan. Muli ka naming nakadaupang palad, Ka Maki, gumising at nagpalalim sa init ng talakayan nang makatas ang aral ng ating pinag-isang kilusan, tulad ng iyong mga paalala nang nasa pamantasan kasabay ng tasa ng kape at tikatik ng mga daliri. Muli ka naming nakadaupang palad sa pangangamusta ng kaibigang gerilya na tulad mo y sabik sa mga balita ng paglaban ng masa.

131 131 Muli ka naming nakadaupang palad, Ka Arman, nakasalubong sa mga daanang pinayungan ng kagubatan mula sa ulan na nagsilbing panibagong balon ng karanasan, sa mga sapang pamatid uhaw sa maghapong lakaran, sa mga punong kahoy na bawat minuto ay tumitibay ang diwa tulad ng iyong paninindigang bakal na di natitinag sa pamalo at baril ng mga kaaway na palalo.

132 132 Muli ka naming nakadaupang palad bilang magiting na lider-masa na siyang tanglaw at huwaran sa rikit ng pag-asa. Muli ka naming nakadaupang palad, Ka Nai, naaninag sa mata ng mandirigmang katutubo na siyang tumangan ng armas at hinigpitan ang kapit, tulad ng sibat na kikitil sa bangis ng mga halimaw na nagtangkang agawin ang yamang anak ng araw, bahagi ka ng kasaysayang itinatagpi sa hakbang ng malasakit nang ang pagpapakasakit ay maibsan sa buong kapuluan. Muli ka naming nakadaupang palad, at muli naming naramdaman ang munting ngiti na alay mo sa tagumpay ng pagpapalaya sa bawat liblib na sitio.

133 133 Muli ka naming nakadaupang palad, Ka Sol, humele nang mahimbing sa aming pangamba at nagbigay ng panibagong tapang sa himig ng pagaalsa, sa sipol ng iyong mga kanta at pagtipa ng gitara, hinahamon ang sinumang kasama na pag-ibahuyin ang gawain, sindihan ang sulo na kakalat sa nayon tungong lungsod sa liyab ng himagsikan ng karit at maso. Muli ka naming nakadaupang palad at masiglang nakaawitan sa saliw at simoy ng kanayunang binabawi mula sa panginoong maylupa. Muli ka naming nakadaupang palad, Ka Rechel, sa gaspang ng kamaong ikinuyom sa ragasa ng makina. Muli ka naming nakadaupang palad, Ka Roger, umaalingawngaw ang iyong tinig ng pakikibaka sa mga sukbit na radyo.

134 134 Muli ka naming nakadaupang palad, muli naming kayong nakadaupang palad, kayong nag-alay ng inyong mga buhay, bilang mga bagong rebolusyonaryong tulad nami y handang itakda ang sariling kapalaran sa gabay ng dugo ng Partido Komunista na tanging wawasak sa pagsasamantala sa bawat ipinutok na punglo sa gahaman sa katarungang hatid ng Bagong Hukbong Bayan!

135 135 Para kay Ka Jed Ni Lire Rosa Una kitang nakilala sa pamantasan Sa gitna ng alab ng aktibismo at paglaban Larawan ka ng kasikhayan Taglay ang rebolusyonaryong paninindigan Kasama kita sa mga kilos-protesta At kabalikat sa mga barikada Kaklase sa mga aralin ng lipunan Katuwang sa pag-aaklas sa lansangan Tangan ang gitara, Dinala mo ang panawagan ng masa. Tangan ang pluma, Nilikha mo ang tugma ng kanilang pag-asa Nilarawan ng iyong mga likha ang tunggalian Binigkas ng iyong mga kataga ang digmaan Taglay ng iyong gawi ang isang pangako, Pangako ng karet na nakayakap sa maso

136 136 Alam mo na ang mundo ay di umiikot sayo o sa akin Pagkat napapaloob tayo sa isang dakilang tungkulin Upang tuparin ang ating mithiin Na ang lipunan ay baguhin Tinanganan mo ang pinakamataas na panawagan At nakibahagi sa himagsikan sa kanayunan Taglay ng huli nating paalam Ang pagsulong sa tinatanaw na larangan Ipininta mo ang ngiti at luha ng mamamayan, Ang kontradiksyon ng buhay at kamatayan, Ang tamis at pait ng digma, Ang bawat pag-usbong at pagkawala Batid mo na ang buhay na pinili Ay sing bigat ng tatlong bundok Pagkat wala kang pasubali Na sa rebolusyon ay lumahok Ang iyong alaala ay mananatili Sa landas na iyong hinawi Ang pangako ng dugo mo sa bayan Kailan ma y di malilimutan

137 137 Sa iyong paglisan Dalhin mo ang pag-ibig ko at ng bayan. *Para sa alaala ni Ka Jed, isang pintor, musikero at martir ng rebolusyon

