MEDICACIÓN INADECUADA EN EL ADULTO MAYOR. Dra. Natalia Lladó. Asist. Dep. de Geriatría Hospital de Clínicas

Tamaño: px
Comenzar la demostración a partir de la página:

Download "MEDICACIÓN INADECUADA EN EL ADULTO MAYOR. Dra. Natalia Lladó. Asist. Dep. de Geriatría Hospital de Clínicas"

Transcripción

1 MEDICACIÓN INADECUADA EN EL ADULTO MAYOR Dra. Natalia Lladó. Asist. Dep. de Geriatría Hospital de Clínicas

2 HAY CAMBIOS FISIOLÓGICOS EN EL ENVEJECIMIENTO QUE AFECTAN LA FARMACOCINÉTICA Y LA FARMACODINAMIA DE LOS MEDICAMENTOS

3 Cambios en la farmacocinética y farmacodinamia de los medicamentos en el anciano

4 Se considera que una MEDICACIÓN es INAPROPIADA cuando el riesgo de sufrir efectos adversos es superior al beneficio clínico, especialmente cuando hay evidencias de la existencia de alternativas terapéuticas mas seguras y/o eficaces También incluye el uso de fármacos con una mayor frecuencia o mayor duración de la indicada El paciente anciano polimedicado: efectos sobre su salud y sobre el sistema sanitario. Serv. Med. Interna de la Universidad Autónoma de Madrid. Vol 29 Nª

5 IMPORTANCIA: El uso de medicación inapropiada lleva a un alto riesgo de interacción medicamentosa, reacciones adversas a medicamentos (RAM), y con ello aumentan los factores de riesgos de: Caídas, con fracturas y declinación funcional Estado confusional agudo Debut o agudización de la Insuficiencia Renal Hemorragia digestiva Descompensación de la Insuficiencia cardíaca Muerte Inappropiate prescribing and adverse drug event in older people. Department of Geriatric Medicine, Ireland. 2009

6 DEFINICIÓN DE RAM Respuesta inesperada, no pretendida ni deseada o excesiva a un medicamento, que cumple uno o varios de los siguientes criterios: - requiere suspensión del tratamiento - requiere modificación significativa de la dosis - causa de ingreso en el hospital - prolonga significativamente la estancia hospitalaria - complica significativamente el diagnóstico - afecta negativamente al pronóstico Inappropiate prescribing and adverse drug event in older people. Department of G eriatric Medicine, Ireland. 2009

7 Consecuencias: 1. Aumento del número de ingresos hospitalarios 2. Mayor tiempo de estadía hospitalaria 3. Institucionalización 4. Aumento de costos sanitarios 5. Muerte

8 POLIFARMACIA: Consumo diario de 4 o más fármacos Hay un alto consumo de fármacos en los adultos mayores, con una media de 4,5-8 fármacos/persona/día Por lo tanto los factores que intervienen en las interacciones medicamentosas y con ello el aumento de las Reacciones adversas son: Uso de medicación Inapropiada Polifarmacia

9 MANEJO ADECUADO DE LA FARMACOTERAPIA EN EL ADULTO MAYOR El paciente anciano polimedicado: efectos sobre su salud y sobre el sistema sanitario. Serv. Med. Interna de la Universidad Autónoma de Madrid. Vol 29 Nª

10 1. REVISIÓN DE LA MEDICACION El método más citado es el de la «bolsa marrón» (brown bag)

11 Cuestionario de Hamdy 1. La indicación para la cual la medicación fue prescrita sigue estando presente? 2. Hay duplicidades en la terapia farmacológica (p. ej: misma clase terapéutica)? La terapia puede ser simplificada? 3. El régimen terapéutico incluye medicamentos para un efecto adverso de otro medicamento? Si es así, puede el medicamento original ser suspendido? 4. Las dosis utilizadas pueden ser subterapéuticas o tóxicas en relación con la edad del paciente o su función renal? 5. Hay alguna interacción significativa medicamentomedicamento o medicamento-enfermedad en este paciente?

12 2. FARMACOS POTENCIALMENTE INADECUADOS Los Criterios BEERS, fueron descritos por primera vez en Se trata de 2 listados de fármacos potencialmente inadecuados: Fármacos que deberían ser evitados en personas mayores de 65 años debido a su ineficacia o por presentar riesgos innecesarios, teniendo alternativas más seguras Fármacos que NO se deberían utilizar en personas mayores con determinada patología 163 Updating the Beers Criteria for Potentially Inappropriate Medication Use in Older Adults Arch. Intern. Med. / vol

13 2. FARMACOS POTENCIALMENTE INADECUADOS Criterios STOPP/START (Screening Tool of Older Person`s potentially inappropriate Prescriptions / Screening Tool to Alert Doctors to the Right, appropriate, indicated Treatment) Son criterios nacidos en Irlanda, cuyo desarrollo clínico ha sido asumido por la Sociedad de Medicina de la Unión Europea de Geriatría Organizados por sistemas fisiológicos Pueden ser aplicados rápidamente Recogen los errores más comunes de tratamiento y omisión en la prescripción Fáciles de relacionar con diagnósticos del paciente y la lista de los fármacos que aparecen en las historias clínicas

14 S TOPP

15 S TOPP

16 S TOPP

17 3. VALORAR INTERACCIONES FARMACOLOGICAS WARFARINA : aines, Alopurinol, Gingko biloba, aumento del riesgo de sangrado dado que aumentan la acción de la misma IECA: espironolactonas, comprimidos de K+, produciendo hiperpotasemia DIGOXINA: diureticos, sales de litio y corticoides pueden aumentar su efecto. Amiodarona, verapamilo aumentan el nivel sérico llevando a la intoxicación

18 4. CASCADA DE PRESCRIPCIÓN TERAPIA INICIAL Antisicóticos, metoclopramida Inhibidores de la colinesterasa R.A.M. Parkinsonismo farmacológico Incontinencia Urinaria TRAT. SUBSIGUIENTE Antiparkinsonianos Tto para la Inc. Urinaria Tiazidas Hiperuricemia Tratamiento gota AINE Aumento de la PA Antihipertensivos

19 5. ADHERENCIA AL TRATAMIENTO. PREGUNTAS EN EL CONSULTORIO: 1. Alguna vez se olvidó de tomar su medicación? 2. A veces usted no es muy cuidadoso ni exacto al tomar su medicación? 3. Deja de tomar su medicación cuando se siente bien? 4. Si usted se siente mal cuando toma una medicación, la abandona?

