[Itinerari Formatiu] [OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA] Hospital Clínic de Barcelona

Tamaño: px
Comenzar la demostración a partir de la página:

Download "[Itinerari Formatiu] [OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA] Hospital Clínic de Barcelona"

Transcripción

1 [Itinerari Formatiu] Hospital Clínic de Barcelona [OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA] Aprovat en Comissió de Docència el 28 de maig de 2013

2 ITINERARIO FORMATIVO DE OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA EN EL HOSPITAL CLÍNIC DE BARCELONA Director del ICGON: Prof. Dr. J. Balasch Jefe de Servicio de Ginecología: Dr. F. Carmona Jefe de Servicio de Medicina Materno Fetal: Dr. E. Gratacós Jefe de Servicio de Neonatología: Dr. J. Figueras Coordinador de Investigación: Dr. E. Gratacós Coordinador de Docencia: Dr. B. Puerto Tutores de Residentes: Dres. J.M. Martínez, S. Martínez, M. Palacio, Mª A. Martínez Colaborador Tutoría Médicos Asistentes: Dr. J. L.Ballescà Coordinador de Pregrado: Dr. C. Castelo-Branco Tutoría de Pregrado: Dr. P. Fuste, Dr. C. Castelo-Branco Secretaría Docente del ICGON: A. Martínez y M. Romero Tel.: Fax: Escalera 5B, piso 2º Directora de Docencia y Presidenta de la Comisión de Docencia del Hospital Clínic. Prof. Dra. Francesca Pons [2] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

3 [ÍNDICE] 1.- INTRODUCCIÓN... pág ESTRUCTURA DEL INSTITUT CLÍNIC DE GINECOLOGÍA, OBSTETRICIA I NEONATOLOGÍA... pág Estructura física y funcional...pág Personal Médico de Plantilla...pág Actividad asistencial...pág Actividad docente...pág Actividad investigadora...pág FORMACIÓN ASISTENCIAL... pág Itinerario formativo MIR...pág Objetivos docentes de las rotaciones...pág Consulta externa de Ginecología...pág Consulta externa de Obstetricia...pág Sala de Hospitalización de Ginecología...pág Sala de Hospitalización de Obstetricia...pág Ecografía Ginecológica, Obstétrica y en Medicina Fetal...pág Unidad de Ginecología Oncológica...pág Unidad de Endocrinología Ginecológica...pág Unidad de Esterilidad y Reproducción Asistida...pág Sala de Partos...pág Formación Quirúrgica Ginecológica...pág FORMACIÓN DOCENTE... pág Actividad docentes generales del Hospital Clínic...pág Actividad docente del ICGON...pág Estructuras y recursos para la formación...pág Biblioteca Estabulario y área de cirugía experimental 5.- FORMACIÓN INVESTIGADORA... pág Premios Post-Residencia...pág Actividad investigadora de los Servicios de Ginecología y de Medicina Materno Fetal del ICGON...pág CARACTERÍSTICAS ESPECÍFICAS DE LA FORMACIÓN DE ESPECIALISTAS EN GINECOLOGÍA Y OBSTETRICIA... pág PLAN TRANSVERSAL DE FORMACIÓN COMÚN... pág. 34 [3] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

4 ITINERARIO FORMATIVO DE LOS RESIDENTES DE OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA EN EL HOSPITAL CLÍNIC DE BARCELONA 1 - INTRODUCCIÓN El Hospital Clínic de Barcelona es un hospital docente universitario relacionado con la Facultad de Medicina de la Universidad de Barcelona, a la cual rodea físicamente. Fue fundado en el año 1906 y actualmente forma parte de la Red de Hospitales de Utilización Pública de Catalunya (XHUP). Es uno de los cuatro grandes hospitales de referencia nacional de España. Ha sido galardonado por IASIST en 10 años consecutivos como hospital TOP 20 a nivel nacional. Es un hospital terciario y de alta complejidad, desarrollando líneas de actividad para los pacientes, no sólo de Cataluña sino también de toda España e incluso a nivel internacional, a la vez que actúa como hospital comunitario atendiendo a una población asignada de habitantes. Es pionero de varias intervenciones quirúrgicas practicadas en el estado. El Hospital Clínic de Barcelona ha centrado su desarrollo actual basado en un modelo organizativo en forma de institutos y centros enfocado a la atención al paciente. De esta manera, realiza una asistencia lo más personalizada posible, avanza hacia una gestión descentralizada e implanta progresivamente el modelo de gestión clínica o managed care, con responsabilidad creciente de los profesionales sanitarios en la gestión de recursos. En la vertiente investigadora el Hospital Clínic sigue siendo el que cuenta con mayor producción científica de España y uno de los más importantes de Europa, con numerosas publicaciones biomédicas y ayudas económicas a proyectos de investigación. A todo ello ha contribuido la íntima conexión del Hospital Clínic con la Facultad de Medicina de la Universidad de Barcelona y la creación del Institut d Investigació Biomèdica August Pi i Sunyer (IDIBAPS), entidades estas dos últimas encargadas de canalizar, apoyar y promover la investigación biomédica de calidad en el Hospital. La gestión y administración de los proyectos de investigación se realizan a través de la Fundació Clínic per a la Recerca Biomèdica (FCRB). Dentro de este contexto, la formación de Médicos Especialistas en Ginecología y Obstetricia se desarrolla en los Servicios de Ginecología y de Obstetricia del Institut Clínic de Ginecología, Obstetricia y Neonatología (ICGON) ubicados en las dos sedes del Hospital, sede Villarroel y Sede Maternitat. En la sede Villarroel se realiza la actividad ginecológica que incluye la ginecología básica, la ginecología oncológica y la Reproducción. En la Sede Maternitat se realiza la actividad obstétrica y la medicina fetal. [4] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

5 2- ESTRUCTURA DEL ICGON 2.1. Estructura física y funcional. La Sede Villarroel incluye: 1. Unidad de Hospitalización de 16 camas específicas para Ginecología 2. Área quirúrgica dotada de: 2 quirófanos en el Área Quirúrgica del Hospital destinados a la actividad en cirugía laparoscópica, oncológica y de los trastornos del suelo pélvico. Otras intervenciones de menor complejidad de realizan en las Unidades de Estancia Corta y de Cirugía Mayor Ambulatoria del Hospital Clínic. Se realizan 15 sesiones/semana. 3. Sección de Ginecología Oncológica 4. Unidad de Histeroscopia 5. Unidad de Urodinamia. 6. Unidad de Reproducción Asistida de la Sección de Fertilidad y Endocrinología Ginecológica. 7. Unidad de Ecografía Ginecológica, perteneciente a la Sección de Ecografía del Instituto, que está presente en las dos sedes. 8. En un edificio anexo al Hospital, en la calle Rosellón, se localizan las consultas externas de Ginecología General, Ginecología Oncológica, Patología Mamaria, la Unidad de Diagnóstico Precoz del Cáncer. La actividad de la Consulta Externa se desarrolla de lunes a viernes. 9. Área de docencia ubicada en el 3er. Piso, entre las escaleras 3 y 5, conectada por videoconferencia con el aula de sesiones de la sede Maternitat 10. Área administrativa de esta Sede, el 2º piso de la escalera 5. El equipo de Ginecología general es pionero en España en la utilización de la laparoscopia en técnicas tradicionalmente realizadas por laparotomía como la miomectomía, la histerectomía, el tratamiento de la endometriosis profunda o el tratamiento de algunos trastornos del suelo pélvico. La Unidad de Reproducción Asistida dispone de una infraestructura que la capacita para realizar las técnicas más actualizadas de su ámbito (inseminación artificial del cónyuge y de donante, Fecundación in Vitro estándar y con microinyección de espermatozoides, etc.) La Unidad de Diagnóstico Precoz del Cáncer dispone de los métodos más avanzados para el análisis de las imágenes colposcópicas (digitalización de imágenes, almacenamiento y análisis informatizado etc.). Las Unidades de Ginecología Oncológica y de Patología Mamaria forman parte de Comités multidisciplinarios, que se reúnen con periodicidad semanal, para la elaboración de protocolos y para el análisis y la discusión de los casos clínicos. En el Comité participan los especialistas de los Servicios de Radioterapia Oncológica, Oncología Médica, Anatomía Patológica, Radiología y Bioquímica Clínica. La cirugía laparoscópica en oncología ginecológica constituye actualmente una parte importante de la cirugía ginecológica. El ICGON es pionero en nuestro país y centro de referencia. Lo mismo ocurre en todas las neoplasias en las que es posible la cirugía conservadora con ganglio centinela. En la Sede Maternitat se localizan los Servicio de Medicina Materno Fetal y de Neonatología. En el Servicio de Medicina Materno Fetal se realiza el control de la gestación y la asistencia al parto de las gestantes de bajo y alto riesgo. Dispone de: 1. Dos salas de hospitalización de 22 camas cada una para gestantes y puérperas con una zona de observación neonatal. Cada una de ellas dispone de un área de cuidados intermedios y observación de prematuros y de una Unidad de Cuidados Intensivos Neonatales con 7 incubadoras. [5] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

6 2. Área de recepción y asistencia a las Urgencias obstétricas y ginecológicas del Instituto. Situada en la planta baja e incluida en el 3. Área de Sala de Partos. Cuatro Salas de Dilatación (una adaptada a la asistencia al Parto Natural ), tres Salas de Partos, una de ellas dotada del material específico para la asistencia al parto natural, y dos quirófanos, en los que se realizan las intervenciones obstétricas y ginecológicas urgentes y la cirugía fetal programada. 4. Unidad de Cuidados Obstétricos Intermedios incluida en el interior del área de salas de partos. Dispone de cuatro habitaciones adaptadas a la posibilidad de mantener la vigilancia continuada tanto a la madre como al feto. 5. Área de Medicina Fetal, situada en la planta baja. Integra las unidades de ecografía obstétrica, diagnóstico prenatal, la Unidad de Bienestar Fetal y las diferentes Unidades de patología fetal (Cardiología Fetal, Neurosonografía fetal, Crecimiento y Preeclampsia, Gestación Múltiple y Patología Malformativa). Está dotada de siete ecógrafos de última generación y permite ofrecer una Medicina Fetal y Materno-fetal de alto nivel, que incluye desde evaluación compleja de patología fetal a pruebas invasivas diagnósticas y de terapia fetal como la colocación de drenajes y la transfusión intrauterina. El Servicio es uno de los centros que ofrecen cirugía fetal en España. Es el de mayor volumen en España y se sitúa entre los cinco mayores de Europa que ofrecen atención integral a las complicaciones de la gestación gemelar monocorial, oclusión endotraqueal de la hernia diafragmática y de la obstrucción urinaria baja. 6. Área de Patología Materna y obstétrica de alto riesgo integra diversas unidades dedicadas monográficamente a infección perinatal, prematuridad y diabetes, además de atender una gran variedad de patología materna en la gestación. Ambas sedes disponen de Aula de sesiones dotadas de los medios audiovisuales para desarrollar las actividades docentes, en las que se realizan seminarios, cursos y sesiones clínicas seguidas de forma simultánea por videoconferencia Personal Médico de Plantilla Según el modelo de Carrera Profesional vigente en el HC desde 1996, el personal de plantilla, que incluye 36 especialistas del Servicio de Ginecología y Obstetricia, está constituido por Consultores Senior, Consultores, Especialistas Senior y Especialistas. Organigrama médico del ICGON: Director: Prof. J. Balasch Jefe de Servicio de Ginecología: Dr. F. Carmona Jefe de Servicio de Medicina Materno Fetal: Dr. E. Gratacós Jefe de Servicio de Neonatología: Dr. J. Figueras Jefes de Sección: Dres.: F. Figueras, J. Pahisa, B. Puerto El resto del personal médico pertenece a diferentes categorías de la carrera profesional y a un grupo de especialistas con categoría de Médicos Adjuntos Especialistas de Guardia Actividad asistencial En el apartado 6 se detalla la actividad asistencial en diferentes secciones: Consulta Externa, área de Urgencias, Unidades de Hospitalización Ginecológica y Obstetricia y la Actividad Quirúrgica realizada a largo del Actividad docente Aproximadamente un 10% del horario semanal del residente está dedicado a la formación teórica, diferenciado a la formación asistencial. Organizado y supervisado por el Director del Instituto, del Coordinador de Docencia y de los tutores de Residentes se potencia el estudio personal del residente y se le instruye en las distintas formas de [6] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