138 138 Paano gumawa ng tula para sa isang makata? Ni Ka Pax sa isang pangkaraniwang umaga ng isang pangkaraniwang araw ay may pangkaraniwang mata na di pangkaraniwan ang tanaw sa iyo y palaisipan kung paano lumikha ng mga gintong akda ang isang makata sa ami y palaisipan kung paano kakatha ng angkop na tula para sa makata

139 139 ang papel ay napagbibigkas ng libong panata mga abang maralitang uri ang dinadakila ang iyong tangang simpleng panulat hinuhulmang matalas na sibat ang kaayusang sa karamiha y pangkaraniwan sa iyo y nakahihimagsik na kalagayan mga uring marahas na nagbabanggaan isinasalin sa mga tulang awit sa digmaan hindi lamang tula ang iyong pinagyabong kundi epiko ng bayang ngayo y sumusulong binhing san man isinabog tiyak na namulaklak kahit sa batong may gahiblang bitak tulad mo y tala nitong himagsikan talang di natitinag sa dakong hilaga buhay mo y dula ng pagtatagisan sa pagtupok sa kaaway, mag-aapoy sa gunita *Likhang-tula para sa parangal kay Ka Rowan Mansalay, Oriental Mindoro Marso 31, 2010

140 140 Larawan ni Eden Ni J. P. A. Binilang, inilista, ni Eden Marcellana ang mga larawang ipinahiram sa akin Larawang ang lama y pagsasamantala t mga pamamaslang Sa mga biktima ng mga militar Sa Mindoro, Quezon, Laguna, Cavite at iba pang lugar Ang mga larawan ang siyang nagbubunyag Na di pa payapa ang bayan kong liyag Maraming paglabag sa karapatang pantao Ang di nalalahad, o nalalathala sa alin mang diyaryo! Nang ipakita ko, sa estudyante ko, ang mga larawan Sila ay nasindak, ang iba y nanlumo at nahintakutan Ang iba y namulat, sa katotohanan na sa karangyaan sila y nagtatampisaw Habang sa Mindoro, lupain ng Mangyan pala y inaagaw Nasaan ang hustisya? ang isinisigaw Ngunit isang araw sa buwan ng Abril, pumutok ang baril Di ko akalain na madadagdagan itong paniniil Ngayo y kasama na, ang mukha ni Eden sa mga larawan Bangkay ng hustisya waring nanunumbat sa aking kamalayan At parang ang sabi: Ipagpatuloy mo ang pagmumulat sa mga kabataan! *Tulang alay kay Eden Marcellana at iba pang biktima ng pagsasamantala ng militar Abril 21, 2004

141 141 Oda sa mga Dakilang Anak ng Bayan Ni Macario Kamlon Hayaan nyong itatak namin sa inyong mga puntod Ang aming mga awit at taludtod ng pagdakila, papuri t pag-idolo Itambol sa buong bayang api ang busilak nyong lingkod Panatang tubusin sa sumpa ng mga makabagong saserdoteng palalo ang masang anakpawis na sa dusa y dantaon nang yukod Hayaan nyong lunurin ng kalembang ng mga batingaw Ang angil ng mga punglong sa katawan nyo y nagbuwal Lunurin ng alingawngaw ng naghihimagsik na sigaw ng mga kaanak, kasama at bawat pamilyang magsasaka na naulila t nawalan ng mga Dakilang Anak ng Bayan Hayaan nyong diligin ng aming pighati at pagluha kalungkutang nag-iwan ng sanlaksang marka ng kawalan ng masasaya nyong alaala, dalisay at lipos na kabayanihan ng makauring katapatan, kawalang takot sa kahirapan, Hinamak at walang-kurap tinitigan mata maging ni Kamatayan Kayo y magigiting na anak na kapos-palad pinagmulan mga api t pinagsasamantalahan hamak kung turingan ng lipunan

142 142 Nangahas tahakin landas ng rebolusyonaryong kadakilaan Na di karaniwang nilandas kahit hambog na matatapang at itong pinag-iba nyo para maging matayog sa karaniwan Kami ay nalulungkot dahil kayo y di na kapiling ngayon Alaala na lamang ng mga panahong pinagsaluhan

143 143 hirap at pagpapakasakit na may halong pagsasaya paminsan Sa arena ng makauring tunggalian, kapatiran apoy ang naghinang Sang panlipunang pandayan ng pakikibaka buhay-atkamatayan Mga mahal na Kasama, magigiting na Anak ng Bayan Sa payapang pagkakahimlay iiwanan aming sumpa Na sa lupang libingan ng dakila nyong panata Iisang babangon bawat maralitang ginahis, inalipusta Taas-kamao, bitbit-sandata, nakawagayway pulang bandila At sa Armageddon bayan ang sisingil sa linsil, ganid na Puno Sang tinig sisigaw bawat timawa ng sambayanang Pilipino: Kamatayan sa imperyalismo, pyudalismo t naghaharing katoto! Kapangyarihan sa uring manggagawa, lahat ng pwersang demokratiko! Sa wakas, isang lipunang masagana, malaya hitik ng pangako! *Sa alaala nina Kasamang Ecks, Diwa, Apo at Keneth, nalugmok sa labanan sa Ayusan, Tiaong, Quezon noong Abril 8, 2004; kina Kasamang Janno, Mawen at Liway, mga bayaning nag-alay ng buhay sa labanan sa Calaca, Batangas noong Enero 10, 2004; at kina Kasamang Benny (Mabini Gabon) at Jepoy, matatapat na kasamang nakibaka hanggang sa huling hininga nila lahat mga kapwa dakilang anak ng bayan, bayani at di malilimot na mga martir ng rebolusyon. Abril 9, 2004