20 5. ADHERENCIA AL TRATAMIENTO: La mitad de los paciente ancianos no cumplen adecuadamente el tratamiento El 90% toman dosis menores a las indicadas por su médico tratante, lo cual lleva al aumento del ingreso hospitalario y con ello al aumento de los costos sanitarios Causas de NO adherencia: aumento de los médicos prescriptores Polimedicación Complejidad de la posología Depresión Deterioro cognitivo

21 6. CÁLCULO DE DOSIS DE FÁRMACOS. Depende de la depuración Renal : TFG Recordar que la Función Renal disminuye: CREATININEMIA?????? COCKCROFT-GAULT= (140- edad)(peso corporal ideal en kg) En mujeres multiplicar por 0.85 (72)(creatinina serica mg/dl)

22 7. EVITAR INFRAPRESCRIPCIÓN. Nuevamente recordamos los criterios STOPP/START

23 START

24 START

25 8. INFORMACIÓN AL PACIENTE La misma debe de ser VERBAL Y POR ESCRITO: Identificar nombres de cada Fármaco Dosis e Intervalos bien claros Presentación (comprimidos, gotas, cápsulas) Para que patología se le indica y porque Efectos adversos que le puede provocar Interacciones con otros medicamentos y síntomas de riesgos ante los cuales debe consultar (Ej: Warfarina) Dejar espacio para dudas o preguntas.

26 SUGERENCIAS EN LA PRESCRIPCION DE MEDICAMENTOS EN LOS ADULTOS MAYORES al mínimo el número de medicamentos considerar alternativas no farmacológicas fármaco menos tóxicos formas farmacéuticas mejor toleradas pautas simples y claras ajustar la dosis dosis (ajustando según F. renal) empezar por dosis bajas e incrementar educar al paciente o algún familiar revisar regularmente la necesidad de tratamiento.

27 RECORDAR La repuesta de los ancianos frente a los medicamentos es distinta a la de los enfermos de menor edad. El incumplimiento, la automedicación, la pluripatología y la polifarmacia son frecuentes y modifican el efecto esperado de los medicamentos. El envejecimiento puede alterar la farmacocinética y la farmacodinamia de muchas drogas haciendo a los ancianos más susceptibles a los efectos negativos de los medicamentos. Tener presente el estado de hidratación, nutrición y el gasto cardíaco Recordar las normas de prescripción sin llevarnos a una infrautilización de los recursos farmacológicos de eficacia probada. Inappropriate prescribing in the hospitalized elderly patient. Clinical Interventions in Aging 2010:

28 MUCHAS GRACIAS

Morera T, Jaureguizar N. OCW UPV/EHU Farmacología Aplicada en Odontología

Morera T, Jaureguizar N. OCW UPV/EHU Farmacología Aplicada en Odontología Morera T, Jaureguizar N. OCW UPV/EHU 2016 Farmacología Aplicada en Odontología 1. Factores que afectan a la respuesta a fármacos en el paciente geriátrico 2. Problemas de prescripción de fármacos en ancianos

Más detalles

PRESCRIPCIÓN INADECUADA EN LA POBLACIÓN GERIÁTRICA. CRITERIOS STOPP/START.

PRESCRIPCIÓN INADECUADA EN LA POBLACIÓN GERIÁTRICA. CRITERIOS STOPP/START. PRESCRIPCIÓN INADECUADA EN LA POBLACIÓN GERIÁTRICA. CRITERIOS STOPP/START. POBLACIÓN GERIÁTRICA: Hetereogénea. Pluripatológica. Polimedicada. ES UN SÍNDROME GERIÁTRICO PRODUCIDO POR LA PRESCRIPCIÓN INADECUADA

Más detalles

Reacciones adversas Polifarmacia Sobreutilización de medicamentos Medicamentos inapropiados Reducir n medicamentos Evitar ciertos medicamentos Medicina basada en pruebas Infrautilización de medicamentos

Más detalles

FARMACOVIGILANCIA EN EL ADULTO MAYOR. Jorge Luis Solari Yokota Medicina Interna Geriatría

FARMACOVIGILANCIA EN EL ADULTO MAYOR. Jorge Luis Solari Yokota Medicina Interna Geriatría FARMACOVIGILANCIA EN EL ADULTO MAYOR Jorge Luis Solari Yokota Medicina Interna Geriatría ADULTOS MAYORES GRUPO VULNERABLE E.C.C. CASI NO CONSIDERAN ADULTOS MAYORES CAMBIOS EN SU FISIOLOGIA POR EL ENVEJECIMIENTO

Más detalles

DETECCIÓN N DE MEDICACIÓN INAPROPIADA EN PERSONAS MAYORES: CRITERIOS STOPP/START

DETECCIÓN N DE MEDICACIÓN INAPROPIADA EN PERSONAS MAYORES: CRITERIOS STOPP/START DETECCIÓN N DE MEDICACIÓN INAPROPIADA EN PERSONAS MAYORES: CRITERIOS STOPP/START Departamento de Salud de Alcoy Mayo 2013 Alicia Pascual Garrido Farmacéutica REFAR Departamento de Salud de Alcoy PROGRAMA

Más detalles

Herramientas en Atención Primaria para la revisión del paciente polimedicado

Herramientas en Atención Primaria para la revisión del paciente polimedicado Herramientas en Atención Primaria para la revisión del paciente polimedicado QUÉ SABEMOS DE LA POLIMEDICACIÓN N EN LOS ANCIANOS? -Los ancianos son una población vulnerable, con mayor comorbilidad que conlleva

Más detalles

Estudio multicéntrico PIMyC Morbilidad, polimedicación y medicación crónica potencialmente inadecuada en pacientes mayores ingresados

Estudio multicéntrico PIMyC Morbilidad, polimedicación y medicación crónica potencialmente inadecuada en pacientes mayores ingresados Estudio multicéntrico PIMyC Morbilidad, polimedicación y medicación crónica potencialmente inadecuada en pacientes mayores ingresados Marisa Baré, MD, MPH, PhD Epidemiologia - Cribratge de Càncer Comitè

Más detalles

Abordaje de la. Medicación n en el. Paciente Crónico. Marisa Nicieza. Simone Andrea Mogut

Abordaje de la. Medicación n en el. Paciente Crónico. Marisa Nicieza. Simone Andrea Mogut Abordaje de la Medicación n en el Paciente Crónico Marisa Nicieza. Simone Andrea Mogut Conciliación de la Medicación Medicación Revisión de la Adherencia Revisión de la Entrevista clínica Conciliación?...

Más detalles

Criterios STOPP- START

Criterios STOPP- START Criterios STOPP- START Grupo 3, ALMA 2013 Leonor Zapata Altamirano (México) Marcela Mar Meza (Perú) Vitor Jorge Woytuski Brasil (Brasil) Fabiana Giber (Argentina) Miguel O. Cadena Sanabria (Colombia) Norma

Más detalles

POLIFARMACIA. La farmacología bien entendida

POLIFARMACIA. La farmacología bien entendida POLIFARMACIA La farmacología bien entendida Según la OMS Polifarmacia es el consumir más de 3 medicamentos simultáneamente Entre el 65 a 94% de los ancianos consume algún tipo de fármaco. Las reacciones

Más detalles

Boletín Farmacéutico

Boletín Farmacéutico Año 2015 Julio ATENCION FARMACEUTICA EN EL PACIENTE GERIATRICO PRESENTACIÓN BOLETÍN FARMACÉUTICO UPSS - FARMACIA El envejecimiento de la población impone un desafío en el ámbito medico, familiar y social,

Más detalles

El adulto mayor en la práctica médica

El adulto mayor en la práctica médica El adulto mayor en la práctica médica MEDICACIÓN INAPROPIADA Y POLIFARMACIA Dr. Aldo Fierro Ex. Prof. Adjunto de Clínica Médica Prof. Adjunto de Geriatría. ancianos población con características diferentes

Más detalles

CÓMO PODEMOS OPTIMIZAR EL TRATAMIENTO FARMACOLÓGICO EN EL PACIENTE CRÓNICO COMPLEJO?