7 comunicación de la actividad científica (técnicas de preparación oral de comunicaciones científicas, redacción de textos científicos, presentación gráfica, etc.) La formación teórica se imparte a partir de Sesiones, Seminarios y cursos monográficos. En el apartado 4.2 se detalla la agenda semanal de las diferentes sesiones y actividades docentes del Instituto. Por el carácter universitario del Hospital Clínic, la mayoría de los Médicos de plantilla del ICGON son profesores del Departamento de Obstetricia, Ginecología, Pediatría, Radiología y Anatomía de la Facultad de Medicina de la Universidad de Barcelona: Catedráticos: Dres. J. Balasch, J. Figueras Profesores Titulares: Dres. F. Carmona, C. Castelo-Branco, E. Gratacós, F. Botet Profesores Asociados: Dres. E. Bataller, J. Bellart, A. Borrell, M. Creus, M. Durán, F. Fábregues, F. Figueras, P. Fusté, O. Gómez, MA. Martínez, JM. Martínez, S. Martínez, J. Pahisa, M. Palacio, B. Puerto, A. Torné Actividad Investigadora Es uno de los objetivos prioritarios de todas las áreas de nuestra especialidad (Reproducción, Endocrinología, Oncología, Medicina Fetal y Diagnóstico Prenatal, Medicina Materno Fetal, Ecografía obstétrica y ginecológica, Ginecología General, y Suelo Pélvico). El resultado es el gran número de publicaciones en revistas científicas, presentaciones en Congresos, capítulos y edición de libros, Tesis Doctorales realizadas y ayudas económicas a la investigación obtenidas. Toda esta actividad se refleja en las distintas memorias anuales que edita el propio hospital. Aunque cada una de las líneas tiene responsables e investigadores propios, el Coordinador de Investigación y el Director del Instituto ejercen una labor de coordinación general. Equipos de Investigación del IDIBAPS con participación mayoritaria del personal del ICGON: Endocrinología Ginecológica y Reproducción Humana e Investigación en Medicina Fetal. 3. FORMACIÓN ASISTENCIAL En la actualidad, la duración del programa de formación en la especialidad de Ginecología y Obstetricia es de 4 años. El principal objetivo del ICGON es conseguir el óptimo entrenamiento de un obstetra-ginecólogo general, capacitado para ejercer de forma responsable y alto nivel de competencia sus funciones dentro del campo de la especialidad, adquiriendo la capacidad de tomar decisiones especialmente basadas en la evidencia y conseguir una buena interrelación con otros equipos médicos y personal de enfermería, a la vez que optimiza los aspectos de relación con el paciente y sus familiares. Otro objetivo es orientar la formación complementaria en alguna de las diferentes áreas, de acuerdo con el interés del personal y las circunstancias de cada residente. Con objeto de que el residente alcance la polivalencia que se exige en esta especialidad, la formación asistencial se estructura en rotaciones por las distintas unidades, en las que los diferentes especialistas adiestran y tutelan al residente para adquirir las habilidades y los conocimientos definidos para cada rotación de acuerdo con el PROGRAMA OFICIAL DE LA ESPECIALIDAD. Cada una de estas rotaciones tiene unos objetivos definidos y una evaluación independiente. [7] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

8 3.1. ITINERARIO FORMATIVO MIR Rotaciones Duración Lugar donde se realiza Objetivos docentes R1 - Sala de Partos - Consultas Externas de Ginecología - Sala Partos (1 día) / Ecografía Obstétrica (2 días) - Consultas Externas de Obstetricia - Sala de Ginecología / Eco Ginecológica 10 semanas Hospital Clínic- Maternitat Ver págs. 9 a 29 R2 - Sala de Partos (Guardia Viernes) - Sala de obstetrícia de alto riesgo - Unidad de Bienestar Fetal + Ecografía Obstétrica - Sala de Partos + Sala Obstetricia semanas Hospital Clínic- Maternitat Ver págs. 9 a 29 R3 - Sala de Ginecología (Guardia viernes) - Histeroscopia + Uro-Ginecología (3 sem) - Ecografía ginecológica - Endocrinología / Esterilidad - Patología obstétrica. Consultas obstetricia. Diabetes, infecciones, LES, coagulopatías. 10 semanas Hospital Clínic- Maternitat Ver págs. 9 a 29 R4 - Sala Partos / UCOI (Guardia viernes) - Sala Partos (1 día) / Rotación libre (2 días) - Eco fetal avanzada. Patología - Oncología. Mama - LAC 10 semanas Hospital Clínic- Maternitat Ver págs. 9 a 29 Formación quirúrgica: Talleres, Seminarios, Sesiones durante los 4 años en sesiones de tarde. El residente y su tutor deberán llevar el control de su actividad que será evaluada por los responsables de cada unidad. Los responsables de la formación de los residentes son el Director del Instituto, los Jefes de Servicio, el Coordinador de Docencia y los Tutores de Residentes de la especialidad, la Comisión de Docencia y la Dirección de Docencia del Hospital. [8] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

9 3.2. OBJETIVOS DOCENTES DE LAS ROTACIONES DE LOS MIR OBJETIVOS DE LA ROTACIÓN EN LA CONSULTA EXTERNA DE GINECOLOGÍA OBJECTIVOS DOCENTES a) GINECOLOGIA GENERAL b) MENOPAUSEA c) PATOLOGIA OVARICA BG d) PATOLOGIA DE ENDOMETRIO BG e) ANTICONCEPCIÓN f) PATOLOGÍA MIOMETRIO g) PATOLOGÍA MAMARIA Manejo diagnóstico y terapéutico de la mujer en la etapa climatérica - Indicaciones de la densitometria, criterios de tractamiento de la osteoporosis, fármacos indicados en cada situación - Interpretación de la analítica de la Menopausia - Indicación THS versus tractamient alternativos (papel de las isoflavonas...) - Manejo de la sintomatología climatérica Manejo diagnóstico y terapéutico de la metrorragia postmenopáusica - Valoración de la Biopsia de endometrio versus Histeroscopia (indicaciones, interpretación de las limitaciones de cadauna de las pruebas...) - Algoritmo terapéutico: tractamiento hormonal, tratamiento quirúrgico... Manejo diagnóstico y terapéutico de la patología del miometrio - Miomas: criterios de indicació de intervención quirúrgica, controles ecográficos a seguir, indicación del uso de los análogos de la GnRH Manejo de la patología ovárica - Criterios ecográficos de malignidad versus benignidad - Manejo del quiste simple de ovario (tratamiento hormonal versus quirúrgico) - Manejo del quiste endometriósico - Interpretación marcadores tumorales - Aproximación patología maligna ovárica Nociones básicas sobre patología cervical - Interpretación resultados de la citología - Características macroscópicas de un cérvix normal versus patológico - Valoración/ interpretación pruebas adicionales (ácido acético, lugol) - Nociones sobre el manejo de la patología cervical Anticoncepción - Información general de los diferentes métodos - Pruebas previas a la anticoncepción Hormonal. [9] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

10 - Criterios que contraindiquen su administración - Diferencias entre los diferentes métodos (DIU; AO; Anillo; Parches; OT...) Manejo diagnóstico y terapéutico amenorrea 2º / Transtornos del ciclo menstrual - Indicación Test Progesterona y su interpretación Patología Mamaria - Interpretación mamografía - Indicación ecografía mamaria versus mamografía - Screening poblacional que se aplica Manejo diagnóstico y terapéutico de las infecciones vulvovaginales - Tratamiento vulvovaginitis candidiásica en fase aguda y crónica - Otras infecciones Manejo quiste Bartholino - Tratamiento médico versus quirúrgico PRÁCTICA EN LA CONSULTA EXTERNA 1. Realización de la Revisión Ginecológica básica 2. Exploración mamaria general. Identificación de los signos de alarma/sospecha por neoplasia mamaria versus patología Benigna (Fibroadenoma) 3. Biopsia de Endometrio con cánula de Cornier 4. Extracción pólipos endo-exocervicales 5. Colocación y extracción de DIUs 6. Utilitzación Colposcopio (nociones básicas) OBJETIVOS DE LA ROTACIÓN EN LA CONSULTA EXTERNA DE OBSTETRICIA OBJECTIVOS DOCENTES Profundizar en los conocimientos básicos teóricos y prácticos relacionados con la Obstetricia: Formación teórica - R1: Participación en las sesiones clínicas siguientes: perinatal prospectiva y sesión clínica obstétrica general - R3: Participación a demás en las sesiones de medicina fetal y la comisión de mortalidad perinatal. Participación en los cursos de formación continuada organizados por el ICGON. Favorecer el acceso a publicaciones y material docente. Formación práctica 1- Residentes 1er año: 1. Abrir historia Clínica en pacientes de bajo riesgo y apoyo al abrir las historias de alto riesgo. 2. Ésta incluye: Anamnesis de los antecedentes familiares, de la pareja, personales y ginecoobstétricos de la paciente, haciendo especial énfasis en las enfermedades con riesgo de tener un impacto sobre la gestación o con riesgo de repetición. [10] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

11 3. Exploración gineco-obstétrica de la mujer gestante: exploración general, auscultación mamaria, exploración cardiorespiratoria y abdominal con práctica de las maniobras de Leopoldo. Exploración ginecológica con citología cervico-vaginal. Tacto vaginal para valoración condiciones cervicales. 4. Clasificación de la gestación según riesgo (Riesgo Generalitat 1988) 5. Solicitud de pruebas complementarias rutinarias de la gestación - Analíticas incluyendo el cribado de las aneuploidias - Ecografías - ECG 6. Fecha correcta de la URN por ecografía y definición de las fechas probables y límite del parto según tablas del servicio 7. Manejo de la calculadora gestacional y de los protocolos obstétricos. 8. Control de la gestación de bajo riesgo en las visitas de final de la gestación aplicando el protocolo. 9. Interpretación básica del NST y de los resultados ecográficos 10. Consejo de la gestante incluyendo los aspectos fisiológicos de la gestación 11. En caso de necesidad, hacer informes de asistencia de baja complejidad supervisados por el especialista. 12. Conocimiento básico del funcionamiento de las Unidades de patología específica 2- Residentes de 3er año: 1. Profundizar en los objectivios mencionados del R1. 2. Abrir historia Clínica en pacientes de alto riesgo sin gran complejidad de manera autónoma y soporte en la apertura de historias clínicas de pacientes de riesgo en las Unitades específicas (infecciones, diabetes, prematuridad etc.). 3. Solicitud de pruebas complementarias no rutinarias de la gestación - Analíticas - Ecografías - Interconsultas con los diferentes especialistas (anestesia, psiquiatría, genética etc.) 4. En caso de necesidad, hacer informes de asistencia de complejidad intermedia supervisados por el especialista. 5. Interpretación de resultados ecográficos patológicos. 6. Programación de ingresos/cirugía bajo la supervisión de un especialista incluyendo cesáreas electivas, cerclajes cervicales, interrupciones legales de la gestación etc.) 7. Conocimiento para profundizar del funcionamiento de las Unitades de patología específica OBJETIVOS DE LA ROTACIÓN EN LA SALA DE HOSPITALIZACIÓN DE GINECOLOGÍA OBJECTIVOS A CONSEGUIR DURANTE LA ROTACIÓN POR LA SALA 1. Poder ser capaz de conducir un proceso que requiera tratamiento quirúrgico: evaluación preintervención i evolución / curas postoperatorias. 2. Valorar cuales son los casos que requieren ingreso para hacer el seguimiento y tratamiento hospitalario i no ambulatorio [SHO, MIP, GEU, abdomen agudo, complicaciones post-quirúrgicas ya dadas de alta (síndromes febrils, sobreinfecciones ) ]. 3. Generar vías de opinión para plantear o descartar conductas terapéuticas o alternativas ante un mismo caso clínico. 4. Saber cuáles son los procedimientos terapéuticos y de seguimiento que hará falta que hagan las pacientes un vez dadas de alta. 5. Conocer los circuitos propios que permitan el correcto funcionamiento de todo el proceso de hospitalización y seguimiento posterior tanto administrativo (gestión de pacientes), como de enfermería (protocolos específicos de la sala, consultas externas, fisioterapia ) así como médicos (comités específicos, visitas al dar de alta, interconsultas con otros servicios, visitas ambulatorias en uroginecología en pacients dadas de alta con SVP ). [11] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

12 Procedimientos básicos Realizar NOTAS DE INGRESO para conocer la paciente; revisar la historia clínica y analizar las prubas complementarias para entender el proceso que conlleva en la indicación quirúrgica / hospitalitzación. Revisar la MEDICACIÓN preanestesica, valorar la preparación intestinal y las profilaxis antibióticas y antitromboembólica. generica): CONTROL POSTOPERATORIo (de forma -Revisa hojas quirúrgicas para descartar cualquier complicación o incidencia y su cura postoperatoria específica. -Control de constantes vitales, apsits, heridas, analíticas, sonda vesical y drenajes. -Familiarizarse en las dietas post-intervención. -Actualizar la medicación habitual y valorar las possibles interacciones con el que se prescribe en el postoperatori. A grandes rasgos, y en cuanto a lo que se refiere a la GINECOLOGÍA GENERAL: Enfermedades Inflamatorias Pelviana: criterios de ingreso, pautas antibióticas, pruebas complementarias y probables indicaciones quirúrgicas. Síndrome de Hiperestimulación Ovárica: familiarizarse en su manejo médico, tutelado por la Sección de Reproducción (Dr. Fàbregues). laparoscópias. Postoperatorio de las laparotomias. Postoperatorio de las vaginal. Postoperatorio de las intervenciones vía Postoperatorio de pacientes uroginecológicas técnicas antiioe; cuando y como hacer C.O.R. Familiarizarse en los circuitos de la cirurgía mayor ambulatoria y la corta estancia hospitalaria. Y en la GINECOLOGÍA ONCOLÓGICA Y PATOLOGÍA MAMARIA: AL ALTA: Control de los apósitos, heridas, drenajes y SVP como en el apartado anterior. fisioterapia, Supervisar interconsultas con diferentes servicios: cirurgía, urología, psicología, oncología médica i radioterápica Solicitar pruebas complementarias generades a raíz de hallazgos quirúrgicos (marcadores tumorales, pruebas de imagen ). 1. Asegurarse del correcto funcionamiento de los circuitos: -Seguimiento de heridas quirúrgicas dispensario de curas. -Comités específicos (patología mamaria, oncoginecología ). -Visita postoperatoria con su médico de referencia. -Interconsulta con otros servicios: rehabilitación 2. Supervisar las Hojas del informe de Alta Médica con el especialista que corresponda. 3. Medicación adecuada y recetas, previo formulario con Farmacia Hospitalaria. [12] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