144

145 Mga Tula ni Ka Jose Maria Sison

146 146 Sinasalanta ng Halimaw ang Kagubatan at Kabundukan Ni Jose Maria Sison Lumikas ang mga ibon at hindi na umaawit Saan itinumba ng halimaw ang mga puno Nang walang pakundangan, walang malasakit Sa buhay ng kagubatang sinasalatan niya. Ang mga kahoy na muebles at mga panel Ng mga tahanan at tanggapan sa lungsod ay napakainam Habang ang mga tao kung saan nawala ang mga puno Ay sabik na lamang sa linamnam ng ligaw na halaman at hayop. At ang mga baha at tagtuyot naghahalihinan Sa pagbaha at pagtigang sa lupa Upang sirain ang ritmo at hinaharap ng mga pananim At pagdusahin ang mga tao sa mas mababang lupa. Ang halimaw ay nauulol sa paghablot Ng mga sangkap na mineral mula sa mga kabundukan. Gumagawa ng malalaking hukay at gumagamit ng mga kimikong Lason upang mapabilis ang paghango. Ang halimaw ay nasisiyahan sa ginto, Pilak, platino, nikel, kromo, zinc, tanso At iba pang sangkap para ihain sa kanyang industriya At gumawa ng lahat ng matitibay at makintab na bagay.

147 147 Habang ang lason dumadaloy sa mga sapa at bubon, Ang mga labi ng minahan naiipon at nagbabara sa mga ilog At ang kabundunkan naaagnas hanggang gumuho Pagdusahin ang mga tao sa mga guho ng putik at bato. Sa pagsalanta sa kagubatan, ninanakaw ng halimaw Ang baga ng lupa at ang kalasag nito laban sa mga unos Sa paghahango ng mga sangkap, ninanakaw sa bansa Ang pag-unlad na independiyente sa kanyang kasakiman. Agosto 2013

148 148 Ang Tulang may Talim Ni Jose Maria Sison Masdan ang tulang may talim Matibay at sintalim ng labaha Malamig at kumikinang na pilak Sa liwanag o sa dilim. Tingnan kung paano lumilipad Ang ibong-itim na puluhang Pinaganda ng mga perlas Sa matatag at maliksing kamay. Suriin ang bawat mukha Sa dahong asero, Ang mga matipuno t pinong liyab, Mga iniukit na gintong larawan. Sa isang mukha y mga anakpawis, Sari-saring may piko at mineral, Pugon, martilyo at pandayan, Tubig at batong hasaan. Araro at kalabaw sa lupa, Mga talaba sa dagat, Mga gamit panlilok at pang-ukit, Mangkok ng asido sa mesa.

149 149 Sa kabilang mukha Ang mga anakpawis pa ring nakatipon Nakatindig at handang lumaban Sa likod ng nagniningning na watawat. Linulubos ng pagbalikwas Ang mga anyo ng paggawa At inuudyok ang bagong pagsulong, Taglay ang matatas na sandata. Tanganan ang tulang may talim At paawitin sa inyong mga kamay. Ang kampilang ito ay agimat Ng mga mamamayang may potong na pula. Marso 1, 1982

150 150 Parangal kay Ka Andres Bonifacio Ni Jose Maria Sison Gaano kadakila si Ka Andres Bonifacio? Di siya naniwala na banal at palagian ang kaayusang Kolonyal at pyudal na pinagharian ng sakim at lagim. Suklam siya sa sabwatan ng espada at krus. May tiwala siyang mananaig ang sambayanan Pag nagkaisa t nangahas lumaban sa mang-aapi. Gaano kadalisay si Ka Andres Bonifacio? Nagpasya siyang maglingkod sa bayan Para ipaglaban ang pambansang kalayaan, Kamtin ang katarungan at kaunlaran. Nag-alay ng buhay at handang mamatay Para sa bayan at maaliwalas nilang kinabukasan. Gaano katalino si Ka Andres Bonifacio? Hango ang kaalaman sa kasaysayan At kalagayan ng masang anakpawis Na nagdusa, nagsikap at umasang Makalaya sa pagsasamantala at pang-aapi Ng mga among dayuhan at lokal na ganid at malupit. Gaano kadunong si Ka Andres Bonifacio? Higit pa sa mga nakapagpamantasan Na walang alam o pakialam sa naghihinagpis Na mga anakpawis at sa kung ano ang kaya nilang gawin. Higit pa sa mga di nagbasa o di nakasapol Sa diwa ng kalayaan, kapantayan at kapatiran.