CÓMO PODEMOS OPTIMIZAR EL TRATAMIENTO FARMACOLÓGICO EN EL PACIENTE CRÓNICO COMPLEJO? CÓMO PODEMOS OPTIMIZAR EL TRATAMIENTO FARMACOLÓGICO EN EL PACIENTE CRÓNICO COMPLEJO? Dra. Antònia Agustí Farmacologia Clínica Hospital Universitari Vall d Hebron Barcelona Guías enfermedades específicas

Más detalles

Impacto de los fármacos en la personas mayores

Impacto de los fármacos en la personas mayores Los avances en la medicina y el desarrollo de nuevos medicamentos han favorecido el aumento de la esperanza de vida. Sin embargo, el uso inapropiado de fármacos supone un gran impacto en salud y en la

Más detalles

CONCILIACIÓN DE. Isabel Rosich Martí Gemma Rodríguez Palomar.

CONCILIACIÓN DE. Isabel Rosich Martí Gemma Rodríguez Palomar. CONCILIACIÓN DE LA MEDICACIÓN Isabel Rosich Martí (irosich.cp.ics@gencat.cat) Gemma Rodríguez Palomar (grodriguez.cp.ics@gencat.cat) Introducción La conciliación de la medicación es un proceso formal y

Más detalles

LECCIÓN NO PRESENCIAL

LECCIÓN NO PRESENCIAL LECCIÓN NO PRESENCIAL TITULO DE LA LECCIÓN PROFESOR UTILIZACIÓN DE LOS MEDICAMENTOS EN LAS PERSONAS MAYORES. UTILIZACIÓN INADECUADA, EFECTOS ADVERSOS Y ASPECTOS GERIÁTRICOS DR. ANTONIO SAN JOSÉ MÓDULO

Más detalles

Prescripción Potencialmente Inapropiada en Pacientes de Edad Avanzada. Proyecto PUMEA

Prescripción Potencialmente Inapropiada en Pacientes de Edad Avanzada. Proyecto PUMEA Prescripción Potencialmente Inapropiada en Pacientes de Edad Avanzada. Proyecto PUMEA Antonio San José Servicio de Medicina Interna Hospital Universitario Vall d Hebron Reacciones adversas Polifarmacia

Más detalles

DESPRESCRIPCIÓN EN PACIENTES PLURIPATOLÓGICOS BOSCO BARÓN FRANCO HOSPITAL JUAN RAMÓN JIMÉNEZ HUELVA

DESPRESCRIPCIÓN EN PACIENTES PLURIPATOLÓGICOS BOSCO BARÓN FRANCO HOSPITAL JUAN RAMÓN JIMÉNEZ HUELVA UTILIDAD DE LAS INTERVENCIONES EN LAS ENFERMEDADES CRÓNICAS COMPLEJAS Y PACIENTES PLURIPATOLÓGICOS DESPRESCRIPCIÓN EN PACIENTES PLURIPATOLÓGICOS BOSCO BARÓN FRANCO HOSPITAL JUAN RAMÓN JIMÉNEZ HUELVA DESPRESCRIPCIÓN

Más detalles

PROBLEMÁTICA DEL CUCUMPLIMIENTO TERAPÉUTICO EN LA ACTUALIDAD J. González A. Orero

PROBLEMÁTICA DEL CUCUMPLIMIENTO TERAPÉUTICO EN LA ACTUALIDAD J. González A. Orero PROBLEMÁTICA DEL CUCUMPLIMIENTO TERAPÉUTICO EN LA ACTUALIDAD J. González A. Orero No deja de ser curiosamente paradójico que hoy conseguida, con esfuerzo y dinero, una amplia disponibilidad de medicamentos

Más detalles

FARMACÉUTICO DE ENLACE

FARMACÉUTICO DE ENLACE FARMACÉUTICO DE ENLACE XI Reunión Jefes Medicina Interna Tudela, 8 de noviembre de 2013 Oihana Horna Hospital Royo Villanova Zaragoza INTRODUCCIÓN Proceso farmacoterapéutico problemas relacionados con

Más detalles

MARIA DO ROSÁRIO MARTINS

MARIA DO ROSÁRIO MARTINS MARIA DO ROSÁRIO MARTINS Un proceso de disminución orgánico-funcional no resultante de accidente o de enfermedad pero, con el discurrir del tiempo, surge inevitablemente. Ermida (1999:43) más del 90% toman

Más detalles

Lección 4. Variabilidad individual UNIDAD I: BASES DE LA FARMACOLOGÍA CLÍNICA. Ricardo Brage e Isabel Trapero - Farmacología Lección 4

Lección 4. Variabilidad individual UNIDAD I: BASES DE LA FARMACOLOGÍA CLÍNICA. Ricardo Brage e Isabel Trapero - Farmacología Lección 4 Ricardo Brage e Isabel Trapero - Lección 4 UNIDAD I: BASES DE LA FARMACOLOGÍA CLÍNICA Lección 4 Variabilidad individual Guión Ricardo Brage e Isabel Trapero - Lección 4 1. PRINCIPIOS GENERALES. 2. INFLUENCIA

Más detalles

ESKUALDEKO FARMAKOTERAPI INFORMAZIOA INFORMACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA DE LA COMARCA MEDICACIÓN EN EL ANCIANO

ESKUALDEKO FARMAKOTERAPI INFORMAZIOA INFORMACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA DE LA COMARCA MEDICACIÓN EN EL ANCIANO Infac 17 LIBURUKIA 6 Zk 2009 ESKUALDEKO FARMAKOTERAPI INFORMAZIOA INFORMACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA DE LA COMARCA http://www.osanet.euskadi.net/cevime/es Intranet Osakidetza http:/www.osakidetza.net MEDICACIÓN

Más detalles

DEPRESCRIPCIÓN DE MEDICAMENTOS EN ADULTOS MAYORES FARM. DANIELA GARCÍA 7 DE NOVIEMBRE DE 2015 FARM. DANIELA GARCÍA 7 DE NOVIEMBRE DE 2015

DEPRESCRIPCIÓN DE MEDICAMENTOS EN ADULTOS MAYORES FARM. DANIELA GARCÍA 7 DE NOVIEMBRE DE 2015 FARM. DANIELA GARCÍA 7 DE NOVIEMBRE DE 2015 DEPRESCRIPCIÓN DE MEDICAMENTOS EN ADULTOS MAYORES CUANTOS PACIENTES SALEN DE LA CONSULTA CON UNA PRESCRIPCIÓN DE MEDICAMENTOS? El medicamento es la principal herramienta terapéutica del médico Extraído

Más detalles

XIII CONGRESO ARGENTINO DE FARMACIA HOSPITALARIA San Juan, 3 al 5 de Octubre de 2013