13 OBJETIVOS DE LA ROTACIÓN EN LA SALA DE HOSPITALIZACIÓN DE OBSTETRICIA OBJECTIVOS GENERALES Adquirir la habilidad y los conocimientos necesarios para hacerse responsable, organizar y dirigir una Sala de Hospitalización de Obstetricia. OBJECTIVOS ESPECÍFICOS 1. Conocer la evolución dentro de la normalidad de la paciente postparto (sea ésta vaginal o por cesárea). 2. Adquirir autonomia en la identificación, diagnóstico, manejo y tratamiento de las complicaciones más frecuentes de la paciente postparto: complicaciones de herida quirúrgica (laparotomía/episiotomía) como seromas, hematomas o infecciones, fiebre puerperal, otras complicaciones infecciosas, tromboflebitis superficiales, anemias moderadas/severas, retenciones urinarias Adquirir autonomía en el manejo y tratamiento de las complicaciones más frecuentes de la paciente embarazada que requiere hospitalización: amenaza de parto pretermino, ruptura prematura de membranas, restricciones del crecimiento, trastornos hipertensivos del embarazo, metrorragias, polihidramnis, diabetes pregestacional o gestacional, pielonefritis, hiperemesi gravídica, tromboflebitis superficial/profunda, cirurgía fetal Conocer los criterios de ingreso y alta de las diferentes patologías en pacientes gestantes y en pacientes postparto. 5. Adquirir la autonomía necesaria para hacer una visita ordenada, de acuerdo con enfermería. 6. Adquirir las estrategias necesarias para hacer que la relación médico-paciente en el entorno de la hospitalización sea satisfactoria, sobre todo, en casos de complejidad. 7. Conocer los elementos y circuitos de soporte necesarios en caso de situaciones más complejas: interconsultas a otros servicios (de presencia o telefónicas), solicitud de pruebas complementarias (radiografías, ecografías o otras pruebas de imagen), derivaciones a otros centros con ambulancia Entender la función de los diferentes estamentos que intervienen en la paciente hospitalizada: enfermería, auxiliares, farmacia, servicios sociales y dietética. OBJETIVOS R2 Rotatorio de sala: 1. Manejo de la puérpera. 2. Diagnóstico y manejo de las complicaciones en el puerperio precoz. 3. Manejo de las complicaciones de la gestación que requieren ingreso en la sala. 4. Aprender a hacer informes de alta (revisión y resumen del curso clínico). Rotatorio de partos: 1. Aprendizaje de partos instrumentados (fórceps de Naegelle, espátulas de Thierry). 2. Cesáreas en curso de parto. 3. Inicio en el manejo de la ecografía de forma supervisada. 4. Manejo de las gestantes en la sala de dilatación. 5. Familiarización con el manejo de las pacientes de la UCOI (estar presente en el pase de visita siempre que sea posible). Seguimiento de las pacientes en trabajo de parto: indicación de registros de dinámica interna, indicación de ph de calota [13] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

14 OBJETIVOS DE LA ROTACIÓN EN ECOGRAFÍA GINECOLÓGICA, OBSTÉTRICA Y MEDICINA FETAL La ecografía básica es la programada sin otra indicación que la del cribado de patología, ya sea incluido en un programa poblacional o formando parte de un protocolo específico del centro. Puede ser realizada en el ámbito de la exploración ginecológica por el propio ginecólogo-obstetra. La ecografía especializada es la programada con una indicación concreta y es realizada por obstetrasginecólogos con mayor nivel de capacitación y experiencia. El programa de formación en ecografía debe adaptarse al programa general de la especialidad, considerando las funciones, agenda y distribución de la rotación del MIR en las diferentes áreas asistenciales. PROGRAMA DE FORMACIÓN DE LOS AÑOS DE LA ESPECIALIZACIÓN - Primer año: Ecografía obstétrica y ginecológica general, básica y de urgencias. - Segundo año: Ecografía en medicina fetal. Evaluación del crecimiento y del estado fetal. - Tercer año: Ecografía ginecológica. Patología benigna, oncológica y en Reproducción - Cuarto año: Ecografía en Medicina fetal. Anomalías fetales y técnicas ecoguiadas de diagnóstico prenatal. PROGRAMA TEÓRICO 1. Clases teóricas. Con objeto de realizar un programa real, de obligado pero fácil cumplimiento, las clases teóricas obligatorias deben limitarse a las imprescindibles para la introducción a la obtención e interpretación de la imagen ecográfica. Primer trimestre del primer año. Duración: 5 días. Exposiciones de minutos. - Bases generales del diagnóstico ecográfico. Bases físicas, instrumentación y artefactos. - Objetivos y contenido de la ecografía ginecológica transabdominal y transvaginal. - Objetivos y contenido de la ecografía en obstetricia y en Medicina fetal. - Aspectos del Doppler. ECOGRAFÍA GINECOLÓGICA OBJETIVOS GENERALES - Adquirir los conocimientos básicos y esenciales para la utilización de la ecografía en la paciente ginecológica, interpretar la información e integrarla junto al resto de datos clínicos para establecer el proceso diagnóstico más acertado. - Diferenciar entre normalidad y patología. - Conocer la eficacia, asumir las limitaciones y entender las expectativas de la ecografía. OBJECTIVOS ESPECÍFICOS Al finalizar su periodo de rotación por ecografía el residente deberá haber adquirido las habilidades para realizar la ecografía en sus diferentes accesos en base a: 1. Realizar la anamnesis simplificada y seleccionar los datos clínicos, analíticos y los resultados de las pruebas complementarias esenciales previos a la realización de la exploración ecográfíca. 2. Diferenciar entre diagnóstico de sospecha clínica y diagnóstico a excluir, ecografía de screening y ecografía por indicación. 3. Adquirir las bases prácticas para optimizar la imagen ecográfica. [14] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

15 4. Definir la calidad de la exploración: adecuada o limitada. 5. Diferenciar la información obtenida por los diferentes accesos (transabdominal, transvaginal, transrectal, transperineal) y decidir su realización de acuerdo a las peculiaridades de cada caso. 6. Adquirir la orientación espacial de los diferentes planos y cortes ecográficos. 7. Sistemática de la ecografía transabdominal. Mediciones y parámetros biométricos. 8. Sistemática de la ecografía transvaginal. Mediciones y parámetros biométricos. 9. Utilización, sistemática e interpretación del Doppler color y del Doppler pulsado. Parámetros fuxométricos. 10. Conocimiento básico del aparato genital interno normal en relación a la edad y estatus hormonal de la paciente. 11. Conocer las imágenes asociadas a la patología ginecológica benigna más frecuente. 12. Distinguir las imágenes patológicas que aconsejan remitir a las pacientes a centros de referencia. 13. Elaborar el informe ecográfico. 14. Establecer la conveniencia de realizar otras pruebas complementarias y el grado de urgencia. 15. Proponer la conveniencia del seguimiento ecográfico y establecer el tiempo. 16. Transmitir la información a la paciente y al médico solicitante. ECOGRAFÍA OBSTÉTRICA Y FETAL OBJETIVOS GENERALES - Adquirir los conocimientos básicos y esenciales para la utilización de la ecografía durante la gestación, interpretar la información e integrarla junto al resto de datos clínicos para establecer el proceso diagnóstico más acertado. - Diferenciar entre normalidad y patología en relación a la edad gestacional. - Conocer la eficacia, asumir las limitaciones y entender las expectativas de la ecografía fetal. OBJETIVOS ESPECÍFICOS Al finalizar su periodo de rotación por ecografía el residente deberá haber adquirido las habilidades para realizar la ecografía en base a: 1. Realizar la anamnesis simplificada y seleccionar los datos clínicos, analíticos y los resultados de las pruebas complementarias esenciales previas a la realización de la exploración ecográfíca. 2. Adquirir las bases prácticas para optimizar la imagen ecográfica. 3. Definir la calidad de la exploración: adecuada o limitada. 4. Adquirir la orientación espacial de los diferentes planos y cortes ecográficos. 5. Incorporar la sistemática de la ecografía obstétrica en relación a la edad gestacional. 6. Contenido y parámetros biométricos de la ecografía de la ecografía de las semanas. Interpretación del screening combinado de aneuploidias. 7. Contenido y parámetros biométricos de la ecografía de la semana Contenido y parámetros biométricos de la ecografía del tercer trimestre. 9. Diagnóstico de las alteraciones del crecimiento fetal 10. Evaluación ecográfica de la gestación múltiple. Diagnóstico de corionicidad. Detección de las complicaciones de la gestación gemelar. 11. Realización del perfil biofísico. Estimación de la cantidad del líquido amniótico, localización placentaria y evaluación cervical. 12. Utilización, sistemática e interpretación del Doppler color y del Doppler pulsado. Parámetros fluxométricos de cada uno de los territorios materno fetales. Obtención de la OVF de la arteria umbilical y de la arteria cerebral media. 13. Conocimiento básico de la anatomía fetal normal en relación a la edad gestacional. Cortes ecográficos protocolizados. Errores más frecuentes. 14. Conocer las imágenes asociadas a las anomalías fetales más frecuentes. 15. Distinguir las imágenes patológicas que aconsejan remitir a las pacientes a centros de referencia. 16. Elaborar el informe ecográfico. [15] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

16 17. Establecer la conveniencia de realizar otras pruebas complementarias y el grado de urgencia. 18. Proponer la conveniencia del seguimiento ecográfico y establecer el tiempo. 19. Transmitir la información a la paciente y al médico solicitante OBJETIVOS DE LA ROTACIÓN DE GINECOLOGÍA ONCOLÓGICA OBJETIVOS GENERALES 1) Toma de contacto con el área de interés en sus tres subunidades de: - Patología mamaria - Patología vulvar, cervical y colposcopia - Ginecología Oncológica 2) Adquirir el adecuado nivel de conocimientos teóricos 3) Conocer los protocolos asistenciales vigentes 4) Conocer el Comité de Tumores y la Unidad Funcional de Mama como paradigma del trabajo en equipo y multidiciplinario en Oncología. Experiencia personal en ambos comités. 5) Adquirir habilidades clínicas diagnósticas en esta área incluyendo: - Planteamiento de diagnóstico diferencial - Conocimiento de los estudios de extensión de las enfermedades neoplásicas, indicaciones, contraindicaciones, limitaciones y posibles complicaciones - Adquirir criterio de gravedad y/o urgencia de los signos y síntomas de las pacientes oncológicas - Adquirir habilidades en la exploración física - Adquirir habilidades en determinados procedimientos diagnósticos invasivos en esta área 6) Adquirir habilidades clínicas terapeúticas en esta área incluyendo: Tratamiento oncológico: - Adquirir juicio clínico en el planteamiento terapéutico razonado - Conocer los circuitos de manejo terapéutico en nuestro Hospital - Conocer las indicaciones, contraindicaciones, preparación prequirúrgica, rudimentos técnicos, posibles complicaciones y seguimiento del tratamiento quirúrgico de las patologías neoplásicas de la mama y del tracto genital femenino - Conocer las bases de los tratamientos oncológicos quimioterápicos, hormonoterápicos, biológicos y radioterapeúticos, así como su integración en el plan terapéutico junto con la cirugía. - Adquirir criterio de proporcionalidad en la indicación de tratamiento y juicio ético sobre la terapéutica del paciente oncológico. Tratamiento de soporte: - Conocer las complicaciones, efectos secundarios y secuelas del tratamiento quirúrgico y de los tramientos complementarios - Conocer la anamnesis dirigida y la semiología clínica de los mismos - Conocer los principales tratamientos de soporte en el curso del tratamiento oncológico. Tratamiento paliativo - Adquirir conciencia de la importancia de la paliación y del papel de ginecólogo en las fases terminales de la enfermedad oncológica - Conocimiento de los principales procedimientos quirúrgicos de paliación, sus indicaciones, técnica, limitaciones y posibles complicaciones. - Conocimiento de los fármacos analgésicos, mecanismo de acción, indicación, posología, contraindicación, efectos secundarios y complicaciones. - Conocimiento de otros tratamientos sintomáticos de uso en oncología. Tratamiento reconstructor o rehabilitador - Alternativas, técnica, indicaciones, contraindicaciones, complicaciones de la cirugía reconstructora tras el tratamiento quirúrgico radical en Ginecología Oncológica y cáncer de mama - Asesoramiento y tratamiento rehabilitador de las secuelas del tratamiento oncológico. 7) Adquirir habilidades de relación con el paciente - Comunicación del diagnóstico y explicación del tratamiento, de sus alternativas y del pronóstico [16] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