151 151 Gaano kagiting si Ka Andres Bonifacio? Itinayo ang Katipunan sa kabila ng pananakot Sa paghuli kay Rizal at pagbuwag sa Liga. May pasyang lagutin ang tanikalang kolonyal Ihayag ang kasarinlan at pamunuan ang rebolusyon. Sa gayon, naging Ama ng bansang Pilipino. Gaano kahalaga si Ka Andres Bonifacio? Kung paghahambingin, tumanggi si Rizal Sa dibdibang alok na pamunuan ang rebolusyon. Kung paghahambingin, naisahan ni Aguinaldo ang Supremo Ngunit marangal ang bayaning martir At kahiya-hiya ang taksil at maulit na palasuko.

152 152 Gaano pa kahalaga si Ka Andres Bonifacio? Ang pinamunuan niyang rebolusyon ang nagbukas Ng landas ng demokratikong rebolusyon sa buong Asya. Sa gayon, napakataas ng karangalan ni Bonifacio Tungo sa pamumuno ng kanyang uring proletaryo Sa panahon ng bagong demokratikong rebolusyon. Patuloy na inspirasyon natin si Ka Andres Bonifacio, Patnubay natin ang kanyang halimbawa Mahigpit nating tungkuling tularan siya at isulong Ang sinimulan niya hanggang ganap nating maipanalo. Lumaban upang gapiin ang imperyalismo at reaksyon, Kamtin ang kalayaan at tumungo sa sosyalismo.

153 Mga Tula ng Rebolusyong 1896

154 154 Kartilya Ni Emilio Jacinto Ang kabuhayan hindi ginugugol sa isang malaki at banal na kadahilanan ay kahoy na walang lilim kundi man damong makamandag. Ang gawang magaling na nagbubuhat sa pagpipita sa sarili at hindi sa talagang nasang gumawa ng kagalingan ay di kabaitan. Ang tunay na kabanalan ay ang pagkakawanggawa, ang pag-ibig sa kapwa, at ang isukat ang bawat kilos, gawa t pangungusap sa talagang Katwiran. Maitim man o maputi ang kulay ng balat, lahat ng tao y magkakapantay; mangyayaring ang isa y higtan sa dunong, sa yaman, sa ganda, ngunit di mahihigit sa pagkatao. Ang may mataas na kalooban, inuuna ang puri kaysa pagpipita sa sarili; ang may hamak na kalooban, inuuna ang pagpipita sa sarili kaysa puri. Sa taong may hiya, salita y panunumpa.

155 155 Huwag mong sasayangin ang panahon; ang yamang mawala y mangyayaring magbalik; ngunit panahong nagdaan na y di na muli pang magdadaan. Ipagtanggol mo ang inaapi at kabakahin ang umaapi. Ang taong matalino y ang may pag-iingat sa bawat sasabihin; at natutong ipaglihim ang dapat ipaglihim. Sa daang matinik ng kabuhayan, lalaki ay siyang patnugot ng asawa t mga anak; kung ang umaakay ay tungo sa sama, ang patutunguhan ng inaakay ay kasamaan din. Ang babae ay huwag mong tingnang isang bagay na libangan lamang kundi isang katuwang at karamay sa mga kahirapan nitong kabuhayan; gamitin mo nang buong pagpipitagan ang kanyang kahinaan at alalahanin ang inang pinagbuhata t nag-iwi sa iyong kasanggulan. Ang di mo ibig gawin sa asawa mo, anak, at kapatid ay huwag mong gagawin sa asawa, anak at kapatid ng iba.

156 156 Ang kamahalan ng tao y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring kahalili ng Diyos, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi t di nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

157 157 Katapusang Hibik ng Pilipinas Ni Andres Bonifacio Sumikat na, Ina sa sinisilangan Ang araw ng poot ng Katagalugan, Tatlong daang taong aming iningatan sa dagat ng dusa ng karalitaan. Walang isinuway kaming iyong anak sa bagyong masasal ng dalita t hirap, Iisa ang puso nitong Pilipinas at ikaw ay di na Ina naming lahat. Sa kapuwa Ina y wala kang kaparis Ang layaw ng anak: dalita t pasakit; pag nagpatirapang sa iyo y humibik, lunas na gamot mo ay kasakit-sakit. Gapusing mahigpit ang mga Tagalog; hinain sa sikad, kulata at suntok makinahi t ibiting parang isang hayop ito baga, Ina, ang iyong pag-irog? Ipabilanggo mo t sa dagat itapon barilin, lasunin, nang kami y malipol. Sa aming Tagalog, ito baga y hatol Inang mahabagin, sa lahat ng kampon.