XIII CONGRESO ARGENTINO DE FARMACIA HOSPITALARIA San Juan, 3 al 5 de Octubre de 2013 METODOLOGÍA PARA LA VALIDACIÓN DE LA PRESCRIPCIÓN MÉDICA EN INTERNACIÓN Farm. Daniela García garciadaniela@hotmail.com Servicio de Farmacia Hospital C.G.Durand.. C.A.B.A XIII CONGRESO ARGENTINO DE FARMACIA

Más detalles

Lección 10: Medidas terapéuticas a emplear en el anciano

Lección 10: Medidas terapéuticas a emplear en el anciano Lección 10: Medidas terapéuticas a emplear en el anciano - Bases para la prescripción en geriatria. - Factores que modifican la respuesta farmacológica. - Farmacocinética y Reacciones Adversas a medicamentos

Más detalles

Revaluación en el tratamiento de la osteoporosis en AP

Revaluación en el tratamiento de la osteoporosis en AP Revaluación en el tratamiento de la osteoporosis en AP Santiago Pérez Mínguez Residente de 2º año de MFyC Centro de Salud Rafalafena, Castellón Tutora: Mª Dolores Aicart Bort ÍNDICE Osteoporosis Definición

Más detalles

PROBLEMÁTICA DEL TRATAMIENTO FARMACOLÓGICA CARDIOVASCULAR EN EL ANCIANO

PROBLEMÁTICA DEL TRATAMIENTO FARMACOLÓGICA CARDIOVASCULAR EN EL ANCIANO PROBLEMÁTICA DEL TRATAMIENTO FARMACOLÓGICA CARDIOVASCULAR EN EL ANCIANO Dr. D. Antonio Salvador Sanz Fuente: ONU 1999 Tratamiento farmacológico CVasc en p. con edad ddavanzada Los fármacos CVasc son los

Más detalles

ATENCIÓN FARMACÉUTICA Tema 3. Resultados Negativos de la Medicación

ATENCIÓN FARMACÉUTICA Tema 3. Resultados Negativos de la Medicación 1 ATENCIÓN FARMACÉUTICA Tema 3. Resultados Negativos de la Medicación Puras G, Saenz del Burgo L Atención Farmacéutica. OCW-2014 Tema 3. Resultados Negativos de la Medicación 2 1. Introducción 2. Foro

Más detalles

Respuesta a los medicamentos en diferentes situaciones fisiológicas y patológicas

Respuesta a los medicamentos en diferentes situaciones fisiológicas y patológicas UTILIZACION DE FARMACOS EN EL EMBARAZO Objetivos: Entender el término teratógeno Conocimiento de los cambios originados durante el embarazo Identificar periodos críticos de susceptibilidad Conocer factores

Más detalles

MESA REDONDA: YATROGENIA FARMACOLOGICA

MESA REDONDA: YATROGENIA FARMACOLOGICA MESA REDONDA: YATROGENIA FARMACOLOGICA ESTRATEGIAS DE PREVENCION DE LA REACCIONES ADVERSAS A MEDICAMENTOS Dr. JOSÉ ANTONIO SERRA REXACH Servicio de Geriatría Hospital General Universitario Gregorio Marañón

Más detalles

ESTRATEGIAS MULTIDISCIPLINARES EN LA REVISIÓN DE TRATAMIENTOS EN ATENCIÓN PRIMARIA

ESTRATEGIAS MULTIDISCIPLINARES EN LA REVISIÓN DE TRATAMIENTOS EN ATENCIÓN PRIMARIA ESTRATEGIAS MULTIDISCIPLINARES EN LA REVISIÓN DE TRATAMIENTOS EN ATENCIÓN PRIMARIA Mª José Almodóvar Carretón Carlos Barreda Velázquez Ana Díez Alcántara Cristina Fernández López Silvia Herrero Hernández

Más detalles

SABEMOS SI EL PACIENTE TOMA LA MEDICACIÓN PRESCRITA?

SABEMOS SI EL PACIENTE TOMA LA MEDICACIÓN PRESCRITA? Francisca Miralles Martínez, Mónica Gómez Rodríguez, Pedro Moreno Olivencia Palabras Clave: adherencia terapéutica, no adherencia, tratamiento farmacológico y método. INTRODUCCION: La adherencia terapéutica

Más detalles

Morera T, Jaureguizar N. OCW UPV/EHU Farmacología Aplicada en Odontología

Morera T, Jaureguizar N. OCW UPV/EHU Farmacología Aplicada en Odontología Morera T, Jaureguizar N. OCW UPV/EHU 2016 Farmacología Aplicada en Odontología 1. La Farmacología como pilar fundamental de la terapéutica medicamentosa 2. La prescripción racional de medicamentos 3. Establecimiento

Más detalles

Características del paciente pluripatologico que acude a Urgencias. Jaume Sanahuja

Características del paciente pluripatologico que acude a Urgencias. Jaume Sanahuja Características del paciente pluripatologico que acude a Urgencias Jaume Sanahuja jsanahuja@fundaciovallparadis.cat Servicios de Urgencias: Incremento continuado de visitas Uso excesivo de problemas no

Más detalles

TABLA 5. Criterios de tratamiento potencialmente inapropiados

TABLA 5. Criterios de tratamiento potencialmente inapropiados TABLA 5. Criterios de tratamiento potencialmente inapropiados SISTEMA CARDIOVASCULAR Digoxina a dosis superiores a 0.5mg/día en tratamiento continuado en enfermos con alteraciones de la función renal (aclaramiento

Más detalles

Consolidando la conciliación de la medicación en las transiciones asistenciales

Consolidando la conciliación de la medicación en las transiciones asistenciales Consolidando la conciliación de la medicación en las transiciones asistenciales Conferencia Europea de Seguridad del Paciente Implementación de prácticas seguras en el marco de la acción colaborativa PaSQ

Más detalles

MANEJO DEL DOLOR AGUDO EN EL ANCIANO

MANEJO DEL DOLOR AGUDO EN EL ANCIANO MANEJO DEL DOLOR AGUDO EN EL ANCIANO Belén García Iglesias Complexo Hospitalario Juan Canalejo A Coruña Paciente Anciano Estrategia terapeútica Envejecimiento Proceso biológico que produce una pérdida

Más detalles

Sesión Grupo de Trabajo Valladolid, 2 de Octubre de Eva Delgado Silveira GRUPO CRONOS (SEFH)

Sesión Grupo de Trabajo Valladolid, 2 de Octubre de Eva Delgado Silveira GRUPO CRONOS (SEFH) ATENCIÓN FARMACEUTICA AL PACIENTE CRONICO PLURIPATOLOGICO Sesión Grupo de Trabajo Valladolid, 2 de Octubre de 2014 Eva Delgado Silveira GRUPO CRONOS (SEFH) El proyecto ha contado con una de las ayudas

Más detalles

Departamento de Farmacología y Terapéutica 2013

Departamento de Farmacología y Terapéutica 2013 Departamento de Farmacología y Terapéutica 2013 Contribuir a preservar o mejorar la salud y bienestar del paciente. Maximizar la efectividad en el uso de los medicamentos. Minimizar los riesgos a los que

Más detalles

Polifarmacia en nuestros pacientes Qué debemos hacer?