17 - Adquirir criterio sobre el momento, manera y extensión de las explicaciones sobre los anteriores aspectos a la paciente y su familia - Adquirir habilidades en la transmisión de confianza, empatía y afecto a la paciente oncológica y su familia, especialmente en fases de planteamiento paliativo de la enfermedad. 8) Introducción a la investigación en Ginecología Oncológica y Patología Mamaria: - Conocimientos básicos de bioestadística en oncología - Conocimientos de epidemiología analítica y experimental en Oncología - Adquirir criterio de la importancia de los ensayos clínicos en Oncología - Conocer los canales de acceso de información sobre la evidencia científica disponible en esta subespecialidad: principales revistas, textos, bases de datos, recursos on-line... - Conocer y participar en el mantenimiento de las bases de datos de tumores en activo en la Unidad - Conocer y participar en la medida que sea posible en los proyectos de investigación en activo en la Unidad OBJETIVOS ESPECÍFICOS UNIDAD DE MAMA 1.- Conocimientos teóricos en senología y cáncer de mama incluyendo: - anatomía, embriología, fisiología y desarrollo de la mama. - anatomía quirúrgica de la mama y de la axila. - histopatología de las lesiones benignas y malignas de la mama. - Propedéutica de la patología mamaria. - Epidemiología, etiología, genética, biología molecular, clínica e historia natural del cáncer de mama. - Programas de cribaje poblacional vigentes para el cáncer de mama - Métodos diagnósticos del cáncer de mama: Conocimiento de las indicaciones, secuencia, complicaciones y rendimiento diagnóstico de la mamografía, la ecografía, la RNM, la PAAF, la BAG y la galactografía. Interpretación del informe radiológico, ecográfico, citológico o histológico - Algoritmos diagnósticos de: o Nódulo mamario palpable o Lesión radiológica no palpable o Alteraciones del pezón, telorrea, telorragia o Adenopatía axilar - Estudio de extensión: indicaciones e interpretación - Alternativas, técnica, indicaciones, contraindicaciones, complicaciones del tratamiento quirúrgico del cáncer de mama - Alternativas, técnica, indicaciones, contraindicaciones, complicaciones del tratamiento quirúrgico conservador del cáncer de mama - Alternativas, indicaciones, contraindicaciones y complicaciones de la quimioterapia, hormonoterapia y terapias biológicas en el tratamiento médico del cáncer de mama - Alternativas, indicaciones, contraindicaciones, complicaciones del tratamiento radioterápico del cáncer de mama - Integración de los tratamientos del cáncer de mama - Factores pronósticos del cáncer de mama - Sistema de estadificación en el cáncer de mama - Protocolo de seguimiento de las pacientes tratadas de cáncer de mama - Principales ensayos clínicos en el cáncer de mama - Tratamientos de soporte y tratamientos paliativos en la neoplasia terminal de mama. - Tratamiento reconstructor o rehabilitador: Alternativas, técnica, indicaciones, contraindicaciones, complicaciones de la cirugía reconstructora de la mama. - Asesoramiento y tratamiento rehabilitador de las secuelas del tratamiento oncológico - Prevención, diagnóstico y tratamiento del linfedema braquial [17] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

18 2.- Habilidades clínicas en: - Anamnesis de la patología mamaria - Signos clínicos de alerta del cáncer de mama - Exploración mamaria - Lectura de la mamografía, Ecografía y RNM mamaria - Realización de PAAF de nódulo palpable - Realización de BAG de nódulo palpable - Conocimiento de la Unidad Funcional de Mama, integrantes, objetivos y funcionamiento. Participación activa en las sesiones de la Unidad, con presentación de casos clínicos. 3.- Habilidades quirúrgicas en: - Exéresis de nódulo mamario benigno - Desbridamiento de absceso - Resección de fístulas y de patología ductal - Asistencia en tumorectomía - Asistencia en mastectomía - Asistencia en biopsia de ganglio centinela - Asistencia en linfadenectomía axilar UNIDAD DE PATOLOGÍA VULVAR, CERVICAL Y COLPOSCOPIA 1.- Conocimientos teóricos sobre: Virus del papiloma humano - Nociones de biología molecular y virología del VPH - Epidemiología, historia natural, patogenia, presentación clínica, detección, prevención, tratamiento y seguimiento de la infección por el VPH Patología vulvar: - Dermatopatías generales con afectación vulvar y específicas de la vulva - Denominación y calsificación actual de la patología vulvar preinvasiva - Condilomatosis vulvar: o Tratamientos ablativos o Tratamientos quimioterápicos o Tratamientos inmunomoduladores - Neoplasia intraepitelial de la vulva: epidemiología, historia natural, presentación clínica, detección, tratamiento y seguimiento o Tratamientos ablativos o Tratamientos quimioterápicos o Tratamientos inmunomoduladores - Cáncer de la vulva: o Epidemiología, etiología, biología molecular, clínica e historia natural. o Histopatología de las neoplasias de la vulva o Procedimientos diagnósticos del cáncer de vulva: biopsia dirigida o Estadificación o Factores pronósticos o Planteamiento terapéutico: Cirugía: planteamiento de radicalidad, indicaciones, alternativas Biopsia ganglionar inguinal, papel del ganglio centinela Papel de la radioquimioterapia neoadyuvante Papel de la radioterapia adyuvante Papel de la quimioterapia adyuvante o Tratamientos de reconstrucción quirúrgica tras cirugía radical vulvar Patología vaginal: - Condilomatosis vaginal o Tratamientos ablativos [18] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

19 o Tratamientos quimioterápicos o Tratamientos inmunomoduladores - Neoplasia intraepitelial vaginal - Adenosis vaginal - Cáncer de la vagina: o Epidemiología, etiología, biología molecular, clínica e historia natural. o Histopatología de las neoplasias de vagina o Procedimientos diagnósticos del cáncer de vagina: biopsia dirigida o Estadificación o Factores pronósticos o Planteamiento terapéutico: Cirugía: planteamiento de radicalidad, indicaciones, alternativas Papel de la radioterapia Papel de la quimioterapia adyuvante o Tratamientos de reconstrucción quirúrgica tras exenteración pelviana Patología cervical: - Definiciones y clasificación actual de la patología cervical preinvasiva - Epidemiología, etiología, biología molecular, clínica e historia natural - Citología cervical: o Bases de la citopatología cervical o Utilidad, limitaciones y precisión diagnóstica de la citología cervical o Interpretación del informe citológico - Cribaje poblacional de la patología cervical preinvasiva y del cáncer de cérvix - Algoritmos de manejo del L-SIL, del H-SIL y del ASCUS - Integración de la detección del VPH en los algoritmos de diagnóstico y seguimiento - Patología cervical glandular preinvasiva. AGUS, adenocarcinoma in situ y adenocarcinoma invasor. - Colposcopia: o Técnica o Clasificación actual de los cambios colposcópicos y su significado o Rendimiento diagnóstico de la colposcopia o Integración de la colposcopia en los algoritmos diagnósticos o Procesamiento, almacenamiento e intepretación de la imagen colposcópica. Colposcopia digital - Biopsia cervical dirigida: o Indicaciones o Técnica o Rentabilidad diagnóstica, limitaciones - Legrado endocervical o Indicaciones o Técnica o Rentabilidad diagnóstica, limitaciones - Conización cervical con asa diatérmica o Indicaciones o Técnica, procesamiento de la pieza o Posibles complicaciones, prevención. - LLETZ o Indicaciones o Técnica o Posibles complicaciones, prevención 2.- Habilidades clínicas en: - Anamnesis de la patología vulvar y cervical - Exploración del tracto genital inferior: o Vulvoscopia [19] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

20 o Vaginoscopia - Triple toma citológica - Colposcopia 3.- Habilidades quirúrgicas en: - Biopsia vulvar con punch dermatológico - Tratamientos ablativos de las lesiones vulvares, vaginales y cervicales: o Láser o Diatermia o Crioterapia - Biopsia cervical dirigida por colposcopia - Legrado endocervical - Conización cervical con asa diatérmica - LLETZ UNIDAD DE GINECOLOGÍA ONCOLÓGICA 1.- Conocimientos teóricos en oncología ginecológica: patología maligna del cérvix y del cuerpo uterino, de los ovarios, trompas y la enfermedad y neoplasia trofoblástica gestacional, incluyendo: - Epidemiología, etiología, genética, biología molecular, clínica e historia natural. - Definiciones y clasificación histopatológica actual - Métodos diagnósticos de la neoplasia: Conocimiento de las indicaciones, secuencia, complicaciones y rendimiento diagnóstico de la ecografía, el TAC, la RNM, la citología, la biopsia endometrial y la histeroscopia. - Algoritmos diagnósticos de: o Hemorragia uterina o Tumoración cervial o Masa anexial o Ascitis carcinomatosis peritoneal o Síndrome tóxico o Metástasis de origen desconocido - Estudio de extensión: indicaciones e interpretación - Implicación de los órganos genitales en neoplasia de origen extragenital - Alternativas, técnica, indicaciones, contraindicaciones, complicaciones del tratamiento quirúrgico radical del cáncer ginecológico - Alternativas, técnica, indicaciones, contraindicaciones, complicaciones del tratamiento quirúrgico conservador del cáncer ginecológico - Alternativas, indicaciones, contraindicaciones y complicaciones de la quimioterapia, hormonoterapia y terapias biológicas en el tratamiento médico del cáncer ginecológico - Alternativas, indicaciones, contraindicaciones, complicaciones del tratamiento radioterápico del cáncer ginecológico - Integración de los tratamientos del cáncer ginecológico - Factores pronósticos del cáncer ginecológico - Sistema de estadificación en el cáncer ginecológico - Protocolo de seguimiento de las pacientes tratadas de cáncer o Detección precoz de las recidivas o Papel de los marcadores tumorales o Pruebas de imagen en el seguimiento oncológico - Planteamiento terapéutico de la enfermedad neoplásica persistente o recurrente - Principales ensayos clínicos en el cáncer ginecológico - Tratamientos de soporte y tratamientos paliativos en la neoplasia terminal - Tratamiento reconstructor o rehabilitador: Alternativas, técnica, indicaciones, contraindicaciones, complicaciones de la cirugía reconstructora - Asesoramiento y tratamiento rehabilitador de las secuelas del tratamiento oncológico [20] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

21 - Síndromes de cáncer familiar hereditario: cribaje, diagnóstico, protocolo de seguimiento, asesoramiento e intervenciones profilácticas. 2.- Habilidades clínicas en: - Anamnesis del cáncer ginecológico - Exploración general y ginecológica - Interpretación de las pruebas de imagen - Conocimiento del Comité de Tumores, integrantes, objetivos y funcionamiento. Participación activa en las sesiones del Comité, con presentación de casos clínicos. 3.- Habilidades quirúrgicas en: - Exploración bajo anestesia - Biopsia endometrial por aspiración - Legrado fraccionado - Histeroscopia diagnóstica y biopsia dirigida - Conización cervical - Evacuación de la enfermedad trofoblástica gestacional - Asistencia en los procedimientos de cirugía oncológica por vía vaginal, laparoscópica y laparotómica OBJETIVOS DE LA ROTACIÓN EN ENDOCRINOLOGÍA GINECOLÓGICA Profundizar en los conocimientos básicos y clínicos prácticos y teóricos relacionados con la subespecialidad de Endocrinologia Ginecologica, con especial atención a: Anatomofisiología, semiología y fundamentos de la exploración clínica. 2. Anatomía de los órganos genitales y de la mama. 3. Bases de genética. 4. La adquisición del sexo: determinación y diferenciación sexual. 5. Fisiología femenina (I). Ciclo ovárico. Fisiología del ovario: gametogénesis, ovulación, esteroidogénesis, acciones de las hormonas ováricas. Ciclo y fisiología tubáricas. 6. Fisiología femenina (II). Ciclo uterino: ciclo endometrial y menstruación. 7. Regulación neurohormonal de la función reproductora. El eje hipotálamo-hipófisis-gónadas. 8. Fisiología de la pubertad. Cronología. Fenomenología. Mecanismo. 9. Fisiología del climatério. Cronología. Fenomenología. Mecanismo. 10. Sexualidad humana. Aspectos neuroendocrinos y psicológicos. Fisiología del coito. 11.Síntomas de las ginecopatías. Síntomas menstruales: terminología y consideraciones generales. 12. Historia clínica ginecológica endocrinológica. Exploración ginecológica básica. Exploraciones complementarias básicas. Grandes síndromes orgánicos ginecológicos no oncológicos. 1. Malformaciones de los órganos urinarios inferiores. 2. Patología ginecológica de la infancia y adolescencia. 3. Alteraciones del comportamiento sexual. 4. Malformaciones del aparato genital femenino y de la mama. Endocrinología ginecológica. [21] ITINERARI FORMATIU D OBSTETRÍCIA I GINECOLOGIA

[Itinerari Formatiu] Hospital Clínic de Barcelona [REUMATOLOGIA]

[Itinerari Formatiu] Hospital Clínic de Barcelona [REUMATOLOGIA] [Itinerari Formatiu] Hospital Clínic de Barcelona [REUMATOLOGIA] Aprovat en Comissió de Docència el 24 de febrer de 2015 ITINERARIO FORMATIVO DE REUMATOLOGÍA Servicio de Reumatología Institut Clínic d

Más detalles

" PROGRAMA DE RESIDENCIA EN OBSTETRICIA Y GINECOLOGIA Hospital de Clínicas José de San Martín de Buenos Aires (UBA)