158 158 Aming tinitiis hanggang sa mamatay bangkay nang mistula y ayaw pang tigilan, kaya kung ihulog sa mga libingan, linsad na ang buto t lumuray ang laman. Wala nang namamana itong Pilipinas na layaw sa Ina kundi pawang hirap tiis ay pasulong, patente y nagkalat recargo t impuwesto y nagsala-salabat. Sari-saring silo sa ami y inisip kasabay ng utos na tutuparing pilit may sa alumbrado bayad kami y tikis Kahit isang ilaw ay walang masilip. Ang lupa at buhay na tinatahanan bukid at tubigang kalawak-lawakan at gayon din pati ng mga halamanan sa paring Kastila ay binubuwisan. Bukod pa sa rito y ang iba t-iba pa huwag nang saysayin, O Inang Espanya sunod kaming lahat hanggang may hininga Tagalog di y siyang minamasama pa. Ikaw nga, O Inang pabaya t sukaban kami y di na iyo saan man humanggan ihanda mo, Ina, ang paglilibingan sa mawawakawak na maraming bangkay.

159 159 Sa sangmaliwanag ngayon ay sasabog ang barila t kanyong katulad ay kulog ang sigwang masasal sa dugong aagos ng kanilang bala na magpapamook. Di na kailangan sa Espanya ang awa ng mga Tagalog, O Inang kuhila paraiso namin ang kami t mapuksa langit mo naman kung kami y madusta. Paalam na Ina, itong Pilipinas, paalam na Ina, itong nasa hirap, paalam, paalam, Inang walang habag, paalam na ngayon, katapusang tawag.

160 160 Tapunan ng Lingap Ni Andres Bonifacio Sumandaling dinggin itong karaingan Nagsisipag-inot magbangon ng bayan, Malaong panahon na nahahandusay Sa madlang pahirap sa Kastilang lalang. Nangasaan ngayon, mga ginigiliw, Ang tapang at dangal na dapat gugulin? Sa isang matuwid na kilala natin Ay huwag ang gawang pagtataksil. At ating lisanin ang dating ugali Na ikinasira ng taas ng uri, Ang bayang Tagalog ay may asa dili Ang puring nilupig ng bakang maputi. Aanhin ang yama t mga kapurihang Tanawin ng tao at wikang mainam Kung mananatili ina nating Bayan Sa Kastilang ganid, Kastilang sungayan? Kaya nga halina, mga kaibigan, Kami ay tulungang ibangon sa hukay Ang inang nabulid sa kapighatian Nang upang magkamit ng kaligayahan.

161 161 Mga kapatid ko y iwaksi ang sindak Sa mga balita ng Kastilang uslak; Ugali ng isang sa tapang ay salat Na kahit sa bibig tayo y ginugulat. At huwag matakot sa pakikibaka Sa lahing berdugo na lahing Espanya; Nangaririto na para mangga-gaga, Ang ating sarili ibig pang makuha. Sa Diyos manalig at huwag pahimok Sa kaaway natin na may loob hayop, Walang ginagawa kundi ang manakot At viva nang viva y sila rin ang ubos. Ay! Ang lingap mo po, nanunungong langit, Diyos na poon ko y huwag ipagkait Sa mga anak mong napatatangkilik Nang huwag lumbagos sa masamang hilig. Kupkupin mo nama t ituro ang landas Ng katahimikan at magandang palad; Sa pakikibaka y tapunan ng lingap, Kaluluwa namin nang di mapahamak.

162 162 Mi Abanico Ni Andres Bonifacio Orihinal na Bersyon (Espanyol) Del sol nos molesta mucho el resplandor, Comprar un abanico de quita el sol; Aqui sortijas traigo de gran valor, De lo bueno acaba de lo major, De lo major. El abanico servi sabeis para que? Para cubrir el rostro de una mujer, Y con disimulo podreis mirara, Por entre las rajillas del abanico Vereis la mar. Salin sa Filipino nina R.P. Reyes at J.O. Urrutia Nakakayamot ang sinag ng araw, Ako y bibili ng abaniko upang iwasan ito, Dito magdadala ako ng mahahalagang singsing, Ang makikislap, Para sa natatangi. Alam mo ba para saan ang abaniko? Upang takpan ang mukha ng babae, At sa katusuhan maaari siyang makita, Sa mga butas ng abaniko, Makikita mo ang dagat.

163 163 Pag-ibig sa Tinubuang Lupa Ni Andres Bonifacio Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya sa pagkadalisay at pagkadakila gaya ng pag-ibig sa tinubuang lupa? Alin pag-ibig pa? Wala na nga, wala. Ulit-ulitin mang basahin ng isip at isa-isahing talastasing pilit ang salita t buhay na limbag at titik ng isang katauhan ito y namamasid. Banal na pag-ibig pag ikaw ang bukal sa tapat na puso ng sino t alinman, imbit taong gubat, maralita t mangmang nagiging dakila at iginagalang. Pagpuring lubos ang nagiging hangad sa bayan ng taong may dangal na ingat, umawit, tumula, kumatha t sumulat, kalakhan din nila y isinisiwalat. Walang mahalagang hindi inihandog ng pusong mahal sa Bayang nagkupkop, dugo, yaman, dunong, katiisa t pagod, buhay ma y abuting magkalagot-lagot.