Polifarmacia en nuestros pacientes Qué debemos hacer? Polifarmacia en nuestros pacientes Qué debemos hacer? Jesús Díez Manglano Medicina Interna. Hospital Royo Villanova. Zaragoza Grupo de Investigación en Comorbilidad y Pluripatología de Aragón Polifarmacia

Más detalles

MEDICACIÓN SEGURA. LF Sandra Rivera Roldán

MEDICACIÓN SEGURA. LF Sandra Rivera Roldán MEDICACIÓN SEGURA LF Sandra Rivera Roldán Uso racional Los pacientes reciben la medicación adecuada a sus necesidades clínicas, en las dosis correspondientes a sus requisitos individuales, durante un período

Más detalles

REACCIONES ADVERSAS A MEDICAMENTOS EN PACIENTES GERIÁTRICOS INSTITUCIONALIZADOS

REACCIONES ADVERSAS A MEDICAMENTOS EN PACIENTES GERIÁTRICOS INSTITUCIONALIZADOS REACCIONES ADVERSAS A MEDICAMENTOS EN PACIENTES GERIÁTRICOS INSTITUCIONALIZADOS MªJosé Mauriz Montero Servicio de Farmacia C H U JUAN CANALEJO LA CORUÑA VI Jornadas de Farmacovigilancia - Madrid 2006 Ley

Más detalles

Programa de detección de PRM en el paciente crónico mayor CheckTheMeds

Programa de detección de PRM en el paciente crónico mayor CheckTheMeds Programa de detección de PRM en el paciente crónico mayor CheckTheMeds Eva Delgado Silveira Grupo CRONOS (SEFH) SF Hospital Ramón y Cajal (Madrid) Barcelona, 6 de Abril, 2016 Ayuda al Profesional a reducir

Más detalles

Novedades terapéuticas en insuficiencia cardíaca. Dr. Ramón Bover Freire Unidad de Insuficiencia Cardiaca Servicio de Cardiología

Novedades terapéuticas en insuficiencia cardíaca. Dr. Ramón Bover Freire Unidad de Insuficiencia Cardiaca Servicio de Cardiología Novedades terapéuticas en insuficiencia cardíaca Dr. Ramón Bover Freire Unidad de Insuficiencia Cardiaca Servicio de Cardiología Novedades Insuficiencia Cardiaca Aguda Insuficiencia Cardiaca Crónica

Más detalles

Memoria, Sueño y Polifarmacia en Adulto Mayor. Dr.René Meza Flores Neurólogo HRT Octubre 2013

Memoria, Sueño y Polifarmacia en Adulto Mayor. Dr.René Meza Flores Neurólogo HRT Octubre 2013 Memoria, Sueño y Polifarmacia en Adulto Mayor Dr.René Meza Flores Neurólogo HRT Octubre 2013 Conceptos Generales Envejecimiento: Proceso multifactorial con factores biológicos psicológicos y sociales.

Más detalles

Abordaje de los Síndromes geriátricos

Abordaje de los Síndromes geriátricos Abordaje de los Síndromes geriátricos Viendo más allá de la enfermedad y los años Dr. Humberto Medina Chávez Médico Internista y Geriatra Introducción En las últimas décadas el mundo ha sufrido el fenómeno

Más detalles

Iatrogenia y Fragilidad

Iatrogenia y Fragilidad Iatrogenia y Fragilidad Dra. Paola Fuentes R. Medicina Interna-Geriatría Hospital Naval A. Nef Viña del Mar, Chile. Docente UNAB Viña del Mar, Chile. Lafont C, Gérard S, Voisin T, Pahor M, Vellas B; Members

Más detalles

Prescripción de Medicamentos potencialmente inapropiados en Adultos Mayores Hospitalizados

Prescripción de Medicamentos potencialmente inapropiados en Adultos Mayores Hospitalizados Prescripción de Medicamentos potencialmente inapropiados en Adultos Mayores Hospitalizados Marcela Jirón 1, Leslie Escobar 1, Sebastián Orellana 1, Paola Jara 1, Ximena Oyarzún 1, Leonardo Arriagada 2,

Más detalles

ENVEJECIMIENTO NORMAL Y PATOLÓGICO. ENFERMEDADES PREVALENTES EN ADULTOS MAYORES.

ENVEJECIMIENTO NORMAL Y PATOLÓGICO. ENFERMEDADES PREVALENTES EN ADULTOS MAYORES. ENVEJECIMIENTO NORMAL Y PATOLÓGICO. ENFERMEDADES PREVALENTES EN ADULTOS MAYORES. Dr. Lucas J. Corral. Médico Geriatra en Unidad de Geriatría Del Hospital Carlos G. Durand. Objetivos: Aspectos biológicos.

Más detalles

CONCILIACIÓN DE LA MEDICACIÓN EN PACIENTES MAYORES DE 75 AÑOS

CONCILIACIÓN DE LA MEDICACIÓN EN PACIENTES MAYORES DE 75 AÑOS CONCILIACIÓN DE LA MEDICACIÓN EN PACIENTES MAYORES DE 75 AÑOS Conferencia Europea de Seguridad del Paciente Implementación de prácticas seguras en el marco de la acción colaborativa PaSQ Madrid 21 de octubre

Más detalles

Utilización Adecuada de medicamentos en Edad Avanzada. Prescribimos pocos o demasiados?

Utilización Adecuada de medicamentos en Edad Avanzada. Prescribimos pocos o demasiados? Utilización Adecuada de medicamentos en Edad Avanzada. Prescribimos pocos o demasiados? Dr. Antonio San José Servicio de Medicina Interna Hospital Universitario Vall d Hebron Universidad Autónoma de Barcelona

Más detalles

Taller Desprescripción

Taller Desprescripción Taller Desprescripción Alberto Ruiz Cantero Jefe de Servicio de Medicina Interna Hospital de la Serranía. Ronda (Málaga) CC2018-ARC La desprescripción es el proceso complejo requerido para la cesación

Más detalles

El farmacéutico hospitalario visto por un geriatra. Alfonso J. Cruz Jentoft Hospital Universitario i i Ramón y Cajal Madrid

El farmacéutico hospitalario visto por un geriatra. Alfonso J. Cruz Jentoft Hospital Universitario i i Ramón y Cajal Madrid + El farmacéutico hospitalario visto por un geriatra Alfonso J. Cruz Jentoft Hospital Universitario i i Ramón y Cajal Madrid Conflictos de intereses + Para qué se usan los fármacos? Prolongar la vida Aliviar

Más detalles

Pluripatología y polifarmacia, dos problemas para el clínico

Pluripatología y polifarmacia, dos problemas para el clínico Pluripatología y polifarmacia, dos problemas para el clínico Jesús Díez Manglano Medicina Interna. Hospital Royo Villanova. Zaragoza Departamento de Medicina. Universidad de Zaragoza Pluripatología Polifarmacia

Más detalles

Reacciones Adversas a Medicamentos: Qué hay que saber 3er Curso de Medicina Interna Hospitalaria Sociedad Médica de Santiago 2013