 PROGRAMA DE RESIDENCIA EN OBSTETRICIA Y GINECOLOGIA Hospital de Clínicas José de San Martín de Buenos Aires (UBA) " PROGRAMA DE RESIDENCIA EN OBSTETRICIA Y GINECOLOGIA Hospital de Clínicas José de San Martín de Buenos Aires (UBA) 1- Propósito El propósito del programa es lograr una preparación medica y quirúrgica

Más detalles

Ecografía del útero y su patología. Tercer curso online Del 7 de octubre al 21 de noviembre CURSOS DEXEUS

Ecografía del útero y su patología. Tercer curso online Del 7 de octubre al 21 de noviembre CURSOS DEXEUS Ecografía del útero y su patología. Tercer curso online Del 7 de octubre al 21 de noviembre CURSOS DEXEUS 2014 GUÍA DIDÁCTICA SUMARIO 1 Presentación 2 Descripción 3 Metodología 4 Inscripción y Matrícula

Más detalles

PROTOCOLO DE SUPERVISIÓN RESIDENTES DE CIRUGÍA GENERAL

PROTOCOLO DE SUPERVISIÓN RESIDENTES DE CIRUGÍA GENERAL PROTOCOLO DE SUPERVISIÓN RESIDENTES DE CIRUGÍA GENERAL E.O.X.I. LUGO, CERVO E MONFORTE H.U.L.A (C. H. XERAL-CALDE LUGO) TUTOR: Mª Isabel Pérez Moreiras JEFE DE SERVICIO: Dr. Conde Vales 1 1. NIVELES DE

Más detalles

V⁰ B⁰ Jefe de servicio

V⁰ B⁰ Jefe de servicio GUÍA/ITINERARIO FORMATIVO TIPO (GIFT) UNIDAD DOCENTE DE OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA DEL HOSPITAL GENERAL UNIVERSITARIO REINA SOFÍA Área de Salud/Gerencia de Área Área de Salud VII Murcia Este Centro Hospital

Más detalles

CURSOS DEXEUS 2014. Ecografía del útero y su patología. (Tercer curso online) GUÍA DIDÁCTICA. Del 7 de octubre al 21 de noviembre

CURSOS DEXEUS 2014. Ecografía del útero y su patología. (Tercer curso online) GUÍA DIDÁCTICA. Del 7 de octubre al 21 de noviembre CURSOS DEXEUS 2014 Ecografía del útero y su patología. (Tercer curso online) Del 7 de octubre al 21 de noviembre GUÍA DIDÁCTICA SUMARIO 1 Presentación 2 Descripción 3 Metodología 4 Inscripción y Matrícula

Más detalles

Cursos CLÍNIC de Formación Continuada en Obstetricia y Ginecología

Cursos CLÍNIC de Formación Continuada en Obstetricia y Ginecología Cursos CLÍNIC de Formación Continuada en Obstetricia y Ginecología GINECOLOGÍA ONCOLÓGICA Cardona (Barcelona), del 27 febrero al 4 de marzo de 2011 Con la calidad de: Cursos CLÍNIC de Formación Continuada

Más detalles

Guía o itinerario formativo tipo (MIR y espacios formativos comunes)

Guía o itinerario formativo tipo (MIR y espacios formativos comunes) Guía o itinerario formativo tipo (MIR y espacios formativos comunes) E x c e l l e n t i a H u m a n i t a s C o m p r o m i s s u m S c i e n t i a Unidad de Atención Familiar y Comunitaria Gerencia de

Más detalles

Unidad de Mama Hospital La Milagrosa

Unidad de Mama Hospital La Milagrosa Unidad de Mama Hospital La Milagrosa 1 1.- Introducción El cáncer supone uno de los problemas socio-sanitarios más importantes en las sociedades industrializadas por su alta incidencia y mortalidad, de

Más detalles

Formación Especializada basada en Competencias Hospital Universitario Cruces

Formación Especializada basada en Competencias Hospital Universitario Cruces Hospital Universitario Cruces Obstetricia y Ginecología Formación Especializada basada en Competencias Hospital Universitario Cruces Visión Docente: Perfil profesional basado en siete dominios competenciales

Más detalles

PROGRAMA DE FORMACIÓN BÁSICO DEL RESIDENTE EN FARMACIA HOSPITALARIA

PROGRAMA DE FORMACIÓN BÁSICO DEL RESIDENTE EN FARMACIA HOSPITALARIA PROGRAMA DE FORMACIÓN BÁSICO DEL RESIDENTE EN FARMACIA HOSPITALARIA Aprobaba en Comisión de Docencia el 25 de abril de 2.012 Tutora: Pilar Gómez Germá Hospital SAS Jerez Denominación oficial de la especialización

Más detalles

MÁSTER DE CIRUGIA ONCOLÓGICA BREVE DESCRIPCIÓN DE LOS MÓDULOS Módulo 1.- Bases de la Oncología Quirúrgica. 1) Epidemiología y cáncer: Evidencias

MÁSTER DE CIRUGIA ONCOLÓGICA BREVE DESCRIPCIÓN DE LOS MÓDULOS Módulo 1.- Bases de la Oncología Quirúrgica. 1) Epidemiología y cáncer: Evidencias MÁSTER DE CIRUGIA ONCOLÓGICA BREVE DESCRIPCIÓN DE LOS MÓDULOS Módulo 1.- Bases de la Oncología Quirúrgica. 1) Epidemiología y cáncer: Evidencias científicas y metodología estadísticas de estudios en cáncer,

Más detalles

Hemorragia uterina anormal. Primer curso online Del 22 de octubre al 13 de diciembre

Hemorragia uterina anormal. Primer curso online Del 22 de octubre al 13 de diciembre Hemorragia uterina anormal. Primer curso online Del 22 de octubre al 13 de diciembre GUÍA DIDÁCTICA SUMARIO 1 Presentación 2 Descripción 3 Metodología 4 Inscripción y Matrícula 5 Organización 6 Objetivos

Más detalles

REQUISITOS ESPECIFICOS PARA UN PROGRAMA DE FORMACION DE ESPECIALISTAS EN ENFERMEDADES RESPIRATORIAS PEDIATRICAS (NEUMOLOGIA PEDIATRICA)

REQUISITOS ESPECIFICOS PARA UN PROGRAMA DE FORMACION DE ESPECIALISTAS EN ENFERMEDADES RESPIRATORIAS PEDIATRICAS (NEUMOLOGIA PEDIATRICA) REQUISITOS ESPECIFICOS PARA UN PROGRAMA DE FORMACION DE ESPECIALISTAS EN ENFERMEDADES RESPIRATORIAS PEDIATRICAS (NEUMOLOGIA PEDIATRICA) En caso que alguno de los contenidos de estos requisitos específicos

Más detalles

MASTER DE ENDOCRINOLOGIA DEL NIÑO Y DEL ADOLESCENTE. Sección de Endocrinología Hospital Sant Joan de Déu Universidad de Barcelona

MASTER DE ENDOCRINOLOGIA DEL NIÑO Y DEL ADOLESCENTE. Sección de Endocrinología Hospital Sant Joan de Déu Universidad de Barcelona 1 MASTER DE ENDOCRINOLOGIA DEL NIÑO Y DEL ADOLESCENTE Sección de Endocrinología Hospital Sant Joan de Déu Universidad de Barcelona OBJETIVOS PROGRAMA TEÓRICO PROGRAMA PRÁCTICO Curso 2014-2015 2 INTRODUCCIÓN

Más detalles

PRÁCTICAS DEL GRADO EN ENFERMERIA

PRÁCTICAS DEL GRADO EN ENFERMERIA PRÁCTICAS DEL GRADO EN ENFERMERIA Marco general de las prácticas: El Plan de Estudios contempla cursar 81 ECTS obligatorios de prácticas tuteladas, la equivalencia del crédito de prácticas se establece

Más detalles

CURSOS DEXEUS 2015. Curso Taller básico de Ecografía y Doppler en Ginecología y Obstetricia GUÍA DEL CURSO. Del 19 al 21 de febrero de 2015

CURSOS DEXEUS 2015. Curso Taller básico de Ecografía y Doppler en Ginecología y Obstetricia GUÍA DEL CURSO. Del 19 al 21 de febrero de 2015 CURSOS DEXEUS 2015 Curso Taller básico de Ecografía y Doppler en Ginecología y Obstetricia Curso de formación Continuada y de Nivel I y II de la SESEGO Del 19 al 21 de febrero de 2015 GUÍA DEL CURSO SUMARIO

Más detalles

Diseño curricular del programa formativo del máster. Asignaturas Carácter Créditos Semestre. Metodología de Investigación Obligatoria 6 1 y 2

Diseño curricular del programa formativo del máster. Asignaturas Carácter Créditos Semestre. Metodología de Investigación Obligatoria 6 1 y 2 Máster Universitario en Criminología PLAN DE ESTUDIOS Distribución del Plan de Estudios MATERIA Obligatorias Prácticas Externas Trabajo de Fin de Máster TOTAL ECTS ECTS 48 6 6 60 Explicación general del

Más detalles

Ecografía mamaria Tercer curso online Del 29 de abril al 20 de junio CURSOS DEXEUS

Ecografía mamaria Tercer curso online Del 29 de abril al 20 de junio CURSOS DEXEUS Ecografía mamaria Tercer curso online Del 29 de abril al 20 de junio CURSOS DEXEUS 2014 GUÍA DIDÁCTICA SUMARIO 1 Presentación 2 Descripción 3 Metodología 4 Inscripción y Matrícula 5 Organización 6 Objetivos

Más detalles

ESTRUCTURA, ORGANIZACION Y COMPETENCIAS DE UN SERVICIO DE HEMATOLOGIA Y HEMOTERAPIA DE UN HOSPITAL GENERAL DE AMBITO COMARCAL

ESTRUCTURA, ORGANIZACION Y COMPETENCIAS DE UN SERVICIO DE HEMATOLOGIA Y HEMOTERAPIA DE UN HOSPITAL GENERAL DE AMBITO COMARCAL ESTRUCTURA, ORGANIZACION Y COMPETENCIAS DE UN SERVICIO DE HEMATOLOGIA Y HEMOTERAPIA DE UN HOSPITAL GENERAL DE AMBITO COMARCAL (Guía orientativa básica) 1. Introducción 2. Definición de Hospital General

Más detalles

PROGRAMA DE FORMACION DE MEDICOS RESIDENTES

PROGRAMA DE FORMACION DE MEDICOS RESIDENTES ONCOLOGIA MÉDICA (OM) PROGRAMA DE FORMACION DE MEDICOS RESIDENTES 2014-2015 Nuevo programa formativo Orden SSI/577/2013 del 5 Abril 2013. BOE 13 de Abril 2013 Sec. III p 27751-27784 Aplicación a los residentes

Más detalles

GUÍA TÉCNICA PARA LA DEFINICIÓN DE COMPROMISOS DE CALIDAD Y SUS INDICADORES

GUÍA TÉCNICA PARA LA DEFINICIÓN DE COMPROMISOS DE CALIDAD Y SUS INDICADORES GUÍA TÉCNICA PARA LA DEFINICIÓN DE COMPROMISOS DE CALIDAD Y SUS INDICADORES Tema: Cartas de Servicios Primera versión: 2008 Datos de contacto: Evaluación y Calidad. Gobierno de Navarra. evaluacionycalidad@navarra.es

Más detalles

PERFECCIONAMIENTO EN MEDICINA FETAL. Nombre Curso. Nombre completo UNIDAD MEDICINA MATERNO-FETAL, DPTO. OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA

PERFECCIONAMIENTO EN MEDICINA FETAL. Nombre Curso. Nombre completo UNIDAD MEDICINA MATERNO-FETAL, DPTO. OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA www.redclinica.cl 1 PERFECCIONAMIENTO EN MEDICINA FETAL Nombre Curso SEMESTRE 1º o 2º AÑO continuo PROF. ENCARGADO MAURO PARRA CORDERO Nombre completo UNIDAD MEDICINA MATERNO-FETAL, DPTO. OBSTETRICIA Y

Más detalles

REQUISITOS ESPECIFICOS PARA UN PROGRAMA DE FORMACION DE ESPECIALISTAS EN GERIATRIA

REQUISITOS ESPECIFICOS PARA UN PROGRAMA DE FORMACION DE ESPECIALISTAS EN GERIATRIA REQUISITOS ESPECIFICOS PARA UN PROGRAMA DE FORMACION DE ESPECIALISTAS EN GERIATRIA En caso que alguno de los contenidos de estos requisitos específicos no concuerde con los " Criterios Generales de Evaluación

Más detalles

CONEAU. Comisión Nacional de Evaluación y Acreditación Universitaria MINISTERIO DE EDUCACION, CIENCIA Y TECNOLOGIA. Buenos Aires, 26 de julio de 2005

CONEAU. Comisión Nacional de Evaluación y Acreditación Universitaria MINISTERIO DE EDUCACION, CIENCIA Y TECNOLOGIA. Buenos Aires, 26 de julio de 2005 1 RESOLUCIÓN N : 493/05 ASUNTO: Acreditar la carrera de Especialización en Nefrología y Medio Interno, de la Universidad de Buenos Aires, Facultad de Medicina, Centro Formador Hospital de Clínicas José