164 164 Bakit? Ano itong sakdal nang laki na hinahandugan ng buong pag kasi na sa lalong mahal kapangyayari at ginugugulan ng buhay na iwi. Ay! Ito y ang Inang Bayang tinubuan, siya y ina t tangi na kinamulatan ng kawili-wiling liwanag ng araw na nagbibigay init sa lunong katawan.

165 165 Sa kanya y utang ang unang pagtanggol ng simoy ng hanging nagbigay lunas, sa inis na puso na sisinghap-singhap, sa balong malalim ng siphayo t hirap. Kalakip din nito y pag-ibig sa Bayan ang lahat ng lalong sa gunita y mahal mula sa masaya t gasong kasanggulan. hanggang sa katawan ay mapasa-libingan. Ang nangakaraang panahon ng aliw, ang inaasahang araw na darating ng pagka-timawa ng mga alipin, liban pa ba sa bayan tatanghalin? At ang balang kahoy at ang balang sanga na parang niya t gubat na kaaya-aya sukat ang makita t sa alaala ang ina t ang giliw lampas sa saya. Tubig niyang malinaw sa anaki y bulog bukal sa batisang nagkalat sa bundok malambot na huni ng matuling agos na nakaaaliw sa pusong may lungkot. Sa aba ng abang mawalay sa Bayan! gunita ma y laging sakbibi ng lumbay walang alaala t inaasam-asam kundi ang makita ng lupang tinubuan.

166 166 Pati na ng magdusa t sampung kamatayan waring masarap kung dahil sa Bayan at lalong maghirap, O! himalang bagay, lalong pag-irog pa ang sa kanya y alay. Kung ang bayang ito y nasa panganib at siya ay dapat na ipagtangkilik ang anak, asawa, magulang, kapatid isang tawag niya y tatalikdang pilit. Datapwa kung bayan ng ka-tagalugan ay nilalapastangan at niyuyurakan katwiran, puri niya t kamahalan ng sama ng lilong ibang bayan. Di gaano kaya ang paghinagpis ng pusong Tagalog sa puring nalait at aling kalooban na lalong tahimik ang di pupukawin sa paghihimagsik? Saan magbubuhat ang paghihinay sa paghihiganti t gumugol ng buhay kung wala ring ibang kasasadlakan kundi ang lugami sa kaalipinan? Kung ang pagkabaon niya t pagkabusabos sa lusak ng daya t tunay na pag-ayop supil ng panghampas tanikalang gapos at luha na lamang ang pinaaagos

167 167 Sa kanyang anyo y sino ang tutunghay na di aakayin sa gawang magdamdam pusong naglilipak sa pagkasukaban na hindi gumugol ng dugo at buhay. Mangyari kayang ito y masulyap ng mga Tagalog at hindi lumingap sa naghihingalong Inang nasa yapak ng kasuklam-suklam na Castilang hamak. Nasaan ang dangal ng mga Tagalog, nasaan ang dugong dapat na ibuhos? bayan ay inaapi, bakit di kumikilos? at natitilihang ito y mapanuod. Hayo na nga kayo, kayong nanga buhay sa pag-asang lubos na kaginhawahan at walang tinamo kundi kapaitan, kaya nga t ibigin ang naaabang bayan. Kayong antayan na sa kapapasakit ng dakilang hangad sa batis ng dibdib muling pabalungit tunay na pag-ibig kusang ibulalas sa bayang piniit. Kayong nalagasan ng bunga t bulaklak kahoy niyari ng buhay na nilanta t sukat ng bala-balakit makapal na hirap muling manariwa t sa baya y lumiyag.

168 168 Kayong mga pusong kusang inuusal ng dagat at bagsik ng ganid na asal, ngayon magbangon t baya y itanghal agawin sa kuko ng mga sukaban. Kayong mga dukhang walang tanging sikap kundi ang mabuhay sa dalita t hirap, ampunin ang bayan kung nasa ay lunas sapagkat ang ginhawa niya ay sa lahat. Ipaghandog-handog ang buong pag-ibig hanggang sa mga dugo y ubusang itangis kung sa pagtatanggol, buhay ay mapatid ito y kapalaran at tunay na langit.

169 A w i t

170 170 Tatlong Opensiba Ni Ka Ani Pasakalye: Dm-C-Dm-C-Dm-C-A-A7 I Dm C Tanawin ang kalawakan Bb A7 Bagtasin at abutin Bb Lumangoy at payabungin A A7 Dm Ang punla ng himagsikan II Sa tagisang nagngangalit Huwag hayaang maiiwan Opensibang pulitikal Ipagtagumpay sa larangan Koro: Dm C Bb-A7 Bb Tatlong opensiba itaguyod A7 Dm Ipagtagumpay Dm-C Bb-A7 Bb Mga aral ng paglikha panghawakan A7 Dm iwagayway

171 171 III Pasismo ng estado Terorismo ng berdugo Kaaway tugisin Opensiba y paigtingin (Ulitin ang Koro) IV Bara ay kalasin Kahinaa y gapiin Mangahas sumulong Mangahas kamtin ang pag-igpaw (Ulitin ang Koro) Bb Mangahas sumulong A A7 Dm Mangahas kamtin ang pag-igpaw Bb Mangahas umigpaw A A7 Dm Mangahas kamtin ang tagumpay