Reacciones Adversas a Medicamentos: Qué hay que saber 3er Curso de Medicina Interna Hospitalaria Sociedad Médica de Santiago 2013 Reacciones Adversas a Medicamentos: Qué hay que saber 3er Curso de Medicina Interna Hospitalaria Sociedad Médica de Santiago 2013 Prof. Asist. Leonardo Arriagada R. Farmacéutico Clínico Especialista Académico

Más detalles

Dr. Enrique Méndez Taylor Medicina Interna - Cardiología

Dr. Enrique Méndez Taylor Medicina Interna - Cardiología Dr. Enrique Méndez Taylor Medicina Interna - Cardiología 1. En los adultos con hipertensión,.mejoran los eventos de salud si se inicia la terapia farmacológica antihipertensiva a umbrales específicos de

Más detalles

Mesa Redonda: Consideraciones farmacológicas en el paciente pluripatológico y de edad avanzada

Mesa Redonda: Consideraciones farmacológicas en el paciente pluripatológico y de edad avanzada II Reunión Paciente Pluripatológico y Edad Avanzada El Rompido, Huelva - Junio 2006 Mesa Redonda: Consideraciones farmacológicas en el paciente pluripatológico y de edad avanzada Optimización de la terapéutica

Más detalles

XII Jornada d actualització terapèutica Una prescripció prudent: pel bé del pacient, del professional i del sistema

XII Jornada d actualització terapèutica Una prescripció prudent: pel bé del pacient, del professional i del sistema XII Jornada d actualització terapèutica 2012. Una prescripció prudent: pel bé del pacient, del professional i del sistema Ordenando la polifarmacia en las personas de edad avanzada y/o con alta multimorbilidad

Más detalles

CASO PRÁCTICO 1. COMORBILIDADES Y. Servicio de Farmacia Jornada de inversión en salud en el paciente polimedicado Diciembre 2014

CASO PRÁCTICO 1. COMORBILIDADES Y. Servicio de Farmacia Jornada de inversión en salud en el paciente polimedicado Diciembre 2014 CASO PRÁCTICO 1. COMORBILIDADES Y POLIMEDICACIÓN Servicio de Farmacia Jornada de inversión en salud en el paciente polimedicado 11-12 Diciembre 2014 Comorbilidades ENFERMEDAD 1 (ÍNDICE) ENFERMEDAD 2 ENFERMEDAD

Más detalles

Criterios cualitativos (Rollason y Vogt 2003):

Criterios cualitativos (Rollason y Vogt 2003): Carlos Barragán Gómez-Coronado. Farmacéutico AP. Coordinador del Programa de Apoyo al Paciente Polimedicado de Extremadura. Servicio Extremeño de Salud. Polimedicación Criterios cualitativos (Rollason

Más detalles

Plan de Estudios: 509 Licenciado/a en Medicina. Asignatura: Farmacología clínica. Itinerario de la asignatura: Quinto curso

Plan de Estudios: 509 Licenciado/a en Medicina. Asignatura: Farmacología clínica. Itinerario de la asignatura: Quinto curso Licenciatura en Medicina - Facultad de Medicina Plan de Estudios: 509 Licenciado/a en Medicina Asignatura: 29098 Farmacología clínica Itinerario de la asignatura: Quinto curso Curso académico: 2010 2011

Más detalles

ESTRATEGIAS DE OPTIMIZACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA EN SITUACIONES CLÍNICAS CONTROVERTIDAS

ESTRATEGIAS DE OPTIMIZACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA EN SITUACIONES CLÍNICAS CONTROVERTIDAS ESTRATEGIAS DE OPTIMIZACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA EN SITUACIONES CLÍNICAS CONTROVERTIDAS Daniel Sevilla Sánchez Farmacéutico Especialista Farmacia Hospitalaria Hospital Universitari de Vic. Hospital de la

Más detalles

Unidad de aprendizaje SAM2. ENFERMEDADES Y TERAPÉUTICAS DE IMPACTO SANITARIO EN EL ADULTO MAYOR

Unidad de aprendizaje SAM2. ENFERMEDADES Y TERAPÉUTICAS DE IMPACTO SANITARIO EN EL ADULTO MAYOR Unidad de aprendizaje SAM2. ENFERMEDADES Y TERAPÉUTICAS DE IMPACTO SANITARIO EN EL ADULTO MAYOR Espacio académico áulico donde se introduce al estudiante de MSP en el conocimiento de las enfermedades en

Más detalles

SEEGG 2017 resolución abstracts 01/03/2017

SEEGG 2017 resolución abstracts 01/03/2017 AbstractID Título Fecha Hora Tipo Sala 122 Electroestimulación ventricular versus fisiológica en pacientes ancianos: estudio observacional retrospectivo en una cohorte hospitalaria. 123 Continuidad de

Más detalles

1. INTRODUCCIÓN. (5,11,12,13). La fracturas de cadera son más frecuentes en mujeres que en

1. INTRODUCCIÓN. (5,11,12,13). La fracturas de cadera son más frecuentes en mujeres que en 1. INTRODUCCIÓN Las fracturas de cadera secundarias a caídas, constituyen un problema de salud frecuente en los adultos mayores en todo el mundo (1,2,3,4,5). Además originan elevados costos de tratamiento

Más detalles

Networking REDFASTER-CRONOS Valladolid 2 Octubre. Dra. Beatriz Calderón Hernanz. Hospital Son Llátzer. Palma Mallorca

Networking REDFASTER-CRONOS Valladolid 2 Octubre. Dra. Beatriz Calderón Hernanz. Hospital Son Llátzer. Palma Mallorca Networking REDFASTER-CRONOS Valladolid 2 Octubre Dra. Beatriz Calderón Hernanz. Hospital Son Llátzer. Palma Mallorca bcaldero@hsll.es @BCalderonH En urgencias El Universo del Paciente Crónico PACIENTE

Más detalles

Prescripción Asistida (MPRE)

Prescripción Asistida (MPRE) Prescripción Asistida (MPRE) Índice Módulo de prescripción asistida Primera parte Segunda parte Guías y protocolos terapéuticos interactivos: GFAR Prescripción Asistida I Sistema información ambulatoria

Más detalles

EVALUACIÓN DEL TIEMPO DE MUESTREO DE LAS CONCENTRACIONES PLASMÁTICAS DE 2 FARMACOS ANTICONVULSIVANTES EN PACIENTES DE UN HOSPITAL PEDIATRICO.