Más detalles

Certificación en Atención a Enfermos de Alzheimer (Curso Homologado con Titulación Universitaria + 20 Créditos tradicionales LRU)

Certificación en Atención a Enfermos de Alzheimer (Curso Homologado con Titulación Universitaria + 20 Créditos tradicionales LRU) Certificación en Atención a Enfermos de Alzheimer (Curso Homologado con Titulación Titulación certificada por EUROINNOVA BUSINESS SCHOOL Certificación en Atención a Enfermos de Alzheimer (Curso Homologado

Más detalles

CARTA DE SERVICIOS DEL CENTRO DE PERSONAS MAYORES SANTA LUISA DATOS DE CARÁCTER GENERAL: IDENTIFICACIÓN Y UBICACIÓN

CARTA DE SERVICIOS DEL CENTRO DE PERSONAS MAYORES SANTA LUISA DATOS DE CARÁCTER GENERAL: IDENTIFICACIÓN Y UBICACIÓN CARTA DE SERVICIOS DEL CENTRO DE PERSONAS MAYORES SANTA LUISA DATOS DE CARÁCTER GENERAL: IDENTIFICACIÓN Y UBICACIÓN DENOMINACIÓN: CENTRO DE PERSONAS MAYORES SANTA LUISA SERVICIO: CENTROS DE ATENCIÓN ESPECIALIZADA

Más detalles

VITRIFICACIÓN DE ÓVULOS (OVOCITOS)

VITRIFICACIÓN DE ÓVULOS (OVOCITOS) VITRIFICACIÓN DE ÓVULOS (OVOCITOS) 1 VITRIFICACIÓN DE ÓVULOS (OVOCITOS) 2 Es una técnica que se considera un procedimiento experimental, destinada a conservar gametos femeninos con fines reproductivos,

Más detalles

REGLAMENTO DE PRÁCTICAS DEPARTAMENTO DE PSICOLOGÍA ÍNDICE

REGLAMENTO DE PRÁCTICAS DEPARTAMENTO DE PSICOLOGÍA ÍNDICE REGLAMENTO DE PRÁCTICAS DEPARTAMENTO DE PSICOLOGÍA ÍNDICE INTRODUCCION. 1. Objetivos de la Práctica. 2. Los Practicantes. 3. Las Agencias de Prácticas 4. Los Asesores de Práctica. 5. Evaluación. 6. Anexos.

Más detalles

Departamento de Ginecología, Obstetricia y Mastología Hospital Alemán

Departamento de Ginecología, Obstetricia y Mastología Hospital Alemán Departamento de Ginecología, Obstetricia y Mastología Hospital Alemán I. AUTORIDADES Jefe de Departamento: Prof. Dr. Jorge Gori. Jefe de Servicio de Obstetricia: Prof. Dr. Ricardo Illia. Jefe de Servicio

Más detalles

GUÍA DOCENTE 1. DESCRIPCIÓN DE LA ASIGNATURA

GUÍA DOCENTE 1. DESCRIPCIÓN DE LA ASIGNATURA 1. DESCRIPCIÓN DE LA ASIGNATURA Grado: Nutrición Humana y Dietética Doble Grado: Asignatura: ALIMENTACIÓN EN LA TERCERA EDAD Módulo: Ciencias de la Nutrición y la Salud Departamento: Biología Molecular

Más detalles

GUÍA FORMATIVA TIPO DE OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA (HUCA)

GUÍA FORMATIVA TIPO DE OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA (HUCA) DOCUMENTACION DE LA COMISION DE DOCENCIA COMISION DE DOCENCIA Fecha: ABRIL 2015 Edición 02 Código: ITCDO 063. OBS GUÍA FORMATIVA TIPO DE OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA (HUCA) AUTORES Ana Isabel Escudero Gomis

Más detalles

CONSULTA GINECO-OBSTETRICA PARA MUJERES CON MOVILIDAD REDUCIDA INFORME

CONSULTA GINECO-OBSTETRICA PARA MUJERES CON MOVILIDAD REDUCIDA INFORME CONSULTA GINECO-OBSTETRICA PARA MUJERES CON MOVILIDAD REDUCIDA INFORME CONSULTA GINECO OBSTÉTRICA PARA MUJERES CON MOVILIDAD REDUCIDA JUSTIFICACIÓN Las asociaciones de personas con discapacidad y en especial

Más detalles

CURSOS DEXEUS 2016. Menopausia (Cuarto curso online) Del 1 de marzo al 26 de abril de 2016 GUÍA DIDÁCTICA

CURSOS DEXEUS 2016. Menopausia (Cuarto curso online) Del 1 de marzo al 26 de abril de 2016 GUÍA DIDÁCTICA CURSOS DEXEUS 2016 Menopausia (Cuarto curso online) Del 1 de marzo al 26 de abril de 2016 GUÍA DIDÁCTICA SUMARIO 1 Presentación 2 Descripción 3 Metodología 4 Inscripción y Matrícula 5 Organización 6 Objetivos

Más detalles

Guía Docente FACULTAD MEDICINA

Guía Docente FACULTAD MEDICINA Guía Docente ASIGNATURA ENFERMERIA GINECOLÓGICA Y OBSTÉTRICA CURSO SEGUNDO SEMESTRE SEGUNDO GRADO (S) ENFERMERÍA MODALIDAD: PRESENCIAL CURSO 2016-2017 FACULTAD MEDICINA 1. IDENTIFICACIÓN DE LA ASIGNATURA

Más detalles

Especialista en Cirugía Biliopancreática

Especialista en Cirugía Biliopancreática Titulación certificada por EUROINNOVA BUSINESS SCHOOL Especialista en Cirugía Biliopancreática Especialista en Cirugía Biliopancreática Duración: 200 horas Precio: 189 * Modalidad: Online * Materiales

Más detalles

La Coloproctología no ha escapado a esta necesidad. - Conocer las bases genéticas en la etiología del cáncer colorrectal.

La Coloproctología no ha escapado a esta necesidad. - Conocer las bases genéticas en la etiología del cáncer colorrectal. ANEXO XIII Línea de capacitación en cirugía de cáncer de colon y recto. Fundamentación: El notable desarrollo logrado por las distintas especialidades médicas en la prevención, el diagnóstico y el tratamiento

Más detalles

ANEXO 9: PLAN DE GESTIÓN DE RIESGOS PARA LA PREVENCIÓN DEL EMBARAZO

ANEXO 9: PLAN DE GESTIÓN DE RIESGOS PARA LA PREVENCIÓN DEL EMBARAZO ANEXO 9: PLAN DE GESTIÓN DE RIESGOS PARA LA PREVENCIÓN DEL EMBARAZO 1.1. Plan de gestión de riesgos para la prevención del embarazo 1.1.1. Plan de gestión de riesgos para la prevención del embarazo con

Más detalles

Guía docente. Curso Radiología Pediátrica

Guía docente. Curso Radiología Pediátrica Guía docente Curso Radiología Pediátrica Organizado y coordinado por la Sociedad Española de Radiología Pediátrica 1. Presentación Este curso está orientado a pediatras, tanto de atención primaria como

Más detalles

Mediante este curso se pretende conseguir los siguientes objetivos:

Mediante este curso se pretende conseguir los siguientes objetivos: Curso ICA de: CUIDADOS PALIATIVOS OBJETIVOS Mediante este curso se pretende conseguir los siguientes objetivos: 1.- Profundizar en los problemas fisiológicos más frecuentes que puede presentar el paciente

Más detalles

PLANIFICACIÓN DE LAS ENSEÑANZAS Abril 2016

PLANIFICACIÓN DE LAS ENSEÑANZAS Abril 2016 Facultad de Farmacia y Nutrición PLANIFICACIÓN DE LAS ENSEÑANZAS Abril 2016 Descripción General del Plan de estudios La carga lectiva prevista para el Máster E-MENU está diseñada para cubrir 60 a lo largo

Más detalles

FUNDACION VIANORTE-LAGUNA

FUNDACION VIANORTE-LAGUNA Formulario Completo www.cibersolidaridad.org info@cibersolidaridad.org 1. Resumen del proyecto a. Nombre BECAS PARA LA UNIDAD DE DÍA PARA NIÑOS CON ENFERMEDADES AVANZADAS, RESPIRO Y APOYO FAMILIAR Proyecto

Más detalles

1.- JUSTIFICACIÓN 2.- OBJETO DEL CONTRATO

1.- JUSTIFICACIÓN 2.- OBJETO DEL CONTRATO PLIEGO DE PRESCRIPCIONES TÉCNICAS QUE REGIRÁ EL CONCURSO PARA LA GESTION DE LA PRODUCCIÓN TÉCNICA DE EXPOSICIONES QUE SE REALICEN EN LAS SALAS DEL CENTRO CULTURAL DEL MATADERO, ENTRE OTRAS. 1.- JUSTIFICACIÓN

Más detalles

Hospital de día: destinado a la recuperación de cirugías y procedimientos ambulatorios, quimioterapia e internación breve.

Hospital de día: destinado a la recuperación de cirugías y procedimientos ambulatorios, quimioterapia e internación breve. RESIDENCIA DE MEDICINA INTERNA PROGRAMA GENERAL El Servicio de Clínica Médica abarca las áreas asistencial, docente, académica y de investigación. Las áreas de internación son polivalentes, por lo que

Más detalles

OFICINA ASESORA DE EPIDEMIOLOGÍA

OFICINA ASESORA DE EPIDEMIOLOGÍA POLÍTICA GENERAL El equipo de Vigilancia Epidemiológica orienta su gestión a través de actividades de recolección, procesamiento y análisis de los eventos clínicos definidos como prioridad institucional

Más detalles

Educación. Maestría en. Convenio Internacional

Educación. Maestría en. Convenio Internacional Maestría en Educación Convenio Internacional Duración: 2 años (1200 horas)/ 75 créditos RVOE: MAES111209 Clave D.G.P. 000000 Modalidad: En línea con tutorías presenciales PRESENTACIÓN DE LA MAESTRÍA Hoy

Más detalles

[FUNCIONES PROFESIONALES] Servicio de Pediatría. HGUA. Funciones profesionales médicos PLAN DE CALIDAD

[FUNCIONES PROFESIONALES] Servicio de Pediatría. HGUA. Funciones profesionales médicos PLAN DE CALIDAD 2014 Servicio de Pediatría. HGUA Funciones profesionales médicos PLAN DE CALIDAD [FUNCIONES PROFESIONALES] Fecha de aprobación: septiembre de 2014 Fecha de inicio de implementación: octubre de 2014 Fecha

Más detalles

DERECHOS Y DEBERES DE LOS USUARIOS

DERECHOS Y DEBERES DE LOS USUARIOS DERECHOS Y DEBERES DE LOS USUARIOS Los derechos y deberes de los ciudadanos respecto a los servicios sanitarios están contenidos en dos normas fundamentales: Ley 14/1986, de 25 de abril, General de Sanidad,

Más detalles

Especialista en Donación y Trasplante

Especialista en Donación y Trasplante Titulación certificada por EUROINNOVA BUSINESS SCHOOL Especialista en Donación y Trasplante Especialista en Donación y Trasplante Duración: 300 horas Precio: 219 * Modalidad: Online * Materiales didácticos,

Más detalles

ANEXO I REQUISITOS PARA LA ACREDITACIÓN DE UNIDADES DOCENTES MULTIPROFESIONALES DE GERIATRÍA.