172 172 Yanan (Inang Kasama) Ni Ka Angelo I Dm Bb Gm Bb Ipikit mo ang yong mga mata Kasamang Yanan (o ating ina) Dm Bb A Malayo pa ang lakbayin ng kadiliman Dm Bb Gm Bb Wag kang mangarap ng bit win ng liwanag ng b wan Dm C Bb A Hayaang mong maitaboy ng hangin ang ulap A Dm sa kalangitan. II Ipikit mo ang yong mata Kasamang Yanan (o aking ina) Malayo pa ang tagumpay ng Digmaan Wag kang mangarap ng bunsong dinuduyan ng ina Pasanin mo ang sandata sa duyang kandungan ng Dm-D-D7 pakikibaka Koro: Gm C Ihiwalay mo ang yong mata F Dm ang pagal na yong katawan Gm A damahin mo ang papag na

173 173 Dm D7 tunggalian sa isipan Gm C yakapin mo ang Digmaan Am Dm sa kandungan ng paglaban Gm A7 ang bukas mo y paghandaan Dm para sa bayan III Imulat mo ang yong mata Kasamang Yanan (o ating ina) Ang bunso mo y naghihintay sa bus-igan Yong hayaang liparin, kabundukan, kanayunan Damhin na ang sugat ng mga taong sayo y naghihintay. (Ulitin ang Koro) Setyembre 14, 1995

174 174 Itayo ang Baseng Bukid Capo: 5th fret Pasakalye: Am-C-G-Am-F-C-G-Am Koro: Am Hakbang-hakbang nating itransporma Dm Am Atrasado t malawak na kanayunan Dm Am Sa matibay na muog na lunsaran F E-E7 Ng matagalang digmang bayan I Am C G Am Simulan sa maraming komite t grupo F C G Am Ng aping uri t sektor sa sityo t baryo Am C G Am Sabayan ng mga suyuan at tulungan F C G Am Hanggang maging mga ganap na samahan II Pukawin, pakilusin ang mamamayan Sa pakikibaka t kampanyang pambayan Pataasin ang kanilang kamulatan At sanayin sa sariling pamahalaan (Ulitin ang Koro)

175 175 Refrain I F C G Am Pandayin sila sa mga pakikibaka F C F C G Am Anti-pyudal, anti-pasista t anti-imperyalista F C G Am Mahuhusay at aktibong mga aktibista F C G Am Paanibin sa Partido Komunista III Pinakamalulusog sa kabataa t iba pa Maramihang pasampahin sa BaHuBa Ang iba y maiwan sa reserbang milisya At mga lihim na grupong pandepensa (Ulitin ang Koro)

176 176 IV Am Base ay linisin at gawaran ng parusa Dm Am Ahente t impormer ng mga pasista Dm Am Mga may utang na dugo sa masa Dm F E-E7 Patawan sila ng rebolusyonaryong hustisya Refrain II Pagpupundar ito sa pamamahala ng masa Mga lokal na organo ng poder pampulitika Atrasado t malawak na kanayunan Muog ng demokratikong rebolusyong bayan Refrain III F C G Am Hanggang maagaw estado ng kapangyarihan F C G Am Mula sa naghaharing nasa kalunsuran F C G Am Hanggang maagaw estado ng kapangyarihan F C G Am Mula sa naghaharing nasa kalunsuran F C G Am Hanggang maagaw estado ng kapangyarihan *Ang titik ay mula sa tulang isinulat ni Gregorio Ka Roger Rosal. Nilapatan ito ng himig at inawit sa parangal kay Ka Roger noong Oktubre 21, 2011.

177 L i h a m

178 178 Disyembre 2013 Mga minamahal na kasama, Isang pagbati ng mapagpalayang bagong taon ng pagrerebolusyon! Nag-uumapaw na diwa ng pagpupugay, pasasalamat, at pag-asa ang bunsod ng pagpapadala ng liham na ito. Pinalad akong makadaupang palad at makilala ang mga kasama nating hukbong bayan sa ilalim ng Apolonio Mendoza Command nitong Disyembre. Maiksi kung tutuusin ang dalawang araw na iginugol sa paghahanda para sa isang kasalan, pagdiriwang ng ika-45 anibersaryo ng Partido at pakikipamuhay kasama ang mga magigiting nating mandirigma ng BHB. Gayumpaman, nilisan ko ang sonang gerilyang pinagdausan natin ng pagtitipon bitbit ang mga karanasang tiyak at lubhang magpapaunlad sa aking patuloy na pag-unawa at paglahok sa isinusulong nating rebolusyon. Sa puntong ito, pagbigyan niyo akong ibahagi kung paano umabot ang lahat sa ganito. Nakilala ko si Ka Radie na tumayong instruktor namin sa isang pinaiksing paksa tungkol sa saligang alituntuntin ng Bagong Hukbong Bayan. Sa pamamagitan ng kanyang masayahin, mapagkumbaba, mapanghamon, malalim at malikhaing paraan ng pagpapaliwanag at pagbabahagi tungkol sa aktuwal na karanasan ng mga Hukbo sa pamumuno ng mga pamayanan tungo sa makatao, makatwiran at mapagarugang kaayusan, lalo pang nadagdagan ang kumpiyansa