EVALUACIÓN DEL TIEMPO DE MUESTREO DE LAS CONCENTRACIONES PLASMÁTICAS DE 2 FARMACOS ANTICONVULSIVANTES EN PACIENTES DE UN HOSPITAL PEDIATRICO. EVALUACIÓN DEL TIEMPO DE MUESTREO DE LAS CONCENTRACIONES PLASMÁTICAS DE 2 FARMACOS ANTICONVULSIVANTES EN PACIENTES DE UN HOSPITAL PEDIATRICO. Márquez Cruz Maribel 1, Robles Piedras Ana Luisa 1, Ruiz Anaya

Más detalles

Morera T, Jaureguizar N. OCW UPV/EHU Farmacología Aplicada en Odontología

Morera T, Jaureguizar N. OCW UPV/EHU Farmacología Aplicada en Odontología Morera T, Jaureguizar N. OCW UPV/EHU 2016 Farmacología Aplicada en Odontología 1. Prescripción de medicamentos durante la edad pediátrica 2. Factores farmacocinéticos que condicionan la respuesta a fármacos

Más detalles

Estrategias de abordaje en el paciente polimedicado

Estrategias de abordaje en el paciente polimedicado Estrategias de abordaje en el paciente polimedicado Programa de Adecuación de la Medicación en el ámbito residencial Juan Carlos Valenzuela Gámez jcarlosv@sescam.jccm.es; @jcvg01 Servicio de Farmacia http://www.serviciofarmaciamanchacentro.es/;

Más detalles

CRITERIOS DE INGRESO Y MANEJO HOSPITALARIO DE PACIENTES DEPENDIENTES

CRITERIOS DE INGRESO Y MANEJO HOSPITALARIO DE PACIENTES DEPENDIENTES CRITERIOS DE INGRESO Y MANEJO HOSPITALARIO DE PACIENTES DEPENDIENTES Pedro L. Carrillo Alascio Especialista en Medicina Interna 01 de Junio de 2011 CARACTERÍSTICAS COMUNES DE LOS PACIENTES DEPENDIENTES

Más detalles

ATENCIÓN N FARMACEUTICA AL PACIENTE CRONICO PLURIPATOLOGICO

ATENCIÓN N FARMACEUTICA AL PACIENTE CRONICO PLURIPATOLOGICO ATENCIÓN N FARMACEUTICA AL PACIENTE CRONICO PLURIPATOLOGICO Sesión Grupo de Trabajo Valladolid, 2 de Octubre de 2014 Eva Delgado Silveira GRUPO CRONOS (SEFH) El proyecto ha contado con una de las ayudas

Más detalles

PROGRAMA DE FARMACOLOGÍA

PROGRAMA DE FARMACOLOGÍA UNIVERSIDAD CENTRAL DE VENEZUELA FACULTAD DE MEDICINA ESCUELA DE ENFERMERÍA DEPARTAMENTO DE CIENCIAS BÁSICAS PROGRAMA DE FARMACOLOGÍA PROFESIÓN: ENFERMERÍA COMPONENTE: FORMACIÓN BÁSICA SEMESTRE: TERCERO

Más detalles

PROTOCOLO PARA REALIZAR CONSULTAS ADICIONALES POR SOSPECHA O DIAGNÓSTICO RECIENTE DE HIPERTENSIÓN ARTERIAL

PROTOCOLO PARA REALIZAR CONSULTAS ADICIONALES POR SOSPECHA O DIAGNÓSTICO RECIENTE DE HIPERTENSIÓN ARTERIAL PROTOCOLO PARA REALIZAR CONSULTAS ADICIONALES POR SOSPECHA O DIAGNÓSTICO RECIENTE DE HIPERTENSIÓN ARTERIAL SUBJETIVO Completar historia de Factores de Riesgo Cardiovasculares: Historia Familiar (Hipertensión,

Más detalles

Artículo: Efectos adversos de los medicamentos (Cortesía de IntraMed.com)

Artículo: Efectos adversos de los medicamentos (Cortesía de IntraMed.com) Hospitalizaciones de emergencia en ancianos americanos La mayoría de las internaciones de urgencia para reconocer efectos medicamentosos adversos en ancianos se debe a algunos medicamentos de uso común

Más detalles

JORNADAS 2018 DE ACTUALIZACIÓN EN ATENCIÓN FARMACÉUTICA AL PACIENTE CON PATOLOGÍAS VÍRICAS

JORNADAS 2018 DE ACTUALIZACIÓN EN ATENCIÓN FARMACÉUTICA AL PACIENTE CON PATOLOGÍAS VÍRICAS JORNADAS 2018 DE ACTUALIZACIÓN EN ATENCIÓN FARMACÉUTICA AL PACIENTE CON PATOLOGÍAS VÍRICAS Autores:María Guerra González, Sonia Fernández Cañabate, Asunción González González, Juan José Ortiz de Urbina

Más detalles

PRESCRIPCIÓN ELECTRÓNICA ASISTIDA UNAI GONZÁLEZ MARTÍN RESIDENTE FARMACIA HOSPITALARIA MEDICINA INTERNA 21/07/2010

PRESCRIPCIÓN ELECTRÓNICA ASISTIDA UNAI GONZÁLEZ MARTÍN RESIDENTE FARMACIA HOSPITALARIA MEDICINA INTERNA 21/07/2010 PRESCRIPCIÓN ELECTRÓNICA ASISTIDA UNAI GONZÁLEZ MARTÍN RESIDENTE FARMACIA HOSPITALARIA MEDICINA INTERNA 21/07/2010 PRESCRIPCIÓN ELECTRÓNICA ASISTIDA (PEA) NUEVA tecnología, que permite al médico prescribir

Más detalles

H ABILIDADES PRÁCTICAS

H ABILIDADES PRÁCTICAS H ABILIDADES PRÁCTICAS Deprescripción en el anciano diabético Nicolás Martínez Velilla 1, Marta Gutiérrez Valencia 1, Beatriz Larráyoz Sola 2 1 Servicio de Geriatría. 2 Servicio de Farmacia. Complejo Hospitalario

Más detalles

LA POLIMEDICACIÓN Y PRESCIPCIÓN INADECUADA EN ADULTOS MAYORES

LA POLIMEDICACIÓN Y PRESCIPCIÓN INADECUADA EN ADULTOS MAYORES REVISTA MEDICA DE COSTA RICA Y CENTROAMERICA LXXIII (619) 389-394, 2016 TERAPEUTICA LA POLIMEDICACIÓN Y PRESCIPCIÓN INADECUADA EN ADULTOS MAYORES Diana Pizarro Méndez* SUMMARY In developed countries, a

Más detalles

PROPUESTA CONCEPTUAL PARA REALIZAR SFT

PROPUESTA CONCEPTUAL PARA REALIZAR SFT CENTRO DE INFORMACION DE MEDICAMENTOS DE LA UNIVERSIDAD NACIONAL (CIMUN) DEPARTAMENTO DE FARMACIA PROPUESTA CONCEPTUAL PARA REALIZAR SFT Grupo RAM: Red para el uso Adecuado de s José Julián López G.QF

Más detalles

CASO CLÍNICO La forma farmacéutica un factor a valorar en el SFT

CASO CLÍNICO La forma farmacéutica un factor a valorar en el SFT CASO CLÍNICO La forma farmacéutica un factor a valorar en el SFT Farmacéutico Comunitario, Valdepeñas (Ciudad Real). ABREVIATURAS: SFT: Seguimiento Farmacoterapéutico; SPD: Sistema Personalizado de Dosificación;

Más detalles

La colaboración multidisciplinar II: EL FARMACÉUTICO

La colaboración multidisciplinar II: EL FARMACÉUTICO La colaboración multidisciplinar II: EL FARMACÉUTICO Sònia Luque Pardos 5 de abril del 2008 FARMACÉUTICO HOSPITALARIO Funciones del farmacéutico Educación en fcos Soporte en la farmacoterapia Investigación