ANEXO I REQUISITOS PARA LA ACREDITACIÓN DE UNIDADES DOCENTES MULTIPROFESIONALES DE GERIATRÍA. SECRETARIA GENERAL DE SANIDAD DIRECCIÓN GENERAL DE ORDENACIÓN PROFESIONAL, COHESIÓN DEL SISTEMA NACIONAL DE SALUD Y ALTA INSPECCIÓN. ANEXO I REQUISITOS PARA LA ACREDITACIÓN DE UNIDADES DOCENTES MULTIPROFESIONALES

Más detalles

Cuaderno de Prácticas Clínicas

Cuaderno de Prácticas Clínicas fot o CURSO: 2014-15 Asignatura: HEMATOLOGIA Nombre del Estudiante: Grupo: de rotación: Profesor responsable de la UCD: Unidad Docente: CUADERNO DE PRÁCTICAS CLÍNICAS Nuestra Facultad de Medicina se ha

Más detalles

PRESTACIÓN FARMACÉUTICA ESPECIALIZADA EN CENTROS SOCIOSANITARIOS

PRESTACIÓN FARMACÉUTICA ESPECIALIZADA EN CENTROS SOCIOSANITARIOS PRESTACIÓN FARMACÉUTICA ESPECIALIZADA EN CENTROS SOCIOSANITARIOS Introducción. Determinantes demográficos y dependencia. El usuario sociosanitario es la persona que requiere de una atención simultánea

Más detalles

COMUNIDAD TERAPEÚTICA DE TRASTORNOS DE LA PERSONALIDAD

COMUNIDAD TERAPEÚTICA DE TRASTORNOS DE LA PERSONALIDAD Hospital Dr. R. Lafora COMUNIDAD TERAPEÚTICA DE TRASTORNOS DE LA PERSONALIDAD ACTIVIDADES DE ENFERMERÍA INTRODUCCIÓN El Hospital R. Lafora inauguró el 11 de febrero de 2008 una unidad asistencial, con

Más detalles

INSTITUTO COLOMBIANO PARA EL FOMENTO DE LA EDUCACIÓN SUPERIOR ICFES- ASOCIACIÓN COLOMBIANA DE FACULTADES DE MEDICINA ASCOFAME GERIATRÍA CLÍNICA

INSTITUTO COLOMBIANO PARA EL FOMENTO DE LA EDUCACIÓN SUPERIOR ICFES- ASOCIACIÓN COLOMBIANA DE FACULTADES DE MEDICINA ASCOFAME GERIATRÍA CLÍNICA INSTITUTO COLOMBIANO PARA EL FOMENTO DE LA EDUCACIÓN SUPERIOR ICFES- ASOCIACIÓN COLOMBIANA DE FACULTADES DE MEDICINA ASCOFAME GERIATRÍA CLÍNICA NOMBRE DE LA ESPECIALIDAD: GERIATRÍA CLÍNICA TÍTULO QUE OTORGA:

Más detalles

Plan Personal Jerárquico para el registro de actividades del

Plan Personal Jerárquico para el registro de actividades del Subdirección de Gestión Clínica y de Calidad Plan Personal Jerárquico para el registro de actividades del Embarazo y Postparto Elaborado por Actualización 2014 Área de Calidad Servicio de Coordinación

Más detalles

NÚMERO 41 Jueves, 28 de febrero de 2013

NÚMERO 41 Jueves, 28 de febrero de 2013 4174 ORDEN de 13 de febrero de 2013 por la que se regula la selección de proyectos de innovación educativa en los centros docentes de enseñanzas no universitarias, sostenidos con fondos públicos, de la

Más detalles

DECLARACIÓN DE LOS DERECHOS DEL PACIENTE ASOCIACIÓN NORTEAMERICANA DE HOSPITALES, 6 DE FEBRERO DE 1973

DECLARACIÓN DE LOS DERECHOS DEL PACIENTE ASOCIACIÓN NORTEAMERICANA DE HOSPITALES, 6 DE FEBRERO DE 1973 DECLARACIÓN DE LOS DERECHOS DEL PACIENTE ASOCIACIÓN NORTEAMERICANA DE HOSPITALES, 6 DE FEBRERO DE 1973 1. El paciente tiene derecho a cuidados adecuados y respetuosos. 2. El paciente tiene derecho a obtener

Más detalles

ASESORAMIENTO DE TRABAJOS DE INVESTIGACIÓN PARA CENTROS DE SECUNDARIA

ASESORAMIENTO DE TRABAJOS DE INVESTIGACIÓN PARA CENTROS DE SECUNDARIA ASESORAMIENTO DE TRABAJOS DE INVESTIGACIÓN PARA CENTROS DE SECUNDARIA Javier Cañavate, Xaxier Colom, Luis Del Valle, Cristina Mir, Pere Garriga Escuela Universitaria d Enginyeria Técnica Industrial de

Más detalles

CONSENTIMIENTO PARA FECUNDACION IN VITRO (FIV) CON UTERO SUBROGADO. FORMULARIO PARA LA GESTANTE SUBROGANTE

CONSENTIMIENTO PARA FECUNDACION IN VITRO (FIV) CON UTERO SUBROGADO. FORMULARIO PARA LA GESTANTE SUBROGANTE CONSENTIMIENTO PARA FECUNDACION IN VITRO (FIV) CON UTERO SUBROGADO. FORMULARIO PARA LA GESTANTE SUBROGANTE FECHA NOMBRE DEL PACIENTE DOCUMENTO DE IDENTIDAD EDAD DOMICILIO TEL NOMBRE DE LA PAREJA DOCUMENTO

Más detalles

Sistemas de Gestión de la Calidad según ISO 9001:2000. Anexos I.A9 Ejemplo de procedimiento de sensibilización, formación y competencia profesional

Sistemas de Gestión de la Calidad según ISO 9001:2000. Anexos I.A9 Ejemplo de procedimiento de sensibilización, formación y competencia profesional Sistemas de Gestión de la Calidad según ISO 9001:2000 Anexos I.A9 Ejemplo de procedimiento de sensibilización, formación y competencia profesional Procedimiento de sensibilización, formación y Procedimiento

Más detalles

CUADERNO DE PRÁCTICAS CURSO 2010-2011 ADMINISTRACIÓN DE SERVICIOS DE ENFERMERÍA

CUADERNO DE PRÁCTICAS CURSO 2010-2011 ADMINISTRACIÓN DE SERVICIOS DE ENFERMERÍA CUADERNO DE PRÁCTICAS CURSO 2010-2011 ADMINISTRACIÓN DE SERVICIOS DE ENFERMERÍA ATENCIÓN HOSPITALARIA ALUMNO: CENTRO/UNIDAD: COORDINADOR: PROFESOR TUTOR: FECHA DE REALIZACIÓN: 1 ADMINISTRACIÓN DE SERVICIOS

Más detalles

MÓDULO DE OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA

MÓDULO DE OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA PRÁCTICAS TUTELADAS. CURSO 20 20. MÓDULO DE OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA RESULTADOS DE APRENDIZAJE Y EVALUACIÓN PRÁCTICAS TUTELADAS EN OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA. GRADO DE MEDICINA. Facultad de Medicina. Universidad

Más detalles

RESOLUCIÓN 03/2010 DOCUMENTO MARCO PERFIL DEL FISIOTERAPEUTA

RESOLUCIÓN 03/2010 DOCUMENTO MARCO PERFIL DEL FISIOTERAPEUTA RESOLUCIÓN 03/2010 DOCUMENTO MARCO PERFIL DEL FISIOTERAPEUTA Asamblea General, en Sevilla a 20 de Marzo de 2010 I.- Definición del Profesional Podrán ostentar la denominación de Fisioterapeuta exclusivamente

Más detalles

Introducción EDUCACIÓN FÍSICA II

Introducción EDUCACIÓN FÍSICA II Introducción Las actividades físicas y algunas de sus manifestaciones constituyen uno de los elementos culturales que caracterizan a cualquier sociedad. Como tal, se ha desarrollado a lo largo de la historia,

Más detalles

Detección precoz del cáncer

Detección precoz del cáncer Detección precoz del cáncer Las mujeres debemos ocuparnos no solamente de la detección temprana de las enfermedades malignas comunes a ambos sexos (cáncer de pulmón, de colon, de hígado, etc.) sino de

Más detalles

PONTIFICIA UNIVERSIDAD CATOLICA DE CHILE ESCUELA DE MEDICINA DIRECCION DE POSTGRADO PROGRAMAS DE POSTITULO EN MEDICINA FAMILIAR

PONTIFICIA UNIVERSIDAD CATOLICA DE CHILE ESCUELA DE MEDICINA DIRECCION DE POSTGRADO PROGRAMAS DE POSTITULO EN MEDICINA FAMILIAR PONTIFICIA UNIVERSIDAD CATOLICA DE CHILE ESCUELA DE MEDICINA DIRECCION DE POSTGRADO PROGRAMAS DE POSTITULO EN MEDICINA FAMILIAR INTRODUCCIÓN El Programa de Postítulo en Medicina Familiar de la Pontificia

Más detalles

FLACSO Argentina REGLAMENTO ACADÉMICO DE LA ESPECIALIZACIÓN EN GESTIÓN Y CONDUCCIÓN DEL SISTEMA EDUCATIVO Y SUS INSTITUCIONES. (Modalidad virtual)

FLACSO Argentina REGLAMENTO ACADÉMICO DE LA ESPECIALIZACIÓN EN GESTIÓN Y CONDUCCIÓN DEL SISTEMA EDUCATIVO Y SUS INSTITUCIONES. (Modalidad virtual) FLACSO Argentina REGLAMENTO ACADÉMICO DE LA ESPECIALIZACIÓN EN GESTIÓN Y CONDUCCIÓN DEL SISTEMA EDUCATIVO Y SUS INSTITUCIONES (Modalidad virtual) 1. De los objetivos y las características generales El

Más detalles

DOCUMENTO DE INFORMACIÓN Y AUTORIZACIÓN PARA LA REALIZACIÓN DE CORDECTOMÍA DEL LADO UTILIZANDO LÁSER DE CO2, A TRAVÉS DE LARINGOSCOPIA DIRECTA

DOCUMENTO DE INFORMACIÓN Y AUTORIZACIÓN PARA LA REALIZACIÓN DE CORDECTOMÍA DEL LADO UTILIZANDO LÁSER DE CO2, A TRAVÉS DE LARINGOSCOPIA DIRECTA Este documento informativo pretende explicar, de forma sencilla, la intervención quirúrgica denominada CORDECTOMÍA UTILIZANDO LÁSER DE CO2, A TRAVÉS DE LARINGOSCOPIA DIRECTA, así como los aspectos más

Más detalles

Los objetivos, al igual que las metas, deben estar directamente relacionados con la ejecución, monitoreo y plan de evaluación del proyecto.

Los objetivos, al igual que las metas, deben estar directamente relacionados con la ejecución, monitoreo y plan de evaluación del proyecto. ELEMENTOS DE UNA PROPUESTA Diseñar una propuesta es en realidad la creación de un plan para un proyecto eficaz: un plan que le guiará a usted y a su organización, a través de la vida del proyecto (WWF,

Más detalles

1. Acreditación: corresponde a una actividad cuya acreditación se solicita por primera vez.

1. Acreditación: corresponde a una actividad cuya acreditación se solicita por primera vez. GLOSARIO DE TÉRMINOS CONCEPTOS 1. Acreditación: corresponde a una actividad cuya acreditación se solicita por primera vez. 2. Reedición: debe solicitarse para realizar nuevas ediciones de una actividad

Más detalles

UNIDAD DOCENTE DE MEDICINA DEL TRABAJO MATEU ORFILA -UPF EVALUACIÓN DE LOS RESIDENTES DURANTE LAS ROTACIONES

UNIDAD DOCENTE DE MEDICINA DEL TRABAJO MATEU ORFILA -UPF EVALUACIÓN DE LOS RESIDENTES DURANTE LAS ROTACIONES UNIDAD DOCENTE DE MEDICINA DEL TRABAJO MATEU ORFILA -UPF EVALUACIÓN DE LOS RESIDENTES DURANTE LAS ROTACIONES BARCELONA, octubre 2010 PROTOCOLO PARA LA EVALUACIÓN DE LOS RESIDENTES DURANTE LAS ROTACIONES

Más detalles

1 Caracterización general

1 Caracterización general Salud 1 Caracterización general La SALUD es una cuestión central en al vida de los ciudadanos de la UE. El art. 152 del Tratado CE establece que al definirse y ejecutarse todas las políticas y acciones

Más detalles

RESOLUCiÓN CONJUNTA DE LOS MINISTERIOS DE EDUCACiÓN Y DE. MULTIPROFESIONALES DE OBSTETRICIA Y GINECOLOGíA, DE SALUD LABORAL Y DE SALUD MENTAL.

RESOLUCiÓN CONJUNTA DE LOS MINISTERIOS DE EDUCACiÓN Y DE. MULTIPROFESIONALES DE OBSTETRICIA Y GINECOLOGíA, DE SALUD LABORAL Y DE SALUD MENTAL. MINISTERIO DE SANIDAD Y POLlTICA SOCIAL DIRECCiÓN GENERAL DE ORDENACiÓN PROFESIONAL. COHESiÓN DEL SISTEMA NACIONAL DE SALUD Y ALTA INSPECCiÓN SUBDIRECCIÓN GENERAL DE ORDENACiÓN PROFESIONAL RESOLUCiÓN CONJUNTA

Más detalles

PROGRAMA DOCENTE ADAPTADO AL CENTRO GINECOLOGÍA Y OBSTETRÍCIA

PROGRAMA DOCENTE ADAPTADO AL CENTRO GINECOLOGÍA Y OBSTETRÍCIA PROGRAMA DOCENTE ADAPTADO AL CENTRO GINECOLOGÍA Y OBSTETRÍCIA Definición: La especialidad de Obstetricia y Ginecología debe conceptuarse actualmente como una especialidad de contenido extenso y diverso

Más detalles

Documento 8. Documento de Empresa Participante Programa PIPE 2007-2013

Documento 8. Documento de Empresa Participante Programa PIPE 2007-2013 Documento 8 Documento de Empresa Participante Programa PIPE 2007-2013 Regiones Convergencia, Phasing Out, Phasing In (Empresas con financiación FEDER a través del CSC) DM0711 1 Documento de Empresa Participante

Más detalles

Caso práctico del proyecto "Mejora de la calidad de la unidad de psiquiatría de adolescentes del Hospital Gregorio Marañón".