179 ko sa kakayahan at karapatan ng ating Partidong pamunuan ang isang rebolusyonaryong gobyerno. Sa pagitan ng mga mahahaba at maiiksing salaysay ni Ka Radie ay matatagpuan ang kanyang mga ngiti na, dama ko y, bunsod ng ligayang nagmumula sa katiyakang nabibigyan niya ng kabuluhan ang kanyang buhay. Dagdag na pag-asa at optimismo din ang hatid ng pakikiugnay at pagkatuto mula sa isang tulad ni Ka Radie sapagkat ang mga tulad niya ang humaharap sa mga masa para ipakilala ang ating Partido. Nakilala ko na bilang magkarelasyon sina Ka Margie at Ka Ramil bago pa man sila ikasal. Malaking kasiyahan, kung gayon, na masaksihan ang kanilang masayang pag-iisang dibdib sa pamamagitan ng Partido sapagkat nangangahulugan ito ng pagpapaunlad hindi lamang ng kanilang relasyon kundi ng malusog na estado ng mga personal na buhay na pinagyayaman sa loob ng Partido. Naging napakaganda at napakaayos ng naging programa ng kasal. Nakakatuwang isipin na ang lahat ng iyon ay bunga ng sama-samang pagsisikap ng mga kasama at masa. Naunawaan ko na kung bakit noong hilingin ang ina ni Ka Margie na magbahagi ng kanyang saloobin tungkol sa kasal, naiyak na lamang ito at ang tanging nabanggit ay ang kanyang pasasalamat para sa paghahanda at pag-aambag na iginugol 179

180 180 ng Partido para sa kanyang anak at asawa nito. Gayundin, pambihirang pagkakataon ang marinig ang paglalahad ng dalawang kasama ng batayan ng kanilang desisyong magpakasal at ang masaklaw at malinaw na paliwanag ni Ka Magno tungkol sa kahulugan, diwa, at layunin ng kasal sa loob ng Partido - isang panata ng wagas na pag-ibig sa asawa at sa sambayanan. Tama nga ang minsan nang nabanggit ng kasamang si Che Guevarra na ang mga rebolusyonaryo daw ay ginagabayan ng pag-ibig. Bagamat hindi ko na nagawang alamin at matandaan ang kanilang mga pangalan, isang karanganalan na makilala ko and mga masa na nagtiyak ng aming kaligtasan papasok at palabas ng sonang gerilya. Magiliw silang nag-ambag ng rekurso at kakayahan para ihanda ang mga pagkaing ating pinagsaluhan at itindig at isaayos ang lugar ng ating pagtitipon. Inabot nang hindi magandang lagay ng katawan ang kabataang aktibistang nagsilbing giya namin papasok sa kampuhan ngunit sinikap pa rin niyang ligtas kaming makararating sa aming destinasyon. Kahanga-hanga ang laki ng delegasyong nagawang makapagtipon sa sona at natitiyak kong bunga ito ng malawak at konsolidadong baseng masang tumitindig para sa Partido. Pinaalala nito sa akin ang isang linya mula sa tula ng makata at martir ng rebolusyon na si Emmanuel Lacaba. Ang masa ang tagapagligtas, wika ni Lacaba sa kanyang tulang Open Letter to Filipino Artists. Buhay na buhay ang mga katagang iyon sa aking nasaksihang pananalig ng Partido at ng masa sa isa t isa. Samakatuwid, mga kasama, nakilala ko nang mas malalim

181 181 pa ang ating Partido na ngayon nga y 45 taon na. Para sa tulad ko at malamang ay marami pang ibang naghahanap ng sanggunian ng wagas na pag-ibig at pagmamahal, napakalaking bagay na makilala ang Partido sa pamamagitan ng kahangahangang mga mandirigma at mangingibig na bumubuo dito at patuloy na nagsisikap na kamtin ang mga dakilang mithiin nito. Sa mas malalim na personal na dahilan, mahalaga rin ang pagkakakilalang ito sa akin sapagkat kamakailan ay humarap ako sa isang maliit na suliranin. Muli ay hayaan niyo akong magkuwento nang kaunti. Kasama ko kamakailan ang aking 10 taong gulang na anak sa isang programang kultural na inihanda bilang parangal sa rebolusyonaryong adhikain at alaala ng ama ng Rebolusyong Pilipino na si Gat. Andres Bonifacio. Naging tampok sa programang ito ang pagpapakilala sa Partido Komunista ng Pilipinas bilang kasalakuyang indikasyon at pag-iral ng di pa natatapos na rebolusyon ni Bonifacio. Dahilan ito para tanungin ako ng aking anak, pagkatapos ng programa, kung ano