Más detalles

Introducción a la Farmacología. Importancia dela farmacología clínica

Introducción a la Farmacología. Importancia dela farmacología clínica Introducción a la Farmacología Importancia dela farmacología clínica Medicamento Fármaco: sustancia activa fisicoquimicamente, que interactuando con el organismo, lo modifica para tratar, prevenir y diagnosticar

Más detalles

Tema 5 Farmacología iatrogénica

Tema 5 Farmacología iatrogénica Tema 5 Farmacología iatrogénica Farmacología en fisioterapia OpenCourseWare UPV/EHU OCW-2017 Dr. Iván Manuel Vicente Dra. María Torrecilla Sesma Dpto. Farmacología UPV/EHU Resumen del contenido Farmacología

Más detalles

EVALUACIÓN ONCOLÓGICA DEL PACIENTE GERIÁTRICO. Carolina González Oncología Médica, H. La Moraleja Madrid

EVALUACIÓN ONCOLÓGICA DEL PACIENTE GERIÁTRICO. Carolina González Oncología Médica, H. La Moraleja Madrid EVALUACIÓN ONCOLÓGICA DEL PACIENTE GERIÁTRICO Carolina González Oncología Médica, H. La Moraleja Madrid INTRODUCCIÓN 60% de los nuevos casos 70% de la mortalidad por cáncer Poco representados en EC y pocos

Más detalles

Uso Racional del Medicamento. Farmacoterapia en el anciano 1.

Uso Racional del Medicamento. Farmacoterapia en el anciano 1. Los ancianos constituyen el grupo epidemiológico más relevante en cuanto al objetivo primordial de URM a la hora de mejorar la prescripción. Suponen en torno al 19% de la población y la mayoría de los

Más detalles

ESTHER ESPINOLA GARCIA FARMACEUTICA DE ATENCION PRIMARIA UNIDAD DE GESTION CLINICA DE FARMACIA PROVINCIAL DE GRANADA

ESTHER ESPINOLA GARCIA FARMACEUTICA DE ATENCION PRIMARIA UNIDAD DE GESTION CLINICA DE FARMACIA PROVINCIAL DE GRANADA ESTHER ESPINOLA GARCIA FARMACEUTICA DE ATENCION PRIMARIA UNIDAD DE GESTION CLINICA DE FARMACIA PROVINCIAL DE GRANADA quienes somos? Cuál es nuestra historia? Farmacéutico de Atención Primaria (FAP) La

Más detalles

POLIMEDICACIÓN EN EL ADULTO MAYOR

POLIMEDICACIÓN EN EL ADULTO MAYOR POLIMEDICACIÓN EN EL ADULTO MAYOR Roberto F. Gallo El envejecimiento de la población mundial es un indicador de la mejora de la salud en el mundo según la Organización Mundial de la Salud; sin embargo,

Más detalles

Intervención de enfermería en la adherencia al tratamiento de los pacientes oncológicos

Intervención de enfermería en la adherencia al tratamiento de los pacientes oncológicos Intervención de enfermería en la adherencia al tratamiento de los pacientes oncológicos Maribel Rihuete Galve Servicio de Oncología. Hospital Universitario de Salamanca La Organización Mundial de la Salud

Más detalles

Capacitación del farmaceútico clínico

Capacitación del farmaceútico clínico Capacitación del farmaceútico clínico Farmacocinética clínica Azucena Aldaz Pastor Clínica Universidad de Navarra Farmacéutico Farmacéutico clínico El farmacéutico o boticario es el profesional de la salud

Más detalles

TRABAJO FIN DE GRADO. El PACIENTE GERIÁTRICO Y SU RELACIÓN CON LA FARMACOTERAPIA

TRABAJO FIN DE GRADO. El PACIENTE GERIÁTRICO Y SU RELACIÓN CON LA FARMACOTERAPIA FACULTAD DE FARMACIA UNIVERSIDAD COMPLUTENSE TRABAJO FIN DE GRADO El PACIENTE GERIÁTRICO Y SU RELACIÓN CON LA FARMACOTERAPIA Autor: JEX MOLINER, CRISTINA; MORATINOS PALOU, JULIA. D.N.I.: 05338205-C; 43198910-B

Más detalles

Por qué debo tomar mis medicinas? Qué me puede ocurrir si no tomo la medicación?

Por qué debo tomar mis medicinas? Qué me puede ocurrir si no tomo la medicación? Programas educativos en adherencia terapéutica dirigido a pacientes con enfermedad inflamatoria intestinal. Por qué debo tomar mis medicinas? Qué me puede ocurrir si no tomo la medicación? Dr. Ignacio

Más detalles

PROCESO DE ATENCION DE ENFERMERIA AL PACIENTE CON FA MARISOL ESTÉVEZ BENITO ENFERMERA DE LABORATORIO-HEMATOLOGÍA

PROCESO DE ATENCION DE ENFERMERIA AL PACIENTE CON FA MARISOL ESTÉVEZ BENITO ENFERMERA DE LABORATORIO-HEMATOLOGÍA MARISOL ESTÉVEZ BENITO ENFERMERA DE LABORATORIO-HEMATOLOGÍA EL MODELO ASISTENCIAL OBJETIVOS HERRAMIENTAS ENFERMERÍA EN EL MARCO DE LA CRONICIDAD Roles de enfermería Informe de Continuidad de Cuidados La

Más detalles

Escrito por Dra. Cristina Gisbert Garzón Lunes 17 de Febrero de :00 - Ultima actualización Miércoles 12 de Febrero de :18

Escrito por Dra. Cristina Gisbert Garzón Lunes 17 de Febrero de :00 - Ultima actualización Miércoles 12 de Febrero de :18 La muerte súbita cardíaca es una de las causas más comunes de muerte cardiovascular en los países desarrollados. En su mayor parte, se producen por una arritmia ventricular aguda, precedida de alteraciones

Más detalles

PERFIL DE EGRESO. Área: Salud del Adulto Mayor

PERFIL DE EGRESO. Área: Salud del Adulto Mayor PERFIL DE EGRESO Área: Salud del Adulto Mayor Competencias específicas Desempeño profesional especializado en el campo de la salud del adulto mayor. Participación activa en el diseño y ejecución de investigaciones

Más detalles

PRESCRIPCION ELECTRÓNICA ASISTIDA (PEA) Pacientes externos

PRESCRIPCION ELECTRÓNICA ASISTIDA (PEA) Pacientes externos PRESCRIPCION ELECTRÓNICA ASISTIDA (PEA) Pacientes externos DEFINICIÓN DE LA TECNOLOGÍA Nueva tecnología que permite al médico prescribir el tratamiento directamente en un programa informático a través

Más detalles

Taller de Adherencia Terapeutica. Ponentes Joaquín Garrucho Amalia García-Delgado

Taller de Adherencia Terapeutica. Ponentes Joaquín Garrucho Amalia García-Delgado Taller de Adherencia Terapeutica Ponentes Joaquín Garrucho Amalia García-Delgado ADHERENCIA TERAPÉUTICA VERSUS CUMPLIMIENTO La adherencia es: la buena utilización de fármacos, unido al cambio del hábito

Más detalles