Caso práctico del proyecto Mejora de la calidad de la unidad de psiquiatría de adolescentes del Hospital Gregorio Marañón. Página 3 de 7 SERVICIOS ONLINE Experiencias en España Caso práctico del proyecto "Mejora de la calidad de la unidad de psiquiatría de adolescentes del Hospital Gregorio Marañón". Por Dra. Paula Vallejo

Más detalles

PRIMER CURSO ON LINE. SEGUNDA EDICIÓN SOBRE ECOGRAFÍA MAMARIA

PRIMER CURSO ON LINE. SEGUNDA EDICIÓN SOBRE ECOGRAFÍA MAMARIA PRIMER CURSO ON LINE. SEGUNDA EDICIÓN SOBRE ECOGRAFÍA MAMARIA Del 21 de febrero al 4 de abril de 2011 GUÍA DIDÁCTICA INTRODUCCIÓN Los rápidos progresos técnicos, que van acompañados de una gran profusión

Más detalles

CONEAU. Comisión Nacional de Evaluación y Acreditación Universitaria MINISTERIO DE EDUCACION, CIENCIA Y TECNOLOGIA. Buenos Aires, 13 de junio de 2005

CONEAU. Comisión Nacional de Evaluación y Acreditación Universitaria MINISTERIO DE EDUCACION, CIENCIA Y TECNOLOGIA. Buenos Aires, 13 de junio de 2005 1 RESOLUCIÓN N : 415/05 ASUNTO: Acreditar la carrera de Especialización en Implantología Oral de la Universidad Católica Argentina Santa María de los Buenos Aires, Facultad de Posgrado en Ciencias de la

Más detalles

ESCUELA DE SEGURIDAD DE NAVARRA

ESCUELA DE SEGURIDAD DE NAVARRA ESCUELA DE SEGURIDAD DE NAVARRA Funciones de la Escuela de Seguridad de Navarra Planificar, programar, organizar e impartir cursos de formación básica y, en su caso, de promoción, así como de mantenimiento,

Más detalles

CENTRO SANITARIO HOSPITAL VIRGEN DE LAS NIEVES OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA 1 DOCUMENTO DE INFORMACIÓN PARA (*) DONACIÓN DE OVOCITOS

CENTRO SANITARIO HOSPITAL VIRGEN DE LAS NIEVES OBSTETRICIA Y GINECOLOGÍA 1 DOCUMENTO DE INFORMACIÓN PARA (*) DONACIÓN DE OVOCITOS FORMULARIO DE INFORMACIÓN Y CONSENTIMIENTO INFORMADO ESCRITO Orden de 8 de julio de 2009 (BOJA nº 152 de fecha 6 de agosto) por la que se dictan instrucciones a los Centros del Sistema Sanitario Público

Más detalles

GUÍA PARA LA PREPARACIÓN DE PLANES DE TRABAJO, INFORMES DE AVANCE E INFORMES DE AUTOEVALUACIÓN PARA PROGRAMAS Y PROYECTOS DE COOPERACIÓN TÉCNICA

GUÍA PARA LA PREPARACIÓN DE PLANES DE TRABAJO, INFORMES DE AVANCE E INFORMES DE AUTOEVALUACIÓN PARA PROGRAMAS Y PROYECTOS DE COOPERACIÓN TÉCNICA Copyright 1996-2001 Organización Internacional del Trabajo (OIT) http://www.ilo.org/public/spanish/bureau/program/eval/guides/wkpln/index.htm GUÍA PARA LA PREPARACIÓN DE PLANES DE TRABAJO, INFORMES DE

Más detalles

SISTEMA DE GARANTÍA DE

SISTEMA DE GARANTÍA DE SISTEMA DE GARANTÍA DE CALIDAD DEL TÍTULO MÁSTER UNIVERSITARIO EN INNOVACION EN ARQUITECTURA, TECNOLOGIA Y DE LA UNIVERSIDAD DE SEVILLA Índice Pág. Presentación 1 A. Responsables del Sistema de Garantía

Más detalles

REGLAMENTACIÓN DEL TRABAJO DE GRADO Aprobado con carácter transitorio por el Consejo de Facultad. Acta 155 dic. 4 de 1995.

REGLAMENTACIÓN DEL TRABAJO DE GRADO Aprobado con carácter transitorio por el Consejo de Facultad. Acta 155 dic. 4 de 1995. UNIVERSIDAD DE ANTIOQUIA FACULTAD DE CIENCIAS SOCIALES Y HUMANAS DEPARTAMENTO DE SOCIOLOGÍA REGLAMENTACIÓN DEL TRABAJO DE GRADO Aprobado con carácter transitorio por el Consejo de Facultad. Acta 155 dic.

Más detalles

DEFINICIÓN Y OBJETIVOS Qué es y para qué sirve un itinerario de estas características?

DEFINICIÓN Y OBJETIVOS Qué es y para qué sirve un itinerario de estas características? BASES PARA LA ELABORACIÓN DE UN ITINERARIO DE INTERVENCIÓN PARA LA INSERCIÓN SOCIAL Y LABORAL DE LAS PERSONAS EN SITUACIÓN DE MAYOR VULNERABILIDAD Propuesta de la RIS DEFINICIÓN Y OBJETIVOS Qué es y para

Más detalles

I. DISPOSICIONES Y ACUERDOS DE LOS ÓRGANOS DE GOBIERNO DE LA UNIVERSIDAD COMPLUTENSE.

I. DISPOSICIONES Y ACUERDOS DE LOS ÓRGANOS DE GOBIERNO DE LA UNIVERSIDAD COMPLUTENSE. I. DISPOSICIONES Y ACUERDOS DE LOS ÓRGANOS DE GOBIERNO DE LA UNIVERSIDAD COMPLUTENSE. I.2. Consejo de Gobierno I.2.1. Vicerrectorado de Estudios REGLAMENTO PARA LA OBTENCIÓN DE CRÉDITOS DE LIBRE ELECCIÓN

Más detalles

CREACIÓN DE UN PROGRAMA DE DOCTORADO NORMATIVA Y GUÍA PARA LA SOLICITUD

CREACIÓN DE UN PROGRAMA DE DOCTORADO NORMATIVA Y GUÍA PARA LA SOLICITUD CREACIÓN DE UN PROGRAMA DE DOCTORADO NORMATIVA Y GUÍA PARA LA SOLICITUD XIV Encuentro de Profesores de Ingeniería Mecánica y Vehículos Jaén, Septiembre de 2013 CONCEPTOS FUNDAMENTALES Programas de enseñanzas

Más detalles

CEIP PUNTA LARGA. CANDELARIA (TENERIFE) CEIP PUNTA LARGA CEIP PUNTA LARGA. Candelaria (Santa Cruz de Tenerife) TFNO/FAX: 922500444

CEIP PUNTA LARGA. CANDELARIA (TENERIFE) CEIP PUNTA LARGA CEIP PUNTA LARGA. Candelaria (Santa Cruz de Tenerife) TFNO/FAX: 922500444 1 EDUCACIÓN INTERCULTURAL INFORMACIÓN PARA LAS FAMILIAS Sistema Educativo. Funcionamiento de los centros: matrícula, servicios, consejos... Relaciones Familia-Escuela. CEIP PUNTA LARGA CEIP PUNTA LARGA

Más detalles

PROGRAMA DEL CURSO DE CAPACITACIÓN PARA EL ENCARGADO DE POLÍGONO

PROGRAMA DEL CURSO DE CAPACITACIÓN PARA EL ENCARGADO DE POLÍGONO República Dominicana Ministerio de Economía, Planificación y Desarrollo Oficina Nacional de Estadística Gerencia de Censos y Encuestas IX Censo Nacional de Población y Vivienda 2010 PROGRAMA DEL CURSO

Más detalles

6. LOS PROCEDIMIENTOS Y CRITERIOS DE EVALUACIÓN, PROMOCIÓN DEL ALUMNADO Y TITULACIÓN DEL ALUMNADO.

6. LOS PROCEDIMIENTOS Y CRITERIOS DE EVALUACIÓN, PROMOCIÓN DEL ALUMNADO Y TITULACIÓN DEL ALUMNADO. 6. LOS PROCEDIMIENTOS Y CRITERIOS DE EVALUACIÓN, PROMOCIÓN DEL ALUMNADO Y TITULACIÓN DEL ALUMNADO. Los criterios de evaluación en las distintas enseñanzas que se imparten en el centro están recogidos en

Más detalles

Centro Universitario EUSA

Centro Universitario EUSA Vicerrectorado de Ordenación Académica SISTEMA DE GARANTÍA DE CALIDAD DEL TÍTULO DE GRADUADO O GRADUADA EN TURISMO POR LA UNIVERSIDAD DE SEVILLA EN EL CENTRO ADSCRITO: Centro Universitario EUSA Índice

Más detalles

Salud de la mujer La inseminación artificial conyugal Salud de la mujer DEPARTAMENTO DE OBSTETRICIA, GINECOLOGÍA Y REPRODUCCIÓN Ref. 122 / Mayo 2008 Servicio de Medicina de la Reproducción Gran Vía Carlos

Más detalles

PROGRAMA DE FORMACIÓN: EPILEPSIA EN PEDIATRÍA

PROGRAMA DE FORMACIÓN: EPILEPSIA EN PEDIATRÍA PROGRAMA DE FORMACIÓN: EPILEPSIA EN PEDIATRÍA 1. Datos generales 1.1 Nombre del Programa: Epilepsia en Pediatría 1.2 Tipo de programa: Beca de Perfeccionamiento 1.3 Responsables de programa: Dr. Guillermo

Más detalles

Servicio Radiodiagnóstico

Servicio Radiodiagnóstico Servicio Radiodiagnóstico El Servicio de Radiodiagnóstico del Hospital Regional Universitario Carlos Haya, (HRUCH) esta distribuido en: Hospital general Pabellón A Pabellón B Hospital Materno Infantil

Más detalles

Unidades Docentes Multidisciplinares. Especialidad de Pediatría

Unidades Docentes Multidisciplinares. Especialidad de Pediatría Unidades Docentes Multidisciplinares Especialidad de Pediatría XXVIII Jornadas de Enfermería 2012 M. V. Martínez Hidalgo Como? Qué? Donde? Quien? Necesidad de la especialidad Para poder garantizar los

Más detalles

DOCUMENTO DE CONSENSO SOBRE SEGURIDAD, EFICACIA E INDICACIONES DEL USO DE ULTRASONIDOS DE ALTA INTENSIDAD PARA LA ABLACIÓN TÉRMICA DE MIOMAS UTERINOS

DOCUMENTO DE CONSENSO SOBRE SEGURIDAD, EFICACIA E INDICACIONES DEL USO DE ULTRASONIDOS DE ALTA INTENSIDAD PARA LA ABLACIÓN TÉRMICA DE MIOMAS UTERINOS DOCUMENTO DE CONSENSO SOBRE SEGURIDAD, EFICACIA E INDICACIONES DEL USO DE ULTRASONIDOS DE ALTA INTENSIDAD PARA LA ABLACIÓN TÉRMICA DE MIOMAS UTERINOS Grupo de Trabajo para la Evaluación de la Ablación

Más detalles

RECOMENDACIONES PARA DESARROLLAR UN PROGRAMA DE ATENCIÓN FARMACÉUTICA AL PACIENTE VIH

RECOMENDACIONES PARA DESARROLLAR UN PROGRAMA DE ATENCIÓN FARMACÉUTICA AL PACIENTE VIH RECOMENDACIONES PARA DESARROLLAR UN PROGRAMA DE ATENCIÓN FARMACÉUTICA AL PACIENTE VIH INTRODUCCIÓN La atención al paciente HIV se ha convertido en estos últimos años en una de las áreas más importantes

Más detalles

Módulo Formativo:Atención Sanitaria Inicial a Múltiples Víctimas (MF0361_2)

Módulo Formativo:Atención Sanitaria Inicial a Múltiples Víctimas (MF0361_2) Módulo Formativo:Atención Sanitaria Inicial a Múltiples Víctimas (MF0361_2) Presentación El Módulo Formativo de Atención sanitaria inicial a múltiples víctimas - MF0361_2 permite obtener una titulación

Más detalles

DEFINICIÓN NOMINAL DE VARIABLES DE REM-F.01 SECCIÓN A: EVALUACION DE SALUD INTEGRAL A ADOLESCENTES EN OTROS ESPACIOS.

DEFINICIÓN NOMINAL DE VARIABLES DE REM-F.01 SECCIÓN A: EVALUACION DE SALUD INTEGRAL A ADOLESCENTES EN OTROS ESPACIOS. REM 2013 SERIE F RESUMEN ESTADÍSTICO MENSUAL REM-F.01 CONTINUACIÓN DE REGISTROS DE SERIE A I. ESTRUCTURA DEL REM-F.01 SECCIÓN A: EVALUACION DE SALUD INTEGRAL A ADOLESCENTES EN OTROS ESPACIOS SECCIÓN B:

Más detalles

IPSE-INTERVENCION PSICOLOGICA ESPECIALIZADA PROGRAMA DE ASISTENCIA PSICOLÓGICA EN EMERGENCIAS Y SITUACIONES CRÍTICAS CONSULTORÍA ESTRATÉGICA Y FORMACIÓN ESPECIALIZADA I N T R O D U C C I Ó N IPSE - Intervención

Más detalles

ARTÍCULO 2º: Créase el Consejo Provincial de Salud Mental, organismo de asesoramiento y consulta, que estará integrado de la siguiente forma:

ARTÍCULO 2º: Créase el Consejo Provincial de Salud Mental, organismo de asesoramiento y consulta, que estará integrado de la siguiente forma: LEY 8.388 Programa Provincial de Salud Mental TÍTULO I FINALIDAD ARTÍCULO 1º: El Ministerio de Bienestar Social de la Provincia de Buenos Aires, por intermedio de la Subsecretaría de Salud Pública y de

Más detalles